Το TaR είναι μουσικός διαδικτυακός τόπος και η αρθρογραφία του περιστρέφεται γύρω από αυτό τον πυρήνα θεματολογίας. Συμβαίνει όμως όλοι να είμαστε μέρος ενός κόσμου που αισθάνεται τα παγκόσμια γεγονότα και τις άγριες καταστάσεις των συχνών και πυκνών πολέμων που ορίζουν (εκτός από την οικονομία) και τον πολιτισμό και –βεβαίως- την ίδια τη ζωή μας. Γι αυτό και φιλοξενούμε (και συμμεριζόμαστε) την αγωνία του συνεργάτη μας Τάσου Μαυρή:
Ο πόλεμος των εθνών
«Όλα ξεκίνησαν μια μέρα βίας», αναφέρει ο Όμηρος σε μια σύγχρονη απόδοση. Χθες ηρωικός πόλεμος μεταξύ λαών, σήμερα η άνανδρη τρομοκρατία ανάμεσα σε αθώους ανθρώπους.
Γιατί;
Είναι ένα «πλανητικό πληγωμένο ζώο» που αντιδρά όπως ξέρει. Δεν γνωρίζει όρια και δίκαια , «μουτζουρώνοντας» τον κόσμο με αίμα.
Ούτε όμως ψάχνει τις αιτίες της σύρραξης μεταξύ Δύσης και Μέσης Ανατολής και τις περιγράφει με μια αποτελεσματικά μεταφορική έννοια, ότι δηλαδή, η περηφάνια των λαών πληγώθηκε από έναν πόλεμο καθαρό όπως εκείνο των ηρώων του Ομήρου.
Το ένστικτο που ζωντανεύει τη βία και τον πόλεμο είναι το ίδιο. Παρ’ όλα αυτά λείπει ένα από τα στοιχεία της Ιλιάδας και που βρίσκουμε στην σύγχρονη απόδοση του ομηρικού ποιήματος, δηλαδή η ομορφιά.
Ο πόλεμος στην ομηρική ποίηση είναι τέλειας αισθητικής, και εξυμνείται στην αφήγηση. Πριν να πολεμήσουν λαδώνονταν και έτσι έκαναν και με τους νεκρούς τους. Σήμερα δεν μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει το ίδιο. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τεχνολογικούς πολέμους που κρατούν στη ζωή αυτούς που έχουν τα πιο σύγχρονα όπλα. Όποιος αντίθετα δεν διαθέτει τέτοια όπλα, αντιδρά με τη θυσία της ίδιας του της ζωής, για να καταφέρει να πλήξει τον εχθρό. Εχθρός που συχνά θα μπορούσε να ήταν αθώα πρόσωπα.
Οι νεκροί των πύργων του Μανχάταν της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, όπως και οι επιβάτες των τραίνων της Μαδρίτης ή το Λονδίνο, ήταν απλοί άνθρωποι που εργάζονταν. Έτσι όπως πολλοί από τους πολίτες που πεθαίνουν στην Βαγδάτη στην περιοχή των σουνιτών.
Αυτή είναι μια πολεμική πρακτική στην οποία δεν είμαστε συνηθισμένοι. Η φρίκη που χτυπά αθώους μοιάζει με εκείνη που γεννιέται στους δρόμους, όταν ο οργανωμένος υπόκοσμος πυροβολεί για να χτυπήσει έναν συγκεκριμένο αντίπαλο και θυσιάζει αθώους διερχόμενους και παιδιά. Αυτά συμβαίνουν σε όλες τις κοινωνίες. Και μερικές φορές συμβαίνει οι ίδιες δημοκρατίες, στην προσπάθεια του προληπτικού πολέμου, να αναζωπυρώνουν τη φωτιά και να καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ημέρες όπως αυτή του Λονδίνου φοβίζουν πάντα. Εγώ σε τέτοιες περιπτώσεις τηλεφωνώ στο σπίτι, στην οικογένεια, ένα δείγμα ζωικού φόβου που βγαίνει παρ’ όλη τη λογική. Υπάρχουν πολλοί που προσπαθούν να αντιδράσουν με τη δύναμη. Εγώ όχι. Καλύτερα η νηφαλιότητα.
Σκέφτομαι ότι εμείς οι Δυτικοί απλουστεύουμε ονομάζοντας πόλεμο οτιδήποτε το βίαιο συμβαίνει, αν και κατά τη γνώμη μου είμαι πεπεισμένος ότι πρόκειται για μια ελαχιστοποιημένη φόρμα αντίληψης. Περισσότερο από μια σύγκρουση εθνών για συνοριακά θέματα, από τρόπους ζωής ή απόλυτα για τη θρησκεία, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα πλανητικό πληγωμένο ζώο, που αντιδρά. Ο πόλεμος έχει κανόνες που πρέπει να σέβεσαι, ακόμη και έναν 'οδηγό καλής συμπεριφοράς'. Αντίθετα αυτός ο σημερινός είναι μια άγρια κίνηση, βάρβαρη που εγώ μεταφράζω σαν μια ανισόρροπη χημεία ενός σώματος που είναι ο πλανήτης.
Στον πραγματικό πόλεμο υπάρχουν οι μονομαχίες, και πάντα υπάρχει ο ηττημένος και ο νικητής. Στο Ιράκ φαίνονταν να είναι ολοκάθαρα τα πράγματα ως προς αυτή την κατεύθυνση. Στη συνέχεια καταλάβαμε ότι δεν είναι έτσι.
Σε κάποιο σημείο του ομηρικού ποιήματος, οι δύο ήρωες, Αχιλλέας και Έκτορας, μονομαχούν, παίρνοντας επάνω τους όλο το βάρος ενός πολέμου που θα προκαλούσε ακόμα περισσότερο πένθος. Σήμερα η ιδέα της σύγκρουσης μεταξύ δύο αρχηγών δεν υπάρχει.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου ο Bush σχημάτισε σε μόλις μια εβδομάδα, μια παγκόσμια συμμαχία στην οποία συμμετέχουν Κίνα ακόμη και η Ινδία, για να δώσει την απάντηση στην Μεσανατολική τρομοκρατία. Αρχικά φαινόταν πανεύκολο να ξετρυπώσει την Al Qaeda από το Ισλάμ των Taliban, ξεκινώντας έναν πόλεμο στο ίδιο τους το κράτος. Έναν πόλεμο που κέρδισαν σε λίγες μόνο μέρες, αφού επρόκειτο όχι για πραγματικές πόλεις, αλλά από σύνολο καλυβόσπιτων. Οι δε αρχηγοί της οργάνωσης εξανεμίστηκαν. Άδικα τους έψαχναν στη Συρία, στα βουνά του Αφγανιστάν. Άδικα ακολουθούσαν τα ίχνη τους και βομβάρδισαν τα βουνά όπου νόμιζαν ότι κρυβόταν ο Bin Laden.
Δεν κατάφεραν μέχρι στιγμής να τους πιάσουν.
Μετά το χτύπημα στο Λονδίνο έμεινα κατάπληκτος από τα λόγια του Blair. Μεγάλος ηθοποιός, όταν ξεστόμιζε, «Δεν θα υπερισχύσουν», είπε. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ήταν διαφορετικά. Σε όποιον τον ρωτούσε πως θα αντιδράσει η Δύση, απαντούσε: «Τώρα είναι η στιγμή που οι Μυστικές Υπηρεσίες θα πρέπει να ανταλλάξουν τις πληροφορίες». Κάθε φορά που πραγματοποιείται μια τρομοκρατική ενέργεια, πάντα αυτό λέγεται. Είναι πλέον καθαρό ότι δεν υπάρχει καμία παραγωγική στρατηγική.
Αλήθεια γιατί έγινε ο πόλεμος στο Ιράκ; Γιατί δεν ικανοποίησε τους Αμερικανούς ο πόλεμος του Αφγανιστάν, μια χώρα χαλασμάτων και που στην πραγματικότητα δεν είχε καν αντιδράσει. Έτσι λοιπόν χτίστηκε το σενάριο συσχέτισης μεταξύ του δικτάτορα Saddam Hussein και του Bin Laden. Γκρέμισαν λοιπόν τον πρώτο, αλλά όχι για τους λόγους τους οποίους η Αμερική και η Αγγλία κινητοποιήθηκαν, και που στη συνέχεια οι ίδιες παραδέχθηκαν ως αναληθείς.
Το έπραξαν γιατί είχαν ανάγκη από έναν πόλεμο. Η Βαγδάτη υπήρξε για αιώνες η πρωτεύουσα του αραβικού κόσμου. Και η Αμερική περπάτησε, πήγε βόλτα δεν πολέμησε. Πολλοί αθώοι σκοτώθηκαν και η σύρραξη είχε ως αποτέλεσμα να ανδρώσει την τρομοκρατία και να την εξάγει και στην Ευρώπη.
Υπήρξαν πολλές αντίθετες απόψεις σε ότι αφορά τον προληπτικό πόλεμο, μια από αυτές ήταν και η δική μου. Και οπωσδήποτε στα εδάφη αυτά, παρ’όλο ότι χαρήκαμε για τις δημοκρατικές εκλογές, τίποτα στην πραγματικότητα δεν άλλαξε.
Ακόμη και στα ομηρικά ποιήματα αναφέρονται δύο διαφορετικά μοντέλα σύγκρουσης, ο τεχνολογικός πόλεμος αλλά και ο βρώμικος. Οι αρχαίοι έλληνες λοιπόν διηγήθηκαν, ότι χρησιμοποιώντας τον Δούρειο Ίππο απλά συμβόλιζαν το πέρασμα από την αξία της φυσικής δύναμης του Αχιλλέα σε εκείνη του λόγου του Οδυσσέα. Η πονηρία του Ίππου σημείωσε μια αλλαγή, τώρα οι πόλεμοι γίνονται με τον δόλο και όχι πλέον με το θάρρος και τον ηρωισμό. Έτσι γεννήθηκε ο βρώμικος πόλεμος.
Μέσα στον Δούρειο Ίππο θα έπρεπε να ήταν οι Μυστικές Υπηρεσίες…
Αν είχε προταθεί στον Αχιλλέα να γίνει μυστικός πράκτορας, μεταμφιεσμένος σε ασφαλιστή, σίγουρα θα είχε αρνηθεί. Έτσι ήταν ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος, στα χαρακώματα όπως τα ποντίκια, και βγαίνοντας οι στρατιώτες δεν είχαν κανέναν αντίπαλο μπροστά τους.
Η ατομική αξία των τρομοκρατών, που αναμφίβολα πραγματοποιούν μια άτιμη και αισχρή κίνηση, θυσιάζοντας τους άμαχους, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως πράξη τραγικού θάρρους γιατί θυσιάζουν την ίδια τους τη ζωή.
Αν όμως τελικά πιστεύουμε στην αξία της ζωής, ο τρομοκράτης πράττει διπλή δολοφονία και αυτό με βρίσκει αντίθετο χωρίς καμιά δικαιολογία. Γιατί αν πραγματικά θέλουμε να σκεφθούμε την ιδέα του πληγωμένου θηρίου, αρκεί η σκέψη μας να ταξιδέψει για λίγο στην Αφρική. Εκεί όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, συντρίβονται από τις πρώτες ανάγκες. Εκεί θα βρεις πραγματικά ένα πληγωμένο σώμα, που δεν έχει καν τη δύναμη να αντιδράσει.
Οι μαχόμενοι της τρομοκρατίας, όπως γνωρίζουμε, αντιθέτως, ανήκουν σε ανώτερη κλάση αστών, και που όπως και νάχει ζουν μια πιο ανεχτική ζωή. Ο πόλεμος πυροδοτεί καινούργιο μίσος ανάμεσα στα θύματά του. Αυτό που αντιδρά, όμως, είναι ένα σώμα πληγωμένο στην υπερηφάνεια.
Τον πόλεμο μεταξύ Δύσης και Ισλάμ κέρδισε η πρώτη. Πολλοί πόλεμοι γεννήθηκαν από υπερηφάνεια, ή καλύτερα από τον εξευτελισμό των νικημένων.
Τι θα πρέπει να κάνουμε για να καταπραΰνουμε τις πληγές;
Πρωτίστως, πάνω απ’όλα είναι ανάγκη να αναρωτηθούμε στο γιατί οι μεγάλες μονοθεϊκές θρησκείες θα πρέπει να είναι η ευκαιρία για έναν πόλεμο. Αυτό το θέμα είναι άκρως λεπτό, αλλά οι θρησκείες που υπογραμμίζουν τις απόλυτες αλήθειες, ακριβώς γι’αυτό, περιέχουν στοιχεία αρχών φανατισμού και αδιαλλαξίας. Νομίζουν και αισθάνονται ότι είναι οι θεματοφύλακες των απολύτων αρχών και ότι θα πρέπει να το διδάξουν στους άλλους για την σωτηρία της ψυχής.
Εγώ προσωπικά δεν πιστεύω στην αλήθεια. Κατά την γνώμη και πεποίθησή μου υπάρχει μόνο αυτή του καθενός ξεχωριστά, όσο χρειάζεται δηλαδή για να δώσει νόημα στην ύπαρξή μας. Κι ενώ δίνω αυτή την εξήγηση για να επιζήσω, θα πρέπει να γνωρίζω ότι αυτή η εξήγηση δεν υπάρχει.
Μεγάλες απαντήσεις δεν υπάρχουν. Ίσως ο πολλαπλασιασμός των απλών χειρονομιών, συνάδουν με την συμπεριφορά της βιοτεχνίας της ύπαρξης. Την υπομονή που μας δίδαξε ο γκαντισμός. Είναι αναγκαίο να ψάξουμε έναν πολιτισμό που θα επαναποκτήσει την εμπειρία.
Συνεταιρίζομαι λοιπόν στην ιδέα της υπομονής σαν την πιο δυνατή απάντηση σε αυτή την βία. Είναι καιρός να αντιτάξουμε σε αυτές τις βίαιες και βάρβαρες πράξεις έναν λαστιχένιο τείχος. Διαφορετικά, η αντίδραση, θα χτυπούσε αυτόν που θα σήκωνε ένα σιδερένιο τείχος. Μερικοί καλοί βιολόγοι εξηγούν πως το ανθρώπινο είδος στηρίχθηκε και επικράτησε στην δυνατότητα της προσαρμογής και της ευελιξίας.
Είναι το μόνο όπλο που έχουμε και που θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε.
Τάσος Μαυρής
foundation@pnykart.org
(Ιανουάριος 2007)
Επιλογή εικόνων Κώστας Γρηγορέας
του ΣΤΑΘΗ (απο την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)