ΤΕΣΣΕΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
ΚΑΙ ΕΝΑ ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Ι

 

Η μουσική, το φεγγαρόφωτο και τα όνειρα, είναι τα μαγικά μας όπλα.

Το φεγγάρι που επιμηκύνει τις σκιές κάνοντας τα δέντρα να φαίνονται μεγαλύτερα.

Τα όνειρα να είναι μέρος του εαυτού μας...Ναι… και τι θλίψη να ξυπνάμε….

Και μέσα στα σπλάχνα της μουσικής να ταξιδεύει η σκέψη μας.

“Ατελείς παρουσίες που κάνουν τα πράγματα να μοιάζουν ζωντανά και όμως να παραμένουν ακίνητα,
εμφορούμενες από την ακαταμάχητη διάθεση να διαδραματίσουν ένα ρόλο, ποζάρουν σαν αναμνήσεις” (Μαρσέλ Προυστ).

Όταν άλλωστε έχουμε ένα ακουστικό ορίζοντα, μπορούμε να φανταστούμε κι έναν ορίζοντα οπτικό, ένα της όσφρησης και ένα του σωματικού πόνου. Όλοι αυτοί οι ορίζοντες λειτουργούν σαν αποθήκες ζωής.

Μα η γραφή; Το έργο της γραφής , η ρίμα που λυγίζει την ιδέα, η γλώσσα που αλλάζει τον τόνο του αισθήματος και η αιώνια μουσική, αυτή η γλώσσα των ονείρων, αυτή η πεισματάρικη ανάκριση να παίρνει μορφή και να μεταπλάθει το ανεπίκαιρο σε αιώνιο, εισχωρώντας μέσα στη σκέψη μας, μα προπάντων στη σιωπή της.

Η ρήση του θεωρητικού της λογοτεχνίας Ρομάν Γιάκομπσον εισβάλει μέσα στη μουσική «Η ποίηση είναι η οργανωμένη βία που ασκείται πάνω στη νωχέλεια της καθημερινής γλώσσας» και κατ’ επέκταση ότι η μουσική είναι η συναισθηματική χρήση  της γλώσσας στον υπέρτατο βαθμό και ακόμα σύμφωνα με τον Πωλ Βαλερύ «είναι η ανάπτυξη μιας κραυγής».

Άλλωστε μια μουσική σύνθεση δεν είναι τίποτε άλλο παρά η τέχνη να συλλάβει κανείς έντονα και να καθορίσει εκείνο που δέχτηκε η ψυχή του με ασυνείδητη έκταση.

Η αφετηρία μπορεί να είναι ένα ερώτημα ή ένα ερέθισμα. Αυτό που αναπλάθεται σε ενεστώτα χρόνο είναι το παρόν του αφηγητή (συνθέτη- λογοτέχνη- ζωγράφου) και ο παρελθών χρόνος από την άλλη, που και τα δύο μαζί αυλακώνουν την μνήμη.

 

ALEN Mac WEENEY : I can see you, but you can’t see me (1966)

 

ΙΙ

 

Και είναι ώρα να ξαναθυμηθούμε τις πλατωνικές θεωρήσεις.

Η Τέχνη γίνεται παιδαγωγός των λαών όταν η ίδια είναι αποτέλεσμα πνευματικού πολιτισμού. Πρέπει δηλαδή να υπάρχει ένας ενσυνείδητος πολιτισμός, για να υπάρξει και η παιδαγωγική σημασία της Τέχνης.

Η πνευματική ζωή, στην οποία υπάγεται η τέχνη και της οποίας αυτή είναι ένα από τα πιο δυνατά εργαλεία, ισοδυναμεί με μια ανοδική κίνηση προς τα εμπρός. Είναι η ίδια η κίνηση της γνώσης. Από τις τέχνες των πρωτογόνων, αυτή που απαιτεί τις λιγότερες προϋποθέσεις είναι η ποίηση.

Η επιστήμη, αντίθετα προς τη ποίηση, δεν μπορεί να παραχθεί εκ του μηδενός. Απαιτούνται ειδικές συνθήκες, μέσα στις οποίες μπορεί να εμφανισθεί και να καλλιεργηθεί. Απαιτεί παράδοση και κάποιο στάδιο πολιτισμού. Η εμφάνιση της επιστήμης συμπίπτει με την ύπαρξη έντονων κοινωνικών διαφοροποιήσεων.

Η επιστήμη εμφανίστηκε στην Ελλάδα, όπου έχουμε κύκλους διαδοχής πολιτευμάτων. Στάσιμες κοινωνίες έδωσαν τέχνη, επιστήμη όμως, σχεδόν καμιά. Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ τέχνης και επιστήμης έγκειται στο ότι η επιστήμη απαιτεί ειδικό κοινωνικό κλίμα για ν’ αναπτυχθεί, προϋποθέτει την  κοινωνική διεργασία, που ωριμάζει το μυαλό προς μια αφαιρετική κατεύθυνση.

Η μουσική, απομακρυσμένη από την υλικότητα, αναζήτησε από πολύς νωρίς την επαφή με τις επιστήμες. Στην αρχαιότητα η μελέτη της θεωρίας της μουσικής περιλαμβανόταν στη γενική επιστημονική κατάρτιση.

 

MICHELANGELO : Pieta Bandini (1550 – 1555)
Firenze - museo dell’ opera del Duomo

 

ΙΙΙ

 

Η εποχή μας είναι του απείρως μεγάλου, γιατί ξεπέρασε τον πλανήτη μας.

Η εποχή μας είναι του απείρως μικρού γιατί ξανοίχτηκε στην ελεγχόμενη διάσπαση της ύλης.

Η εποχή μας είναι του απείρως πολύπλοκου γιατί ανακάλυψε τη θεωρία της επικοινωνίας.

Η εποχή μας είναι του απείρως τραγικού γιατί μελέτησε τους μηχανισμούς της βίας.

Μπρος σ’ αυτό το κενό πλάθονται τα έργα τέχνης της γενιάς που ακολουθεί, των Κάφκα, Προυστ, Βαλερύ, Σαίμπεργκ. Όλοι αυτοί ζουν τη διαδικασία της αποδέσμευσης της τέχνης από το προσωπικό στοιχείο ως τα όρια της προσωπικής καταστροφής.

Σε εποχές που βρίσκονται νέες έννοιες και συνεπώς κερδίζονται νέες εμπειρίες, τόσο η σαφήνεια όσο και η συνεπόμενη κομψότης  επιτυγχάνονται σχετικώς. Δηλαδή τις εποχές αυτές προάγεται ο αγώνας της σαφήνειας, για τον οποίο χρησιμοποιούνται όλες οι δυνάμεις του νου και της γλώσσας και έπεται, σε ηρεμότερες εποχές, η λογική αναδιάταξη και κομψότης.

Μέσα από την όποια έκφραση του παρόντος γεννά πολλά ερωτηματικά και για το μέλλον. Όσο για τις αισιοδοξίες αυτές μπορούν να καλλιεργηθούν και σε θερμοκήπια!

 

 

L’ ATELIER DE JUAN MUNOZ: Many times (1999)

 

 

 

 

ΙV

 

Ξεκίνησα να μιλάω για μουσική κι εκείνο που παραλίγο να θυμόμουν μένει αμετάθετο για πάντα. Προσπάθησα να εκσκάψω σ’ ένα ενιαίο σύνολο τις αρχές μου, να τις ενορχηστρώσω, που σαν αρχές κυοφορούνται στην ίδια γαστέρα γενιές τώρα.

Κι αν έκανα λάθος; κι αν κάνω λάθος; κι αν θα κάνω λάθος;

Αυτό το ερώτημα φωλιάζει μέσα στις υποκριτικές συνειδήσεις μας που διαμαρτύρονται, μα σταματούν στη διαμαρτυρία, για να μη στερηθούν τα μικρά αγαθά τους. Φτάσαμε ως εδώ αγνοώντας τη ζωή. Φτιάξαμε νόμους που δε μας ακολουθούνε, νόμους που δε συγγενεύουν με τη ζωή, μαρμαρωμένους.

Αν δεις στο βάθος τρομάζεις, αν δε δεις ντρέπεσαι. Και η μουσική ακολουθεί την τροχιά της, αυτή που έγραψε αιώνες τώρα.

Εξαργυρώνοντας  κάθε μέρα τις λέξεις πορευτήκαμε σε δρόμους δύσβατους με πολλά όνειρα και συγκρούσεις, προπάντων αυτές.

Ένα κομμάτι μιας κουβέντας χαμένης, ένα κομμάτι από βιβλίο, ένα απόκομμα εφημερίδας, που γράφει για την εισβολή των Ισραηλινών στη Γάζα.

Η έκβαση τούτου νιώθω ότι περνάει απ’ τον καθένα μας. Ο καθένας μας συμμετέχει στην ανυπακοή ακόμη και στη δυσανασχέτηση και στο θάρρος.

Τι άλλο μένει;

Αυτή είναι η μουσική μας;

Ανακατεμένη με τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους σ’ αυτή τη γη.

Το φεγγάρι, κοίτα το φεγγάρι !. Ένα διαστημόπλοιο με τρεις ανθρώπους πλήρωμα ακολουθεί την τροχιά προ τη Σελήνη.
‘Μαργαριτάρι του ουρανού’ λέει ο Σαίξπηρ.
‘Βλογιοκομμένη  μάζα’ ο Γαλιλαίος.
Μα τώρα που τη βλέπω τόσο γκρίζα και αμέτοχη. Αμέτοχη στο καλό, το κακό, τη ζωή . Έτσι όπως την έχουν κιόλας εκμεταλλευθεί για να μας κάνουν να ξεχάσουμε την ενοχή και τις ατιμίες που γίνονται στον πλανήτη μας, για να μας απομακρύνουν από τον εαυτό μας.

«Η Σελήνη είναι ένα όνειρο για εκείνους που δεν έχουν όνειρα» (Οριάνα Φαλάτσι - «Βιετνάμ»).

Κατά τα άλλα, η ακτινογραφία της ζωής μας γεμάτη σκιές. Αυτή είναι η μουσική μας!!!

 

HORST FAAS: Father and child, Vietnam (1964)

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

 

M’ amour m’ amour.

Τι αγαπώ και συ που είσαι;

Γιατί έχασα το κέντρο μου

πολεμώντας τον κόσμο

Τα όνειρα συγκρούονται

και θρυμματίζονται

Κι εγώ προσπάθησα να πλάσω

ένα Paradiso Terrestre

 

(Ezra Pound - “Canto CXVIII”

 

Ευάγγελος Κοκκόρης
Καλλιτεχνικός διευθυντής του Ωδείου Φίλιππος Νάκας
 & καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης.
(Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας) 

---

Evangelos Kokkoris: SINFONIA CONCERTANTE
(La ville s' endormait)("La nostalgie du silence")
Orchestre de chambre d' Athenes