[Φάκελος Μουσική Εκπαίδευση] ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΤΟΥ ΠΙΑΝΟΥ
(της Έφης Αγραφιώτη)

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΤΟΥ ΠΙΑΝΟΥ

Παίρνοντας αφορμή από ένα αίτημα αναγνώστη μας, θα προσπαθήσω να θίξω ακροθιγώς το περίπλοκο (συχνά αδιέξοδο στην εφαρμογή του) αυτό θέμα. Όπως και με τα άλλα όργανα, από το εποπτεύον Υπουργείο (τι τα θέλετε, τι τα γυρεύετε..) έχει ορισθεί να ισχύει μία ύλη βάσει των Βασιλικών Διαταγμάτων, της 11.11.1957 (ΦΕΚ 229/Α/57) Περί κυρώσεως του εσωτερικού κανονισμού του Ωδείου Θεσσαλονίκης και το 16/1966 (ΦΕΚ 7/Α/66) Περί ιδρύσεως ιδιωτικών μουσικών ιδρυμάτων. Με το νόμο 229 της 17/19.4.1976 ορίζεται ότι ο εσωτερικός κανονισμός του Ωδείου Θεσσαλονίκης ισχύει ως κανονισμός λειτουργίας όλων των Ωδείων και ρυθμίζει κάποιες λεπτομέρειες που αφορούν στις εξετάσεις. Ασφαλώς υπάρχουν εγκύκλιοι με διευκρινίσεις σε πολλά από τα άρθρα του νόμου, που ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να αναζητήσει στο αρμόδιο τμήμα μουσικής του ΥΠΠΟ.
Πρώτα απ΄ όλα να μη ξεχνάμε ότι τα Ωδεία στην Ελλάδα είναι ιδιωτικές ή δημοτικές επιχειρήσεις με εξαίρεση το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, που δεν ανήκουν σε καμία εκπαιδευτική βαθμίδα. Επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου ψηφίστηκε νόμος που προέβλεπε την ίδρυση και λειτουργία Ανώτερων Σχολών Μουσικής, κατά τα πρότυπα του νόμου 1158/81 για τις σχολές θεάτρου κλπ. Εκεί θα γινόταν διαχωρισμός και αποδοχή της επαγγελματικής και της ερασιτεχνικής βαθμίδας εκπαίδευσης, κάτι πολύ σημαντικό, αν όχι το σημαντικότερο, κατά την δική μου τουλάχιστον γνώμη, τουλάχιστον όσον αφορούσε και αφορά στη νοοτροπία που δυναστεύει τους ασχολούμενους με το πιάνο σε πολύ μεγάλο ποσοστό, στη χώρα μας. Τα Προεδρικά Διατάγματα όμως που θα έθεταν σε ισχύ το νόμο Βενιζέλου δεν εκδόθηκαν ποτέ - ξέρω.. απορείτε και εκπλήττεσθε!
Η ύλη λοιπόν της διδασκαλίας του πιάνου ακολουθεί κατά πόδας τα παραπάνω λεχθέντα. Και σε ένα όργανο όπως το πιάνο που η καταγραφή της εργογραφίας (τεχνικής και μουσικής φύσεως) είναι πρακτικώς ανέφικτη καθότι δαιδαλώδης, αντιλαμβάνεται κανείς αφενός το φτωχό a priori περιεχόμενο μιας ύλης δοσμένης εκ των προτέρων με ονοματεπώνυμο, αφετέρου το μεγάλο έλλειμμα διδαχής και πληροφόρησης γύρω από το παιδαγωγικό ρεπερτόριο, που έχουν οι διδάσκοντες εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων, αλλά φυσικά και οι διδασκόμενοι. Ας μη το πάμε όμως πιο βαθιά το μαχαίρι..



Η ύλη σύμφωνα με την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως περιλαμβάνει τα εξής:
Για την Προκαταρκτική σχολή πιάνου ο μίνιμουμ χρόνος σπουδής είναι τα 2 έτη. Στο άρθρο 83 η ύλη ορίζεται με άξονα τις μεθόδους Beyer, Reiser, Morhange (le petit clavier), τα γυμνάσματα των Germer και Schmitt. Διδάσκουμε κλίμακες απλές, μείζονες και ελάσσονες. Στο νόμο ορίζονται ως σπουδές –με σειρά δυσκολίας- οι Czerny 100 recréations, Czerny – Germer, Kohler opus 50, Duvernoy opus 176, Lemoine opus 37, Bertini, Buonamici 50 études, Kunz (200 Canons). Από την προκαταρκτική ο νόμος εισάγει τη διδασκαλία κομματιών του Bach από Der erste Bach. Στις σονατίνες προτείνονται οι Clementi, Diabelli, Dussek, Smitt και από τεμάχια μουσική των Oesten opus 61, Wilm, Gurlitt. D’Indy (pour les enfants de tout age1 , 2) Bartok (75 Kinderstucke). Στο άρθρο 84 καθορίζεται ότι οι προαγωγικές εξετάσεις για την κατωτέρα σχολή περιλαμβάνουν κλίμακες, μια σπουδή Bertini ή Czerny-Germer, απόσπασμα από το πρώτο Bach, σονατίνα ή τεμάχιο επιλογής από την ύλη.|
Για την κατωτέρα σχολή η φοίτηση είναι μίνιμουμ τριετής και η ύλη περιλαμβάνει: γυμνάσματα Der Kleine Pischna, Wolff, Plaidy, Losehorn, Hanon, Berringer (exercices journaliers). Σπουδές: Bertini opus 29,32, Philipp (l petit gradus I II III) Czerny 30 études, Berens I, Czerny 40 études, Heller opus 47. Κλίμακες: απλές, δέκατες, έκτες και τρίτες. Αρπισμοί μείζονες και ελάσσονες.
Bach (petits préludes et fuguettes, inventions a 2 voix), Haendel (fuguettes). Σονάτες  Kuhlau, Clementi, Beethoven Sonatines και εύκολες Variations, Schumann (οι σονάτες της νεότητας) Mozart, Haydn, Dussek, Σονάτες. Τεμάχια: Schumann (Άλμπουμ νεότητας), Grieg Λυρικά κομμάτια, κατ εκλογήν, Tchaikovski (Jugend Album) Mendelssohn (Kinderstucke, Lieder ohne Worte) , Schubert (Impromptus), D’ Indy (pour les enfants III,IV), Diller II-IV, Kullak (Kinderleben opus 62, 81) Reger (10 Leichtestucke opus 44), Jensen (Wanderbilder). Εδώ o νόμος προτείνει και έργα ελλήνων συνθετών ανάλογης δυσκολίας. Σύμφωνα με το άρθρο 86 οι εξετάσεις προς τη μέση σχολή περιλαμβάνουν κλίμακες απλές, μία σπουδή 40 Czerny και μία σπουδή Cramer, μία Invention σε δύο φωνές του Bach και ένα κομμάτι από την ύλη. 45 μέρες πριν τις εξετάσεις δίδεται το επιβεβλημένο κομμάτι, που πρέπει να εκτελεστεί από μνήμης. Συνήθως πρόκειται για μέρος σονάτας Μότσαρτ ή Χάυδν.
Στη Μέση σχολή προτείνονται γυμνάσματα Hanon, Beringer, Pichna, Wolf, Kullak, Dorring (Oktaven Studien), Moskowski (doubles notes). Οι κλίμακες διδάσκονται σε αντίθετη κίνηση, στους αρπισμούς προστίθενται οι μεθ’εβδόμης δεσπόζουσας, της έβδομης ηλαττωμένης με αναστροφές, συγχορδίες τρίφωνες και τετράφωνες, χρωματικές σε τρίτες μεγάλες και μικρές. Σπουδές: Cramer, Czerny, Sauer, Clementi (Gradus ad Parnassum) Heller opus 45,46, Moskowski (études de virtuosité). Από τα έργα του Μπαχ διδάσκουμε Γαλλικές και αργότερα αγγλικές σουίτες, τρίφωνες ενβανσιόνες, μερικά πρελούδια και φούγκες του Καλώς Συγκερασμένου Κλειδοκύμβαλου καθώς και σονάτες Σκαρλάττι και άλλων παλιών διδασκάλων.
Στη μέση σχολή διδάσκονται σονάτες των Haydn, Mozart, αλλά και Bagatelles και Variations του Beethoven. Επίσης προτείνονται τα εύκολα μέρη από κοντσέρτα των Μπετόβεν, Μότσαρτ, Μέντελσον και Χάυδν. Κομμάτια των Mendelssohn (Rondo capriccioso, Romances sans paroles), Grieg (Morceaux Lyriques, Sonata), Chopin (Valses, Nocturnes, Mazurkas), Schubert (Moments Musicaux, Impromptus), Schumann (Arabesques, Blumenstuck) Listz (Rossignol, Nocturnes), Balakireff (Alouette) Debussy (Arabesques, Childrens corner), Chopin-Listz (Chant Polonais) Καλομοίρη (Νυχτιάτικο) αλλά και άλλα κατάλληλα κομμάτια ελλήνων συνθετών.

Για να προαχθεί ο σπουδαστής στην ανωτέρα σχολή πιάνου θα εκτελέσει κλίμακες σύμφωνα με την ύλη, δύο σπουδές εκ των οποίων η μία θα είναι εκ των 50 σπουδών Τζέρνυ. Ένα πρελούδιο και φούγκα του Μπαχ, το πρώτο μέρος μιας σονάτας του Μπετόβεν και ένα επιβεβλημένο κομμάτι που δίδεται 45 μέρες μέρες πριν τις εξετάσεις, όλα από μνήμης.
Στην ανωτέρα σχολή πιάνου η μίνιμουμ φοίτηση είναι τρία χρόνια αλλά η παραμονή μπορεί να διπλασσιαστεί, όπως εξ άλλου και στις άλλες βαθμίδες.
Γυμνάσματα: Kullak (Octaven), Moskowski (les doubles notes), Blanchet (Technique Moderne), Tausig, Brahms, Philipp, Cortot.
Σπουδές: Clementi – Tausig (Gradus) 50,60 Czerny, Saint Saens και Czerny (pour la main gauche), Kessler opus 20, opus 100, Chopin, Listz (Etudes de concert), Schumann (après Paganini), Rubinstein, Scriabin, Philipp, Rachmaninoff, Debussy, Stravinski.
Σονάτες: Mozart, Weber, Beethoven, Schubert, Mendelssohn, Brahms, Ravel, Reger, Prokofieff, Dukas κλπ.
Κοντσέρτα: Bach, Beethoven. Hummel, Mozart, Saint Saens, Grieg, Franck, Prokofieff, Rachmaninoff κλπ.
Bach: Partitas, Clavecin bien tempéré, toccatas, concerto italiano, Bach ) Busoni (Chaccone). Scarlatti (Sonatas), Galuppi (Sonatas).
Έργα ελλήνων συνθετών, ενδεικτικά αναφέρονται οι συνθέτες εκείνης της εποχής, ο Ριάδης και ο Λαμπελέτ, ο Καλομοίρης και ο Μητρόπουλος, ο  Μαργαρίτης και ο Πονηρίδης.
Ο μαθητής με πρόταση του καθηγητή δύναται να προσέλθει σε προκριματικές εξετάσεις (στη θέση των απλών ετήσιων εξετάσεων) για το πτυχίο του οπότε πρέπει να παίξει μία σπουδή από το Gradus ad Parnassum (Clementi) και μία σπουδή του Mochelles I, το Ιταλικό Κοντσέρτο του Μπαχ, μία σονάτα Μπετόβεν ολόκληρη και δύο κομμάτια από τα δυσκολότερα της ανωτέρας.
Φτάνοντας σε αυτό το στάδιο πρέπει να έχει ο υποψήφιος για τελικές εξετάσεις να έχει παρακολουθήσει τρεις τάξεις θεωρίας και σολφέζ, τρεις τάξεις αρμονίας συνοδευόμενες από δύο σολφέζ, τρία έτη μουσικής δωματίου, δύο χρόνια ιστορίας μουσικής και χορωδίας, ένα χρόνο μορφολογίας, εκ πρώτης όψεως ανάγνωση, και να πραγματοποιήσει διετή διδασκαλία στα πλαίσια του μαθήματος που ονομάζεται πρακτικό διδασκαλείο.

Πρόγραμμα πτυχιακών εξετάσεων (άρθρο 92): Μπαχ, πρελούδιο και φούγκα ή ιταλικό κοντσέρτο ή άλλη σύνθεση του Μπαχ από την ύλη της ανωτέρας. Μια σπουδή Kessler ή Chopin και μία σπουδή Mochelles II, μία σονάτα του Μπετόβεν, ένα κοντσέρτο και δύο κομμάτια ή ένα μέρος κοντσέρτου και τρία τεμάχια, από ένα κλασικής, ρομαντικής και σύγχρονης εποχής. Ένα επιβεβλημένο κομμάτι οριζόμενο 45 μέρες πριν τις εξετάσεις.
Πρόγραμμα διπλωματικών εξετάσεων (άρθρο 93): Το πρόγραμμα διαρκεί μιάμιση τουλάχιστον ώρα και εκτελείται από μνήμης. Περιλαμβάνει δύο Πρελούδια και Φούγκες εκ του Καλώς Συγκερασμένου Κλειδοκυμβάλου, ή τη Χρωματική Φαντασία και Φούγκα, ή μία Τοκκάτα, ή διασκευή έργου του Μπαχ από τους Μπουζόνι, Ντ Αλμπέρ, Λιστ, αναλόγου δυσκολίας. Ένα έργο του Mozart ή ενός κλαβεσινιστή. Μια σονάτα εκ των opus 53,57,81,101,109,110, 111 του Beethoven. Ένα έργο εκ των συνθετών Chopin, Schumann, Schubert, Listz, Brahms. Ένα κοντσέρτο ανώτερης δυσκολίας ολόκληρο. Ένα επιβεβλημένο κομμάτι, σύγχρονο ή ελληνικό.
Πολλά ερωτήματα γεννά η παραπάνω πρόταση, εξ άλλου εν τοις πράγμασι σε μεγάλο μέρος προσαρμόστηκε αναγκαστικά πολλές φορές με ...παραλλαγές πάνω στην ύλη του νόμου. Σε άλλη ευκαιρία θα μας δοθεί χώρος να μιλήσουμε για το περιεχόμενο και όχι τόσο για τον τύπο του νόμου αυτού.

Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr