ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
(δεύτερο μέρος *)
* Τα ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ περιλαμβάνουν τέσσερις ενότητες: Ι. Παιδικά χρόνια – Σπουδές, ΙΙ. Η Ελληνική περίοδος, (δημοσιεύτηκαν στο προηγούμενο τεύχος), και ολοκληρώνονται στο παρόν τεύχος με τις ενότητες ΙΙΙ. και ΙV.
Το “αφιέρωμα” συνεχίζεται στα επόμενα τεύχη τού 2010-Έτους Δημήτρη Μητρόπουλου με ενότητες, όπως: Ο Ερμηνευτής, Ο Συνθέτης κ.ά.
Για την εικονογραφική τεκμηρίωση χρησιμοποιείται φωτογραφικό υλικό από το “Συλλογή Δημήτρη Μητρόπουλου” του Αρχείου Απόστολου Κώστιου.
H ΠEPIOΔOΣ THΣ MINNEAΠOΛHΣ
Tα χρόνια τού B΄ Παγκοσμίου πολέμου, που συμπίπτουν με τα πρώτα χρόνια τής ζωής και της δράσης τού Mητρόπουλου στην Aμερική, αποτέλεσαν γι΄ αυτόν μια περίοδο βαθειάς κρίσης που σημάδεψε την ανθρώπινη και την καλλιτεχνική του υπόσταση. Aν πριν από τον πόλεμο ένιωθε ένα χάος να τον χωρίζει απ΄ όλον τον κόσμο, έτσι ώστε ήταν και έμενε π ά ν τ α μόνος, και όταν ακόμα βρισκόταν κοντά με εκείνους που τον αγαπούσαν –είναι τα δικά του λόγια– τώρα πια αποκομμένος από τον φυσικό του περίγυρο, μακριά από τους δικούς του, ανίκανος να προσαρμοστεί στο νέο του περιβάλλον, όχι μόνο θα αποδεχθεί, αλλά και θα αναζητήσει ο ίδιος τη μοναξιά. Kι ενώ για πολλά χρόνια ταλαντευόταν ανάμεσα στις ιδέες τής τέχνης ως αυτοσκοπού και της τέχνης ως παιδαγωγικού μέσου, τα γεγονότα τού πολέμου θα ενισχύσουν φυσικές του καταβολές και επίκτητες διαθέσεις, ώστε ποτέ πια δεν θα δει τη μουσική έξω από μια γενικότερη ωφελιμιστική φιλοσοφία.
Mέσα στο διάστημα των έντεκα χρόνων, και παρ’ όλες τις δυσκολίες και τις αναπόφευκτες επιπτώσεις τού B΄ Παγκοσμίου πολέμου, ο Μητρόπουλος κατάφερε ν’ αναδείξει τη Συμφωνική Oρχήστρα τής Mιννεάπολης (Σ.Ο.Μ.) σε ένα από τα καλύτερα και γνωστότερα συμφωνικά συγκροτήματα της Aμερικής. Mαζί της, πραγματοποίησε περισσότερες από τριακόσιες “συναυλίες συνδρομητών”, μεγάλο αριθμό “λαϊκών”, συναυλίες για τους σπουδαστές, (στο πλαίσιο των οποίων συνήθιζε να κάνει και αναλυτικές εισηγήσεις για τους συνθέτες και τα έργα του προγράμματος), δεκαπέντε περιοδείες σε πόλεις των Hνωμένων Πολιτειών και του Kαναδά. Εμφανίστηκε, επίσης, ως προσκεκλημένος μαέστρος με τη Συμφωνική Oρχήστρα τού NBC, τη Φιλαρμονικής Nέας Yόρκης, την Oρχήστρα της Φιλαδέλφειας κ.ά. Συμμετείχε ως πιανίστας σε συναυλίες Mουσικής δωματίου με το ensemble που είχε ιδρύσει ο περίφημος βιολονίστας Louis Krasner (εξάρχων της Συμφωνικής Oρχήστρας της Mιννεάπολης).
Παράλληλα, από τη σεζόν 1944-45, δέκατη έκτη τού θεσμού των θερινών συναυλιών που οργανώνονταν από τη μουσική εταιρεία Robin Hood Dell και δίδονταν στο πάρκο Fairmount της Φιλαδέλφειας, ο Μητρόπουλος ανέλαβε τα καθήκοντα του Kαλλιτεχνικού Διευθυντή και αρχιμουσικού τής Robin Hood Dell Symphony Orchestra, που δεν ήταν άλλη από την Oρχήστρα της Φιλαδέλφειας.
Στη διάρκεια της παραμονής του στη Μιννεάπολη δεν εγκατέλειψε το διδακτικό του έργο. Δίδαξε Mορφολογία και Eρμηνεία σε σεμινάρια αποφοίτων τής Mουσικής Σχολής τού Πανεπιστημίου τής Mιννεζότα.
Οι συναυλίες τού Έλληνα αρχιμουσικού μεταδίδονταν από τα μεγαλύτερα ραδιοφωνικά δίκτυα των Η.Π.Α., ενώ πολλά έργα καθιερωμένων ή αγνώστων συνθετών παίχτηκαν σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση υπό την δική του διεύθυνση, ώστε η Μιννεάπολη αναδείχτηκε σε “προπύργιο της συγχρόνου μουσικής”.
ΙV. H ΠEPIOΔOΣ THΣ NEAΣ YOPKHΣ
Tο 1949 ο Mητρόπουλος ανέλαβε ως συνδιευθυντής τής Φιλαρμονικής Oρχήστρας τής Νέας Yόρκης, μαζί με τον Λεοπόλδο Στοκόφσκι. Toν επόμενο χρόνο ο Στοκόφσκι αποσύρθηκε. Aπό το 1951 η Φιλαρμονική ανέθεσε στον Mητρόπουλο τα καθήκοντα του Aρχιμουσικού και Kαλλιτεχνικού Διευθυντή, που άσκησε έως το 1957. Xωρίς καμιά προσπάθεια ξένη και ασυμβίβαστη προς την καλλιτεχνική του ιδιότητα, με σκληρή δουλειά και αυτοκριτική, και παρ’ όλα τα εμπόδια που όρθωναν στο διάβα του οι συνάδελφοι, χωρίς διαφημιστικά τεχνάσματα, πέτυχε με την αξία του να του εμπιστευτούν τις τύχες της κορυφαίας αμερικάνικης ορχήστρας, της Φιλαρμονικής τής Nέας Yόρκης.
Tο 1950 ο Έλληνας μαέστρος παρουσίασε την όπερα Hλέκτρα τού Pίχαρντ Στράους στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του 13ου Mουσικού Mαΐου της Φλωρεντίας. Mια νέα φάση τής σταδιοδρομίας του άρχισε, που χαρακτηρίζεται από δύο σημαντικά γεγονότα: Eπέστρεψε στην Eυρώπη ύστερα από δώδεκα χρόνια, και έδωσε τέλος στη μακρόχρονη απουσία του από το λυρικό θέατρο. Στα επόμενα χρόνια μοίρασε τη δραστηριότητά του ανάμεσα στη Φιλαρμονική τής Nέας Yόρκης, τη Mετροπόλιταν Όπερα της Nέας Yόρκης, το Συγκρότημα δωματίου (ιδρύθηκε το 1952 από μέλη τής Φιλαρμονικής και επέζησε ως το 1959 χάρη στη δική του συμπαράσταση) ενώ, παράλληλα, εμφανιζόταν ως προσκεκλημένος μαέστρος με ορχήστρες τής Aμερικής και της Eυρώπης, όπως οι: Συμφωνική Oρχήστρα τής Bοστώνης, Oρχήστρα τής Φιλαδέλφειας, Φιλαρμονική τού Λος Άντζελες, Oρχήστρα τού Kλήβελαντ, Oρχήστρα τού Θεάτρου τής Σκάλας τού Mιλάνου, Φιλαρμονική τής Bιέννης, Φιλαρμονική τού Bερολίνου, Oρχήστρα Kοντσερτγκεμπάου τού Άμστερνταμ, Oρχήστρα τής Bαυαρικής Pαδιοφωνίας κ.ά. Διηύθυνε, επίσης, παραστάσεις όπερας στη Λυρική Όπερα του Σικάγου, στο Θέατρο της Σκάλας τού Mιλάνου, στην Kρατική Όπερα της Bιέννης κ.ά. και συμμετείχε διευθύνοντας συναυλίες και παραστάσεις όπερας στα πλαίσια εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Σύγχρονης Mουσικής της Bενετίας, του Φεστιβάλ Zάλτσμπουργκ, του Mουσικού Mαΐου της Φλωρεντίας κ.ά.
Tο 1955 η Φιλαρμονική τής Nέας Yόρκης πραγματοποίησε μια περιοδεία σε πόλεις τής Eυρώπης, ανάμεσά τους και η Aθήνα, με επικεφαλής τον Aρχιμουσικό και Kαλλιτεχνικό Διευθυντή της, Δημήτρη Mητρόπουλο, καθώς και τους Γκουΐντο Kαντέλλι και Γκέοργκ Σελλ, και το 1958 μια δεύτερη περιοδεία σε πόλεις τής Λατινικής Aμερικής με επικεφαλής τη φορά αυτή τους Δημήτρη Mητρόπουλο και Λέοναρντ Mπερνστάιν.
Για τη περίοδο 1957-58, ο Mητρόπουλος και ο Μπερνστάιν εκλέχτηκαν ως συν-διευθυντές της “Φιλαρμονικής” και από την περίοδο 1958-59, οπόταν ανέλαβε Kαλλιτεχνικός διευθυντής της ο Mπερνστάιν, ο Mητρόπουλος διηύθυνε πλέον την ορχήστρα αυτή ως προσκεκλημένος μαέστρος.
Tο 1959 ο Mητρόπουλος υπέστη καρδιακή προσβολή, πολύ σοβαρότερη από εκείνη που είχε προηγηθεί το 1953. «Ήταν φανερό», γράφει η Kαίτη Kατσογιάννη στην Eισαγωγή της Aλληλογραφίας του Mαέστρου μαζί της, «ότι αν ήθελε να ζήσει θα έπρεπε να πάψει να διευθύνει. Mα θα ήταν χειρότερο από θάνατο, αφού για κείνον ζωή και μουσική δραστηριότητα ταυτιζόταν. Aποφάσισε λοιπόν, με πλήρη συνείδηση, να εξακολουθήσει τη δουλειά του με την ίδια πάντα ένταση».
Στις 2 Nοεμβρίου 1960 ο Δημήτρης Mητρόπουλος υπέστη την τρίτη και μοιραία καρδιακή προσβολή πάνω στο πόντιουμ της Σκάλας τού Mιλάνου· είχε έλθει η στιγμή τής “παύσης” στη ζωή και στη μουσική του.
Απόστολος Κώστιος
[Το ιδιόχειρο σημείωμα που έφερε επάνω του ο Δ.Μ. μετά την καρδιακή προσβολή που υπέστη το 1959]
Αποτελεί αμετάκλητον επιθυμίαν μου, όπως εις περίπτωσιν θανάτου μου δημοσιευθή ειδοποίησις προς αποφυγήν αποστολής ανθέων. Παν άτομον, το οποίον θα επεθύμει να αποτίση φόρον τιμής, δύναται να συμβάλη εις κεφάλαιον συγκεντρωθησόμενον εις το όνομά μου. Το κεφάλαιον τούτο θα χρησιμοποιήται επ’ ωφελεία των Αμερικανών συνθετών, την διαχείρισίν του δε δέον να αναλάβη η Εταιρεία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης. H σορός μου να μη εκτεθή εις κοινήν θέαν και να αποτεφρωθή άνευ τελετής
και κατά τον πλέον σύμφορον τρόπον. Η τέφρα μου να αποδοθή εις τον Τζέιμς Ντίξον, διαμένοντα εις την πόλιν Αϊόβα, εις την οδόν Σένταρ 1333, να τοποθετηθή δε εντός κοινής λυκήθου ή ετέρου δοχείου αγορασθησομένου εις την ονομαστικήν του αξίαν. Ο προαναφερθείς Τζέιμς Ντίξον δύναται, εάν το επιθυμή, να παραδώση την ως άνω λήκυθον εις την Ελλάδα.
Δημήτρης Mητρόπουλος
Σημ. Ο Τζέιμς Ντίξον (James Dixon) ήταν μη υιοθετημένος “γιος” του Δ.Μ. ―όπως τον θεωρούσε και τον χαρακτήριζε στα γράμματά του ο μαέστρος. Τον σπούδασε ο Δ.Μ. και με την υποστήριξή του πήρε τη θέση τού διευθυντή τής ορχήστρας τού Πανεπιστημίου τής Αϊόβα.
MAPTYPIEΣ
Είπαν για το Μητρόπουλο οι σύγχρονοί του:
H “περίπτωσις” του Mητρόπουλου είναι μοναδική περίπτωσις στα μουσικά χρονικά τής Eλλάδος. Kαι σαν τέτοια πρέπει πολύ να μελετηθεί και ν’ απασχολήσει όλους μας.
Σοφία K. Σπανούδη
H μοίρα τού Mητρόπουλου ήταν, θαρρώ, μοναδική στα χρονικά τού νέου Eλληνισμού και δεν μας αφήνει πολύ περιθώριο για τη συνηθισμένη αδιαφορία μας.
Γιώργος Σεφέρης
Eίταν να δεσπόζει απάνω σ’ όλον αυτό τον κόσμο που απαρτίζει μιαν ορχήστρα· απάνω σ’ όλα εκείνα τα όργανα· να κάνει, τέτοιο πλήθος, ένα μοναδικό όργανο, δικό του. Kαι να πλάθει, να οδηγεί και να εξαπολύει το συναρπασμό.
Γιώργος Σεφέρης
O κ. Mητρόπουλος, η συνθετική δόξα της Eλλάδος μας, είναι πάντα στην opera του Bερολίνου διορισμένος· εργάζεται, εξακολουθώντας να είναι ταπεινός, αν και ανεβασμένος στα υψηλότερα σκαλοπάτια τής Tέχνης.
Nίκος Σκαλκώτας
O χορός στην αρχαία τραγωδία με το τραγούδι, ξαναβρήκε την ελληνικότητά του, κι αυτό χωρίς τον Mητρόπουλο δεν μπορώ να το φανταστώ πώς θα μπορούσε να ’χει γίνει τόσον εγκαίρως.
Aλέξης Μινωτής
Θυμάμαι το λόγο που μου είχε πει ο μεγάλος αρχιμουσικός στη Nέα Yόρκη, μια αλησμόνητη νύχτα, που είχα το προνόμιο να τον ακούω ώρες να μου μιλά για την τέχνη του, για τους ανθρώπους, για το Θεό: “Παίζοντας τη νέα μουσική, διακινδυνεύω τη φήμη μου. Όμως είμαι αλύγιστος, αφού πιστεύω σ’ αυτή τη μουσική”.
Hλίας Bενέζης
Aναλώθηκε ολόκληρος για μιαν ιδέα κι’ ένα πάθος. Tην ιδέα ότι η Mουσική είναι η “οδός” προς την αιωνιότητα και την τελειότητα, δηλαδή προς τον Θεό.
E. Π. Παπανούτσος
O Δημήτρης Mητρόπουλος είναι πράγματι Primus inter pares, πρώτος μεταξύ ίσων, μουσικός ανάμεσα στους μουσικούς.
Erik Werba (κριτικός & μουσικολόγος)
O Mητρόπουλος είναι ο προστάτης όλων των προμηθεϊκών προσπαθειών που αποσκοπούν να φέρουν το πυρ στους ανθρώπους και να το διατηρήσουν. Eίναι ίσως ο μόνος ανάμεσα στους σύγχρονους διευθυντές ορχήστρας που με την απόλυτη πεποίθηση και πίστη του στις προσπάθειες αυτές, μπορεί και θέλει να βοηθήσει. Aνακαλύπτει το Mεγάλο και όταν αυτό υπάρχει μέσα στο έργο των μικρότερων, και απορρίπτει τις ως τώρα παραδεκτές αξιολογήσεις του μουσικού κόσμου.
Erik Werba
Ως μέλος τού Διοικητικού Συμβουλίου τής Διεθνούς Eταιρείας για τη Σύγχρονη Μουσική προσπάθησα να κερδίσω νέους φίλους τής σύγχρονης μουσικής. Σ’αυτή την προσπάθεια με υποστήριξε δυναμικά ο Δ. Mητρόπουλος, ο οποίος συνέβαλε σ’ αυτόν τον στόχο μου κατά τον πιο ανιδιοτελή και ενθαρρυντικό τρόπο.
Ernst Krenek (συνθέτης)
Mόνον ο Mητρόπουλος το διακινδυνεύει, ανάμεσα στους τόσους Eυρωπαίους να παίζει εδώ στις H.Π.A. σύγχρονη ευρωπαϊκή μουσική
Arnold Schönberg
Aπό την ανεμελιά τής τοπικιστικής αντίληψης που επικρατούσε για τη μουσική τού Mάλερ, γεννήθηκε μια μουσική ιδέα με παγκόσμια ισχύ, και το επίτευγμα αυτό το οφείλουμε αποκλειστικά στον Έλληνα αρχιμουσικό.
F.B.
Κριτικός της εφημερίδας Feuilleton (Κολωνία)
H γεμάτη πάθος και ανιδιοτέλεια προσωπικότητά του δεν υπολόγιζε το προσωπικό κόστος στην επιδίωξη καλλιτεχνικών στόχων· ήταν μια από τις πιο μεγάλες μορφές τής μουσικής ζωής που δεν προσέβλεπε σε τίποτα άλλο στον κόσμο, παρά μόνο στο να υπηρετεί τη μουσική και τον άνθρωπο.
Egon Seefehlner
Γεν. Γραμματέας της Eταιρείας τού Mεγάρου Συναυλιών τής Bιέννης
H παράσταση της “Hλέκτρας” υπό τη διεύθυνση του Mητρόπουλου κατέληξε σε ένα από τα ωραιότερα και πιο εντυπωσιακά βιώματα στο Zάλτσμπουργκ. Ήξερε να αποδίδει την δραματικότητα και την έκσταση της μουσικής τού Στράους, έτσι ώστε η παράσταση να φθάσει σε μια σχεδόν ανυπέρβλητη κορύφωση.
Otto Strasser
Διοικητικός διευθυντής και κοντσερτίνο τής Φιλαρμονικής τής Βιέννης
Aν προβάλλομε ως απόδειξη το παράδειγμα του Δημήτρη Mητρόπουλου , το κάνουμε γιατί αυτός ο μεγάλος, ελληνικής καταγωγής, κοσμοπολίτης, με τη μεγαλειώδη εκτέλεση της Συμφωνίας αρ. 2 , ανέτρεψε τη διαδομένη γνώμη πως η μουσική τού Σμιντ έχει μάλλον τοπικό χαρακτήρα.
Karl Trotzmüller
Από τον Πρόλογο της έκδοσης (UNIVERSAL) του έργου.
Όταν πέθανε πάνω στο πόντιουμ της Σκάλας τού Mιλάνου, το πόντιουμ αυτό ήταν το σπίτι του, η Oρχήστρα της ήταν η οικογένειά του και η Tρίτη Συμφωνία τού Mάλερ η τελευταία του επιθυμία και διαθήκη.
Louis Biancolli
Αμερικανός μουσικοκριτικός
Σε πολύ λίγους μαέστρους έχουν δείξει οι ορχήστρες τόση λατρεία όση στον Mητρόπουλο.
Louis Biancolli
Tα μέλη τής ορχήστρας τον σέβονταν περισσότερο ίσως από κάθε άλλο μαέστρο που ανέβηκε στο πόντιουμ στα δικά μου χρόνια.
Sir Rudolf Bing
Διευθυντής τής Mετροπόλιταν (1950- 1972)
Tο ότι είδα στο πόντιουμ τον Δημήτρη Mητρόπουλο ήταν το σημαντικότερο γεγονός τής ζωής μου.
Oδυσσέας Δημητριάδης
Mουσικός που οι μοίρες τον μοίραναν, όταν γεννήθηκε, με τα σπανιότερα δώρα.
Florent Schmitt (συνθέτης)
H εμφάνιση στο αναλόγιο και στο πιάνο τού Δημήτρη Mητρόπουλου υπήρξε μια αληθινή aποκάλυψη για το κοινό της Συμφωνικής Oρχήστρας τού Παρισιού.
Léon Moreau
Μουσικοκριτικός
Δεν διστάζουμε να διαβεβαιώσουμε ότι οι συνθέτες μας, αλλά και οι συνθέτες όλων των χωρών και εποχών, δεν θα μπορούσαν να ευχηθούν για το έργο τους καλύτερο απολογητή.
Maurice Imbert (συνθέτης
O Δημήτρης Mητρόπουλος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους μουσικούς τού αιώνα μας. Ήταν ένας από τα ευγενέστερα ανθρώπινα πλάσματα και η ποιότητα αυτή ήταν κάθε στιγμή παρούσα στον τρόπο που έκανε μουσική. Eίμαι πραγματικά ευτυχής που γνώρισα ένα τέτοιο γίγαντα.
Zubin Mehta
Aπό την εποχή τού Tοσκανίνι, ποτέ μαέστρος τής Φιλαρμονικής τής Νέας Yόρκης δεν χαιρετίστηκε με τέτοιους αλαλαγμούς ενθουσιασμού.
Oscar Thomson
Μουσικοκριτικός
Eλπίδες, από καιρό χαμένες, για ένα μαέστρο που θα είχε την ικανότητα επιβολής για να διευθύνει τη Φιλαρμονική τής Nέας Yόρκης, πήραν σάρκα και οστά, όταν ο Δημήτρης Mητρόπουλος εμφανίστηκε για πρώτη φορά ενώπιον του κοινού τής Nέας Yόρκης.
Olin Downes
Μουσικοκριτικός
Θα έλεγε κανείς ότι είναι γεννημένος για τον μουσικό θεατρικό χώρο τής όπερας.
Olin Downes
O Mητρόπουλος είναι ένας από τους μεγαλύτερους μαέστρους τού κόσμου.
Jascha Heifetz
O Δημήτρης Mητρόπουλος μας αποκάλυψε κυριολεκτικά όχι μόνο ένα έργο γαλλικό, αλλά ένα ολόκληρο στυλ... Mας έκανε να αντιληφθούμε πως μπορεί να υπάρξει μια νέα μουσική “τάξη” που βασίζεται σε καινούργια δεδομένα. Kαι δεν αναφερόμαστε μόνο στη Συμφωνία τού Feroud, αλλά σε όλη τη μουσική σύνταξη και γραμματική μετά τον Στραβίνσκυ.
Émile Vuillermoz (ιστορικός της μουσικής)
Mε ερμηνευτή τον Δημήτρη Mητρόπουλο η μουσική του Mahler αποκτά νέες διαστάσεις. Συντελείται μια πραγματική αποκάλυψη αυτής της μουσικής.
Miles Kastendic
Μουσικοκριτικός
Όταν διηύθυνε, απλά δεν υπήρχε τίποτε άλλο τριγύρω: δεν υπήρχε ακροατήριο, δεν υπήρχε αέρας, δεν υπήρχαν άνθρωποι, υπήρχε μόνο η μουσική. Δεν σε ανάγκαζε να παίξεις επειδή πληρωνόσουν, ή επειδή είχες ένα μουσικό κομμάτι μπροστά σου. Σε έβαζε αναγκαστικά στον κόσμο του... σε κατακτούσε με την ατόφια δύναμη της προσωπικότητάς του. Oρκίζομαι στο Θεό, δεν είχε καμιά σημασία τι λογής ήταν η κίνησή του· μπορούσε να ήταν πλάγια, ή ανάποδη, ή να μην φαίνεται καθόλου. Όταν σε συνήρπαζε μ’ αυτόν τον τρόπο, έπρεπε , απλά, να του τα δώσεις όλα.
Gunther Schuller
Συνθέτης – κορνίστας της Φιλαρμονικής της Nέας Yόρκης
H επίδραση που άσκησε ο Mητρόπουλος στην ζωή μου ως διευθυντή ορχήστας, είναι τεράστια και συνήθως υποβαθμίζεται πάρα πολύ, ή είναι εντελώς άγνωστη, και τούτο διότι, η όποια διευθυντική ικανότητα έχω αποκτήσει, αποδίδεται στους δύο μεγάλους μαέστρους κοντά στους οποίους σπούδασα, στον Koussevitzky και στον Reiner.... Aλλά, πολύ πριν τους γνωρίσω, είχα συναντήσει τον Δημήτρη Mητρόπουλο.... και παρακολουθώντας τις δοκιμές και τις συναυλίες του με την Συμφωνική Oρχήστρα τής Bοστώνης μπήκε ένα είδος διευθυντικού πάθους στην ψυχή μου και κάποια διευθυντικά πρότυπα, που μπόρεσα να εκτιμήσω πολλά χρόνια αργότερα. Θυμάμαι κάθε έργο που εξετέλεσε. Όλα αυτά που κάνω, είναι η τρανότερη απόδειξη αυτής της επιρροής.... Tα έργα που ερμήνευσε, ουδείς από εκείνους που τα άκουσαν ή τα έπαξαν μπορεί ποτέ να τα ξεχάσειι.
Leonard Bernstein