OΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΑΝΔΑΛΟΥΣΙΑ (Προσωπογραφίες, ηχογραφήματα, τοπιογραφίες) [μέρος 1ο]
(του Στάθη Γαλάτη)
[φλαμένκο]

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com!

OΔΟΙΠΟΡΙΚΟ  ΣΤΗΝ  ΑΝΔΑΛΟΥΣΙΑ.
(Προσωπογραφίες, ηχογραφήματα, τοπιογραφίες)

 

Ένα ταξίδι στην Ιβηρική Χερσόνησο μπορεί να σημαίνει κάποιους τελικούς προορισμούς, ενδεχομένως μάλιστα, κάποιες επιδιώξεις που ποτέ δεν τελεσφόρησαν παλιότερα, ή επιθυμίες που τελικά δεν ευοδώθηκαν... Από τον απλό, καθημερινό τουρίστα που ταξιδεύει μελετημένος με τους χάρτες του, μέχρι τον ταξιδευτή που κυνηγά κάτι πιο συγκεκριμένο, κάτι που τον στοιχειώνει και ζητά να ζήσει την εμπειρία, η διαφορά του επιθυμητού είναι μεγάλη. Πολύ περισότερο λοιπόν, ένα ταξίδι στην Ανδαλουσία, την νότια Ιβηρική, σου ζητά από μόνο του να ξέρεις τι γυρεύεις, ιδιαίτερα αν το ενδιαφέρον σου κινείται στον χώρο της κιθάρας ή της Ανδαλουσιάνικης κουλτούρας γενικότερα. Σου ζητά να είσαι γνώστης πραγμάτων, θέσεων, και καταστάσεων αλλά παράλληλα να έχεις έναν σαφή επόμενο στόχο.
Ετσι, χωρίς να θέλω να σας κουράσω αναίτια μεταφέροντας ταξιδιωτικές εμπειρίες του στυλ “…είδα κι’ένα καταπληκτικό ναό, κ.λ.π...”, ή “…συνάντησα κάτι φοβερούς τσιγγάνους, κ.λ.π....”, από το δικό μου τελευταίο ταξίδι στην Ανδαλουσία θάθελα να σας μεταφέρω χρώματα που χάρηκα, (τοπιογραφίες), ήχους που με γοήτευσαν, (ηχογραφήματα), και, τέλος,  πρόσωπα που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο με απασχόλησαν (προσωπογραφίες). Εξυπακούεται βέβαια ότι όλα τα θέματα αυτά θα αναφέρονται σ’ένα και μόνο κεντρικό άξονα: Αυτόν του φλαμένκο...

---

 ΤΟΠΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Α.  Malaga, Marbesa, Fuengirola, Puerto Banus.
(Costa del Sol).

Φωτο.1 Ένα paseο έξω από την Marbesa. 
 Σε όλο το μεγάλο μήκος της παραλίας της Costa del sol σε εντυπωσιάζουν η χωροθέτηση, η οργάνωση, οι καλές κατασκευές, και μια αισθητική αντίληψη που σέβεται την ανθρώπινη κλίμακα.

Εγκαταστάθηκα  σ’ένα άνετο και πλήρως εξοπλισμένο διαμέρισμα ενταγμένο σε μια μεγάλη ξενοδοχειακή μονάδα, κάπου 20χλμ. έξω από την Μάλαγα, μια  από τις πάρα πολλές που συναντάς στην διαδρομή της Costa del sol. Η θέα ήταν προς την θάλασσα, πίσω από μια σειρά με πολυτελείς ιδιωτικές βίλλες χτισμένες, μοιραία, πάνω στο κύμα. Λίγο πριν αρχίσει το μεγάλο τουριστικό κύμα, στο ταξίδι αυτό ο στόχος ήταν να γυρίσω το ανδαλουσιάνικο υπερυψωμένο plateau, ένα τετράπλευρο που στις κορυφές του περιλάμβανε την Malaga, την Granada, την Cordoba, την Sevilla και Cadiz, και μέσω Γιβραλτάρ πίσω στην Malaga. Για το σκοπό αυτό νοικιάστηκε ένα Seat 1400cc. που στην πορεία αποδείχτηκε, για μεγάλη μας έκπληξη να είναι μια ολοκαίνουργια βολίδα των 1800cc, turbo-diesel  των 150 HP!.(Προφανώς το πρακτορείο είχε κάνει λάθος, και την διαφορά την πλήρωσα όταν το παραδώσαμε στο αεροδρόμιο βεβαίως, αλλά ήταν από εκείνα τα λάθη που σε τελική ανάλυση λες ...χαλάλι). Ο στόχος δεν ήταν να κάνουμε τις κλασικές τουριστικές διαδρομές-ίσως και να χάναμε ορισμένα από τα αξιοθέατα-αλλά να δούμε, να περπατήσουμε, να βιώσουμε με λίγα λόγια μέρη λιγότερο ίσως γνωστά, αλλά συνδεδεμένα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με την αύρα, την ιστορία, την περιπέτεια και τους καλλιτέχνες του Φλαμένκο.
Καθορίστηκαν οι διαδρομές με βοηθό ένα διαφημιστικό φυλλάδιο ενός πρακτορείου που τις πραγματοποιούσε με λεωφορεία. Η βοήθεια ήταν σημαντική διότι στο φυλλάδιο περιγράφονταν εκτενώς η κατάσταση των δρόμων, συντομεύσεις διαδρομών, εναλλακτικές περιπτώσεις διαδρομών, κ.ο.κ.
Τα “must” ταξίδια που είχαν προγραμματισθεί ήταν η Ronda, η εντυπωσιακή ομορφιά ενός οικιστικού συνόλου  διαμορφωμένου πάνω στο φρύδι μιας οροσειράς, πάνω από βαθειά φαράγγια, σπηλιές και αετοφωλιές -ένα τέλειο κρησφύγετο στα 1200μ. υψόμετρου για τους κάθε λογής παράνομους, μετά ήταν το Moron de la Frontera, η γενέτειρα του Diego del Gastor, του απίστευτου τσιγγάνου κιθαριστή, του τελευταίου ίσως από τους μεγάλους παραδοσιακούς δασκάλους του Φλαμένκο, η Algeciras, γενέτειρα του Paco, τα σοκάκια της Sevilla, το Γιβραλτάρ, το Fuentevaqueros του Lorca, κ.α.

Φωτο 2. Costa del sol, Marbesa. Στο βάθος η αγαπημένη Μεσόγειος.

 Γρήγορα κατάλαβα ότι σχεδόν ολόκληρη η παραλιακή ζώνη μέχρι το βράχο του Γιβραλτάρ είχε, δυστυχώς, αποφλαμενκοποιηθεί. Από τα τεράστια resorts, με τα απέραντα γήπεδα του γκολφ, προορισμένων να ελκύουν τους επώνυμους, μέχρι ακόμα και τα ταβερνάκια στις παραλίες, όλα είχαν χάσει την αύρα του γνήσιου, του αυθεντικού. Μπορούσες βέβαια να ακούσεις θαυμάσιο  επαγγελματικό φλαμένκο σε Καζίνο, night-clubs, showrooms μαζί με ζογκλέρ, ακροβάτες,  κ.λ.π., πολλές φορές από αξιόλογα γκρουπ, αλλά η πραγματική συγκίνηση, με αυτό το τράβηγμα του duende στο στομάχι, έλειπε. Μάλιστα έλειπε δραματικά. Zero, μηδέν,  nada. Και είναι πραγματικά κρίμα γιατί η ευρύτερη περιοχή της Malaga μέχρι το Γιβραλτάρ ήταν, στους δυο αιώνες ιστορίας του φλαμένκο, επίκεντρο κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων και γεγονότων που επηρέασαν άμεσα την ιστοριογραφία του.

Φωτο.3  Ένα χαρακτηριστικό δρομάκι στην παλιά πόλη της Cordoba.

  Έχει πολλές φορές αναφερθεί η διαμάχη, συχνά έντονη, η οποία υπάρχει ανάμεσα σε πόλεις της Ανδαλουσίας σαν “γεννήτρες” του φλαμένκο. Πιο εριστικές θα έλεγα ότι είναι η Σεβίλλη, το Καντίθ, ή και η Χερέθ ντε λα Φροντέρα, κάθε μια για τους δικούς της λόγους. Ποτέ όμως δεν άκουσα να αναφέρεται η ευρύτερη περιοχή της Malaga ως γενεσιουργή συνιστώσα της λαϊκής αυτής τέχνης. Κι όμως, αν αναλογισθούμε ότι η γνωστή ιστορία του Φλαμένκο ξεκινά τις πρώτες δεκαετίες του 18^ου αιώνα, και ότι την ίδια αυτή περίοδο μέχρι περίπου το 1935, άνοιγε και έκλεινε  εκείνη η ταραγμένη περίοδος των λαθρεμπόρων, των κυνηγημένων, αλλά και των ληστών (των περίφημων bandoleros), όλων αυτών που οι παράνομες δραστηριότητες επεκτείνονταν από την Malaga μέχρι το Algeciras ή το Γιβραλτάρ φθάνοντας μέχρι πίσω στην serrania de Ronda, όλων αυτών που λάτρεψαν το cante και την copla, όντας και οι ίδιοι μοναδικοί flamencos, τότε η περιοχή που προαναφέραμε αδικείται σημαντικά! Είναι αξιοπερίεργο, αλλά η πρώτη εμφάνιση παρανόμων στις sierras της Ανδαλουσίας, που έβριθαν από φαράγγια, σπηλιές και κρυμμένες κοιλάδες και αποτέλεσαν έναν ιδανικό κρυψώνα για κάθε είδους παράνομο, λαθρέμπορο, ή απλά αντιεξουσιαστή, έλαβε χώρα τον 9^ο αιώνα(!) με τον Omar Ben Hafsun, εξισλαμισθέντα χριστιανό, ο οποίος αντιστάθηκε στην αυστηρή διακυβέρνηση του χαλιφάτου της Cordoba.
Αυτός ο …μουσουλμάνος Robin Hood είχε μάλιστα και λαϊκή υποστήριξη γιατί υπερασπιζόταν τους χωρικούς  ενάντια στην καταναγκαστική εργασία αλλά και την βαριά φορολογία. Λέγεται μάλιστα ότι σε μια ορισμένη περίοδο, έλεγχε ολόκληρη την περιοχή από την Murcia μέχρι τα στενά του Γιβραλτάρ. Το φαινόμενο των bandoleros συνεχίστηκε με μια μεταβαλλόμενη συχνότητα μέχρι τους Ναπολεόντειους πολέμους που άφησαν ερείπια  ολόκληρη σχεδόν την Ανδαλουσία, όπου και κορυφώθηκε με τα έργα του πιο εμβληματικού bandolero απ’ όλους -του Jose Maria Cabacho, “el Tempranillo” (1805-1833). Η φήμη των bandoleros είχε ξεπεράσει τα σύνορα της Ισπανίας με αποτέλεσμα πολλοί ξένοι περιηγητές, διανοούμενοι, ή απλά ρομαντικοί να διασχίζουν την Ανδαλουσία μόνο και μόνο για να τους συναντήσουν.  Κάτι τέτοιο δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο γιατί τα περάσματα προς το Νότο ήσαν μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού -και φυλάγονταν ανελλιπώς από τους θρυλικούς bandoleros. Ένας από τους περιηγητές αυτούς, σημαντικό όνομα της γαλλικής διανόησης, νομικός, συγγραφέας, ζωγράφος, πολύγλωσσος, ήταν ο Prosper Merimee, ο συγγραφέας της περίφημης Carmen. Ο γάλλος διανοούμενος, σε ένα γράμμα του στην Revue de Paris το 1830,αναφέρει ότι, ενώ δεν του έτυχε να συναντήσει έναν από αυτούς τους περιώνυμους bandoleros ο ίδιος, μετέφερε την αφήγηση ενός άλλου περιηγητή που περιέγραφε την ξαφνική εμφάνιση του ένοπλου  και έφιππου Tempranillo στη μέση ενός γαμήλιου γλεντιού. “… Αν και ο διάσημος bandolero έδειχνε ότι ήθελε να ξεκουραστεί, οι καλεσμένοι είχαν παγώσει, υποθέτοντας ότι η επίσκεψη του Tempranillo είχε στόχο τον συμβολαιογράφο του χωριού, ο οποίος “έτρεμε σαν το φύλλο στο κάθισμά του…”. Μόνο η πανέμορφη νύφη σηκώθηκε, γέμισε μια κούπα με κρασί, πλησίασε θαρρετά τον ληστή, του πρότεινε την κούπα έχοντας πρώτα πιει μια γουλιά και η ίδια- μια παραδοσιακή κίνηση φιλοξενίας και σεβασμού- και του είπε: “Δεν υπάρχει ξένος που να μην είναι καλοδεχούμενος στο γαμήλιο τραπέζι μας”. Έτσι έσπασε ο πάγος, ο Tempranillo έφαγε κι ήπιε με την ψυχή του, και μετά από ώρα ζήτησε και μια κιθάρα, η οποία βεβαίως βρέθηκε αμέσως. Πήρε το όργανο και άρχισε να παίζει όλα τα εύθυμα cantes -Alboreas, malaguenas, tientos, fandangos.  Ο ίδιος τραγούδησε και χόρεψε με μεγάλο κέφι, κάνοντας τους συνδαιτυμόνες να αναφωνήσουν έκπληκτοι: “…Que flamenco es!..” . Τις πρωινές ώρες καβάλησε το άλογό του, αποχαιρέτησε την νύφη λέγοντας ότι πέρασε μια  ευτυχισμένη βραδιά και χάθηκε στα φαράγγια της Ronda.

Φωτο 4. Η αναχώρηση των λαθρεμπόρων. Πίνακας του Worms.(1864).

Φωτο 5. Οι δρόμοι της …παρανομίας και του λαθρεμπορίου στην Costa de Sol. .Με την διακοπτόμενη γραμμή φαίνεται η ζώνη παράνομης διακίνησης εμπορευμάτων από Marbella μέχρι Gibraltar και Tarifa, ενώ η συνεχής γραμμή δείχνει τις γραμμές διαφυγής των bandoleros μέχρι την Ronda (υψόμ.1300μ.). Μια γραμμή διαφυγής μέσα από φαράγγια, σπηλιές και ρεματιές -πολλές φορές κρυμμένες από τον  ανυποψίαστο ταξιδευτή. Σ’ αυτή την περιοχή το φλαμένκο ανθούσε τον 18ο-19^ο αιώνα, εκεί όπου ο τραγουδιστής υμνούσε την Malaga σαν “Flor de la marineriα., δηλαδή: «Λουλούδι της ναυτοσύνης”, εκεί όπου έδινε κι έπαιρνε  το Fandango στις χίλιες δυο παραλλαγές του ανάλογα με την κάθε πόλη. Γιατί το Fandango,  σε όλες του τις εκφάνσεις,  αποτέλεσε μία από τις τρεις μεγάλες συνιστώσες που συνέβαλαν αποφασιστικά στη δημιουργία του Cante Flamenco -μαζί με τα Romances και τα Polos.

PACO TORONJO (Fandangos-En el film FLAMENCO de Carlos Saura

 Απόσπασμα από το βιβλίο του D.E.Pohren
“ the Art of Flamenco” (Madrid, 1961):

“..  Ταξιδεύαμε με γαϊδουράκια σαν μια μικρή νηοπομπή με τους φίλους από το χωριό πάνω στο ορεινό φρύδι της Sierra Nevada, αντικρίζοντας σε κάθε στροφή είτε πράσινες κοιλάδες,  είτε την γαλάζια Μεσόγειο... Ύστερα από τρεις μέρες ταξιδιού, ο οδηγός μας έφερε σ’ ένα χωριουδάκι ανάμεσα στην Ronda και στη θάλασσα -μια περιοχή διάσημη για την άγρια ομορφιά της αλλά και τους θρύλους των bandoleros και της δράσης των, όπου, για μεγάλη μας τύχη βρεθήκαμε στην πρώτη μέρα ενός τσιγγάνικου γάμου, ενός γεγονότος που συνήθως διαρκεί μια εβδομάδα.
Το γλέντι είχε ήδη αρχίσει και η παρέα μας ήταν πολύ δημοφιλής γιατί ήταν εφοδιασμένη με αρκετά φλασκιά από κόκκινο κρασί, ψητό αρνί, έναν τραγουδιστή και ποιητή τσιγγάνο γνωστό στην περιοχή και το πιο απίστευτο απ’ όλα -έναν κιθαριστή Αμερικάνο!...
Ρώτησα τον οδηγό μας ξανά πόσα χρόνια έζησε σ’ αυτά τα βουνά κι εκείνος μου απάντησε ότι γεννήθηκε σ’ ένα κοντινό χωριουδάκι γύρω στα 1890, (χωρίς να είναι σίγουρος πότε ακριβώς) και με εξαίρεση μερικά ταξίδια στην Ronda, δεν είχε μετακινηθεί μακρύτερα!
“Ozu”, αναφώνησε με θαυμασμό ο τσιγγάνος –ποιητής της παρέας, “αυτά είναι πολλά χρόνια! Τότε θα πρέπει κάτι να είχες ακούσει για τους bandoleros που ζούσαν σ’ αυτά τα φαράγγια!”
“Ναι, στ’ αλήθεια, οι σπηλιές και τα φαράγγια εδώ γύρω ήταν μερικά από τα κρησφύγετά τους. Οι bandoleros ήταν σαν όλους μας. Άλλοι καλοί κι άλλοι κακοί. Έπρεπε πάντα να’ χεις το νου σου για την γυναίκα και την κόρη σου και να οπλοφορείς όταν φρόντιζες το κοπάδι! Πάντως εμάς τους φτωχούς ανθρώπους μας άφηναν ήσυχους- κάνανε επιδρομές σε μεγαλύτερα χωριά, χτυπώντας διάφορους πλούσιους ταξιδιώτες αλλά και άμαξες που ανεβοκατέβαιναν στον δρόμο της Ronda. Ύστερα κατέβαιναν στα φαράγγια εδώ κάτω για να κρυφτούν. Συνήθως είχαν και χρήμα και γυναίκες μαζί τους. Άρχισαν να γίνονται πιο επικίνδυνοι όταν η Guardia άρχισε να φρουρεί τα περάσματα εμποδίζοντας πολλές απ’ τις επιδρομές τους. Τότε έρχονταν σε μας για φαγητό και νερό. Θυμάμαι πολύ καλά ότι, έχοντας πιει αρκετά, μονομαχούσαν συχνά με μαχαίρια μέχρι θανάτου είτε για μια γυναίκα, είτε για μια παρεξήγηση, είτε απλά επειδή έτσι τους άρεσε! Επικίνδυνοι άνθρωποι... Pero, cono, que flamencos! Στήνανε τριήμερα γλέντια όπου συναγωνίζονταν στο πιοτό, στο χορό, στο τραγούδι και την κιθάρα -que flamencos, de verdad!!!”
Χρειάζεται άραγε πολλή φαντασία ύστερα απ’ όλα αυτά  για να καταλάβει κανείς τη συνεισφορά της πανέμορφης αυτής περιοχής, ενίοτε άγριας, όπως οι περήφανοι κάτοικοι και οι αγριαετοί που γύριζαν γύρω-γύρω στα φαράγγια, την συμβολή της στο ζύμωμα της πεμπτουσίας του Φλαμένκο, που δεν είναι άλλη από την φυσική μουσική έκφραση ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής που δεν υπάρχει πια;

(Υστερόγραφο: Ο τελευταίος bandolero, ο τελευταίος άρχοντας της Sierra σκοτώθηκε από τους χωροφύλακες της Guardia Civil το  1933, την εποχή που ο Hemingway έτρεχε από ταυρομαχία σε ταυρομαχία γράφοντας το “Death in the Afternoon”.! )

Φωτο 7.  Ο τσιγγάνος ποιητής της αφήγησης του Donn Pohren κρατώντας την περίφημη Santos Hernandez του 1937-μια κιθάρα που ο αμερικανός καλλιτέχνης έπαιζε μέχρι τον θάνατό του(2007)

---

ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ
Α. ROCIO JURADO
La mas grande. (1945-2006).
Στη μνήμη της.

Φωτο. 8.  Η Rocio σε  ένα από τα εξώφυλλα των δίσκων της.

 Θα πρέπει να ήταν η τρίτη ή η τέταρτη μέρα της παραμονής μας στην περιοχή της Malaga. Μέσα στο διαμέρισμα βλέπαμε αρκετά -κυρίως  τα πρωινά -ισπανική τηλεόραση. Κρατικά κανάλια αλλά και το Canal Sur, προσπαθώντας να αφομοιώσουμε όσο πιο πολύ γίνεται το Ανδαλουσιάνικο ιδίωμα.
Εκείνο λοιπόν το πρωινό, όλα τα mainstream προγράμματα, διακόπτοντας τη ροή τους, άρχισαν να αναμεταδίδουν μια έκτακτη είδηση. Αντιλήφθηκα  ότι επρόκειτο για μια επείγουσα εισαγωγή σε νοσοκομείο της Μαδρίτης μιας πολύ γνωστής καλλιτέχνιδας για μια πολύ σοβαρή αιτία. Το όνομά της Rocio Jurado, (προφέρεται Ροθίο Χουράδο). Εντυπωσιάστηκα από αυτό τον κατακλυσμό ρεπορτάζ, συνεντεύξεων, συζητήσεων, απόψεων του κοινού με την κάμερα στο χέρι, παλαιότερων τηλεοπτικών της εμφανίσεων, κ.λ.π. Έμεινα με το συμπέρασμα ότι αυτή η τραγουδίστρια θα πρέπει να  ήταν κάτι σαν θρύλος  για τους Ισπανούς αλλά και ιδιαίτερα εμβληματική για τους Ανδαλουσιάνους. Βασάνιζα κυριολεκτικά  το μυαλό μου με το πως μια τόσο καταξιωμένη καλλιτέχνη με μεγάλη διεθνή καριέρα -είχε τραγουδήσει στον Λευκό Οίκο επί Reagan, είχε συνεργασθεί και συνδεθεί πολύ φιλικά με την μεγάλη Moserrat Caballe, κ.ο.κ. Ήταν παντελώς άγνωστη στην Ελλάδα μας. Ανακάλυψα στη συνέχεια παρακολουθώντας από την τηλεόραση ταινίες αρχείου, ότι η τραγουδίστρια αυτή είχε μια αξιοσημείωτη θητεία στην copla, (όπως επί το λαϊκότερο ονομάζεται στην Ανδαλουσία αυτό που εμείς εννοούμε σαν cante flamenco), προτού στραφεί ολοκληρωτικά  στο έντεχνο ποιοτικό-ερωτικό τραγούδι και μάλιστα στο τραγούδι σκηνής. Είχε πραγματικά μια υπέροχη σκηνική παρουσία. Το στήσιμό της θύμιζε ταυρομάχο που μόλις έχει καθηλώσει τον αποτρόπαιο μαύρο ταύρο στην θέση του και απομακρύνονταν γυρνώντας του την πλάτη με αργά, μεγάλα βήματα. Ανάβλυζε Ανδαλουσιάνικη αύρα -αυτό το μείγμα φωτεινότητας και περηφάνιας -ενός λαού υψηλότατης κουλτούρας και μοναδικού μουσικού αισθητηρίου. (ο Στράβων έγραφε στα Γεωγραφικά του  ότι από τότε η περιοχή κατείχε νομοθετήματα γραμμένα σε στίχους! Εξήντα αιώνες πριν!). Και κατά τον F.G. Lorca, η Ανδαλουσία ήταν το μόνο μέρος στον κόσμο όπου μπορούσες να συναντήσεις δύο ηλικιωμένους να τσακώνονται σ’ ένα παγκάκι για ένα ημιτόνιο!!!

ROCIO JURADO: FANDANGOS

Η φωνή της Rocio δεν ήταν ένα απλό χάρισμα της φύσης, ήταν κάτι παραπάνω. Στην εξελιγμένη της μορφή συνυπήρχαν στοιχεία μιας φωνής rajo, όπως θέλουν οι Ανδαλουσιάνοι να είναι μια φωνή που θα τραγουδά την copla. Μια φωνή δηλαδή ικανή να “σπάσει” όταν αυτό επιβάλλεται από την συγκινησιακή φόρτιση του τραγουδιού, τεχνική απαραίτητη αλλά ιδιαίτερα δύσκολη για έναν cantaor -ora. Από την άλλη μεριά, το μεγάλο πεδίο της φωνής της, της επέτρεπε να ξεδιπλώνει ένα υπέροχο vibrato contr’alto που παρέπεμπε σε πολύχρονες σπουδές ορθοφωνίας των σοπράνο όπερας. Αν σ’ όλα αυτά προσθέσει κανείς και τη μοναδική σκηνική της παρουσία αλλά και το απίστευτο δέσιμο με το εκάστοτε κοινό της μέσα από μια γνήσια και συγκινητική ερμηνευτικότητα, γίνεται εύκολα αντιληπτό το γιατί μάγευε όλες τις κατηγορίες του κοινού που την αποθέωνε. Γι’ αυτό την λάτρεψαν, εξ άλλου, στην Λατινική Αμερική -γιατί είχε κάτι από την ερμηνευτική αμεσότητα μιας Chavela Vargas που μεταδόθηκε και στις νεότερες  Luz Casal, Lila Downs, Isabel Pantoja, Diana Navarro.
Τραγουδώντας copla flamenca πήρε το πρώτο βραβείο τραγουδιού στην κατηγορία fandangos -sevillanas το 1962 στη Γρανάδα, την ίδια χρονιά που ο δεκατετράχρονος Paco de Lucia έπαιρνε ένα ειδικό βραβείο κιθάρας λόγω του ότι ήταν ανήλικος! Στη συνέχεια, καθιερώθηκε ως η κατ’ εξοχήν ερμηνεύτρια των fandangos και alegrias της ιδιαίτερης πατρίδας της, της  Cadiz.
Φλογερή και περήφανη Ανδαλουσιάνα,  αγωνίστηκε για την αυτονομία της περιοχής αυτής, έκανε ένα σύντομο πέρασμα από την κινηματογραφική βιομηχανία παίρνοντας μέρος σε μερικές επίλεκτες ταινίες, όπως η “ Lola de los Puertos”, (ίσως η καλύτερή της) με θέμα την απαρχή του οργανωμένου αυτονομιστικού κινήματος της Ανδαλουσίας στα τέλη του 19^ου αιώνα... Είναι η εποχή που ο εμπορικός Ισπανικός κινηματογράφος πουλάει στο εξωτερικό προβάλλοντας τοπικό φολκλόρ μαζί με σταρ -καλλονές του τύπου Sarita Montiel (οι παλιότεροι θα την θυμούνται).

 
Φωτο. 9 .Η Rocio Jurado σε μια από τις κινηματογραφικές της εμφανίσεις.

Ενώ λοιπόν τα τοπικά αλλά και τα εθνικά τηλεοπτικά κανάλια συνέχιζαν τα αφιερώματα στο πρόσωπο και την καριέρα της μεγάλης αυτής τραγουδίστριας, ανακάλυψα ότι το όνομά της κάτι μου θύμιζε.
Κάτι που τελικά παρακολουθώντας ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα  -αναδρομή στις πρώτες της εμφανίσεις, με βοήθησε να τη θυμηθώ: Ήταν μια υπέροχη ερμηνεία της σε μια σειρά από παραδοσιακές coplas, τις λεγόμενες Sevillanas biblicas, τετράστιχα που ήταν ένας ύμνος στον έρωτα και στη θάλασσα, με παραπομπές μάλιστα στην Παλαιά Διαθήκη, coplas ξεχασμένες στο χρόνο.
Αυτές λοιπόν τις Sevillanas τις είχα πρωτοακούσει σε βινύλιο από τη μεγάλη ανθολογία (δέκα δίσκοι) Un medio siglo del Cante Flamenco(1964) της εταιρείας Areola,  και τις μετέφερα σε κασέτα για να μεταδοθούν σε μια σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών που έκανα στο Β’ Πρόγραμμα με πρωτοβουλία του τότε μουσικού διευθυντή του, Νότη Μαυρουδή και με γενικό τίτλο “Στη μαγεία του Φλαμένκο -η ψυχή της ψυχής της Ανδαλουσίας” (1986-87).
Θυμάμαι ακόμα εκείνο το ρίγος να διαπερνά την πλάτη μου ακούγοντας άναυδος εκείνη την μοναδική φωνή με την σχεδόν αντρίκια βραχνάδα της, μια φωνή που μετέφερε χθόνιες αντηχήσεις μυστηριακών δρώμενων, μια φωνή που κουβαλούσε παράδοση και ιστορία, μια φωνή που ερχόταν “…από το κοιμητήριο των αιώνων...”, όπως θα ‘λεγε και ο Federico Garcia Lorca... Θυμάμαι επίσης εκείνη την υπέροχη συνοδεία με τις κιθάρες του Paco de Lucia και του Paco Cepero -να δίνουν ένα ισοκράτημα ενός ήσυχου καταρράκτη σ’ αυτή την διονυσιακή βραχνάδα της φωνής της...
Λοιπόν, ναι -αυτό ήταν το όνομα που επιτέλους θυμήθηκα. Rocio Jurado! Το όνομα της μεγάλης αυτής τραγουδίστριας  που η φωνή  της με είχε κάνει ν’ ανατριχιάσω πριν 40 ακριβώς χρόνια.
Τώρα πια καθόμουνα σε αναμμένα κάρβουνα: κολλημένος στην τηλεόραση, έψαχνα τα κανάλια μήπως και πετύχω κάποια ακόμα   εμφάνισή της. Λίγο αργότερα, όμως, ήρθε η κακιά είδηση: η μεγάλη Rocio άφησε την τελευταία της πνοή σε κεντρικό νοσοκομείο της Μαδρίτης, νικημένη από τον καρκίνο...
Η σορός της εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στην ισπανική  πρωτεύουσα. Θυμάμαι μια τεράστια ουρά  από ανθρώπους που την λάτρεψαν να την αποχαιρετούν μ’ ένα δάκρυ για τελευταία φορά.
Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον καθεδρικό ναό της ιδιαίτερης πατρίδας της , της Chipiona, στο Cadiz. Πριν από την κηδεία, παρέλασαν από εκεί πολλοί εκπρόσωποι του χώρου της ταυρομαχίας επειδή ο δεύτερος σύζυγός της ήταν ένας γνωστός εν ενεργεία matador de toros, καλλιτέχνες από τον χώρο του flamenco, ηθοποιοί, συγγραφείς, πολιτικοί, και πολλοί απλοί άνθρωποι   που, συγκινημένοι, της έδιναν το στερνό χαιρετισμό.
Κατά μια απίστευτη σύμπτωση. Αυτή η τεράστια  φωνή, για την οποία η μεγάλη Monserat Caballe είχε πει “…έφυγε η καλύτερη απ’ όλες μας...”, σταμάτησε να υπάρχει στις 6 του Ιουνίου 2006—ακριβώς την τελευταία μέρα του πανηγυριού της Virgen del Rocio,την ημέρα της γιορτής της, όταν οι διάφορες αδελφότητες  προσκυνητών  που περπατούσαν χιλιόμετρα ολόκληρα μέχρι το εκκλησάκι της Παρθένας  για την καθιερωμένη περιφορά, έφθαναν στην περιοχή της  Almena. Κοντά στη γενέτειρά της.
Και λίγο πριν να αρχίσει η κηδεία, μέσα στο παρεκκλήσι της Chipiona, μέσα σ’ ένα φορτισμένο με θρήνο χώρο, μπήκαν ξαφνικά, απρόσκλητοι, και πλησίασαν το φέρετρο πέντε προσκυνητές ντυμένοι στα λευκά, κάτι σαν ψηλόσωμοι μελαχρινοί άγγελοι και άρχισαν να τραγουδούν όρθιοι ένα από τα αγαπημένα fandango της μεγάλης τραγουδίστριας... Τραγουδούσαν με τον παλιό, αντρίκειο τρόπο. Τραγουδούσαν  με εκείνη την μοναδική εκφορά στην οποία διαφαίνεται σαφέστατα  η δομή του καθαρού Δώριου αρχαιοελληνικού τετράχορδου. Γιατί οι ρίζες του fandango ξεκινούν από ‘κει: μι-ρε -ντο –σι –λα –σολ –φα -μι.  Τραγουδούσαν για εκείνη, συντροφεύοντας το τελευταίο της ταξίδι...
Δεν υπήρξε άνθρωπος στην εκκλησία (από τους σκληροτράχηλους ταυρομάχους μέχρι την απλή γυναίκα του χωριού) που να μην έκλαψε εκείνη τη στιγμή...
Εγώ παρακολουθούσα άναυδος, ζωντανά από την τηλεόραση, αυτή την απίστευτη σκηνή. Ένιωσα τα μάτια μου να βουρκώνουν και τα άφησα έτσι... Για χάρη της...

ROCIO JURADO: COMO UNA OLA

Στάθης Γαλάτης
egalat@tee.gr
(Ιούνιος 2009)