2009: ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΕΤΟΣ ΓΙΑ ΤΡΕΙΣ:
Χάυντν, Μέντελσον, Χαίντελ (του Τάκη Ατσιδάκου)
[μουσικογραφίες]

Τα μουσικά αποσπάσματα των τριών συνθέτων που διάλεξα για να συνοδεύουν το παρακάτω κείμενο, είναι πλήρως αντί-«αυθεντικές» και «ανιστόρητες» εκτελέσεις, πλην όμως εκτελέσεις εποχής-της εποχής τους, όπως είναι άλλωστε όλες οι εκτελέσεις μουσικών έργων μιας και μηχανή του χρόνου δεν έχει βρεθεί ακόμα.
Ελπίζω να τις απολαύσουν και να γοητευτούν όλοι.

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com!

[μουσικογραφίες]
2009: ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΕΤΟΣ ΓΙΑ ΤΡΕΙΣ.
Ο Πάπα-Χάυντν και ο αιώνιος έφηβος Φέλιξ ( Μέντελσον),
γιορτάζονται φέτος σε αγαστή αρμονία μαζί με τον ευπροσάρμοστο Χαίντελ.

            

Οι επέτειοι των διαφόρων συνθετών, με αφορμή είτε τη γέννηση τους είτε τον θάνατο τους, είναι μια μεγάλη υπόθεση στον χώρο της κλασικής μουσικής. Με βάση αυτές προγραμματίζονται κύκλοι συναυλιών από όλες τις ορχήστρες και τους σολίστ, οι δισκογραφικές ξεσκονίζουν τα αρχεία τους και κυκλοφορούν νέες ηχογραφήσεις, οι εκδοτικοί οίκοι κυκλοφορούν αναθεωρημένες εκδόσεις των έργων τους, έχουμε συγγραφές βιβλίων, γυρίσματα ντοκιμαντέρ κλπ.
Ειδικά για τις δισκογραφικές εταιρείες το γεγονός γίνεται η αφορμή για λαμπρό πεδίο δόξης, κυρίως στις πωλήσεις. Έτσι οι επέτειοι είναι πιο πολύ επέτειοι για αυτές.
Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις δυο πρόσφατες και σε βραχύ χρονικό διάστημα επετείους του Μότσαρτ: το 1991 (200 χρόνια από τον θάνατο του) και το 2006 (250 από την γέννηση του). Τα δυο αυτά έτη είχαμε τσουνάμι από άπαντα του Μότσαρτ σε κιβώτια-κυριολεκτικά- των 200 σχεδόν cd. Στο φεστιβάλ Ζάλσμπουργκ το 2006 παίχτηκαν όλες οι όπερες (22) του Μότσαρτ, και κατόπιν κυκλοφόρησαν σε dvd: το project είχε τον κωδικό τίτλο Μ22. Είχαμε επίσης την «ημέρα Μότσαρτ», την 30^η Ιανουαρίου ημερομηνία γενεθλίων του Βόλφι, όπου οι τηλεοράσεις παγκοσμίως πρόβαλαν το «24 ώρες Μότσαρτ»-κατά τα πρότυπα του «24 ώρες Μπαχ» τον Ιούλιο του 2000, για τον εορτασμό του έτους Μπαχ.

 Πολύ αξιόλογη αυτή η ιδέα. Να ήταν κάθε μέρα έτσι η τηλεόραση, με διάφορα ποιοτικά θέματα και όχι μόνο μουσική… Αλλά κάπως έτσι δεν είναι: «24 ώρες Γιουροβιζιον», «24 ώρες καφέ με την Ελένη-Μαρία-Κατίνα»… «24 ώρες ψυχανάλυση με τον δρ. Ανδρέα Μικρούτσικοφροϋντ» και 24 ώρες με τους μεγάλους αποκαλυπτικούς Μάκη-Νίκο-Γιάννη-Γιώργο…
Τα τελευταία χρόνια γιορτάστηκαν επέτειοι των Σοστάκοβιτς (2006), Σούμπερτ(1997), Μπρούκνερ(1996),  και το μεγάλο γεγονός θα είναι η διπλή επέτειος του Μάλερ 2010-2011, για τα 150 χρόνια από την γέννηση του και τα 100 από τον θάνατό του αντίστοιχα. Βολικός ο Μάλερ ως προς τους εορτασμούς.

Ο χαμαιλέων Χαίντελ.

Γερμανός ή Άγγλος συνθέτης ήταν ο Χαίντελ; Θα μπορούσε να ήταν ερώτηση στον «Εκατομμυριούχο». Και θα ήταν ερώτηση παγίδα, γιατί ως προς τι προσδιορίζουμε την εθνικότητα του Χαίντελ, ως προς την γέννηση του, ως προς την εκπαίδευση του, ως προς την χώρα που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και της δημιουργίας του και πήρε και την υπηκοότητα της ή τέλος, ως προς τον «σφετερισμό» του από κάποιους;
Οι απαντήσεις λοιπόν θα μπορούσαν να είναι: Γερμανός, Ιταλός(sic) και Άγγλος αντίστοιχα. Γεννημένος στην Γερμανία, ζει, μαθητεύει, δημιουργεί και εργάζεται στην Ιταλία στα είκοσι ένα με εικοσιπέντε του, για να καταλήξει στο Λονδίνο, το 1710 και μέχρι το θάνατο του το 1759. Και βέβαια οι Άγγλοι τον διεκδικούν λυσσαλέα, δεν έχουν δα και πολλούς σύνθετες να επιδείξουν.

Ο Χαίντελ την εποχή που ζούσε στην Ιταλία.

Ο Χαιντελ ήταν ένας από τους πρώτους μάνατζερ (του εαυτού του βέβαια),και έδινε μεγάλη σημασία στην διάδοση του έργου του, όχι όμως παρακινούμενος από τόσο υψηλά καλλιτεχνικά κίνητρα, όσο από ταπεινά και «λεπτά» θέματα. Έτσι ήταν αρκετά ρεαλιστής όσον αφορά τις εκτελέσεις των έργων του -διατηρώντας πάντα τον περφεξιονισμό του, δανειζόταν μουσική άλλων συνθετών (Telemann, Keiser, A. Scarlatti) κάτι που ήταν συνήθης πρακτική εκείνη την εποχή.
Πολυγραφότατος (42 όπερες, 29 ορατόρια, δεκάδες καντάτες, κοντσέρτι γκρόσσι, μουσική δωματίου, έργα για σόλο τσέμπαλο κλπ.) υπήρξε πηγή έμπνευσης και γνώσης ακόμα και για τον Μότσαρτ, ο όποιος διασκεύασε διάφορα ορατόρια του, με πλέον ξεχωριστό το πασίγνωστο «Μεσσίας».

 
Εντοιχισμένη πλακέτα στην κατοικία του Χαίντελ στην Brook Street στο Λονδίνο.

Και αν κάποιος δεν γνωρίζει κάτι από την μουσική του Χαίντελ και θέλει να δει πώς αυτός ο «Άγγλος» επιδρά ακόμα στις μέρες μας, ας παρακολουθήσει λίγο Τσάμπιονς Λινγκ… Το μουσικό θέμα που χρησιμοποιεί η UEFA στην αρχή των τηλεοπτικών μεταδόσεων είναι από το ορατόριο Zadok the Priest.

Και αν δεν θέλει να δει μπάλα, ας περιμένει μέχρι να γίνει η ενθρόνιση του Καρόλου-αυτού της Καμίλας  και της Νταϊάνας, γιατί αυτό το μουσικό θέμα χρησιμοποιείται σε κάθε ενθρόνιση βασιλιά της Αγγλίας, από το 1727.
Είχε και τις βασιλικές πλευρές το έργο του Χαίντελ, φαίνεται κιόλας αυτό από τα πολύ γνωστά και υπέροχα «Μουσική για τα βασιλικά πυροτεχνήματα» και «Μουσική των νερών» -όχι βασιλικών αλλά για βασιλιά γραμμένα και παιγμένα.

Ο ανυστερόβουλος Πάπα-Χάυντν.

Ο Χάυντν την εποχή του Λονδίνου.

Την αγγλική διάσταση έχει και ο δεύτερος των εορταζόντων (200 χρόνια από τον θάνατο του) ο Φραντς Γιόζεφ Χάυντν. Αφού πέρασε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής του στην υπηρεσία αρχόντων, των αδελφών Εστερχάζυ, στις τελευταίες δεκαετίες του δημιούργησε για τα δυο μεγάλα κέντρα της Ευρώπης, το Παρίσι και το Λονδίνο. Έτσι συνέθεσε τις 6 συμφωνίες του Παρισιού (αρ.82 έως 87), και τις 12 του Λονδίνου (η κορωνίδα του συμφωνικού του έργου) (αρ.93 έως 104). Αλλά και κάποιες ενδιάμεσες από αυτές έχουν σχέση με την Αγγλία αφού η αρ.92 (γνωστή ως της Οξφόρδης) γράφτηκε με την ευκαιρία της ανακήρυξης του ως διδάκτορα στην Οξφόρδη. (Νεότερες έρευνες πάντως αναφέρουν ότι γράφτηκε για το Παρίσι και απλώς την διηύθυνε στην Οξφόρδη κατά την τελετή).

Η αίθουσα Χάυντν στο ανάκτορο των Εστερχάζυ (Άιζενστάντ, Αυστρία).

 Ο Πάπα-Χάυντν (το προσωνύμιο του δόθηκε ενώ ζούσε ακόμα και δεν έχει σχέση με ...παπάδες αλλά είναι μια τρυφερή προσφώνηση και έχει την έννοια του παππού), υπήρξε η επιτομή του καλλιτέχνη του διαφωτισμού. Παρόλο που πέρασε περίοδο αμφισβήτησης και οργής, Sturm und Drug, δεν έχει τίποτα κοινό με τους ρομαντικούς χαρακτήρες του Γκαίτε, τύπου Βέρθερου. Είχε την φήμη έντιμου και ανυστερόβουλου ανθρώπου, γεγονός που καταδεικνύεται και από την υποστήριξη και την όλη συμπεριφορά του απέναντι στον νεότερο του Μότσαρτ αλλά και τον Μπετόβεν.
Πολύ δίκαια και εύστοχα έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης γι’αυτόν: «Ζωγραφίζει την ευγένεια όσο κανένας».

Ο ντιλετάντης Φέλιξ που δεν γνώρισε (;) στην ζωή του βάσανα.

Για πάρα πολλά χρόνια, οι ιστορικοί της μουσικής είχαν κατατάξει τον Μέντελσον στους απροβλημάτιστους από καθημερινά θέματα σύνθετες και γι’αυτό τον κατέτασσαν στους ελαφρότερους δημιουργούς, κάτι σαν συνθέτη σαλονιού. Δεν ταιριάζει το προφίλ του στους καταραμένους και βασανισμένους σαν τον Μπετόβεν, τον Σούμπερτ, τον Μπερλιόζ.

Ο Φέλιξ Μέντελσον σε ηλικία 12 ετών.

Βλέπετε καταγόταν από ευκατάστατη οικογένεια εβραίων τραπεζιτών του Βερολίνου, είχε τη δυνατότητα να γνωρίζει και να υποστηρίζεται από μικρός από ανθρώπους σαν τον Γκαίτε ο οποίος σύχναζε στην οικογενειακή οικία του Φέλιξ, και ήταν εγγονός του φιλόσοφου Μoses Mendelsshon. Ο πατέρας του Φέλιξ, Αbraham, ασπάστηκε το 1816 τον χριστιανισμό και έτσι πρόεκυψε το όνομα Bartholdy δίπλα στο Mendelsshon. Πάντως αυτή η κίνηση δεν έσωσε το έργο του Φέλιξ από την απαγόρευση, 100+ χρόνια μετά, κατά την ναζιστική περίοδο.
Από μικρός ο Φέλιξ ταξιδέψε πολύ στην Ευρώπη, μαζί με την αδελφή του Φάννυ που υπεραγαπούσε, και μετέτρεψε τις ταξιδιωτικές εικόνες του σε πρώτης γραμμής μουσικά έργα. Έχουμε έτσι την Ιταλική, την Σκωτική συμφωνία, την εισαγωγή Εβρίδες. Βέβαια αξεπέραστο έμεινε το εφηβικό του αριστούργημα η εισαγωγή στο «Όνειρο καλοκαιρινής νύκτας».
Η μουσική του Μέντελσον μπορεί να μην έχει τα ξεσπάσματα  και τα σκοτεινά χρώματα των πιο διακεκριμένων συνθετών του ρομαντισμού, όμως δεν μπορεί κανείς να μην διακρίνει σελίδες πάθους και ενδοσκόπησης κυρίως στα έργα μουσικής δωματίου.

 Υδατογραφία (1838) του Μέντελσον που απεικονίζει το Thomaskantorei στην Λειψία,  όπου έμενε ο Μπαχ.

 Από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του πολυτάλαντου Φέλιξ (ήταν ικανός ζωγράφος, μιλούσε πολλές ξένες γλώσσες, γνώριζε καλά λογοτεχνία και φιλοσοφία), υπήρξε η αναβίωση των «Παθών κατά Ματθαίον» του Μπαχ, το 1829 στην Λειψία, μετά από 100 χρόνια… ξεχασιάς, αλλά ήταν και ο πρώτος που διεύθυνε την τελευταία συμφωνία του Σούμπερτ την 9^η «Μεγάλη» το 1839.
Τα τελευταία χρόνια της-όχι και τόσο μακρόχρονης-ζωής του, υπέφερε από κακή υγεία, και όταν πέθανε η αγαπημένη αδελφή του Φάννυ άντεξε μόνο για 6 μήνες.

Οι ξεχασμένοι.

Βέβαια σε κάθε επετειακή χρονιά κάποιοι έχουν την πρώτη σειρά, αλλά δεν είναι μόνον αυτοί. Φέτος για παράδειγμα είναι και επέτειος (350 χρόνια από την γέννηση) για έναν άλλο πολύ σημαντικό συνθέτη -Άγγλο κατά σύμπτωση (το κείμενο μου βγήκε  βρετανικού ιδιώματος κατά πολύ)- τον Henry Purcell. Αν και είναι μάλλον ο πιο μεγάλος άγγλος συνθέτης (του μπαρόκ σίγουρα), θα επισκιαστεί από τους άλλους τρεις. 
Τουλάχιστον η συγκατοίκηση όλων αυτών είναι αρμονική. Για να φανταστούμε να συνέπιπτε η μέλλουσα επέτειος του Μάλερ με καμία του Φραντς Σμιντ. Όχι και τόσο γνωστός ο τελευταίος αλλά μάλλον ο τελευταίος μεγάλος συμφωνιστής, δεν ήταν και σε αγαστή συνεργασία με τον Μάλερ. Και επειδή δεν θα προσεχτεί από κανέναν σε κάποια επέτειο του, θα ασχοληθώ στο μέλλον μαζί του γιατί αποτελεί εξαιρετική περίπτωση.

Τάκης Ατσιδάκος.
(Σεπτέμβριος 2009)