Τα απανωτά γεγονότα με την κατεδάφιση των κτιρίων του πρώην εργοστασίου και των studios ηχογραφήσεων της Columbia, καθώς και η Κίνηση πολιτών «Επιτροπή Πρωτοβουλίας» για την υπεράσπιση και προστασία του ιστορικού χώρου για το ελληνικό τραγούδι, είναι πλέον γνωστά σε όποιον στρέφει την προσοχή του γύρω από έναν πολιτισμό που χάνεται ή συρρικνώνεται…
Το θέμα διαβάστηκε και ακούστηκε από τα ΜΜΕ όχι επαρκώς. Επειδή είναι θέμα πολύπλοκο και έχει να κάνει με χοντρά συμφέροντα ιδιοκτησίας του κου Μάτσα (βλέπε εταιρία δίσκων Minos) που κατέχει αρκετά στρέμματα γης στην περιοχή της Ριζούπολης, γύρω από το παλαιό εργοστάσιο της Columbia, αδυνατούμε να παραθέσουμε ολόκληρο τον φάκελο μιας τέτοιας δικονομικής υπόθεσης. Απλά θα πούμε το αυτονόητο: Το εργοστάσιο δίσκων της Columbia είναι αναμφισβήτητα ιστορικός μουσικός χώρος – τόπος, αφού, ως γνωστόν, εκεί ηχογραφήθηκε και παράχθηκε ένα τεράστιο μέρος της ελληνικής δισκογραφικής παραγωγής από τη δεκαετία του 1930, έως το 1994 που σταμάτησε τη λειτουργία του. Η «εξέλιξη» και η …ιδεολογία της εποχής θα μετασχηματίσει τον τόπο εκείνον επενδυτική υπόθεση με άγνωστες συνέπειες για την περιοχή και (κυρίως) για την ιστορική μνήμη. Η κίνηση πολιτών παλεύει με άνισες συνθήκες για να χαρακτηριστεί ο χώρος ως «διατηρητέος». Να γίνει ένα μέρος της έκτασης των 14 στρεμμάτων πάρκο και τόπος μνήμης πολλαπλών χρήσεων του ελληνικού τραγουδιού. Μια ωραία πρωία, μπήκαν οι μπουλντόζες και ισοπέδωσαν κτήρια και μηχανές, φτιάχνοντας τετελεσμένα γεγονότα. Η γραφειοκρατία έκανε πάλι το θαύμα της. Οι θεσμικοί φορείς (αρμόδια υπουργία και υπεύθυνοι) σφύριξαν κλέφτικα (ως είθισται) και το όλο πράγμα έχει περιπλεχτεί σε μια νομικίστικη διαδικασία καυκακικού ύφους…
Η Κίνηση πολιτών επιμένει δίχως δυστυχώς να έχει στο πλευρό της το βασικό: ολόκληρο τον καλλιτεχνικό (μουσικό) κόσμο που περιέργως ενώ θα έπρεπε να ενισχύσει την «Κίνηση», κρύβεται ανερυθρίαστα μη τυχόν και χάσει το προνόμιο της συμμαχίας με τον ισχυρό άντρα της δισκογραφικής βιομηχανίας.
Το TaR δεν θα μείνει αδιάφορο σε αυτό το μέγιστο πρόβλημα που έχει προκύψει. Έχει στη διάθεσή του αρκετά στοιχεία και γνωρίζει το ιστορικό αυτής της εξέλιξης και θα τα παραθέτει όταν θα χρειαστεί.
Προς το παρόν, παραθέτουμε ένα σκεπτικό του μέλους της «Επιτροπής
Πρωτοβουλίας για τη διάσωση και αξιοποίηση του εργοστασίου της COLUMBIA», του κου Δημήτρη Υφαντή – Κοινωνιολόγου, που εξηγεί τους λόγους που συνιστούν εγρήγορση των πολιτών για το θέμα της ιστορικότητας του τόπου που αποτυπώθηκε το ελληνικό τραγούδι επί έναν περίπου αιώνα…
(Για το TaR, Νότης Μαυρουδής)
Η σημασία της δισκογραφίας στην εξέλιξη της μουσικής
Το τραγούδι και η μουσική είναι συστατικό στοιχείο της ιστορίας του ανθρώπου και αφορά σε πολλές πλευρές της ζωής του σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Μέχρι πριν εκατό περίπου χρόνια η μουσική και τα τραγούδια ακούγονταν μόνον "ζωντανά", σε κοινωνικές, πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις, σε χώρους εργασίας, διασκέδασης, συνάντησης των ανθρώπων κλπ.
Με την εμφάνιση της δισκογραφίας αλλάζουν άρδην τα δεδομένα σχετικά με το τραγούδι. Ο δίσκος γίνεται ο διάμεσος μεταξύ καλλιτέχνη και ακροατή, κατά συνέπεια αλλάζει η μέχρι τότε σχέση τους που ήταν άμεση. Ο καλλιτέχνης αποσπάται χρονικά και γεωγραφικά από τον ακροατή. Ο δίσκος λειτουργεί πλέον ως μέσο μαζικής επικοινωνίας συνοδευόμενος υποχρεωτικά από το γραμμόφωνο και το τραγούδι τυποποιείται ως καλλιτεχνικό "προϊόν". Τα πρώτα χρόνια ζωής της έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η ελληνική δισκογραφία και το τραγούδι διατηρούν χαρακτηριστικά της πρότερης εποχής. Αυτή η περίοδος θα μπορούσε ενδεχομένως να χαρακτηρισθεί ως μεταβατικό στάδιο στην εξέλιξη της δισκογραφίας αλλά και του τραγουδιού. Μέχρι τότε στη λαϊκή μουσική ο δημιουργός, ο στιχουργός, ο εκτελεστής κλπ. ήταν συχνά το ίδιο πρόσωπο. Άλλες φορές πάλι κατά την ίδια περίοδο το τραγούδι ήταν αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς της παρέας των μουσικών. Να σημειωθεί ότι το κλίμα συλλογικότητας αφορούσε και στους ακροατές των τραγουδιών. Η γνωστοποίηση ύπαρξης του "προϊόντος" γίνεται από τα γραμμόφωνα σε ταβέρνες και καφενεία, το πάλκο, τους φωνογραφητζήδες, τις διαφημίσεις σε εφημερίδες και σε μικρότερο βαθμό από το ραδιόφωνο. Η δισκογραφία επιφέρει ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές σε αυτό καθαυτό το τραγούδι. Η διάρκειά του συρρικνώνεται στα τρία με τέσσερα λεπτά όσο διαρκεί ο δίσκος γραμμοφώνου. Περιορίζονται οι αυτοσχεδιασμοί –ταξίμια και βέβαια ο αριθμός των στίχων. Για λόγους τεχνικών δυσκολιών αλλά και κόστους μικραίνει η ορχήστρα. Η τυποποίηση αλλάζει ένα ακόμη χαρακτηριστικό ιδίως της λαϊκής μουσικής και αυτό είναι το ανεπανάληπτο της κάθε εκτέλεσης. Τυποποιούνται αναπόφευκτα τα επιφωνήματα και οι χαιρετισμοί μεταξύ συμμετεχόντων στη φωνοληψία. Τυποποιούνται ακόμη και τα λάθη των μουσικών και των ερμηνευτών. Η προληπτική λογοκρισία που επεβλήθη το 1936, σε ό,τι αφορά στα μουσικά πράγματα, είχε ως στόχο πρωτίστως τη δισκογραφία με επιπτώσεις κατά συνέπεια και στο τραγούδι.
Από το 1946 και μετά αυξάνεται θεαματικά και αλλάζει η σύνθεση του πληθυσμού της πόλης, που αποτελεί τον κύριο καταναλωτή του μουσικού "προϊόντος". Στην παραγωγή μουσικής παρατηρείται πλέον καταμερισμός εργασίας και εξειδίκευση. "Καθιερώνονται" οι ρόλοι του συνθέτη, του στιχουργού, του μουσικού, του διευθυντή ορχήστρας, του ενορχηστρωτή κοκ. Την ίδια εποχή σχεδόν εξαφανίζονται οι τρόποι και κυριαρχούν οι τόνοι. Νέα μουσικά όργανα παίρνουν μόνιμη θέση στη λαϊκή ορχήστρα ενώ τα παλαιότερα μετατρέπονται ή προσαρμόζονται στις καινούριες συνθήκες. Η διάδοση του "προϊόντος" γίνεται πιο μεθοδικά με τη δημιουργία μηχανισμών προβολής, διακίνησης, χρηματοδότησης και πωλήσεων εκ μέρους των δισκογραφικών εταιρειών. Η διαφήμιση αναπτύσσεται σταθερά και οι αποδέκτες της μουσικής γίνονται καταναλωτές. Η επιλογή των τραγουδιών που θα ηχογραφηθούν γίνεται με γνώμονα τις αντιδράσεις του κοινού, τις επενδύσεις και τους κανόνες της αγοράς. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής δεν κρίνει μόνον ποια τραγούδια θα "περάσουν" αλλά καθορίζει και το ύφος. Η δημιουργία τραγουδιών σταδιακά προσανατολίσθηκε στη δισκογραφία και επαγωγικά στο ραδιόφωνο. Έγιναν κατά κάποιον τρόπο "τραγούδια του δίσκου" εξελισσόμενα στις ημέρες μας σε τραγούδια κυρίως για τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, τις τηλεταινίες, τα βίντεο-κλιπ, το διαδίκτυο, , τα κινητά τηλέφωνα κλπ. Από το 1946 που επαναλειτουργεί το εργοστάσιο της Columbia, μπορεί να λεχθεί ότι τίθενται οι βάσεις της βιομηχανίας του ακροάματος, για τα ελληνικά πάντα δεδομένα. Τα ανωτέρω είναι μερικά από τα σημεία και τις πτυχές που χρήζουν διερεύνησης και μελέτης αναφορικά με τη μουσική, ταυτόχρονα όμως καταδείχνουν τον καταλυτικό ρόλο της δισκογραφίας.
Στη βιομηχανική εποχή ο πολιτισμός, με τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, εμπλουτίσθηκε με πολλά νέα κυρίως οπτικοακουστικά στοιχεία. Τούτο όμως δεν μείωσε σε τίποτε τη συμβολοποιητική αξία της μουσικής στη ζωή των ανθρώπων. Ούτε έπαψε να είναι βασικός τρόπος πρόσβασής τους στην επικοινωνία. Δεν είναι τυχαίο ότι η μουσική εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις κυριότερες μορφές ψυχαγωγίας αλλά και να εκφράζει τα ιδιαίτερα κοινωνικά και εθνικά χαρακτηριστικά.
Η συγκέντρωση, καταγραφή, διατήρηση και μελέτη της μουσικής παραγωγής του παρελθόντος αλλά και του παρόντος, δεν αφορά μόνον στα μουσικά έργα, αλλά στο σύνολο των παραγόντων που συνέβαλαν στον μουσικό πολιτισμό. Ιδιαίτερα από τη στιγμή μετάβασης της μουσικής στο στάδιο της βιομηχανοποίησης. Και αυτοί οι παράγοντες είναι οι υλικές υποδομές, τα δίκτυα επικοινωνίας, τα ντοκουμέντα όλων των ειδών και βέβαια οι άνθρωποι που ενεπλάκησαν σε αυτές τις διαδικασίες. Χωρίς τα προηγούμενα δεν είναι δυνατή η κατανόηση της εξέλιξης και της ιστορίας της μουσικής. Επιχειρώντας να περιοδοποιήσει κανείς την ιστορία της μουσικής, ίσως μπορεί να μιλά για την προ και μετά δισκογραφία εποχή.
Οι εγκαταστάσεις, συνεπώς, του εργοστασίου της Columbia δεν είναι απλά κάποια παλαιά κτήρια ή η περιουσία ενός ιδιώτη. Χάρις στη μοναδικότητά τους, είναι σημείο αναφοράς, πραγματικά και συμβολικά, για την εξέλιξη της νεώτερης ελληνικής μουσικής ιστορίας. Οι αρμόδιοι θεσμοί της πολιτείας οφείλουν έμπρακτες απαντήσεις στις διακηρύξεις αλλά και στα αιτήματα για διαφύλαξη και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η μουσική και τα έργα τέχνης από τη στιγμή που κοινοποιούνται αποκτούν μια άλλη διάσταση και δυναμική. Δεν ανήκουν πλέον σε κανένα προσωπικά, ούτε καν στους ίδιους τους δημιουργούς τους, είναι κοινωνική σχέση και αγαθό. Ο χώρος λοιπόν που θα φιλοξενήσει, θα μελετήσει και θα εκθέσει τη μουσική δημιουργία δεν μπορεί παρά να έχει δημόσιο χαρακτήρα, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο.
Δημήτρης Υφαντής (6/6/07)
(Κοινωνιολόγος)
"Μέλος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας για τη διάσωση
και αξιοποίηση του εργοστασίου της COLUMBIA"
