[Το Κάλλος του Ήχου]
Από τον Astor Piazzolla στον
ΧΡΗΣΤΟ ΧΑΤΖΗ
κι από τις Cuatro Estaciones Porteñas στους Πυρρίχιους Χορούς
Μια Σουίτα, ένα Κονσέρτο και …μια συνέντευξη!
Στις 7 Μαΐου, στις 20:30, στην Κεντρική Σκηνή της νεοσύστατης Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, ήχοι μιας ξεχωριστής συναυλίας θα φθάσουν στ’ αυτιά όσων επιλέξουν να βρίσκονται εκεί το Ανοιξιάτικο εκείνο Σαββατόβραδο. Ήχοι από το ενόργανο δυναμικό της περίφημης Wiener Concert-Verein, μιας βραβευμένης για τη δισκογραφία της ορχήστρας δωματίου, που από το 1987 μοιράζει το ρεπερτόριο της ανάμεσα σε έργα κλασικά, αλλά και μοντέρνα - κατέχοντας μάλιστα την παγκόσμια πρώτη πολλών σύγχρονων έργων - , με όχημα δύο πολύ σημαντικά έργα του μοντέρνου ρεπερτορίου. Την σουίτα για σόλο βιολί και ορχήστρα εγχόρδων Cuatro Estaciones Porteñas (Τέσσερεις Εποχές στο Buenos Aires) του γνωστότατου Astor Piazzolla, μια μεταγραφή από τέσσερα ανεξάρτητα, αρχικά, tangos, που κινούνται από το Καλοκαίρι ως την Άνοιξη και που γράφτηκαν για το περίφημο κουιντέτο του συνθέτη από το 1964 ως το 1970 καθώς και τους Πυρρίχιους Χορούς του Έλληνα συνθέτη του εξωτερικού και καθηγητή σύνθεσης στο Πανεπιστήμιο του Toronto, Χρήστου Χατζή. Ένα διπλό κονσέρτο για σόλο βιόλα, κρουστά και έγχορδα που χρονολογείται από το 2001 ως αποτέλεσμα της παραγγελίας των σολιστών Rivka Golani and Beverley Johnston με την στήριξη της Καναδικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης (CBC) και των οργανισμών “Ontario Arts Council” και “Laidlaw Foundation”.
Οι σολίστες για τη μια και μοναδική αυτή βραδιά θα είναι οι: Franz Michael Fischer στο βιολί, Werner Frank στη βιόλα και Thomas Schindl στα κρουστά ενώ την μουσική διεύθυνση θα έχει ο Martin Sieghart.
Με αφορμή τη συναυλία αυτή, ο Χρήστος Χατζής είχε την ευγενή καλοσύνη να μας παραχωρήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη.
Ας πούμε μόνο ότι κεντρική ιδέα του τετραμερούς, επίσης, έργου του Έλληνα συνθέτη (τα μέρη: I. Broken Mirrors, II. Postcards from the (un)Holy Land, III. Love Among the Ruins, IV. Worlds in Collision) είναι η βία και η επιθετικότητα στη σύγχρονη μορφή της, την οποία ο συνθέτης εκφράζει με τον αρχαιοελληνικό πολεμικό ρυθμό, τον πυρρίχιο. Το έργο είναι σε μεγάλο βαθμό περιγραφικό. Τα γεγονότα στην Παλαιστίνη και οι επιπτώσεις της τρομοκρατικής επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου στοιχειώνουν συμβολικά το μουσικό ιδίωμα με σαφείς αναφορές σε κλίμακες της Μέσης Ανατολής και υλικό των εθνικών σχολών, που τείνει να καταστεί απειλητικό με τη σύγχρονη διαστρέβλωση της εθνικιστικής ιδέας. Όσον αφορά στο μουσικό υλικό, αυτό κινείται, κατά τον συνήθη εκλεκτικισμό του συνθέτη, ανάμεσα στην τονικότητα και την ατονικότητα, τον μινιμαλισμό και το φολκλόρ, την ακαδημαϊκή παράδοση και την εμπορική μουσική.
Ας αφήσουμε όμως τον Χρήστο Χατζή να μας ξεναγήσει στο έργο του αυτό, αλλά και γενικότερα στον κόσμο της μουσικής του.
1. Αγαπητέ Χρήστο, θα θέλαμε αρχικά να μας μιλήσεις για τη γέννηση της ιδέας ενός τέτοιου έργου καθώς και και τη σχέση του με την Ελληνική παράδοση, ιδιαίτερα με τον γνώριμο μας χορό του Πόντου, τον Πυρρίχιο.
Αρχικά Παναγιώτη θέλω να σ' ευχαριστήσω που με φιλοξενείς στο Κάλλος του Ήχου. Σχετικά με την ερώτησή σου, ο όρος "Πυρρίχιος" χρησιμοποιείται αποκλειστικά με την έννοια του "πολεμικός" και όχι με το συγκεκριμμένο μουσικό ιδίωμα του Πόντου, αν και υπάρχουν συναφή στοιχεία μεταξύ των δύο. Για παράδειγμα η μικρορυθμική δομή και τα ηχοχρώματα στην αρχή του πρώτου μέρους για την βιόλα και τα κρουστά θυμίζουν παρόμοιους "προσωδιακούς" ρυθμούς και ηχοχρώματα που στην παράδοσή μας είναι χαρακτηριστικά της μουσικής των λυράριδων και κρουστών του Πόντου αλλά και της Κρήτης. Πέρα απ' αυτά τα επιφανειακά ερεθίσματα όμως, η πραγματική διάρθωση της μουσικής έχει να κάνει με μια πιό βαθιά ανίχνευση του νοήματος της βίας και των εσωτερικών πιέσεων που ωθούν στην άσκησή της.
2. Το 1ο μέρος του έργου φέρει τον τίτλο “Broken Mirors” («Σπασμένοι Καθρέπτες») και αναφέρεται, όπως σημειώνεις στο δελτίο τύπου της συναυλίας, στην «ασυνέχεια» (“discontinuity”) της σύγχρονης ζωής. Η όλη σύλληψη θυμίζει το Παύλειο «ως δι εσόπτρου εν αινίγματι». Θα ήθελες να μας δώσεις την άποψη σου σχετικά;
Η ασυνέχεια της σύγχρονης ζωής με έχει απασχολήσει αφάνταστα και μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία. Ίσως από την πρώτη μου επίσκεψη στις Ηνωμένες Πολιτείες σαν μαθητής γυμνασίου, αλλά πιθανόν και ενωρίτερα, από την επιδημία του καταναλωτισμού που είχε αρχίσει να μολύνει την Ελληνική επαρχία από τα χρόνια της χούντας όταν ακόμη ζούσα στον Βόλο. Από τότε ήδη, οι "μεγάλες αφηγήσεις" (grand narratives) του μοντερνισμού με γέμιζαν με υποψία και με αμφιβολία ως προς την ικανότητά τους να ανατρέψουν τον κατακερματισμό των αξιών που ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της καταναλωτικής σκέψης και της παγκοσμιοποίησης, τα οποία με την σειρά τους είναι ψυχοπαίδια του ουμανισμού και του enlightenment project, όσο παράξενο κι αν μας φαίνεται αυτό.
3. Μες τον όρο “enlightenment project”, εννοείς, νομίζω, αυτό που στην Ελληνική ιστορία ονομάζουμε “Διαφωτισμό”!
Ακριβώς! Η μεταβολή από την πίστη στον Θεό στην πίστη στον άνθρωπο που ξεκίνησε με τον αναγεννησιακό ουμανισμό, το οποίο έλαβε νέα έξαρση με τον Διαφωτισμό, ήταν αυτό που μας έφερε εδώ που βρισκόμαστε τώρα. Ο μοντερνισμός μπορεί να φαίνεται στους υποστηρικτές του σαν η μόνη συνειδητή αντίσταση ενάντια στον μετα-μοντερνισμό, και ο μετα-μοντερνισμός σαν το ευαγγέλιο της παγκοσμιοποίησης (έχω ακούσει πολλούς κατά τα άλλα σοβαρούς ανθρώπους να πρεσβεύουν κάτι τέτοιο), αλλά η αλήθεια είναι πως η ανθρωπιστική, σχεδόν τυφλή, αποδοχή του ανθρώπου σαν αυτονόητο αξιακό κέντρο και της προόδου σαν αδιφιλονίκητη αξία (και η θεολογική και αξιακή αλαζονεία που εξυπακούεται απ' αυτή την φιλοσοφική στάση) είναι τα πραγματικά αίτια της πνευματικής, αξιακής, ακόμη και οικονομικής κρίσης που περνάμε σήμερα.
Ο μεταμοντερνισμός με το να αναγνωρίζει το "δι εσόπτρου εν αινίγματι", έστω κι αν αρνείται να αναγνωρίσει οτιδήποτε πίσω από τον σπασμένο καθρέπτη, βρίσκεται πιό κοντά στην λύτρωση της ψυχής από τον μοντερνισμό που αρνείται καν να αναγνωρίσει την ασυνέχεια της σύχρονης πραγματικότητας σαν γεγονός και προτιμά να ζει με παροπίδες μέσα σε ουτοπίες. Ακόμη βαδίζει ο μοντερνισμός πίσω από την σημαία της προόδου, χωρίς να βλέπει πως αυτή η "πρόοδος" καταστρέφει καθημερινά χιλιάδες ή και εκατομύρια ζωές σ' όλη την υφήλιο υλικά και πνευματικά. Τελικά ο μοντερνισμός είναι αυτός που ηγήται ηθικά (αν μη συνειδητά) των "μεγάλων αφηγήσεων" της παγκοσμιοποίησης και της αενάου προόδου, άσχετα αν αρνείται να το αναγνωρίσει. Ο μεταμοντερνισμός, για μένα τουλάχιστον, αντιπροσωπεύει πνευματικά την μεταβατική περίοδο της παραβολής του Ασώτου, το "εις εαυτόν δέ ελθών", όπου η "τροφή των γουρουνιών" της σύγχρονης πραγματικότητάς μας αναγνωρίζεται και καταγράφεται. Ο μετα-μοντερνισμός αντιπροσωπεύει την στιγμή πρίν την μετάνοια.
Το πρώτο μέρος του κοντσέρτου, οι "Σπασμέναι Καθρέφτες", απλά καταγράφει αυτή την πραγματικότητα νοητικής ασυνέχειας. Το δεύτερο μέρος, "Postcards from the (un)Holy Land", βλέπει τα ίδια αδιέξοδα πίσω από τις επιφανιακές εκφράσεις του θρησκευτικού μας συναισθήματος. Εννοώ το θρησκευτικό συναίσθημα όπως το αντιλαμβάνεται κανείς μέσα από το πρίσμα οργανωμένων δογμάτων που οδηγούν τελικά επίσης σε αδιέξοδα και αντιφάσεις. Όταν αυτά οδηγούν σε ιστορικές αντιπαραθέσεις και καταστροφές όπως πρόσφατα στη Μέση Ανατολή ή στην Νέα Υόρκη το 2001, η θρησκεία στο σύνολό της γίνεται αποδιοπομπαίος τράγος του μοντερνισμού και ταυτόχρονα θύμα της αντι-αφηγηματικής διάθεσης του μετα-μοντερνισμού. Το αποτέλεσμα είναι ο εξοστρακισμός της θρησκείας από την σύγχρονη κοινωνική ζωή σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία χρειαζόμαστε τα πνευματικά της μηνύματα όσο ποτέ άλλοτε. Όμως, αυτή η σύγχρονη σταύρωση της θρησκείας είναι απαραίτητη γιατί, όπως και η σταύρωση του Χριστού πριν δύο χιλιετηρίδες, ανοίγει τον δρόμο προς την λύτρωση. Αυτός ο δρόμος είναι μια πορεία μυστική, που δεν είναι δυνατόν να εντοπιστεί από τα ραντάρ των media. Ο καλύτερος τρόπος να την περιγράψω είναι με τα λόγια του Διονύση Σαββόπουλου: "όμως εγώ σ' αφουγράστηκα σαν φωνούλα ενός αγνώστου, κι όχι σαν μέρος του λόγου τους και του δικού τους πόστου" (από το "Μυστικό Τοπίο", το πιό αγαπημένο μου ελληνικό τραγούδι). Σ' αυτό το μήκος κύματος κινείται συναισθηματικά το τρίτο μέρους του κοντσέρτου μου, το "Love Among the Ruins".
(Christos Hatzis: Old Photographs, The Jung Trio)
4. Στο σημείωμα σου για το «εξωμουσικό» πρόγραμμα του κονσέρτου (ιδιαίτερα όσον αφορά στο τελικό μέρος) περιγράφεις τον Εθνικισμό και την Νέα Τάξη Πραγμάτων ως δύο αντίρροπες δυνάμεις, η αντιπαράθεση των οποίων οδηγούν ολόκληρο το έργο στο τέλος του. Μια που η ενότητα ζωής και τέχνης είναι για σένα πρωταρχικής σημασίας (κάτι που γίνεται φανερό σε όλες σου τις δημιουργίες) πως βλέπεις ως συνειδητοποιημένος καλλιτέχνης την πραγματική αντιπαράθεση των δύο αυτών δυνάμεων στη ζωή μας και στο μέλλον της;
Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα που δεν είναι δυνατόν να το καλύψουμε με μια τέτοια συζήτηση. Η σαρωτική ενέργεια της παγκοσμιοποίησης (αποκαλούμενη "Νέα Τάξη", αν και εγώ θα προτιμούσα τον όρο "Νέα Αταξία") μπορεί να ομοιωθεί με το κάψιμο ενός δάσους. Αρχικά μια τέτοια απώλεια αποτελεί χάσιμο χωρίς κανένα κέρδος, ειδικά αν οι καμένες εκτάσεις αρχίζουν να καταπατούνται και να οικοδομούνται, όπως συμβαίνει συχνά στην Ελλάδα. Αλλά στην Βόρεια Αμερική, ειδικά στον δασώδη Δυτικό Καναδά όπου τα δάση καίγονται συχνά και πολλές φορές χωρίς ανθρώπινη επέμβαση, οι φωτιές αυτές σημαίνουν μια οικολογική ανανέωση της φύσης. Με αυτή την παρομοίωση δεν υπερασπίζομαι τον "εμπρισμό" της παγκοσμιοποίησης, αλλά προσπαθώ να δείξω ότι συχνά ο συντηρητισμός της παράδοσης, ειδικά όταν αυτή η παράδοση δεν αποτελεί πλέον ζωντανή και βιωμένη πρακτική, καταλήγει να μοιάζει ένα ψηλό δέντρο με σαθρές ρίζες που απλά και μόνο εμποδίζει να νεότερα δέντρα να δούν τον ήλιο και να εκφράσουν την δική τους αντίληψη για το τι σημαίνει δάσος.
Δεν πιστεύω στην μαζική κατάρευση των αξιών, σαθρών ή μη. Ότι είναι σαθρό εξασθενεί και φθήνει από μόνο του. Οι δικές μου αξίες αντλούν νερό από πολύ βαθιά, από τα σήματα που έχει δώσει ο ίδιος ο Χριστός και πολλές άλλες φωτεινές μορφές στην ιστορία της ανθρωπότητας, και αυτές οι αξίες δεν είναι "εκ' του κόσμου τούτου" και γι' αυτό τον λόγο δεν μάχονται για την επιβίωσή τους "εν τω κόσμω τούτω". Η αυτοθυσία, ο σταυρός (ο δικός μας σταυρός), είναι ο μόνος τρόπος διαιώνησης αυτών των αξιών, όχι η εγκώσμια επιρροή, η κοινωνική καταπίεση και η διατήρηση θεσμών με κάθε θυσία, εκτός αν ή θυσία είναι προσωπική και δεν εμποδίζει κανέναν από την εξάσκηση των δικών τους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο ενθνικισμός, ή γενικά η κοινή συνείδηση μιας ομάδας ανθρώπων, μπορεί να ενώνει ένα λαό ή μια ομάδα αλλά καθίσταται πιεστικός για τις μειονότητες, δηλαδή όλους όσους δεν ανήκουν στο εν λόγω σύνολο. Έχοντας ζήσει το περισσότερο μέρος της ζωής μου σαν μετανάστης είμαι πλέον πολύ ευαισθητοποιημένος στα προβλήματα των μειονοτήτων.
Στην σημερινή Ελλάδα τα προβλήματα αυτά είναι τεράστια και οι περισσότεροι από εμας δεν τα αντιλαμβανόμαστε καν. Έχουμε μεγαλώσει με μια παιδεία που δεν είχε ασχοληθεί καθόλου με την αναγνώριση και τον σεβασμό του "Άλλου". Η δική μου η γενιά άρχισε τα βήματά της με το . . . "Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών". Έχουμε καταντήσει πλέον σαν τους "εθνικούς" που κάποτε καταπίεζαν τους πρώτους Χριστιανούς. Το "Άλλο" έχει αποκτήσει πολλά ονόματα στην καθημερινή δαιμονολογία μας: Χιλιαστές, Ευαγγελιστές, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, καθώς και ένα μεγάλο χρωματολόγιο δέρματος. Αναρωτιέμαι τι απέγεινε η αφομοιωτική ικανότητα του Έλληνα, αυτή που άκουγε τους πάντες και τα πάντα, αυτόχθονες ή μη, όπως τον Απόστολο Παύλο στο βήμα της Αθήνας. Τώρα δεν έχουμε την παραμικρή διάθεση να ακούσουμε οποιονδήποτε που δεν συμφωνεί με τις δικές μας ιδέες. Πάντως, ορμώμενος από την δική μου εμπειρία στον Καναδά, είμαι σίγουρος πως οι οι πρόσφατοι μετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδα θα δώσουν τα νέα στίγματα του τι εστί Ελλάδα στο μέλλον και θα συνεισφέρουν τα μέγιστα στην οικονομική, πολιτική και πολιτιστική αναζωογόνηση της χώρας.
(Christos Hatzis: Constantinople, Gryphon Trio, Patricia O’ Callaghan, Maryem Hassan Tolar)
5. Η θεματολογία των έργων σου συχνότατα αναφέρεται στην Ελληνική παράδοση, ιστορία και θεολογία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ανάμεσα σε πολλά, είναι και το πολυσχιδές “Constantinople” που έχει ερμηνευθεί επανειλημμένα ανά τον κόσμο με εξαιρετική πάντα επιτυχία. Μίλησε μας για τη σχέση σου με όλα αυτά που προέρχονται από τη μητέρα πατρίδα και πυροδοτούν τη δημιουργική σου ενέργεια.
Νομίζω πως, αν και συγκεκριμένα στίγματα στην μουσική μου πηγάζουν από τις προσωπικές εμπειρίες των νεανικών μου χρόνων (το ψαλτήρι τις Κυριακές, ο εθνικιστικός και θρησκευτικός σωβινισμός των χρόνων της χούντας, αλλά και οι αγνές εκφράσεις εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας ανθρώπων που άφησαν ανεξίτηλα τα πνευματικά τους στίγματα επάνω μου), η δική μου προσέγγιση ήταν, είναι και θα παραμείνει πανανθρώπινη. Έχω ασχοληθεί με την μουσική κουλτούρα των Ινουίτ (Εσκιμώων), την θρησκευτική μουσική των Αρμενίων, Εβραίων, Μουσουλμάνων και Ουκρανών και, λιγότερο συγκεκριμμένα, με μουσικές σκέψεις και αντιλήψεις πολών λαών και ανθρωπίνων συνόλων. Πάντα πλησιάζω με αγάπη αυτές τις ανθρώπινες κοινότητες και προσπαθώ να αφουγραστώ το θείο μέσα από τους δικούς τους προβληματισμούς και τοποθετήσεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχω ή δεν "δένομαι" με τα δικά μου προσωπικά βιώματα. Όχι, δεν βιώνω τον Θεό ή την ταυτότητά μου μέσα από τις αντιλήψεις των άλλων, αλλά γνωρίζω πως η έννοια του Θεού περιέχει τους πάντες και τα πάντα, και πως μόνο μια διείσδυση εις βάθος μπορεί να μας φέρει όλους μαζί στα πρόθυρα της αναγνώρισης "πρόσωπον προς πρόσωπον" της δικής μας θεϊκής φύσης και υποδομής, το "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν".
Στο πολύτεχνο έργο "Κωνσταντινούπολη", παραγωγή του Gryphon Trio, ο τίτλος του έργου χρησιμοποιείται αλληγορικά: σαν ένα σταυροδρόμι όπου πολιτισμοί, γλώσσες και αντιλήψεις συναντούνται, αλληλοσυγκρούονται, αλληλοεπηρρεάζονται και τελικά ευδοκιμούν. Η μουσική, αν και έχει αρκετά στίγματα γεωγραφικά και ιστορικά συναφεί με τον τίτλο, ταξιδεύει σε πολούς άλλους χώρους, άσχετους με την Κωσνταντινούπολη σαν συγκεκριμμένη πόλη. Η πολυσυλλεκτικότητα του έργου έχει συγκινήσει πολλούς ανθρώπους αλλά έχει επίσης δημιουργήσει και σοβαρές αντιδράσεις από άλλους που (λανθασμένα κατά την γνώμη μου) αισθάνονται ότι οι απόλυτες ή αποκλειστικές ιδέες τους περί τέχνης απειλούνται από αυτή την πολυσυλλεκτικότητα. Είναι όντως ένα έργο που έχει ταξιδέψει σχεδόν παντού (όχι ακόμη στην Ελλάδα) και θεωρείται αντιπροσωπευτικό των ιδεών μου. Πολλοί μουσικοί που μου έχουν αναθέσει έργα πρόσφατα, όπως π.χ. η Hilary Hahn, πρωτογνώρισαν την μουσική μου μέσα από τα ακούσματα της "Κωνσταντινούπολης".
(Ανεξάρτητη χορογραφία πάνω σε μουσική της "Κωνσταντινούπολης)
6. Σε ένα από τα κείμενα με προσωπικούς σας προβληματισμούς που δημοσιεύεται στον προσωπικό σας διαδικτυακό τόπο αναφέρετε χαρακτηριστικά: “Ritual versus performance: The future concert music” (“Τελετουργία εναντίον ερμηνείας: Η μελλοντική συναυλιακή μουσική”). Οι συσχετισμοί με τα multimedia έργα σας είναι αναπόφευκτη. Θα θέλατε να μας διαφωτίσετε σχετικά;
Το ritual και το multimedia είναι δύο εντελώς διαφορετικοί χώροι αλλά όχι εντελώς ανεξάρτητοι. Οι δικές μας θρησκευτικές και κοσμικές τελετουργίες (όπως η Θεία Λειτουργία ή ο δημοτικός χορός) ήταν το multimedia της εποχής που τις καθιέρωσε. Η τελετουργία και η μυσταγωγία μπορεί να συμβαδίζουν συχνά αλλά δεν είναι ταυτόσημες έννοιες. Πολλές φορές όταν συμμετέχω στην Θεία Λειτουργία, εύχομαι να μην υπήρχαν τα άμφια, οι ψαλμοί, τα τέμπλα και οι αγιογραφίες για να μπορέσω να τα βιώσω όλα αυτά εσωτερικά χωρίς να αποσπάμαι συνεχώς από τα ερεθίσματα των εξωτερικών μου αισθήσεων. Πόσο πιο μεγαλειώδη θα ήταν όλα αυτά αν μπορούσα να τα βιώσω σαν ένα "Μυστικό Τοπίο"! Αρκετοί είναι ικανοί να το καταφέρουν αυτό, όπως πολλοί άγιοι της εκκλησίας μας. Δυστυχώς όμως οι περισσότεροι πιστοί, ειδικά μιας προχωρημένης ηλικίας, μιλούν για την θρησκευτική τελετουργία σαν να ήταν ένα μαγευτικό multimedia. Ίσως αυτό να είναι και ένας από τους λόγους που οι νέοι προτιμούν όλο και περισσότερο το πιο ελκυστικό multimedia του Hollywood από τα "ξεπερασμένα" πλέον multimedia της πρώτης χιλιετηρίδας. Όταν το πνεύμα αναχωρεί, το σώμα λειώνει και παραμένει μόνο ο άψυχος πλέον σκελετός. Έχοντας τις ρίζες μου μέσα σ' αυτή την παράδοση, εύχομαι πολλές φορές να μας κάψει όλους μια φωτιά και να μας αναζωογονήσει ψυχικά. Αυτή η φωτιά θα είναι σίγουρα η δεύτερη του Χριστού παρουσία που θα πρέπει να γίνει πρώτα ψυχικό βίωμα πριν γίνει ιστορική πραγματικότητα.
Στο δικό μου έργο, το multimedia και η τελετουργία συνυπάρχουν σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε έργο. Γενικά τα "διδακτικά" έργα, όπως οι Πυρρίχιοι Χοροί και η Κωνσταντινούπολη, χρησιμοποιούν "εξωτερικά", (αναγνωρίσιμα από τον λόγο) στοιχεία, πολύτεχνα ή μη, που χρησιμοποιούν την αλληγορία σαν στοιχείο δομής και επικοινωνούν με τον ακροατή μ' αυτόν τον τρόπο. Άλλα έργα, όπως το Everlasting Light (Φως Ανέσπερον), αποφεύγουν την λόγια ανταλλαγή με τον ακροατή και λειτουργούν σαν αόρατοι (άνηχοι, θα έλεγα) καταλύτες για μια βαθύτερη επικοινωνία που δεν έχει διδακτικό χαρακτήρα αλλά μιλά άμμεσα με την ανθρώπινη ψυχή αγνοώντας το λόγιο τμήμα του μυαλού μας. Πιστεύω ακράδαντα ότι στη επικείμενη εποχή του "μέλλοντος αιώνος" αυτή η μουσική λειτουργία θα γίνει πιο απαραίτητη στην καθημερινή μας ζωή. Η δημοτικότητα σύγχρονων συνθετών όπως ο Arvo Pärt το αποδεικνύει αυτό καθημερινά.
(Bruno Degazio Harmonia multimedia installation on Christos Hatzis music)
7. Πως ήταν η συνεργασία σας με την Wiener Concert-Verein τον μαέστρο και τους σολίστες;
Αυτή η συνεργασία έγινε εντελώς αναπάντεχα. Δεν είχα την παραμικρή ιδέα παρά μόνο όταν το διάβασα στην επίσημη ανακοίνωση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Είμαι πολύ ευγνώμων σε όλους όσους μεσολάβησαν να γίνει γνωστή η μουσική μου από αυτήν την εκπληκτική ορχήστρα. Έχω κρατήσει επαφή εδώ και μερικούς μήνες με τον σολίστα Thomas Schindl, κρουστό της Συμφωνικής της Βιέννης, ο οποίος είναι κατενθουσιασμένος με το έργο και το συζητάμε μέσω του διαδικτύου, αλλά δεν νομίζω πως θα μπορέσω να δουλέψω με την ορχήστρα παρά μόνο στην γενική πρόβα, μια και θα φτάσουμε όλοι την ίδια μέρα της συναυλίας στην Αθήνα.
8. Είστε για πολλά χρόνια καθηγητής σύνθεσης στο Πανεπιστήμιο του Toronto στον Καναδά όπου και διαμένετε μόνιμα. Όπως φαίνεται και από το βιογραφικό σας σημείωμα – που μπορούν οι αναγνώστες μας να διαβάσουν στο τέλος της συνέντευξης – η καριέρα σας ως συνθέτη και δάσκαλου είναι εξαιρετικά επιτυχημένη και έχει επανειλημμένα στεφθεί με διακρίσεις, βραβεία, κ.λ.π.. Πως βλέπετε σήμερα την ζωή ενός συνθέτη που έρχεται από άλλη χώρα στην χώρα διαμονής σας για να ξεκινήσει μια ακαδημαϊκή καριέρα όπως η δική σας;
Όταν πρωτοήρθα στον Καναδά τα πράγματα ήταν πιο ρευστά. Τώρα θα ήταν πιο δύσκολα να καθιερωθώ στην Καναδική συνείδηση όπως τότε που ο πολυπολιτισμός ήταν επίσημη πολιτική του κράτους. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθισμών, λόγω δημογραφικών, πολιτικών και κλιματολογικών πιέσεων, δίνουν όλο και περισσότερο προσχήματα για ακροδεξιές πολιτικές θέσεις που κάτω από διαφορετικές συνθήκες δεν θα είχαν το βελινεκές που έχουν δυστυχώς τώρα. Αυτά τα σκοτεινά κέντρα πολιτικής επιρροής καλιεργούν ένα κλίμα ρατσισμού που εκφράζεται μέσα στον πληθισμό σαν φόβος εναντίον των μεταναστών. Αρχίζει πλέον να καλλιεργείται συστηματικά η δαιμονοποίηση του "Άλλου". Αυτό δεν είναι ακόμη σοβαρό πρόβλημα στον Καναδά, αλλά είναι πολύ σοβαρό στις Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικά στις νότιες πολιτείες, και βλέπω με απογοήτευση ότι γίνεται σοβαρό πρόβλημα και στην Ελλάδα.
Πάντως σ’ εμένα ο Καναδάς έχει δώσει πάρα πολλά και προσπαθώ να του ανταποδώσω όσα περισσότερα μπορώ. Μέσα από αυτό το πρίσμα βλέπω την διδακτική μου δραστηριότητα σαν μια ευκαιρία να ξεπληρώσω ένα τεράστιο χρέος. Οι μαθητές μου είναι παιδιά μου. Η σχέση μας είναι καθαρά σχέση φίλων. Η διδασκαλία της σύνθεσης, ειδικά με τους μεταπτυχιακούς, δεν έχει να κάνει με τεχνικές ή ιστορικές αναδρομές. Αυτά τα παίρνουν από άλλους ή και από εμένα αν το ζητήσουν. Πρωταρχικά, οι συζητήσεις μας αποτελούν μια άνευ όρων ανίχνευση της τέχνης σε σχέση με την ζωή, τις ανάγκες της ανθρωπότητας ΣΗΜΕΡΑ, του πως μπορεί ένας δημιουργός να εκφράσει αλγοριθμικά την ΨΥΧΗ του μέσα από συνδυασμούς ήχων. Πως είναι δυνατόν το απλό να είναι συχνά έντεχνο ενώ το λεγόμενο "έντεχνο" να είναι πολλές φορές ανούσιο ή και φαιδρό σαν τα "ρούχα του αυτοκράτορα;" Χωρίς βέβαια αυτό να γίνεται κανόνας γιατί μπορείς να συναντήσεις αριστουργήματα παντού. Πως είναι δυνατόν μέσα σε μια ασυνεχή και διασπασμένη κοινωνία να γίνει ο συνθέτης δημόσια φωνή με δική του καθαρά πρωτοβουλία, χωρίς να υπολογίζει στην υποστήριξη κρατικών και άλλων φορέων; Τι έχει να πει η σύγχρονη μουσική μας σ' αυτούς που έχουν ανάγκη πνευματικής τροφής; Εκτός από το να μιλάμε μουσικά, κατά πόσο ΑΚΟΥΜΕ τους ακροατές με τους οποίους επιδιώκουμε να επικοινωνήσουμε;
Για μένα προσωπικά το πως εξαπλώθηκε το μήνυμα αγάπης ενός απλού Γαλιλαίου μέσα στην πνευματικά ασυνεχή, διασπασμένη και συχνά εκδικητική Pax Romana είναι το μέγα δίδαγμα για την σχέση του σύγχρονου συνθέτη με τις μετα-μοντέρνες κοινωνίες μας. το συζητώ αυτό μερικές φορές σαν παράδειγμα με τους μαθητές μου που αποτελούν θρησκευτικά ένα μίγμα χριστιανών, εβραίων, μουσουλμάνων, βουδιστών αλλά και αθεϊστών. Αλλά ο βαθύς σεβασμός μου για το "Άλλο" δεν μου επιτρέπει να επιβάλω τις δικές μου αισθητικές ή θρησκευτικές απόψεις στους μαθητές μου που προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου με διαφορετικές καταβολές και απόψεις. Το να μιλάς όμως για το μήνυμα αγάπης μέσα από την μουσική λοιώνει πάραυτα πολλά ιδεολογικά και θρησκευτικά "ταμπουρώματα" και ανοίγει ψυχές και μυαλά στο μήνυμα της εις βάθους αδελφοποίησης όλων των λαών. Το πως να κάνεις όλα αυτά συμβατά μέσα στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής μόρφωσης είναι κάτι όχι και τόσο εύκολο, αλλά πιστεύω πως πρίν χτίσουμε μορφωμένους ανθρώπους πρέπει πρώτα να χτίσουμε ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. Όλα τα τεράστια προβλήματα που μας μαστίζουν οικονομικά αυτές τις μέρες έχουν στηθεί από "μορφωμένους" ανθρώπους. Δεν πιστεύω σ' αυτού του είδους την μόρφωση και όλο και περισσότερο σημαντικά βορειοαμερικανικά πανεπιστήμια έχουν επίγνωση ότι ο πρόσφατος οικονομικός όλεθρος της Wall Street ήταν δημιούργημα των εκπαιδευτικών δημιουργημάτων τους. Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά μας (και τα πνευματικά μας παιδιά στα σχολεία μας) ΗΘΟΣ. Με προσωπικό παράδειγμα, όχι με πίεση. Χωρίς τέτοιου είδους πνευματικές καταβολές θα εξακολουθούμε να δημιουργούμε . . . Φρανκενστάϊν.
(Christos Hatzis string quartet #1)
8. Ποια είναι τα σχέδια σας για το άμεσο μέλλον;
Να γράψω όσο περισσότερη μουσική μπορώ. Τελείωσα πρόσφατα δύο μικρά έργα για βιολί για την γνωστή βιολινίστρια Hilary Hahn, το Credo για τον Γιώργο Νταλάρα και συμφωνική ορχήστρα που παρουσιάστηκε στο Avery Fisher Hall τον περασμένο Νοέμβρη, και τα Τέσσερα Τραγούδια σε ποίηση Elizabeth Bishop για την εξαιρετική σοπράνο Suzie LeBlanc και την Symphony Nova Scotia. Την περασμένη εβδομάδα τελείωσα το Extreme Unction, ένα μικρό κοντσέρτο για μπάσο κλαρίνο και ορχήστρα εγχόρδων για τον εκπληκτικό ερμηνευτή Jeff Reilly και τώρα δουλεύω πυρετωδώς σε ένα κοντσέρτο για φλάουτο και ορχήστρα εγχόρδων που θα έχει πρεμιέρα στο Κυότο της Ιαπωνίας τον Αύγουστο καθώς και ένα έργο για γυναικεία χορωδία βασισμένο σε τραγούδια των Inuit του Lambrador που θα ταξιδέψει την Βόρειο και Νότιο Αμερική επίσης αυτό το καλοκαίρι (ελπίζω να το συνθέσω εξ ολοκλήρου στον Βόλο όπου θα βρίσκομαι για το Πάσχα). Μετά οι αναθέσεις περιλαμβάνουν ένα έργο για κουαρτέτο κρουστών για τους TorQ, ένα κύκλο τραγουδιών για την γνωστή Καναδή pop τραγουδίστρια Sarah Slean και συμφωνική ορχήστρα (ανάθεση της Καναδικής Ραδιοφωνίας) και ένα συμφωνικό έργο μεγάλων διαστάσεων για την συμφωνική του Winnipeg για να παρουσιαστεί στο περίφημο τους φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής τον Φεβρουάριο του 2012. Αυτά μέχρι στιγμής. Πιο πέρα λίγο, ένα κοντσέρτο για τον εκπληκτικό κιθαρίστα Al Di Meola ο οποίος άκουσε πρόσφατα την μουσική μου και μου ζήτησε να συνεργαστούμε.
Παράλληλα αρκετή δισκογραφία και ένα βιβλίο εξακοσίων περίπου σελίδων στα αγγλικά που τιτλοφορείται Time, Consciousness and Revelation: An Autobiography of Stories, Confessions, Beliefs, Thoughts and Music. Πέρισυ πήρα σαββατική άδεια από το παν/μιο και αφοσίωσα τον περισσότερο χρόνο μου στην μελέτη και γράψιμο αυτού του βιβλίου.
Είναι στιγμές που ανάμεσα στο διάβασμα, το γράψιμο, τη σύνθεση, την διδασκαλία και την προσωπική μου ζωή (η σύζυγος μου, Beverley Johnston, είναι επίσης μουσικός και συχνά οι δουλειές μας μας τραβούν χώρια και σε διαφορετικές κετευθύνσεις) φτάνω σε σημείο να μη μπορώ να πάρω ανάσα. Αλλά παρ' όλη την κούραση αισθάνομαι ευγνώμων στον Θεό και τους συνανθρώπους μου που μου έχουν δώσει την ευκαιρία να ζήσω τα όνειρά μου και να τα ζω όσο θα είμαι ζωντανός.
Αγαπητέ Χρήστο ευχόμαστε κάθε ευόδωση στα πολύπλευρα δημιουργικά σχέδια σου και σ’ ευχαριστούμε για τον πολύτιμο χρόνο που μας διέθεσες για την παραπάνω συνέντευξη!
Βιογραφικό
Ο Χρήστος Χατζής γεννήθηκε στον Βόλο το 1953. Τα πρώτα του μουσικά βήματα τα έκανε στο 2ο Παράρτημα του Ελληνικού Ωδείου στον Βόλο με δάσκαλό του τον Μπάμπη Κεχαϊδη. Συνέχισε σύνθεση στο Eastman School of Music στις ΗΠΑ από το 1974 μέχρι το 1977 όπου σπούδασε σύνθεση με τους Joseph Schwantner και Samuel Adler και στο State University of New York at Buffalo από το 1977 μέχρι του το 1982 όπου σπούδασε σύνθεση με τους Morton Feldman, Lejaren Hiller και Wlodzimierz Kotonski και έλαβε το διδακτορικό του (Ph.D.) Το 1982 μετανάστευσε στον Καναδά, έγινε καναδός ηπήκοος το 1985 και έκτοτε ζεί στο Τορόντο. Από το 1995 μέχρι το 2002 διδάσκει ως επήκουρος καθηγητής και από το 2002 ως πρωτοβάθμιος καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο.
Η συνθετική δραστηριότητα του Χρήστου Χατζή ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του '80, ενώ τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αποκτήσει διεθνή εμβέλεια με έργα του να παρουσιάζονται συνεχώς ανά τον κόσμο. Σήμερα θεωρείται ως ένας από τους πλέον σημαντικούς συνθέτες στον Καναδά και πολλοί νέοι συνθέτες έρχονται από όλο τον κόσμο για να μελετήσουν σύνθεση μαζί του. Αναθέσεις από διάσημους ερμηνευτές όπως η βιολινίστρια Hilary Hahn, η σολίστρια κρουστών Evelyn Glennie (δύο διαφορετικά κοντσέρτα για κρουστά) τα πολυβραβευμένα κουαρτέτα εγχόρδων Pacifica και St. Lawrence, το τρίο Gryphon, οι υχήφονες Barbara Hannigan, Isabel Bayrakdarian, Patricia Rozario, Suzie LeBlanc, ο βαρύτονος Γιώργος Νταλάρας, η τραγουδίστρια της ποπ Sarah Slean, η ορχήστρα Μπαρόκ Tafelmusik και πολλοί άλλοι σολίστες και συμρωνικές ορχήστρες, αναθέτουν, ερμηνεύουν, ηχογραφούν και ταξιδεύουν με έργα του Χατζή.
Δίσκοι με μουσικοί Χατζή έχουν εκδοθεί από διεθνείς εταιρείες δίσκων όπως η EMI, Sonny Classical, Analekta, Naxos, CBC Records, Centrediscs και άλλες γνωστές εταιρείες. Δίσκοι όπως το Awakening με τα δύο κουαρτέτα εγχόρδων του συνθέτη έχουν προταθεί σαν "δίσκος της χρονιάς" από τον διεθνή μουσικό τύπο και η Amazon.com εξέλεξε τον δίσκο σαν την τρίτη καλύτερη ηχογράφηση μουσικής δωματίου διεθνώς το 1995. Το flash audio player του συνθέτη στο www.hatzis.com έχει ήδη παιχθεί πάνω από ένα εκατομύριο φορές από online ακροατές. Ένας μεγάλος αριθμός καναδικών και διεθνών βραβείων έχουν απονομηθεί στον συνθέτη κατά την διάρκεια των τελευταίων 15 ετών και πιό πρόσφατα του έχει απονεμηθεί το βραβείο Juno δύο φορές: το 2006 για το CD Awakening και το 2008 για το CD Κωνσταντινούπολη.
Πρόσφατα, έργα του Χατζή έχουν παρουσιαστεί στον καθεδρικό ναό του Αγ. Παύλου στο Λονδίνο (Το Τροπάριο της Κασσιανής), στη Βασιλική Όπερα του Covent Garden (Κωνσταντινούπολη), στο Μητροπολητικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (Sepulcher of Life), στο Avery Fisher Hall του Lincoln Center (Credo), στο Konzerthaus του Βερολίνου (Κουαρτέτα 1 & 2) και σε πολλούς άλλους χώρους στην Βόρειο Αμερική, Ευρώπη και Άπω Ανατολή.
Πέρα από την σύνθεση, ο Χρήστος Χατζής ασχολείται ως συγγραφέας με θέματα που απασχολούν την σχέση της σύγχρονης μουσικής με την κοινωνία και με την θρησκεία. Πρόσφατα ολοκήρωσε την αυτοβιογραφία του στα αγγλικά που ονομάζεται "Time, Consciousness and Revelation: An Autobiography of Stories, Confessions, Beliefs, Thoughts and Music."
Θεοδοσίου Παναγιώτης
panagiotis.theodossiou@gmail.com
(Απρίλιος 2011)
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας