ΡΙΤΑ ΑΜΠΑΤΖΗ
(1906 - 1969)
Η Ρίτα (Ειρήνη) Αμπατζή, κόρη του Γεωργίου και της Στέλλας Αμπατζή γεννήθηκε στην Σμύρνη το έτος 1906 (σαν ημερομηνίες γεννήσεώς της έχουν προταθεί τα έτη 1903, 1913 και 1914, βάσει όμως της επαγγελματικής της ταυτότητας που είχε εκδοθεί το 1932, προκύπτει το 1906 ως γενέθλιο έτος της καλλιτέχνιδας). Ήταν αδερφή της Σοφίας (Φωφώς) Αμπατζή-Καρίβαλη, γνωστής τραγουδίστριας στη ρεμπέτικη σκηνή της σχολής του «Πειραιώς» κατά την προπολεμική περίοδο.
Στην Ελλάδα έρχονται οικογενειακώς μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και τη βίαιη εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού από την περιοχή. Η Ρίτα Αμπατζή, ορφανή «πατρός», ο οποίος χάθηκε στα τραγικά γεγονότα της Σμύρνης, εγκαθίστανται μαζί με τη μητέρα της και την αδερφή της στην Κοκκινιά. Πραγματοποίησε δύο γάμους, ο πρώτος γάμος έγινε το έτος 1930 με τον Γιάννη Τσίπαρη με τον οποίο απέκτησε μία κόρη την Άννα και ο δεύτερος με το συνάδελφό της σαντουριέρη Στέλιο Κρητικό,
με τον οποίο απέκτησε έναν γιο το Δημήτρη. Απεβίωσε στις 17 Ιουνίου, ημέρα Τρίτη του έτους 1969 στο Αιγάλεω, χτυπημένη από καρκινική κακοήθεια στην περιοχή του λάρυγγα και ενταφιάστηκε στις 18 Ιουνίου στο Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Η Ρίτα Αμπατζή παρουσιάζεται στην ελληνική μουσική σκηνή ως τραγουδίστρια αλλά και ως συνθέτης-στιχουργός από τα τέλη της δεκαετίας του ‘20. Διέθετε ευρύ τραγουδιστικό ρεπερτόριο σε μουσικά είδη όπως :
ü σμυρναίικα τραγούδια (αστικά και παραδοσιακά), ü ρεμπέτικα τραγούδια βασισμένα στην υφολογία της μικρασιάτικης σχολής ρεμπετών συνθετών, ü παραδοσιακά-δημοτικά τραγούδια από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα ü και έντεχνα δημοτικοφανή τραγούδια |
Στα μέσα της δεκαετίας του ’20 την ακούν σε έναν γάμο οι μουσικοί Στελλάκης Περπινιάδης, Κώστας Νούρος και Δημήτρης Κωνσταντινίδης και διαπιστώνουν το μοναδικό φωνητικό της ταλέντο. Την καλλιτεχνική της καριέρα την ξεκίνησε το έτος 1929 στο κέντρο διασκέδασης «Πεταλούδα» στο Φάληρο, τραγουδώντας ρεμπέτικα της σμυρναίικης σχολής. Αρκετά νωρίς, στράφηκε στην ερμηνεία παραδοσιακών-δημοτικών τραγουδιών της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας. Ερμήνευε με εξαιρετική δεινότητα τσάμικα, καγγέλια και στεριανά συρτά, καθώς και μπάλους και νησιωτικά συρτά. Για πολλά χρόνια εμφανιζόταν στο κέντρο διασκέδασης «Αράχωβα» στην πλατεία Καραϊσκάκη. Το έτος 1936 ήταν η πρώτη γυναίκα τραγουδίστρια που ανέβηκε σε πάλκο με ρεμπέτικη ορχήστρα από τρίχορδα μπουζούκια. Ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου πραγματοποίησε πλείστες επιτυχημένες εμφανίσεις. Κατά την προπολεμική περίοδο, παράλληλα με τις εμφανίσεις της σε κέντρα διασκέδασης της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών και του Πειραιώς σημαντικό οικονομικό έσοδο για την καλλιτέχνιδα ήταν και τα πανηγύρια εντός και εκτός Αττικής. Η μεταπολεμική καλλιτεχνική παρουσία της Ρίτας Αμπατζή περιορίζεται σε πάλκα και σε μεγάλα πανηγύρια εκτός Αθηνών, ερμηνεύοντας δημοτικά τραγούδια.
Από το 1928 εμφανίζεται στην ελληνική δισκογραφική σκηνή. Η παρουσία της είναι έντονη τη δεκαετία του 1930. Δισκογραφεί σε δίσκους των 78 στροφών στην Ελλάδα, αλλά και στην Αμερική στις μεγάλες εταιρείες της προπολεμικής περιόδου (His Master’s Voice, Columbia Αγγλίας & Ελλάδος, ODEON, Parlophone). Τις περισσότερες φορές οι δίσκοι από τη μία πλευρά είχαν τραγούδι με τη Ρίτα Αμπατζή και από την άλλη πλευρά με τη Ρόζα Εσκενάζυ, για να επιτευχθεί η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία, όσον αφορά τις πωλήσεις τους. Στο δισκογραφικό της ενεργητικό ως τραγουδίστρια απαριθμεί περί τα 200 σμυρναίικα και ρεμπέτικα τραγούδια και τουλάχιστον 150 τραγούδια παραδοσιακά και έντεχνα δημοτικοφανή, καθώς και 4-5 ως συνθέτης-στιχουργός. Η δισκογραφική της πορεία ανακόπηκε απότομα κατά τη διάρκεια του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Η παρουσία της στη μεταπολεμική δισκογραφία είναι ιδιαίτερα μικρή, περιορίζεται σε ορισμένους δίσκους 45 στροφών με παραδοσιακά-δημοτικά τραγούδια που κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του 1960.
Κατά τη διάρκεια της πολυποίκιλης καλλιτεχνικής και δισκογραφικής της πορείας συνεργάστηκε με σημαντικούς συνθέτες της μικρασιατικής σχολής του ρεμπέτικου τραγουδιού όπως οι Γρηγόρης Ασίκης, Σωτήρης Γαβαλάς, Ιωάννης Δραγάτσης, Κώστας Καρίπης, Ιάκωβος Μοντανάρης, Σταύρος Παντελίδης, Βαγγέλης Παπάζογλου, Δημήτρης Σέμσης, Κώστας Σκαρβέλης, Κώστας Τζόβενος, Παναγιώτης Τούντας, Μανώλης Χρυσαφάκης, Στέλιος Χρυσίνης, αλλά και με τους Μάρκο Βαμβακάρη και Βασίλη Τσιτσάνη. Οι ορχήστρες με τις οποίες συνεργάστηκε δισκογραφικά η Ρίτα Αμπατζή ήταν εξαρτώμενες από τις μουσικές συνεργασίες που ανά έτος είχε συνάψει η εκάστοτε εταιρεία παραγωγής. Απαραίτητη κάθε φορά στο μουσικό σχήμα ήταν η παρουσία του συνθέτη του κομματιού. Από τους βασικούς μουσικούς συνεργάτες της στη δισκογραφία ήταν ο Δημήτρης Σέμσης (Σαλονικιός) στο βιολί, ο οποίος από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή έκανε και τις μουσικές ενορχηστρώσεις, ο Δημήτρης Αραπάκης και ο Κώστας Τζόβενος στο σαντούρι, ο Δημήτρης Κυριακίδης, ο Κώστας Σκαρβέλης και ο Κώστας Καρίπης στην κιθάρα, ο Πάνος Χρυσίνης στον μπαγλαμά κ.α.. Η Ρίτα Αμπατζή είχε τραγουδήσει πολλές φορές ντουέτο με γνωστούς ερμηνευτές. Στο πλαίσιο των ρεμπέτικων και σμυρναίικων τραγουδιών έχει γραμμοφωνήσει μαζί με τους Ρόζα Εσκενάζυ, Κώστα Ρούκουνα, Ζαχαρία Κασιμάτη, Δημήτρη Ατραΐδη και Μάρκο Βαμβακάρη. Την χρονική περίοδο 1938-1939 συνεργάστηκε ως φωνητικό ντουέτο σε ρεμπέτικο ρεπερτόριο με τον Στελλάκη Περπινιάδη. Σε ηχογραφήσεις της με παραδοσιακά-δημοτικά τραγούδια συνεργάστηκε με σημαντικούς ερμηνευτές όπως οι Γιώργος Παπασιδέρης, Κώστας Ρούκουνας, Γεωργία Μηττάκη αλλά και με φωνητική συνοδεία του Δημήτρη Σέμση.
Η Ρίτα Αμπατζή βάσει των ηχογραφήσεων της είναι εμφανές ότι κινήθηκε στην έκταση των μεσόφωνων ερμηνευτριών (mezzo-soprano). Διαφαίνεται όμως από την χροιά της και την υφολογία του τραγουδήματός της ότι ανήκε στις υψίφωνες (soprano) τραγουδίστριες. Η Αμπατζή είχε την παρουσία και το καλλιτεχνικό προφίλ της σοβαρής τραγουδίστριας. Πάγια τακτική της ήταν να τραγουδάει καθιστή στο πάλκο, παίζοντας ντέφι ή ιδιόφωνα κρουστά (ποτηράκια). Ήταν ιδιαίτερη αγαπητή στις παρέες των γλεντηστών και συχνά κατέβαινε στην πίστα για να χορέψει με τους καλούς χορευτές που συμμετείχαν στο γλέντι. Η τραγουδιστική της καριέρα ξεκίνησε με σμυρναίικα και ρεμπέτικα της μικρασιατικής σχολής τραγούδια, ρεπερτόριο το οποίο απευθυνόταν επί το πλείστον σε ένα ταλαιπωρημένο και εξαθλιωμένο κοινό Μικρασιατών προσφύγων. Σύντομα όμως, κατάφερε με την καλλιτεχνική της ποιότητα, το επαγγελματικό της ήθος αλλά και με την προσεγμένη δισκογραφική της δουλειά να γίνει γνωστή και αγαπητή στο κοινό των γηγενών «Ελλαδιτών» της Αττικής. Η δισκογραφική της αποδοχή εντός και εκτός ελληνικής επικράτειας, αλλά και τα ταξίδια της στο εξωτερικό την καταξίωσαν στους απανταχού Έλληνες, ως μία από τις καλύτερες προπολεμικές τραγουδίστριες.
Φωτογραφική Παρουσίαση της Ρίτας Αμπατζή
Οι περισσότερες φωτογραφίες της Ρίτας Αμπατζή προέρχονται από το αρχείο του Ηλία Πετρόπουλου που είναι κατατεθειμένο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και μέρος του έχει δημοσιευθεί στο βιβλίο που έχει εκδώσει ο ερευνητής «Ρεμπέτικα Τραγούδια». Δύο εξ αυτών (1932 – πανηγύρι στα Μεσόγεια) προέρχονται από το βιβλίο του Διονύση Μανιάτη «Οι Φωνογραφητζήδες» (σελ.: 236)
LINKS με VIDEOS στο διαδίκτυο με ηχογραφήσεις της Ρίτας Αμπατζή
KeyWords:
i) Rita Abatzi
ii) Ρίτα Αμπατζή
Ενδεικτικά:
Μανές Καρίπ Χιτζάζ:
Ερηνάκι:
Ντερβίσης και Ρίτα:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ με αναφορές σχετικές με τη Ρίτα Αμπατζή
Βολιώτης – Καπετανάκης Ηλίας, 1997, Ελλήνων Μούσα Λαϊκή, Αθήνα: «Νέα Σύνορα», Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, [ISBN: 960-236-727-X]
Βολιώτης – Καπετανάκης Ηλιας, 1999, Αδέσποτες Μελωδίες, Αθήνα: «Νέα Σύνορα», Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, [ISBN: 960-14-0079-6]
Βούλγαρης Ευγένιος & Βανταράκης Βασίλης, 2006, Το Αστικό Λαϊκό Τραγούδι στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου - Σμυρναίικα και Πειραιώτικα Ρεμπέτικα, 1922-1940, Αθήνα: Εκδόσεις Τ.Λ.Π.Μ. ΤΕΙ Ηπείρου & Εκδόσεις Fagotto, [ISMN: Μ-801151-17-90]
Δραγουμάνος Πέτρος, 2007, Κατάλογος Ελληνικής Δισκογραφίας, 1950-2007, Αθήνα: [ISBN: 960-220-295-5]
Μανιάτης Διονύσης Δ., 2001, Οι Φωνογραφητζήδες – Πρακτικών Μουσικών Εγκώμιον, Αθήνα: Εκδόσεις Πιτσιλός, [ISBN: 960-91673-0-6]
Μανιάτης Διονύσης Δ., 2006, Η εκ περάτων δισκογραφία γραμμοφώνου, Αθήνα: Μητρόπολις ΑΕ
Πετρόπουλος Ηλίας, 2009 (1979), Ρεμπέτικα Τραγούδια, Αθήνα: Κέδρος, [ISBN: 978-960-04-0051-9]
ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ
Η δισκογραφία της Ρίτας Αμπατζή προέρχεται από το έργο των Διονύση Μανιάτη για την δισκογραφία γραμμοφώνου και Πέτρου Δραγουμάνου για την δισκογραφία των δίσκων βινυλίου και ψηφιακής ακτίνας.
I. Ρεμπέτικα και Σμυρναίικα Τραγούδια, τα οποία δισκογραφεί και στα οποία τραγουδάει η Ρίτα Αμπατζή σε δίσκους των 78 στροφών κατά την περίοδο 1928-1940:
[1928-1936] [1937-1940] [Αγνώστου Χρονολογίας]
ΙΙ. Παραδοσιακά-Δημοτικά και Έντεχνα Δημοτικοφανή Τραγούδια, τα οποία δισκογραφεί και τραγουδάει η Ρίτα Αμπατζή σε δίσκους των 78 στροφών κατά τη δεκαετία 1930-1952
[1930-1952] [Αγνώστου Χρονολογίας]
ΙΙΙ. Δισκογραφία της Ρίτας Αμπατζή σε LPs και CDs κατά την περίοδο 1975-2010, επανακυκλοφορίες των ηχογραφήσεων της καλλιτέχνιδας από τους δίσκους 78 και 45 στροφών.
(Απρίλιος 2010)
Βιβή Γ. Κανελλάτου
Μουσικολόγος
webpage: www.kanellatou.gr
e.mail: info@kanellatou.gr & vkanellatou@erket.org