Καλώς ορίσατε κ. Hopkinson Smith!
Παρακολουθώντας από χρόνια τις διεθνείς μουσικές δραστηριότητες έχουμε εστιάσει την προσοχή μας σε τρεις ερμηνευτές αναγεννησιακού λαούτου – και των συναφών οργάνων - και τους έχουμε αναδείξει σε «μουσικούς ήρωες» στον ιδιαίτερο μουσικό χώρο, τον οποίο υπηρετούν. Με αλφαβητική σειρά αυτοί είναι: ο Νορβηγός Rolf Lislevand (Ρολφ Λίσλεβαντ, Όσλο, 1961), ο Αμερικανός Paul O ’Dette (Πολ Ο ’Ντετ, Οχάιο, 1954) και ο επίσης Αμερικανός Hopkinson Smith (Χόπκισνον Σμιθ, Νέα Υόρκη, 1946). Παλιότερα εκτιμούσαμε ιδιαιτέρως και τον Άγγλο Anthony Rooley (Άντονι Ρούλι, Λιντς, 1944), ωστόσο οι δραστηριότητές του τα τελευταία χρόνια έχουν μάλλον ατονίσει και έχει απομακρυνθεί από το, εν λόγω, μουσικό προσκήνιο. Θα μας μείνει, ωστόσο, αλησμόνητη η θεσπέσια βραδιά που μας προσέφερε προ εικοσιπενταετίας περίπου, στις ένδοξες εποχές του Βρετανικού Συμβουλίου, συμπράττοντας με την εξαίσια Emma Kirkby (Έμα Κέρκμπι) – Time Stands Still ονόμαζαν, αν η μνήμη δεν μας ξεγελά, το πρόγραμμά τους, και πραγματικά είχαν σταματήσει το χρόνο στην εποχή του Ντάουλαντ.
Οι ακροαματικές εμπειρίες μας από τους τρεις σύγχρονους ερμηνευτές του παλιού λαούτου που έχουμε ξεχωρίσει, περιορίζονταν μέχρι την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου στην εύρωστη δισκογραφία τους, καθώς και στα εκ του διαδικτύου καλούδια (You Tube κλπ) – όποιος ψάχνει, βρίσκει. Την προμνημονευθείσα, όμως, ημέρα … έσπασε το ρόδι, μια και ευτυχήσαμε να είμαστε παρόντες – αυτόπτες και αυτήκοοι επομένως μάρτυρες – στο ρεσιτάλ το οποίο πραγματοποίησε ο πρεσβύτερος από τους τρεις, ο Χόπκινσον Σμιθ, στον νεότευκτο χώρο του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β & Μ Θεοχαράκη. Με τα δυο ρεσιτάλ μάλιστα του Σμιθ (το πρώτο την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου) εγκαινιάστηκαν οι μουσικές εκδηλώσεις του Ιδρύματος, οι οποίες φιλοξενούνται στην αίθουσα που βρίσκεται στο υπόγειο του πανέμορφου νεοκλασικού κτιρίου όπου στεγάζεται το Ίδρυμα (Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν 1, τηλ. 210-3611206).
.jpg)
Η αίθουσα-αμφιθέατρο του Ιδρύματος Θεοχαράκη
Η αίθουσα: Η αίθουσα-αμφιθέατρο στην οποία πραγματοποιήθηκε το ρεσιτάλ, διαθέτει 170 καθίσματα, σε σειρές αναπτυγμένες κατά πλάτος και όχι κατά βάθος. Αυτό βεβαίως έχει και τα καλά του – καλή οπτική επαφή με τον ερμηνευτή ή τους ερμηνευτές – αλλά και τα κακά του – οι ακραίες πλαϊνές θέσεις αποδυναμώνουν την καλή αίσθηση του ήχου. Αισθητικά η αίθουσα είναι από τις καλύτερες, αν όχι η καλύτερη, της Αθήνας. Και ο περιβάλλον χώρος και τα καθίσματα προσφέρουν άνεση, ευχαρίστηση, πολιτισμό. Όμως επειδή διαμορφώθηκε σε υπόγειο χώρο έχει εξαιρετικά περιορισμένο ύψος - γύρω στα
Το εισιτήριο: Το τίμημα της εισόδου για την παρακολούθηση κάποιας από τις μουσικές εκδηλώσεις του Ιδρύματος Β & Μ Θεοχαράκη είναι 25,00 ευρώ. Λογικό το τίμημα. Τα εισιτήριο όμως είναι ολόιδια (σχήμα, διαστάσεις) με αυτά του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Περιμέναμε ομολογούμε κάτι αν όχι πιο πρωτότυπο, διαφορετικό τουλάχιστον. .jpg)
Ο καλλιτέχνης: Όσοι ασχολούνται με τα νυκτά έγχορδα ή με την παλιά μουσική γενικότερα, προφανώς γνωρίζουν καλά το βίο, την πολιτεία και την προσφορά του Χόπκινσον Σμιθ. Για τους υπόλοιπους, αλλά και για όσους επιθυμούν περεταίρω πληροφόρηση, παραθέτουμε το σύντομο βιογραφικό του, όπως δημοσιεύτηκε στο πρόγραμμα των ρεσιτάλ του, και παραπέμπουμε στον όμορφο, ενδιαφέροντα και άκρως κατατοπιστικό ιστότοπό του: www.hopkinsonsmith.com
”Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1946, ο Hopkinson Smith σπούδασε μουσική στο Harvard, από όπου αποφοίτησε μετ' επαίνου το 1972. Την επόμενη χρονιά βρέθηκε στην Ευρώπη για να σπουδάσει με τον Emilio Pujol στην Καταλονία και τον Eugen Dombois στην Ελβετία. Έκτοτε συμμετείχε σε πολυάριθμες παραγωγές μουσικής δωματίου, συμπεριλαμβανομένης της ίδρυσης του μουσικού σχήματος Hesperion XX. Από τα μέσα της δεκαετίας του 80 επικεντρώθηκε, σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα στο σόλο ρεπερτόριο για νυκτά όργανα παλαιάς εποχής, παράγοντας έτσι μια σειρά βραβευμένων ηχογραφήσεων για την Astr?e. Πρόκειται για ηχογραφήσεις ισπανικής μουσικής για vihuela και μπαρόκ κιθάρα, Γαλλικής Αναγεννησιακής και μπαρόκ μουσικής για λαούτο, Ιταλικής μουσικής των αρχών του 17ου αιώνα και Γερμανικού high μπαρόκ.
Η ηχογράφηση του των Σονατών και Παρτιτών για σόλο βιολί, που κυκλοφόρησε το 2000, δέχθηκε διθυραμβικές κριτικές από τον παγκόσμιο τύπο. Το περιοδικό Gramophone την απεκάλεσε "καλύτερη ηχογράφηση αυτών των έργων σε οποιοδήποτε μουσικό όργανο". Πιο πρόσφατα, μια ηχογράφησή του έργων του Pierre Attaignant για Αναγεννησιακό λαούτο απέσπασε ένα Diapason d' Or και χαρακτηρίστηκε "εξαιρετική" από την εφημερίδα Le Monde. Μια ηχογράφηση του Dowland, σε κυκλοφορία από το 2005, τιμήθηκε επίσης με Diapason d' Or και χαρακτηρίστηκε "υπέροχα προσωπική" σε μια κριτική των New York Times.
Έχει κάνει εμφανίσεις και έχει παραδώσει μαθήματα στην Ανατολική και Δυτική Ευρώπη, στη Βόρεια και Νότια Αμερική και την Ιαπωνία, ορισμένες φορές συνδυάζοντας όπως λέει ο ίδιος "την ζωή του ερημίτη με εκείνη του τσιγγάνου". Διδάσκει στη Schola Cantorum της Βασιλείας.”
.jpg)
Το πρόγραμμα: Ο ερμηνευτής ονόμασε το πρόγραμμα το οποίο παρουσίασε στα αθηναϊκά ρεσιτάλ του For Pope & King (Για τον Πάπα & τον Βασιλιά). Πρωτότυπο όνομα και απολύτως προσδιοριστικό του περιεχομένου του, αφού για το σχεδιασμό του επέλεξε έργα δυο σπουδαίων μουσουργών της μεταιχμιακής περιόδου, που ορίζεται από το τέλος της Αναγέννησης και την αρχή του Μπαρόκ, οι οποίοι ευεργέτησαν πραγματικά το λαούτο. Ο ένας, ο Ιταλός Francesco da Milano (Φραντσέσκο ντα Μιλάνο, 1497-1543), υπηρέτησε τρεις Πάπες και ο έτερος, ο Άγγλος Τζον Ντάουλαντ (John Dowland, 1562-1626), δυο Βασιλιάδες – εξ ου και το όνομα των ρεσιτάλ. Πάντα μας προβλημάτιζε η σωστή προφορά του ονόματος του Dowland. Ντάουλαντ ή Ντόουλαντ είναι το σωστό; Από Βρετανό μουσικό έχουμε πληροφορηθεί ότι και τα δυο μπορούν να θεωρηθούν σωστά. Είναι θέμα ιδιομορφίας της προφοράς. Ο Χόπκινσον Σμιθ σχολιάζοντας, στη διάρκεια του ρεσιτάλ του, τα έργα που είχε επιλέξει, τον πρόφερε Ντάουλαντ, οπότε και εμείς συντασσόμαστε με τη δική του άποψη, την οποία άλλωστε είχαμε παλαιόθεν υιοθετήσει. Το πρόγραμμα ακρόασης, έξυπνα διαμορφωμένο, πρότεινε ομαδοποιημένες εναλλαγές ανάμεσα στα έργα των δυο συνθετών. Έξι από τις φαντασίες του ντα Μιλάνο, ένα Μαδριγάλι και τρία ξεχωριστά συνθέματα, συνυφάνθηκαν με μερικά από τα πλέον γνωστά έργα του Ντάουλαντ, από τα οποία δεν έλλειπε βεβαίως η περίφημη «Παβάνα των δακρύων» (Lachrimae Pavan). Όμορφο έως απολαυστικό πρόγραμμα που τεκμηριώνει ιδανικά το σημαντικό της προσφοράς των δυο μουσουργών.
.jpg)
Ναι! ο Χόπκινσον Σμιθ είναι
Το έντυπο πρόγραμμα: Δυο έντυπα προγράμματα προσφέρθηκαν στους ακροατές των συναυλιών. Το πρώτο, όμορφο, μακρόστενο, τυπωμένο παραδοσιακά σε αρίστης ποιότητας χαρτί, περιείχε σύντομα κατατοπιστικά σχόλια για το λαούτο, τους συνθέτες και την εποχή τους, βιογραφικό του ερμηνευτή καθώς και περίληψή τους στα αγγλικά. Δεν περιείχε όμως τα έργα του προγράμματος, γιατί, προφανώς, όταν σχεδιαζόταν δεν είχε αποφασίσει ο ερμηνευτής για τη δομή του (προγράμματος). Έτσι συμπληρωνόταν από το δεύτερο, μια σελίδα Α4, στην οποία το πρόγραμμα του ρεσιτάλ ήταν τυπωμένο σε εκτυπωτή. Ουδέν μεμπτόν. Μόνο που το δεύτερο οργανώθηκε μάλλον βιαστικά έτσι δεν του έλλειπαν τα λάθη. Αναγράφεται, φερ’ ειπείν, «Lachrimae Pavia» αντί του ορθού «Lachrimae Pavan». Αναφέρεται επίσης «Το Γκαγιάρντ» – και σε ένα σημείο «Το Γκαιγάρντ» - ενώ είναι καθιερωμένη στα ελληνικά η απόδοση του Galliard ως Η Γκαγιάρντα – γένους θηλυκού δηλαδή και λέξη κλινόμενη, όπως το μενουέτο, η φούγκα, κ.ο.κ.
.jpg)
Το εξώφυλλο του εντύπου προγράμματος
Το όργανο: Ο Χόπκινσον Σμιθ σεργιάνισε στους παλιούς ήχους έχοντας στην αγκαλιά του ένα οκτάχορδο λαούτο, κατασκευασμένο, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των αναγεννησιακών, το 2002, στο εργαστήρι του Τζόελ βαν Λένεπ (Joel van Lennep) που βρίσκεται στο Νιού Χάμπσαϊρ των ΗΠΑ. Θαυμάσιο όργανο με λαμπερό ήχο που χαίρεσαι να ακούς.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Οκτάχορδο αναγεννησιακό λαούτο κατασκευασμένο από τον Τζόελ βαν Λένεπ
Οι ερμηνείες: Οι εντυπώσεις μας σε αυτή την απευθείας επικοινωνία με την ερμηνευτική τέχνη του Χόπκινσον Σμιθ ταυτίστηκαν με τις εντυπώσεις που έχουμε αποκομίσει ακούγοντας τα ηχογραφήματά του: Το τέλειο, το οποίο, ωστόσο, δεν σε απογειώνει! Κυρίως γιατί βασίζεται στον ακαδημαϊσμό. Νοιώσαμε τους φωτεινούς μεσογειακούς υπαινιγμούς της μουσικής του ντα Μιλάνο, συγκινηθήκαμε από τη μελαγχολία και τον ενίοτε σπαραγμό του Ντάουλαντ, μα δεν αισθανθήκαμε το κρυφό δάκρυ της βαθειάς αισθητικής συγκίνησης να ρέει. Μια ακαδημαϊκή ψυχρότητα περιέβαλλε τις άψογες τεχνικά ερμηνείες. Μια ψυχρότητα που εμπόδιζε την επιζητούμενη γνησιότητα να δηλώσει την παρουσία της. Κυριαρχούσε η αυστηρότητα και η πειθαρχία, ενώ έλλειπε ο αυθόρμητος στεναγμός του τροβαδούρου. Ακόμη και η παρουσία του Χόπκινσον Σμιθ έμοιαζε παραδοσιακή … βρετανική, ακόμη και ο μεστός λόγος του διέθετε μια οξφορδιανή, ακαδημαϊκή προφορά. Αναφερόμαστε στο λόγο του, μια και ανάμεσα στις ερμηνείες των έργων, όρθιος εξηγούσε, κατατόπιζε, ενημέρωνε με θαυμαστά σχόλια το ακροατήριο για τα έργα που πρότεινε. Ήταν πραγματικά, εν προκειμένω, ένας υπέροχος ξεναγός στον πολύχρωμο κόσμο του Φραντσέσκο ντα Μιλάνο και στο φαιόχρωμο, μα τόσο γοητευτικό, του Τζον Ντάουλαντ. Παρά λοιπόν τις όποιες επιφυλάξεις και αντιρρήσεις, νοιώσαμε τελικά προνομιούχοι και ευτυχείς που γνωρίσαμε εκ του σύνεγγυς την τέχνη του Χόπκινσον Σμιθ και τον ακούσαμε να σχολιάζει και να ερμηνεύει για μας.
Ο Χόπκινσον Σμιθ την ώρα που ερμηνεύει την Τοκάτα του Κάπσμπεργκερ © γ.β.μ.
Το ανκόρ (ή το κερασάκι στην τούρτα): Το ανκόρ αποτελεί πάντοτε ένα είδος λύτρωσης για τον ερμηνευτή. Αποτελεί την εκτόνωση μετά την ένταση, και την υπερένταση, του ρεσιτάλ, της συναυλίας. Ο Χόπκινσον Σμιθ επέλεξε ως ανκόρ του ρεσιτάλ του την εκπληκτική, τη μοναδική Toccata arpeggiata του Ιταλογερμανού συνθέτη και λαουτίστα Ιωάννη Ιερώνυμου Καπσμπέργκερ (Johannes Hieronymus Kapsberger ή Giovanni Girolamo Kapsberger, αν προτιμάτε την ιταλική του ονομασία, 1580-1651). Τούτη η πανέμορφη μινιατούρα, η οποία εκδόθηκε το 1604 στο περίφημο Libro Primo D'Intavolatura di Chitarone του Καπσμπέργκερ, θυμίζει Πρελούδια του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ που γράφτηκαν ενάμιση περίπου αιώνα αργότερα. Η ερμηνεία της Τοκάτας από τον Σμιθ, την οποία ακούσαμε επιβεβαίωσε όλες τις προμνημονευθείσες σκέψεις και κρίσεις μας. Μια άψογη πλην όμως ακαδημαϊκή ερμηνεία, η οποία δεν διαφέρει, ουσιαστικά, από αυτήν την οποία έχει δισκογραφήσει, και την οποία μπορείτε να ακούσετε, είτε από τον ιστότοπό του, είτε από το TaR Radio – πατήστε εδώ. Αναζητείστε όμως τον ήχο του Καπσμπέργκερ δισκογραφημένο από τον Ρολφ Λίσλεβαντ το 1993 (Δίσκος Auvidis Astrée AS 128515) και σίγουρα θα αντιληφθείτε τι εννοούμε.
Girolamo Kapsberger: Toccata arpeggiata
Νοέμβριος 2007
Γιώργος Β. Μονεμβασίτης
gbmonem@tar.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: [συνεντεύξεις] Μια συζήτηση με τον HOPKINSON SMITH
(του Δημήτρη Παππά)
