[ηλεκτρικές νότες] Blues Shuffle : ο πρόδρομος του Swing
(του Μιχάλη Καραγιάννη)

Blues Shuffle: "ο πρόδρομος του Swing"

 

Σκέφτηκα έτσι για αρχή, για το καλωσόρισμα, να γράψω λίγα λόγια για το shuffle. Το shuffle είναι η βάση των ρυθμών του Blues και επειδή το Blues είναι πλέον ένα κλασικό είδος, πιστεύω ότι ενδιαφέρει όλους τους κιθαρίστες (ό,τι κιθάρα και να κρατούν στα χέρια τους – ηλεκτρική, κλασική, ακουστική). Άλλωστε ένα δωδεκάμετρο Blues όλοι λίγο πολύ αξίζει να το γνωρίζουμε, γιατί πιστεύω ότι είναι η πιο κοινή γλώσσα της μουσικής.

Το Shuffle λοιπόν είναι ένα ρυθμικό ιδίωμα καθοριστικό για την εξέλιξη της "Μαύρης μουσικής" και αφετηρία για την Blues και Jazz μουσική. Δεν είναι ακριβώς ρυθμός όπως τον εννοούμε σε άλλα είδη μουσικής, π.χ. Bossa, Samba, Tango, Waltz κλπ. Δεν είναι ούτε μουσικό είδος. Περισσότερο θα έλεγα είναι "ύφος", είναι ο "τρόπος" που παίζουμε τις αξίες των ογδόων στην Blues και στην Jazz μουσική και είναι ίσως το σημαντικότερο "συστατικό" που πρέπει να έχει το παίξιμό μας για να πετύχουμε Blues ή Jazz feeling.
Κάθε κιθαρίστας που θέλει να παίξει κάποιο από τα δύο παραπάνω είδη, πρέπει να μελετήσει πάρα πολύ για να κατανοήσει καλά το shuffle, τόσο ώστε όχι μόνο να βγαίνει άνετα και αυθόρμητα στο παίξιμό του, αλλά για να περάσει και στο swing και να νιώσει τη μαγεία και τον παλμό του. Και επειδή μερικές φορές πρέπει να υπενθυμίζουμε το αυτονόητο, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει κανείς είναι να ακούσει πάρα πολύ αυτά τα είδη μουσικής, για να μπορέσει να καταλάβει τις διαφορές.

Πώς παίζουμε shuffle
Ας πάρουμε για παράδειγμα μια ρυθμική φράση με όγδοα. Σε μια κανονική ανάγνωση, λοιπόν, τα όγδοα τα μετράμε ισόχρονα, τονίζοντας όπως πάντα στο ισχυρό κι έτσι έχουμε μια σειρά από νότες που κυλάνε ρυθμικά και ισόχρονα.

Έμφαση στο ισχυρό

Σ’ αυτήν την ίδια φράση, εάν βάλουμε τον όρο shuffle, παρόλο που βλέπουμε όλες τις νότες να είναι όγδοα, πρέπει να εκτελέσουμε διαφορετικά.
Πρέπει δηλαδή να μετατοπίσουμε λίγο το χτύπημά μας σε κάθε δεύτερο όγδοο.
Έτσι έχουμε μεγαλύτερη διάρκεια στο πρώτο όγδοο και μικρότερη στο δεύτερο.
Δεν πρέπει όμως να είναι παρεστιγμένο όγδοο με δέκατο έκτο.  

παράδειγμα 1 : "Λάθος"

Είναι πιθανόν να το συναντήσουμε και έτσι γραμμένο, όμως είναι κακό μέτρημα.
Είναι λάθος. Σε καμία περίπτωση δε θα έχουμε Jazz ή Blues feeling, γιατί η πρώτη νότα κρατάει περισσότερο από όσο πρέπει και η δεύτερη λιγότερο.

Τι κάνουμε λοιπόν;
Εάν μετατρέψουμε τα όγδοα σε τρίηχα ογδόων και ενώσουμε τα δύο πρώτα όγδοα με σύζευξη διαρκείας, τότε μας προκύπτει ένα τρίηχο με δύο νότες. Η μία με μεγάλη διάρκεια (τέταρτο) και η άλλη με μικρή (όγδοο). Αυτή η γραφή μας φέρνει πολύ κοντά και δίνει το feeling που πρέπει ακόμη και σε έναν αρχάριο, φτάνει να μετράει σωστά.
Πολλές φορές, αντί για τον όρο shuffle μπορεί να συναντήσουμε τον όρο "swing eighths triplets" και να εννοείται ακριβώς το ίδιο πράγμα.

παράδειγμα 2 : " Σωστό! "

 

Riffs
Riff ονομάζουμε ένα μουσικό σχήμα που επαναλαμβάνεται σε όλο το κομμάτι και προσαρμόζεται τονικά σε κάθε αλλαγή συγχορδίας. Έχουμε δηλαδή μια μικρή φράση ενός μέτρου (μερικές φορές και δύο μέτρων), που παίζεται επαναλαμβανόμενη και σε κάθε αλλαγή της συγχορδίας κάνουμε τρανσπόρτο στον τόνο της. Επομένως, αν μάθουμε καλά το σχήμα του πρώτου μέτρου, τότε θα το προσαρμόσουμε ανάλογα και στα επόμενα μέτρα με τις όποιες αλλαγές στις συγχορδίες.
Ας παίξουμε ένα κλασικό riff για να δοκιμάσουμε πρώτα το ρυθμό:

Εφόσον είναι Shuffle εμείς θα παίξουμε έτσι:

Δωδεκάμετρο Blues
Το δωδεκάμετρο είναι η επικρατέστερη φόρμα στην Blues μουσική. Σπανιότερα θα το συναντήσουμε και με οκτώ μέτρα, και με δεκαέξι μέτρα, ίσως και είκοσι τέσσερα. Η κυρίαρχη δομή του Blues όμως είναι με τα δώδεκα μέτρα και είναι ασύγκριτα μεγαλύτερος ο αριθμός των τραγουδιών που έχουν γραφτεί σε σχέση με τις άλλες φόρμες.

Αποτελείται λοιπόν από δώδεκα μέτρα με συγκεκριμένη διαδοχή συγχορδιών και όλο αυτό επαναλαμβάνεται πολλές φορές για να ολοκληρωθεί το τραγούδι. Αλλά και όταν γίνει κάποιο σόλο, θα είναι πάλι στον ίδιο κύκλο συγχορδιών και μέτρων.

Μέσα σ’ αυτούς τους κύκλους λοιπόν, συναντάμε πολύ συχνά τα riffs που συνοδεύουν όλα τα μέτρα και ακολουθούν τη δομή του δωδεκάμετρου. 

Η δομή
Στην πιο απλή μορφή είναι η εξής: Στα τέσσερα πρώτα μέτρα έχουμε τη συγχορδία της τονικής αλλά στο τέταρτο μέτρο προσθέτουμε μια έβδομη μικρή, δηλαδή τη μετατρέπουμε σε δεσπόζουσα και κάνουμε πτώση στην υποδεσπόζουσα. Έτσι στα επόμενα δύο μέτρα έχουμε τη συγχορδία της υποδεσπόζουσας (με έβδομη εάν θέλουμε) και στα επόμενα δύο μέτρα πάμε πάλι στην τονική. Μετά έχουμε ένα μέτρο δεσπόζουσα με έβδομη, ένα μέτρο υποδεσπόζουσα, ένα μέτρο τονική και ένα μέτρο δεσπόζουσα με έβδομη. Εδώ συμπληρώνεται ο κύκλος και μετά πάλι από την αρχή. Δείτε το παρακάτω παράδειγμα:
Ας παίξουμε τις συγχορδίες που θα έχει ένα δωδεκάμετρο από τόνο Λα ματζόρε (με το δεξί θα παίξετε ρυθμό shuffle).

παράδειγμα 3 

 

Τώρα ας προσθέσουμε και το riff.

Εδώ ίσως χρειαστεί να γίνουμε λίγο πιο κοινωνικοί και να βρούμε κάποιο φίλο να μας συνοδέψει κρατώντας το ρυθμό για να παίξουμε εμείς το riff ή και…εναλλάξ. Προσοχή! Να θυμάστε πάντα ότι παίζουμε shuffle.
Πρέπει να μάθουμε λοιπόν πολύ καλά αυτόν τον δωδεκάμετρο κύκλο σε όλους τους τόνους και να τοποθετούμε τα riffs πάνω σ’ αυτόν.

Άσκηση:
Ας προσπαθήσουμε το παρακάτω riff να το κάνουμε δωδεκάμετρο.

ΔΑΚΤΥΛΟΘΕΣΙΑ:
Ξεκινάμε από το λα της 6^ης χορδής με δεύτερο δάκτυλο, για να παίξουμε στη συνέχεια από κάτω στην 5^η με το πρώτο δάκτυλο το ντο και με τέταρτο δάκτυλο το μι στην ίδια χορδή. Το ντο αναίρεση θα το παίξουμε με το πρώτο δάκτυλο και θα κάνουμε glissando ώς το ντο δίεση.

Σε μια από τις επόμενες φορές θα σας δώσω και άλλα riffs και θα μιλήσουμε για κάποιες πιο προχωρημένες εκδοχές του δωδεκάμετρου, όσον αφορά τις συγχορδίες και τη διαδοχή τους.

Φήμες; Μύθοι;  Ή πραγματικότητα;
Tο Shuffle είναι μια από τις σημαντικότερες αφετηρίες στην ιστορία της "Μαύρης μουσικής". Είναι ο πρόδρομος του swing και το συναντάμε τον 18^ο αιώνα σε μορφή χορού. Ήταν ένας παράξενος χορός των μαύρων του Νότου στη Νέα Ορλεάνη, στην πολιτεία της Λουιζιάνας, στον οποίο οι χορευτές έσερναν τα πόδια τους μ’ έναν ιδιόμορφο βηματισμό. Ο ήχος που έβγαζαν τα πόδια δεν ήταν ισόχρονος και ακουγόταν ένας μακρύς και ένας κοντός ήχος. Αυτόν τον ήχο το συσχετίζουν σήμερα με τον ήχο που κάνουν τα σκουπάκια επάνω στο ταμπούρο (Snare drum), όταν ο μουσικός παίζει swing.

Οι διαφορές
Ας δούμε όμως και ποια είναι η διαφορά του shuffle από το swing. Η διαφορά με απλά λόγια είναι ότι το swing έχει εξελιχθεί σε ένα jazz style και είναι από μόνο του ένας ρυθμός, ενώ το shuffle είναι, όπως είπαμε, το ρυθμικό συστατικό που θα συναντήσουμε και στο swing και σε όλα τα είδη της Jazz μουσικής, αλλά και στο Boogie-Woogie και στο Blues και στο Rocκ & Roll κ.ά.

Η φιλοσοφία και η μύηση
Όλη η φιλοσοφία είναι ότι η μετατόπιση της δεύτερης νότας δε γίνεται πάντα στον ίδιο βαθμό. Υπάρχουν απειροελάχιστες διαφορές στο feeling που δίνουν κάθε φορά οι μουσικοί αναλόγως με το κομμάτι, που ωστόσο όσο και να αλλάξει το παίξιμο είναι εντός των ορίων του τριήχου. Γι’ αυτό λέμε ότι με τα τρίηχα μας φέρνει πολύ κοντά τόσο στο παίξιμο όσο και στη σωστότερη γραφή. Εάν κάποιοι χρησιμοποιούν Η/Υ, θα παρατηρήσουν ότι στο "Quantize" ενός καλού μουσικού προγράμματος υπάρχουν αρκετές διαβαθμίσεις shuffle, ώστε να επιλέξουμε το feeling που ταιριάζει καλύτερα.

Είναι χαρακτηριστικό αυτό που γράφει ο ιστορικός της Jazz John Chilton. "Η διαδικασία τού να περιγράψει κανείς το swing είναι το πιο δύσκολο πράγμα! Μπορεί ένα γκρουπ μουσικών να παίζει ένα κομμάτι όλη τη νύχτα και να έχει καλό swing και μια άλλη στιγμή το ίδιο γκρουπ στο ίδιο κομμάτι να μην έχει καθόλου καλό swing!"

Δεν ξέρω πόση δόση υπερβολής έχει αυτό.
Σίγουρα όμως μας δείχνει ότι για να δημιουργήσουμε ένα αυθεντικό άκουσμα, το μέγεθος των απαιτήσεων στη γνώση, στην εκτέλεση και ειδικότερα στην ερμηνεία είναι πολύ μεγάλο. Και φυσικά δε θα το περιόριζα θεωρώντας το μόνο ως απαίτηση της Jazz ή της Blues μουσικής!

Μιχάλης Καραγιάννης
karagiannis@tar.gr

(Σεπτέμβριος 2006)