Ανδροκρατία τέλος;
Αναμφίβολα ένα από τα πλέον ανδροκρατούμενα επαγγέλματα είναι αυτό του αρχιμουσικού. Μαέστροι υπάρχουν πολλοί. «Μαέστρες» όμως;
Ευχάριστο λοιπόν το ξάφνιασμα, όταν πηγαίνοντας στο ΜΜΑ για να παρακολουθήσουμε τον τελικό του φετινού Διαγωνισμού «Δημήτρης Μητρόπουλος», που φέτος ήταν εστιασμένος στη Διεύθυνση Ορχήστρας (Κυριακή 12 Νοεμβρίου), διαπιστώσαμε ότι από τους τρεις διαγωνιζόμενους του τελικού οι δυο ήσαν γυναίκες!!! – η μια μάλιστα Ελληνίδα. Το πρώτο βραβείο πάντως κέρδισε χωρίς αμφισβητήσεις ο τρίτος της παρέας Κινέζος Γιάνγκ Γιάνγκ.
Το γεγονός ωστόσο από μόνο του είναι άξιο μνείας. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Το βραβείο των μουσικών της Ορχήστρας των Χρωμάτων, που μαζί με τον ΟΜΜΑ και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, διοργανώνει εδώ και μια δεκαετία το Διαγωνισμό, δόθηκε σε μια τρίτη υποψήφια, η οποία δεν είχε προκριθεί στον τελικό. Και είναι εξαιρετικά σημαντικό και αυτό το βραβείο γιατί οι μουσικοί μιας συμφωνικής ορχήστρας είναι οι πρώτοι και, εκ της θέσεως, οι καλύτεροι κριτές του αρχιμουσικού τους. Απορούμε μάλιστα γιατί στην κριτική επιτροπή του Διαγωνισμού δεν υπάρχει και ένας μουσικός, εκπρόσωπος της Ορχήστρας των Χρωμάτων – για τις χρονιές τουλάχιστον που ο Διαγωνισμός αφορά τη Διεύθυνση Ορχήστρας. Θυμίζουμε ότι από το 1996, όταν θεσπίστηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του σπουδαίου Δημήτρη Μητρόπουλου, ο Διαγωνισμός γίνεται εναλλάξ, εκτός κάποιων ξεχωριστών περιπτώσεων, για Διεύθυνση Ορχήστρας και σύνθεση Συμφωνικού Έργου. Αναφέρουμε, με την ευκαιρία, ότι ο Διαγωνισμός έχει καθιερωθεί και θεωρείται διεθνώς ιδιαιτέρως έγκυρος. Απόδειξη άμεση οι 203 νέοι αρχιμουσικοί οι οποίοι δήλωσαν συμμετοχή φέτος. Από αυτούς βεβαίως προκρίθηκαν 16 για την τελική φάση και τρεις τους έφτασαν στην ενώπιον ακροατηρίου επίδειξη των χαρισμάτων τους. Στο ακροατήριο διακρίναμε πιανίστες, διακρίναμε βιολονίστες ούτε έναν όμως κιθαριστή – στα υπ’ όψη αυτό.
Επί της ουσίας τώρα. Την Κυριακή, 12 Νοεμβρίου στην Αίθουσα Φίλων της Μουσικής διεκδίκησαν την εκτίμηση της επιτροπής κατά σειράν η Γερμανίδα Άνια Μπίλμαϊερ, ερμηνεύοντας την περίφημη «Ημιτελή» συμφωνία του Φραντς Σούμπερτ, η Ελληνίδα Σταματία Καραμπίνη, ερμηνεύοντας το πρώτο και το τρίτο μέρος από τη Συμφωνία αρ. 3 του Γιοχάνες Μπραμς και ο Κινέζος Γιάνγκ Γιάνγκ, ο οποίος ερμήνευσε τη Θάλασσα του Κλοντ Ντεμπισί. Η Γερμανίδα αρχιμουσικός διηύθυνε με παρτιτούρα. Η ανάγνωσή της ήταν ακαδημαϊκή, η ερμηνεία της ήταν εσωστρεφής και δεν μπόρεσε να αναδείξει το μεγαλείο της μουσικής του Σούμπερτ. Οι κινήσεις της ήταν μετρημένες και αυστηρά μελετημένες δεν μπόρεσαν όμως να αποδιώξουν από τη σκέψη τον μετρονόμο. Η Ελληνίδα διηύθυνε χωρίς παρτιτούρα, αποτίοντας έτσι φόρο τιμής στον Δημήτρη Μητρόπουλο του οποίου η μουσική μνήμη παραμένει υποδειγματική. Παρά την εξωστρεφή ερμηνεία της και τις αρμονικές κινήσεις της δεν έπεισε απόλυτα ότι είχε εμβαθύνει στη μουσική του Μπραμς. Υπολογίζοντας ίσως ότι … «όποιος βιάζεται σκοντάφτει» ήταν πολύ προσεκτική και ως εκ τούτου αργή στη ρυθμική οργάνωση της μουσικής. Έτσι το ρομαντικό πάθος, ειδικά στο τρίτο μέρος του έργου – θυμάστε το Αγαπάτε τον Μπραμς; - αν δεν απουσίαζε, δεν ήταν ικανό να συγκινήσει. Ο Κινέζος αρχιμουσικός τέλος, που και αυτός διηύθυνε χωρίς παρτιτούρα, έπεισε ότι διαθέτει και την εμπειρία και το χάρισμα. Ζωγράφισε με ιμπρεσιονικά χρώματα το τρίπτυχο του Ντεμπισί, η ανάγνωσή του ήταν καθαρή, είχε όραμα. Ισορρόπησε όμορφα ανάμεσα στο εγκεφαλικό (λογική) και το παρορμητικό (συναίσθημα). Η ερμηνεία του υπερέβη το διαγωνιστικό επίπεδο. Προσέγγιζε σίγουρα τις επαγγελματικές. Δικαίως επομένως τιμήθηκε με το Πρώτο Βραβείο. Δεύτερο Βραβείο δεν δόθηκε καθώς η επιτροπή απένειμε από κοινού το Τρίτο στην Ελληνίδα και τη Γερμανίδα Αρχιμουσικό.
Εμείς από την ακροαματική εμπειρία που είχαμε θα δίναμε το Δεύτερο Βραβείο στην Ελληνίδα – χωρίς αυτό να υπαινίσσεται εξωμουσικά κριτήρια ή συμβάσεις. Η επιτροπή όμως έχοντας και την εμπειρία των προκριματικών έκρινε το ισάξιο. Οι μουσικοί της Ορχήστρας, όπως προαναφέραμε, έδειξαν την προτίμησή τους στην τέχνη και την τεχνική της Εσθονής Κριστίνα Πόσκα και την ανέβασαν στη σκηνή. Μας διευκρίνισαν πάντως, σε προσωπική συζήτηση που είχαμε μαζί με κάποιους από αυτούς, ότι και αυτοί αναγνώριζαν την ανωτερότητα του Κινέζου Αρχιμουσικού. Όμως επειδή ήσαν σίγουροι ότι αυτός θα κέρδιζε το Πρώτο Βραβείο, και επειδή πίστευαν ότι η Εσθονή άξιζε μια θέση στον τελικό, προτίμησαν να τιμήσουν αυτήν, για να αμβλύνουν την … αδικία της Διεθνούς Κριτικής Επιτροπής.
Τρεις λοιπόν στους τέσσερεις βραβευμένους σε ένα διαγωνισμό διεύθυνσης ορχήστρας γυναίκες δεν είναι φρονούμε απλώς σπάνιο γεγονός αλλά μοναδικό στα μουσικά χρονικά. Το οποίο πρέπει προφανώς να απασχολήσει τους συντάκτες του περίφημου Βιβλίου Γκίνες!!!
Ωστόσο, όσο και αν σπανίζουν οι γυναίκες αρχιμουσικοί, έχουν και αυτές τη θέση τους, το κεφάλαιό τους στην ιστορία της μουσικής – και της διεύθυνσης ορχήστρας επομένως. Ως πρώτη επαγγελματίας αρχιμουσικός έχει καταγραφεί η Αυστριακή βιολονίστρια Μαρί Γκρίνερ (1835-1887), η οποία ανέλαβε τη διεύθυνση μιας από τις πολλές μικρές συμφωνικές ορχήστρες της Βιέννης (την Ορχήστρα Λούντβιχ Μορέλι συγκεκριμένα), στα μέσα της δεκαετίας του 1860. Εικάζεται μάλιστα ότι η παρουσία της στο πόντιουμ ενέπνευσε τον Γιόζεφ Στράους στη σύνθεση της πόλκας Die Emanzipierte – Η χειραφετημένη (Op. 282). Πρωτοπόροι στις ΗΠΑ υπήρξαν η Έμμα Ρομπέρτο Στάινερ (1850-1928) και η Κάρολιν Μπ. Νίκολς (1864-1939), οι οποίες δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τη συγκρότηση αρκετών αμιγώς γυναικείων συμφωνικών συνόλων στις ΗΠΑ πριν το τέλος του 19ου αιώνα!
Από τις σημαντικές γυναικείες παρουσίες στο πόντιουμ στη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα ξεχωρίζουν ασφαλώς αυτές της Αγγλίδας Έθελ Σμάιθ (1858-1944), της Γαλλίδας Νάντια Μπουλανζέ (1887-1979), της Αμερικανίδας Έθελ Λεγκίνσκα (1886-1970) και της γεννημένης στην Ολλανδία Αντόνια Μπρίκο (1902-1989).
Σήμερα το νερό έχει μπει πλέον στο αυλάκι και ολοένα περισσότερες γυναίκες διεκδικούν τη θέση του αρχιμουσικού. Μνημονεύουμε επιλεκτικά την αλησμόνητη Βρετανίδα Ιόνα Μπράουν (1941-2004),
Ιόνα Μπράουν (1941-2004)
και από τις ευρισκόμενες σε πλήρη δραστηριότητα σήμερα, την Αγγλίδα Τζέιν Γκλόβερ (γενν. 1949), τη γεννημένη στην Ουρουγουάη Ισραηλίτισσα Γκιζέλε Μπεν-Ντορ (γενν. 1965), την Αμερικανίδα Μάριν Όλσοπ (γενν. 1956) και οπωσδήποτε τη συμπατριώτισσά της ΤζοΑν Φαλέτα (γενν. 1954), η οποία εκτός των άλλων είναι και κιθαρίστρια.
|
|
|
|
Στον ελλαδικό, τέλος χώρο, πρωτοστάτησε στη διεύθυνση ορχήστρας η Λούλη Ψυχούλη, για να τολμήσουν ακολούθως η Κωνσταντία Γουρζή, η Ευγενία Μανωλίδου,
Ευγενία Μανωλίδου
η Λίζα Ξανθοπούλου, η Μαριλένα Ζλατάνου, η Μαρία Μακράκη, … (αρκετές από αυτές ξενιτεμένες). Και να τώρα η Σταματία Καραμπίνη.
Γιώργος Β. Μονεμβασίτης
gbmonem@tar.gr
Νοέμβριος 2006