Το Funk και ο James Brown
Η χαμένη άνοιξη της μαύρης χειραφέτησης
ακούστε: 4 κομμάτια στο TaR-radio.com
Οταν ήμουν μαθητής μισούσα τα “γκιράπια” γιατί ήμουνα ροκάς. Λάτρευα τους guitar heroes – Hendrix, Clapton, Beck, Page.
Τα “γκιράπια” φορούσανε στενά δαντελωτά πουκάμισα, φουλάρι και εφαρμοστό παντελόνι καμπάνα. Μαύρο. Φλώροι, αλλά όταν άρχιζε ο χορός μας σκίζανε. Εμείς περιμέναμε το σόλο για να λικνιστούμε με ύφος μπλαζέ κρατώντας στα χέρια μας μια φανταστική κιθάρα. Αλλά όταν έμπαινε το sex machine κάναμε στη μπάντα παρατηρώντας έκπληκτοι τον θρίαμβο των φλώρων. Κι έπειτα τους ακολουθούσαμε στην πίστα για να μη χάσουμε όλα τα κορίτσια.
Από αυτό το κομμάτι πήραν την ονομασία τους τα “γκιράπια” - Get up, git on up, stay on the scene like a sex machine. Κι αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τον James Brown, που εδω και λίγους μήνες αναπαύεται σε τόπο χλοερό, καλή του ώρα.
Χρειάστηκα κάμποσα χρόνια μαρξιστικών και κοινωνιολογικών σπουδών στο προαύλιο της Νομικής για να μπω στο νόημα του Funk και του μηνύματος του James Brown. Παράτησα και το μπουζούκι, απαραίτητο όργανο της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου, και έγινα μπασίστας, θαμπωμένος από τα οργιαστικά riffs του Bootsie Collins. Αλλά όταν εγώ ήμουν έτοιμος, το Funk είχε πεθάνει!
Africanisation…
Η μαύρη κοινότητα των Η.Π.Α. χρησιμοποίησε πάντα την μουσική, όχι μόνο σαν μέσο έκφρασης αλλά και σαν αιχμή του δόρατος ενός μακροχρόνιου απελευθερωτικού αγώνα. Που στα μέσα της δεκαετίας του 60 θα αποκτήσει ένα ολοκληρωμένο και σαφή πολιτικό λόγο, αν και όχι πάντα ενιαίο, με τον Malcolm X, τους Μαύρους Πανθηρες και τον Martin Luther King. Η πιό βασική παράμετρος ήταν η αναζήτηση ενός κοινού συνδετικού κρίκου πάνω από τις ταξικές διαφορές που χώριζαν όπως είναι φυσικό την κοινότητα. Κι αυτός βρέθηκε στην Μουσουλμανική θρησκεία και στην μακρινή αφρικανική καταγωγή.
Ο μουσουλμανισμός έδωσε στους μαύρους το αίσθημα της ιδιαιτερότητας εν μέσω μιάς εχθρικής κυρίαρχης και λευκής πλειοψηφίας. Τόνωσε τα αισθήματα αλληλεγγύης, αλληλοϋποστήριξης ανεξάρτητα από οικονομικές και κοινωνικές διαφορές, στοχεία έντονα στο Ισλάμ. Και χρησιμοποιήθηκε στο να κρατήσει τις ταξικά περιθωριοποιημένες ομάδες μακριά από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, συνήθειες που θέριζαν τις μαύρες γειτονιές.
Πάρα πολλοί επιφανείς μαύροι εξισλαμίζουν τα ονόματά τους: Muhammad Ali, Rashied Ali, Abdullah Ibrahim, Omar Hakim. Με επίκεντρο το Ισλάμ διεξάγει τον αγώνα του και ο μεγάλος μαύρος ηγέτης Malcolm X.
Η αφρικανική ρίζα είναι ο δεύτερος κρίκος που ενώνει τους μαύρους. Ο όρος αφροαμερικανός κυριαρχεί πλέον και χαρακτηρίζει τα συνειδητοποιημένα μέλη της κοινότητας μέχρι και σήμερα.
Στην μουσική η αναζήτηση της αφρικανικής ρίζας είναι σαφής. Στην τζαζ εκφράζεται μέσα από την modal στροφή του Coltrane, του Archie Shep , είναι διάχυτη στο κίνημα της Free, στους μουσικούς της AACM.
Και βέβαια στον James Brown και στο Funk. Που μ’αυτή μπόλιασε το gospel και το blues.
Αφρική σημαίνει πολυρρυθμία. Σημαίνει κρουστική χρήση των οργάνων και ιδίως, στην περίπτωση του James Brown, της μετατροπής της φωνής σε απόλυτο κρουστό όργανο, παράδοση που συνεχίστηκε στο Rap και τις διάφορες εκδοχές του μέχρι σήμερα. Σημαίνει προβολή του ανθρώπινου σώματος στη μουσική, του ρυθμού της καρδιάς και του αίματος, της αναπνοής. Το Funk δίνει όλο τον τονισμό στο “1” του μέτρου, σε αντίθεση με την μεχρι τότε συνήθεια του τονισμού του ¨2” και του “4” , δίνοντας ένα στέρεο πρώτο πάτημα στην κίνηση του σώματος.
1965: Papa’got a brand new bag και I feel good. Και κυρίως 1967: Cold sweat το πρώτο, ίσως, αληθινό funk κομμάτι. Ελάχιστα ακκόρντα- βασικά ..ένα!- και για 7 λεπτά η μαύρη δύναμη ξεχύνεται.
Το ουτοπικό μανιφέστο…
Από το 1967 και έπειτα η μουσική του J.Brown συνδέεται απόλυτα με τα πολιτικά μηνύματα της μαύρης κοινότητας. Χαρακτηριστικοί οι τίτλο των τραγουδιών του: Say it loud, I am black and I am proud, I don’t want nobody to give me nothing …Τα λόγια του sex machine έχουν σαφές μήνυμα: “get up, git on up, stay on the scene…”
Οι αφροαμερικανοί στέκονται περήφανα όρθιοι αφήνοντας πίσω την ηττοπάθεια του blues και του gospel. Ομως το Funk δεν κάνει κήρυγμα φυλετικού μίσους. Αντίθετα! Διεκδικεί την ισότητα με τους λευκούς και δονείται από το κήρυγμα διαφυλετκής αδελφότητας του Martin Luther King. Φτιάχνονται μεικτά συγκροτήματα λευκών- μαύρων που προσπαθούν να γεφυρώσουν τις φυλετικές διαφορές, από τους Sly and the family stone μέχρι τον Jimi Hendrix. Οι συναυλίες των Parliament και Funkadelic είναι τρελλές φιέστες αισιοδοξίας και ο ξέφρενος χορός ενώνει τα ασπρόμαυρα ακροατήρια. Free your mind and your ass will follow! Κάποιοι νομίζουν ότι οι δύσκολες μέρες είναι παρελθόν.
Τα χαμόγελα δεν πρόκειται να διαρκέσουν για πολύ. Ο Malcolm X έχει δολοφονηθεί το 1965 και το όνειρο της αδερφοσύνης του Martin Luther King τελειώνει με μιά σφαίρα στις 4 του Απριλη το 1967. Η φυλετική βία απλώνεται στις πόλεις και οι νεαροί μαύροι δεν είναι πιά και τόσο αισιόδοξοι. Τα ακροατήρια αραιώνουν. Η στρατευμένη νεολαία χρειάζεται σκληρότερα μηνύματα.
Η εξέλιξη: Hip-Hop και Rap
Η καινούργια μουσική που θα κυριαρχήσει είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα βασικά στοιχεία του Funk. Η τεχνολογία βοηθάει ακόμη περισσότερο. Οι νεαροί rapers παίρνουν δείγματα (sambles) από την μουσική κυρίως του James Brown, τα οποία χρησιμοποιούνται σαν λούπες. Το funky drummer έχει αποτελέσει τη βάση γιά τα περισσότερα rap κομμάτια! Πάνω σε αυτή τη μηχανική ρυθμική βάση ο λόγος κυριαρχεί. Και χρησιμοποιείται ακόμη περισσότερο σαν κρουστό. Κυρίως όμως αποκτάει άλλο περιεχόμενο.
Το Hip-Hop ξεκινάει το 1970 με τον Africa Bambaata αλλά θα κυριαρχήσει στο τέλος της δεκαετίας του 80. Συγκροτήματα όπως οι Public Enemy, το συγκρότημα με την μεγαλύτερη ίσως επιροή στην εξέλιξη του hip- hop, θα ορίσουν διαφορετικά το τι σημαίνει μαύρη μαχόμενη μουσική.Τίτλοι: Fear of black planet, Fight power, Rebel without a pause, antinigger machine.
Τα λόγια καλούν ανοιχτά σε εξέγερση” Θα σου δείξω το όπλο μου- το ούζι μου ζυγίζει ένα τόνο- γιατί είμαι ο υπ’αριθμόν Ένα δημόσιος κίνδυνος”. Τρυφεροί στίχοι από τους Public Enemy.
Η νέα μουσική θα πάρει διάφορα ονόματα, political rap, hardcore hip- hop, gangsta rap και θα μιλήσει ανοιχτά για τη φτώχεια, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, το έγκλημα και την βία στους δρόμους της πόλης.
Τα παιδιά των λουλουδιών και και η funky ανέμελη αισιοδοξία μοιάζει πολύ μακρινή!
Βέβαια η σκληρή μουσική έκφραση δεν αποτελεί το σύνολο της μαύρης παραγωγής. Παράλληλα βάδισε και ο Michael Jackson. Ενώ πολλοί πιστεύουν ότι ακόμη και η Kontolisa Rice κατάγεται από την αφροαμερικανική κοινότητα.
Αλλά αυτές είναι μάλλον ανυπόστατες φήμες!
Δημήτρης Οικονομάκης
dikonomakis@tar.gr
(Μάρτιος 2007)
