Ένα νέο είδος πολίτη ανατέλλει…
Σχετικά με τον Homo…. Teleopticus!
Ένα νέο είδος πολίτη κάνει την εμφάνισή του την τελευταία δεκαετία στην ελληνική κοινωνία, που σε συνδυασμό με την απουσία πολιτικής παρέμβασης στα κοινωνικά φαινόμενα γίνεται και επικίνδυνο. Αναφέρομαι στον πολίτη homo …teleopticus, που αναθρεμμένος σε ένα κράτος αδιάφορο, εκδικητικό και «πέρα βρέχει», σε μία κοινωνία σε σύγχυση σε ό,τι αφορά τους στόχους και της επιλογές της και με ολοένα μεγαλύτερο έλλειμμα πολιτικής συνείδησης, διαμορφώνει ένα ατροφικό κοινωνικό και πολιτικό εγώ, με αποτέλεσμα να θεοποιεί την τηλεόραση, τα πρόσωπα και τους μηχανισμούς της. Το είδος αυτό πιστεύει πως, για οποιοδήποτε πρόβλημα και δίκαιο αίτημά του, θα βρει τη λύση του προσφεύγοντας στην τηλεοπτική δημοσιογραφία. Εργάζεται ανασφάλιστος; θα προστρέξει σε κάποιο κανάλι, αφού η επιθεώρηση εργασίας συνήθως τον αγνοεί, χωρίς να σκεφθεί όμως ότι υπάρχει π.χ. και η ΓΣΕΕ για να καταγγείλει τον εργοδότη και να ζητήσει τη νομική αρωγή της. Καθυστερεί το ΙΚΑ να αποστείλει τα ένσημα; η πρώτη κίνηση είναι να τηλεφωνήσει σε κάποια τηλεοπτική εκπομπή. Γίνονται διακοπές ύδατος, ρεύματος, τηλεφώνου, δεν υπάρχει αρκετός φωτισμός στον δρόμο, υπάρχουν σκουπίδια, λακκούβες, χρέη, ανεργία, αλλοιωμένα προϊόντα, οικοδομικές παραβάσεις κ. λ. π. κ. λ. π. όλα ατάκτως ειρημένα, η «Αγία» τηλεόραση θα κάνει, δεν μπορεί, το θαύμα της!!! Ο πολίτης αυτός, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη του στους θεσμούς, αλλά και στον εαυτό του, υποκαθιστά στη συνείδησή του οτιδήποτε κινητοποιούσε παλαιότερα τον άνθρωπο πολίτη, με την ψευδαίσθηση και την εικονική ισχύ που παρέχει η τηλεοπτική εικόνα.
Γιατί αυτό; Είναι πολλές οι ιστορικές και κοινωνικές αιτίες αυτού του λαβύρινθου που βιώνει η ελληνική κοινωνία και από πού να ξεκινήσεις. Η απουσία των θεσμών του κράτους από την προβληματική καθημερινότητα που αντιμετωπίζει ο Έλληνας, που έχει να αναμετρηθεί επί πλέον και με την εχθρική έως διεφθαρμένη δημόσια διοίκηση, είναι γεγονός. Ο κάτοικος αυτής της χώρας όντως αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Όταν, π.χ. βλέπει ότι ο άνθρωπός του χρειάζεται να μεταφερθεί σε κρεβάτι εντατικής νοσηλείας και οι εντατικές παραμένουν κλειστές και αραχνιάζουν, επειδή δεν προβλέπονται οι αναγκαίες δαπάνες για τη δημόσια Υγεία, ώστε να γίνουν προσλήψεις και να λειτουργήσουν με απαραιτήτως εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, τότε, στην απελπισία του επάνω, θα πάρει τα κανάλια και σε κάποιες περιπτώσεις –ω του θαύματος, το κρεβάτι θα βρεθεί (κάτω από την πίεση του φαύλου κύκλου «με κράζει τηλεοπτικά, άντε να βρούμε μια μεμονωμένη λύση για να την χρησιμοποιήσουμε και στο βιογραφικό μας»). Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, ο πολίτης δε θα δώσει συνέχεια. Δε θα πάει έξω από το υπουργείο Υγείας να διαμαρτυρηθεί, δε θα σύρει την ηγεσία του υπουργείου στο Συνήγορο του Πολίτη και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια. Θα συνεχίσει αποκαμωμένος να βιώνει την καθημερινή του ήττα και να καλεί τα κανάλια ακόμα και για τα χαλασμένα πεζοδρόμια στον δρόμο του. Δεν γνωρίζει ο μέσος πολίτης πώς και πού θα βρει το δίκιο του, πώς θα αντιμετωπίσει αυτό το θηρίο-κράτος που μισεί τον πολίτη και τον εκπαιδεύει στην ανταπόδοση του μίσους και της απαξίωσης των θεσμών. Να προσθέσουμε σε αυτή την πραγματικότητα την υπαρκτή φθορά του συνδικαλιστικού κινήματος και των πολιτικών κομμάτων. Φθορά την οποία επιτείνει ακριβώς η κοινωνική και πολιτική ατροφία μέρους των πολιτών που θεωρούν υπερεξουσία την τηλεόραση και όχι άδικα τις περισσότερες φορές. Η χρήση που γίνεται της τηλεοπτικής δύναμης είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο, που δεν χωράει σε αυτό το κείμενο.
του Στάθη (απo την "Ελευθεροτυπία")
Αναφέρθηκα στην φθορά των πολιτικών κομμάτων. Η πολιτική φθορά που επιδρά περισσότερο αρνητικά στην ελληνική πραγματικότητα, δεν είναι τόσο εκείνη των κομμάτων εξουσίας- που στη χώρα μας αντιμετωπίζουν τα κοινωνικά προβλήματα όπως η γάτα που σκεπάζει πάνω-πάνω τις βρωμιές της αρκεί να μην τις μυρίζουν- αλλά εκείνη της Αριστεράς. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, για τα κόμματα εξουσίας- να το γράψω απλοϊκά- επίκεντρο της πολιτικής τους είναι το κέρδος και όχι ο άνθρωπος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η Αριστερά είναι αυτή που τοποθετεί στο κέντρο της ύπαρξής της τον άνθρωπο, τη ζωή του, τα όνειρά του και που δημιουργεί εκείνες τις συνθήκες συνειδητοποίησης και κινητοποίησης των πολιτών. Που του προσφέρει, θα έπρεπε να του προσφέρει, τους μηχανισμούς και τους τρόπους να αγωνισθεί για τη βελτίωση της καθημερινότητάς του, σε μια ρέουσα πραγματικότητα και ταχύτατων αλλαγών, που μπορεί να σε αφήσουν έξω από τις αποφάσεις, στο περιθώριο των εξελίξεων εάν είσαι απών, κλεισμένος στα προσωπικά και κοινωνικά σου αδιέξοδα, όπου το μόνο ανοικτό παράθυρο είναι εκείνο του τηλεοπτικού τοπίου.
Ας επιστρέψουμε στον «homo teleopticus» που, αποκαμωμένος και «μοιραίος αντάμα», συνεχίζει να παρέχει άλλοθι σε μηχανισμούς που στην πραγματικότητα δεν δίνουν δεκάρα για τα προβλήματά του, ενώ ο ίδιος ρίχνει τον επικίνδυνο σπόρο της κοινωνικής και πολιτικής αδράνειας. Τυπικό παράδειγμα είναι η δυσφορία του για την ακρίβεια, αλλά όταν οι σύνδεσμοι καταναλωτών καλούν σε αποχή από την αγορά συγκεκριμένων προϊόντων, εκείνος, όπως η κλασική μαϊμού, «δεν βλέπει, δεν ακούει, δε μιλάει». Μία κατάσταση, που όχι μόνο δεν ευαγγελίζεται καμία αλλαγή στην καθημερινότητά του, αλλά οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον κοινωνικό και ψυχολογικό κανιβαλισμό του είδους «παρακολουθώ από τον καναπέ μου» την πτώση και την καχεξία της συνείδησής μου, καθώς και του πολιτισμού σε όλες του τις εκφάνσεις.
Ξέρω και ό,τι δεν ξέρω το υποψιάζομαι, πως πολλές από τις αιτίες αυτών των κοινωνικών φαινομένων, καθώς και οι επιθυμητές διέξοδοι, περικλείονται στο κλασσικό ερώτημα «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα», ωστόσο πιστεύω ότι, αφού συνεχίζουν- ευτυχώς για το ανθρώπινο είδος-να υπάρχουν διαφορετικής ποιότητας πολίτες, οι οποίοι επιμένουν να θέτουν ερωτήματα και αιτήματα στη συνείδησή τους, τότε μπορούν να δημιουργηθούν και άλλοι. Γιατί αν έχει μείνει στους πολίτες αυτού του τόπου έστω και ένα ψήγμα μνήμης, αισθητικής και επιθυμία κοινωνικής δράσης, τότε είναι αναγκαίο η συντονισμένη κραυγή τους να γίνει τόσο ισχυρή που θα ραγίσει τα τείχη της απομόνωσης. Για μια επανασύνδεση με την αυτογνωσία μας, που τόσο εύστοχα εξέφραζε εκείνο το παλιό φεμινιστικό σύνθημα της δεκαετίας του ’80 «δεν είμαι του πατρός μου, δεν είμαι της μητρός μου, είμαι ο εαυτός μου».
Όπου η λέξη πατέρας, μητέρα, ας τοποθετήσουμε κάθε έννοια ή οποιαδήποτε λέξη πιστεύει ο καθένας ότι κινεί το ραβδί της Κίρκης –εξουσίας, που μετατρέπει τον πολίτη σε χοίρο και homo teleopticus, ο οποίος αντί να κινητοποιείται για να αλλάξει το κράτος του σε κράτος πρόνοιας που σέβεται τον άνθρωπο και το περιβάλλον, τηλεφωνεί στους τηλεοπτικούς σταθμούς πιστεύοντας ότι έτσι βρίσκει τη λύση στα προβλήματά του.
Ίσως κάποιος αναρωτηθεί, αν έχει θέση αυτό το κείμενο σε ένα διαδικτυακό περιοδικό «με αφορμή την κιθάρα». Πιστεύω πως ό,τι πλήττει τον πολιτισμό (και πολιτισμός δεν είναι μόνο οι τέχνες) πρέπει να το επισημαίνουμε, να το αναλύουμε και να το καταπολεμούμε. Γιατί ο παθητικός homo teleopticus, όπως και ο «ελληνάρας» (άλλος ένας τύπος αυτός, που έχει κάνει την εμφάνισή του και δρα τα τελευταία χρόνια στην ελληνική κοινωνία), βάζουν επιπλέον εμπόδια στην πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου και στη λειτουργικότητα της καθημερινότητάς μας.
Επιπλέον δεν θέλω να ξεχνώ αυτό που ευφυέστατα είχε δηλώσει ο Μάνος Χατζιδάκις με αφορμή τον τότε «αυριανισμό»: «Εάν δεν αντιδρούμε στη θέα του τέρατος, σημαίνει πως έχουμε γίνει μέρος του».
του Στάθη ("Ελευθεροτυπία")
Βάσω Μαυρουδή
vasso@tar.gr
(Δεκέμβριος 2006)