ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΛΕΟΝΤΑΡΗ - Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη

 ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΛΕΟΝΤΑΡΗ
Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη

«Θεωρώ ότι η πιο γενναία κίνηση Έλληνα πολίτη που είδα, ήταν η επιστολή που έστειλε ο κ.  Μ. Λογιάδης προς το Υπουργείο Πολιτισμού δηλώνοντας την παραίτησή του. Με εκφράζει απόλυτα. Συγκινήθηκα όταν τη διάβασα. Και ειδικά αυτό που είπε ότι:  “εγώ δεν μπορώ να πάω να διευθύνω τους μουσικούς μου που τους χρωστάνε τόσους μήνες. Ας καταλάβει το Υπουργείο Πολιτισμού ότι η μουσική δεν είναι το «χόμπυ» τους, είναι το επάγγελμά τους, πρέπει να μπορούν να ζούνε από αυτό".

Αποτελεί μια από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις σολίστ κλασικής κιθάρας που έχουν τη διττή ιδιότητα μουσικού και επιστήμονα. Πήρε το δίπλωμα της στην κλασική κιθάρα το 1994 με άριστα παμψηφεί και Α΄ βραβείο εξαιρετικής επίδοσης. Έκτοτε έχει αποσπάσει διακρίσεις  όπως το Α΄ βραβείο στον πανελλήνιο διαγωνισμό κιθάρας του ωδείου «Φ. Νάκας» και στον  Α΄ διεθνή διαγωνισμό κλασικής κιθάρας που διοργανώθηκε στις Αρχάνες της Κρήτης, όπου συνέπραξε με την «ορχήστρα των χρωμάτων» υπό τη διεύθυνση του κ. Μίλτου Λογιάδη.
Διδάκτωρ, φιλόλογος στο μουσικό σχολείο Ιλίου,  σολίστ και καθηγήτρια κλασικής κιθάρας, η Βασιλική Λεοντάρη διδάσκει δυο γλώσσες: την ελληνική και τη μουσική ως «κοινή γλώσσα», όπως επισημαίνει η ίδια.
Όμως δεν καλείται να διαχειριστεί μόνο τη δική της διττή επαγγελματική ταυτότητα, αλλά και  τις διαφορετικές ταυτότητες των μαθητών της. Ως κοινωνικά ευαίσθητο και πολιτικοποιημένο άτομο,  δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τις ιδιαιτερότητες του πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος της σύγχρονης εκπαίδευσης: «Δεν υπάρχει πιο σοβαρό ζήτημα στην ψυχολογία από το να μην έχεις αποδεχθεί ποιος είσαι, ποιες είναι οι ρίζες σου και να μην νοιώθεις καλά γι΄αυτό» υπογραμμίζει.  Και δεν το λέει τυχαία, αλλά μετά λόγου γνώσεως, ως απόρροια  εκπόνησης  της διδακτορικής της διατριβής με θέμα: “Ο  ρόλος της μουσικής στην παιδεία από την αρχαιότητα ως σήμερα και η συμβολή της στην κοινωνικοποίηση των παιδιών με ειδικές κοινωνικές ανάγκες: το παράδειγμα των αλλοδαπών μαθητών.”  Πρόκειται για μια έρευνα πεδίου στο πλαίσιο της διδασκαλίας της  σ΄ένα σχολείο στην Κυψέλη,  «Φωκίωνος Νέγρη και πλατεία Κυψέλης, στο κέντρο.  Ήταν συνειδητή επιλογή» ομολογεί και δεν χρειάζεται να κάνει καμία προσπάθεια για να  πείσει. Πείθει ο λόγος που ρέει και φαίνεται έκδηλη η αγωνία της εκπαιδευτικού να προτάξει μέσα από το έργο της τον παιδαγωγικό της ρόλο. Άλλωστε και σε άρθρο της επισημαίνει με έμφαση:  «Ο κοινωνικός ρόλος της μάθησης είναι πιο σημαντικός από την ίδια τη μάθηση».
Αυτό διδάσκει, γιατί αυτό διδάχθηκε: ο πατέρας της, δάσκαλος, κάποτε της είπε:  «έχουν περάσει πολλοί δάσκαλοι από τη ζωή σου. Έχεις κάποιον στο νου σου που να τον θυμάσαι; φρόντισε να γίνεις για τους μαθητές σου αυτός ο “κάποιος”».
Πριν προλάβω να ρωτήσω ποιος είναι για την ίδια «αυτός ο κάποιος», προλαβαίνει την ερώτηση όταν αναφερόμενη στα δικά της «ωδειακά» χρόνια ως μαθήτρια της Κυρίας Λίζας Ζώη, δεν κρύβει τη μεγάλη της αδυναμία τόσο για την καθηγήτριά της, όσο και για τον κ Ευάγγελο Ασημακόπουλο, καθώς όπως τονίζει:  «είναι πρότυπο δασκάλων για την αγάπη που είχαν για το αντικείμενό τους και τους μαθητές τους» και με έκδηλη συγκίνηση ομολογεί: «Η Λίζα με σημάδεψε. Με σημάδεψε θετικά»…

T.B. Αυτή η διττή ιδιότητα του επιστήμονα και του καλλιτέχνη είναι κάτι πολύ δύσκολο. Και εσείς τα καταφέρατε εξίσου καλά και τα δύο. Πώς το βιώνετε αυτό;  συμπληρώνει το ένα το  άλλο, μάχεται το ένα το άλλο;

Β.Λ. Θεωρώ πως το ότι έχω ασχοληθεί με τη μουσική με κάνει καλύτερη ως φιλόλογο και το ότι έχω σπουδάσει και σε άλλους τομείς με κάνει καλύτερα ως κιθαρίστρια. Αλληλοσυμπληρώνονται. Ενίοτε το ένα κλέβει χρόνο από το άλλο… Η διδακτορική μου διατριβή είχε σχέση με τη μουσική. Οπότε δεν ήτανε πολύ μακρινό.

T.B. Βλέποντας  τον  τίτλο της διατριβής σας  από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) και  διαβάζοντας  μια διάλεξη που είχε γίνει στη βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη»  με στοιχεία από τη διατριβή σας, κατάλαβα ότι έχετε μια ευαισθησία με τα παιδιά των μεταναστών. Είναι έτσι;  

Β.Λ. Γενικώς έχω ευαισθησία ως προς τις μειονότητες. Οπότε αποφάσισα να ασχοληθώ με μια ομάδα μειονότητας, τους μετανάστες. Γενικώς θεωρώ ότι η μουσική μπορεί να βοηθήσει στο κοινωνικό σύνολο και να δράσει εκεί που δύσκολα επεμβαίνουν οι επιστήμες. Η Τέχνη μπορεί να βοηθήσει εκεί που η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά.
Ειδικά με τους μετανάστες, το αξιοποίησα περισσότερο, γιατί  το βασικό πρόβλημα των μεταναστών είναι η γλώσσα. Χρησιμοποίησα τη μουσική ως κοινή γλώσσα προκειμένου να κάνω την έρευνα και να διαπιστώσω κατά πόσον οι μαθητές μέσω του μαθήματος της μουσικής, συσπειρώθηκαν και έγιναν  καλύτερη ομάδα μέσα στην τάξη. Και πάντα μια τάξη όταν είναι κοινή ομάδα, λειτουργεί καλύτερα και σε μαθησιακό επίπεδο παραπέρα και στα υπόλοιπα μαθήματα.

Μαθητές σε πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο 27ο Δημοτικό Σχολείο Κυψέλης

T.B. Θα θέλατε να μας πείτε μερικά παραδείγματα από την εμπειρία σας. Τα παιδιά των μεταναστών είχαν έφεση προς τη μουσική ή τους ήτανε κάτι ξένο…

Β.Λ. Καταρχήν να μην τα γενικεύουμε. Δεν είναι όλα τα παιδιά των μεταναστών κάπως… Παιδιά που κατάγονταν από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ είχαν μεγάλη κουλτούρα. Για παράδειγμα, σε χώρες όπως  Πολωνία, Ουκρανία, Γεωργία, έχουν άλλη παιδεία. Και έχουν άλλη παιδεία στην Ευρωπαϊκή μουσική. Αντιθέτως, τα τσιγγανάκια ήταν εκπληκτικά στην παραδοσιακή μουσική. Γιατί γεννιούνται με κρουστά, με μουσική, αλλά όχι τη δυτική, τη δική τους μουσική. Το γεγονός ότι τους έβαζες να συμμετέχουν σε όλη τη δραστηριότητα για να χτυπήσουν παλαμάκια, να παίξουν κάποιο όργανο και άρα τους έδινες να καταλάβουν ότι «με ενδιαφέρει να παίξεις και όχι αν καταλαβαίνεις τι σου λέω», μπορούσαν όλοι να συμμετέχουν και αυτό τους είχε ενθουσιάσει.
Το πιο συγκινητικό απ΄ όλα ήταν ότι ετοιμάζαμε μια παράσταση στο τέλος της χρονιάς και ανεβάσαμε ένα παραμύθι, «το αηδόνι του αυτοκράτορα». Τα παιδιά είχαν χωριστεί σε ομάδες με ξεχωριστούς ρόλους:  άλλοι αφηγητές, άλλοι μουσικοί, άλλοι έφτιαχναν σκηνικά… δηλαδή έπρεπε όλα τα παιδιά να βοηθήσουν ν΄  ανέβει μια παράσταση. Ήταν ένα πιτσιρίκι (μιλάμε για παιδιά Δ΄ δημοτικού), ένα αγοράκι που μίλαγε ελάχιστα ελληνικά, στο οποίο είχα δώσει το ρόλο του αηδονιού, ο οποίος ήταν πρωταγωνιστικός ρόλος. Του δίνω το ρόλο την  Παρασκευή και την αμέσως  επόμενη Παρασκευή,  το ήξερε φαρσί! Βγήκε λοιπόν στην πρόβα και είπε το ρόλο του και ξαφνικά οι συμμαθητές του  (που δεν τον είχαν ξανακούσει να μιλάει έτσι ελληνικά) τα έχασαν! Και ξέσπασε χειροκρότημα! Γιατί τον άκουσαν πρώτη φορά να μιλάει τόσο πολύ και να είναι άψογος σε αυτό που του είχαν πει να κάνει! Και τον ίδιο τον έπιασαν τα… κλάματα!
Ήταν σαν να μας έλεγε: «επιτέλους είμαι ο καλύτερος μες την τάξη! Ενώ μέχρι σήμερα σε όλα τα μαθήματα είμαι ο χειρότερος, γιατί  δεν καταλαβαίνω τίποτα, επειδή δεν ασχολείται κανένας μαζί μου! Ενώ στη μουσική, έγινα ο καλύτερος!»
Είναι από τις πιο συγκινητικές στιγμές που έχω ζήσει στην εκπαίδευση!

T.B. Πολύ συγκινητικό...και δείχνει και τη δική σας παιδαγωγική προσέγγιση, γιατί το κάνατε και για λόγους ψυχοκοινωνικής ένταξης…Έτσι δεν είναι;

Β.Λ. Αυτός είναι ο βασικός ρόλος της εκπαίδευσης.  Το γνωστικό αντικείμενο είναι σε δεύτερο ρόλο… Το πρωταρχικό είναι το κοινωνικό, γιατί εάν δεν ήταν αυτό, δεν θα είχαν δημιουργηθεί σχολεία! Ο καθένας που θα είχε τη δυνατότητα θα έκανε ιδιαίτερο. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο γιός της Βασίλισσας της Αγγλίας είναι υποχρεωμένος να φοιτήσει κάπου κοινωνικά. Θα μπορούσε να έχει τον καλύτερο δάσκαλο στο σπίτι του. Από το νόμο δεν εξαιρείται κανένας. Όχι ότι τα σχολεία είναι για να βοηθήσουνε τις κατώτερες οικονομικά ομάδες. Τα σχολεία έγιναν γιατί έχουν το ρόλο της κοινωνικοποίησης. Το βασικό είναι αυτό. Σε δεύτερο επίπεδο έρχεται το γνωστικό αντικείμενο. Γιατί εάν ήταν μόνο το γνωστικό θα λέγαμε οι «φτωχοί ας πάνε σχολείο και οι πλούσιοι ας κάτσουν σπίτι τους!»
Γι΄ αυτό και εμένα μου αρέσει  που εργάζομαι ως φιλόλογος, γιατί απευθύνομαι σε ομάδα και όχι σε ιδιαίτερο. Μου δίνει άλλο κίνητρο μέσα στην τάξη.

Ένα …μουσικό χριστουγεννιάτικο δέντρο στο 27ο Δημοτικό Σχολείο Κυψέλης

T.B. Σε ποιο σχολείο διδάσκετε;

Β.Λ. Στο μουσικό σχολείο Ιλίου. Αυτό είναι καλό γιατί είμαι σ΄ ένα μουσικό σχολείο που αξιοποιώ και τη μουσική με τα φιλολογικά μαθήματα

T.B. Τα μουσικά σχολεία αποτελούν ένα θεσμό που έχει προσφέρει πάρα πολλά. Ακούγεται ότι επίκεινται αλλαγές, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν στο κλείσιμό τους. Εσείς έχετε αρθρογραφήσει πάνω στο θέμα και έχετε κάνει την επισήμανση ότι από συστάσεως του Ελληνικού Κράτους υπήρχε μέριμνα για την ένταξη του μαθήματος της «φωνητικής μουσικής». Οι όροι και οι συνθήκες διδασκαλίας του μαθήματος στις μέρες μας αποδεικνύουν και εμπράκτως τη μέριμνα της Πολιτείας;

Β.Λ. Θεωρώ ότι αυτή τη στιγμή η Πολιτεία καταρρέει και ό,τι λειτουργεί, λειτουργεί χάρη σε κάποιους θεσμούς που δεν τους έχει γκρεμίσει και στο φιλότιμο των εκπαιδευτικών. Τα πάντα έχουν αφεθεί στο φιλότιμό μας!

Αφιέρωμα στον Καβάφη από το μουσικό σχολείου Ιλίου

T.B. Μπορείτε να το κάνετε πιο συγκεκριμένο αυτό; Πρακτικά τι σημαίνει; Τι ελλείψεις θα επισημαίνατε;

Β.Λ. Είναι ελάχιστα τα σχολεία τα οποία είναι κατάλληλα εξοπλισμένα για να διδαχθεί το μάθημα της μουσικής. Η πλειονότητα των σχολείων είναι ακατάλληλα εξοπλισμένα για να διδαχθεί  οποιοδήποτε μάθημα! Το προσωπικό ευτυχώς έχει αρχίσει και είναι εξειδικευμένο, καταρτισμένο. Ευτυχώς, γιατί παλαιότερα επαφιόταν στην καλοσύνη του δασκάλου να μάθει κάποια τραγούδια. Από την άλλη πλευρά, ενώ υφίσταται από ιδρύσεως του ελληνικού Κράτους το μάθημα, βιβλία αποφάσισαν να βγάλουνε πριν από…πέντε χρόνια!

T.B. Ο τρόπος που διδάσκεται το μάθημα, βοηθάει στο να δημιουργηθούν άνθρωποι, οι οποίοι θα έχουν την έφεση να ακούνε μουσική;

Β.Λ. Δεν νομίζω.. εκτός και αν ο δάσκαλος έχει πολύ μεράκι και καταφέρει να αντιστρέψει την εικόνα που υπάρχει περί χαλάρωσης και «ώρας του παιδιού» δηλαδή μόνο αν καταφέρει να  ωθήσει τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά στην ακροαματική διαδικασία. Αυτό είναι το ζητούμενο: να είσαι ενεργός ακροατής.

T.B. Με ποιες τεχνικές κατά την άποψή σας επιτυγχάνεται αυτό;

Β.Λ. Εξαρτάται από την ηλικία των μαθητών. Αλλιώς μιλάς σ΄ ένα παιδί Δημοτικού και αλλιώς σε ένα παιδί Γυμνασίου. Στο Δημοτικό, το καλύτερο είναι να ξεκινήσεις συνδέοντας τη μουσική με κάτι άλλο. Για παράδειγμα:  να δώσεις στα παιδιά μια ιστορία και να τους ζητήσεις να την επενδύσουν μουσικά επιλέγοντας ποιο κομμάτι θα τοποθετήσουν σε ποιο σημείο της ιστορίας, οπότε πραγματικά ακούνε με προσοχή ποιο τους ταιριάζει. Επίσης πολύ καλά έχει λειτουργήσει η φαντασία του Disney:  «παίρνω ένα κομμάτι και από το κομμάτι φαντάζομαι την ιστορία». Στο Δημοτικό, είχα δώσει στα παιδιά να δουλέψουν το «Bolero» του Ravel. Και μιλούσαμε περισσότερο στην αρχή για τα μουσικά όργανα. Παρακολουθούσαν πώς το θέμα ακούγεται από το ένα όργανο και στη συνέχεια από το  άλλο και ούτω καθεξής…Και αφού μιλήσαμε στη συνέχεια τους χώρισα σε ομάδες και τους είπα:  «πάμε να φτιάξουμε μια ιστορία». Η μια ομάδα κατέληξε ότι το “Bolero” του Ravel θα μπορούσε να είναι η  ιστορία της “Ωραίας Ελένης!” και ο Τρωικός πόλεμος είναι όταν μπαίνουν όλα τα κρουστά στο τέλος. Έτσι τα παιδιά έγιναν ενεργοί ακροατές! Δηλαδή παρακολουθούσαν λεπτό προς λεπτό το έργο την κορύφωση την πύκνωση και έφτιαξαν ιστορία. Αυτό θα πει ενεργητική ακρόαση! Αυτό εάν το δουλέψεις από μικρή ηλικία κάποια στιγμή μπορούν να ακούνε μουσική και να την παρακολουθούν…

T.B. Τα παιδιά των μεταναστών έχουν κατά τη γνώμη σας ένα έλλειμμα κοινωνικοποίησης ή γίνονται θύματα ρατσιστικής αντιμετώπισης;

Β.Λ. Ναι. Βέβαια οι γενιές όσο περνάνε είναι πιο ενταγμένες, αλλά ναι, αυτό υπάρχει, γιατί όταν έχουμε κρίση οικονομική, οξύνονται τα κοινωνικά προβλήματα, οπότε βγαίνει στην επιφάνεια και το πρόβλημα του ρατσισμού. Τώρα ξαφνικά είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα. Και βλέπουμε, διαβάζουμε για ρατσιστικές συμπεριφορές. Υπάρχει μια γενιά που είναι οι γονείς τους εδώ από το ΄90,  που είναι δεύτερη ή και τρίτη γενιά και πλέον έχουν ενσωματωθεί. Ο βασικότερος παράγοντας ενσωμάτωσης είναι η καλή χρήση του λόγου. Το παιδί που έχει κατακτήσει πολύ καλά τη γλώσσα, είναι σε πολύ καλύτερο επίπεδο ενσωμάτωσης. Βέβαια παρατηρείς και το άλλο φαινόμενο: να ανακαλύπτεις παιδιά που είναι μετανάστες και το αποκρύβουν! Δηλαδή δεν φαίνεται στο λόγο τους και δεν το λένε γιατί ντρέπονται για την καταγωγή τους. Ίσως… φοβούνται την αντίδραση; πάντως κάποιος λόγος υπάρχει για να μην αποκαλύπτεις την ταυτότητά σου, πάντα υπάρχει κάποιος λόγος και δεν είναι καλός!  Το να μην έχεις αποδεχθεί την ταυτότητά σου …δεν υπάρχει πιο σοβαρό ζήτημα στην ψυχολογία από το να μην έχεις αποδεχθεί ποιος είσαι, ποιες είναι οι ρίζες σου και να μην νοιώθεις καλά γι΄ αυτό.

Εικόνα μιας σύγχρονης πολυπολιτισμικής τάξης. Από το 27ο Δημοτικό Σχολείο Κυψέλης

T.B. Με ποιο τρόπο μπορεί να δημιουργήσει κανείς μια συνοχή στην τάξη  με βάση την έρευνα που κάνατε;

Β.Λ. Η έρευνα έδειξε στατιστικά ότι τα παιδιά που έκαναν μάθημα μουσικής επί ένα χρόνο σε σχέση με τους αντίστοιχους μαθητές, στο τέλος της χρονιάς νοιώθανε και οι ίδιοι καλύτερα μέσα στην τάξη, αλλά θεωρούσαν ότι  και οι συμμαθητές τους, τους βλέπουνε πιο θετικά. Βασικά, βελτιώθηκε η αυτοεικόνα τους. Ανεβάζοντας την αυτοεικόνα, συμβιβάζεσαι και δέχεσαι την ταυτότητά σου. Και όταν το αποδεχθείς αυτό, προχωράς πλέον σαν άνθρωπος.

T.B. Η  εικόνα του «εαυτού» και του «άλλου», από την πλευρά των Ελλήνων είδατε να έχει μεταβληθεί, παρατηρήσατε αλλαγές;

Β.Λ. Βελτιώθηκε η εικόνα από τους Έλληνες προς τους μετανάστες, έγινε πολύ θετική. Δείχνανε ότι λειτουργούσαν καλύτερα ως ομάδα. Οπότε επιτεύχθηκε ο κοινωνικός στόχος του σχολείου.  Δεν είχε σημασία ποιος είναι τι. Γιατί όλοι είχανε συγκεκριμένο ρόλο για να ανταποκριθούν και συνειδητοποιήσανε ότι αυτό είναι στην τέχνη το σημαντικό. Συνειδητοποιείς πολύ εύκολα ότι πρέπει ο καθένας να κάνει με τον τρόπο του σωστά κάτι για να είναι καλό το αποτέλεσμα. Και αυτό ισχύει γενικότερα. Δηλαδή πχ με το κουιντέτο (σ.σ. το κουιντέτο Δ. Δούνης, στο οποίο συμμετέχει ως κιθαρίστρια). Εάν δεν  παίξει σωστά o καθένας το μέρος που του αναλογεί, δεν είναι καλό το αποτέλεσμα. Δεν έχει σημασία ποιος παίζει πχ πέντε, τρείς ή οκτώ νότες. Οπότε όλοι μαθαίνουν να λειτουργούν καλά για το ομαδικό αποτέλεσμα. Όχι για την ατομική τους προβολή.

T.B. Τι κάνατε στο πλαίσιο της έρευνας; Ετοιμάσατε κάποια σχολική εορτή;

Β.Λ. Στο τέλος, ναι ετοιμάσαμε μια σχολική γιορτή. Όλη τη χρονιά είχα αναλάβει το μάθημα της μουσικής για την Δ΄ και ΣΤ΄ δημοτικού.

T.B. Σε ποιο σχολείο ήταν;

Β.Λ. Φωκίωνος Νέγρη και πλατεία Κυψέλης, στο κέντρο.  Ήταν συνειδητή επιλογή. Ένα σχολείο με πολύ μεγάλο ποσοστό αλλοδαπών. Και κάναμε το μάθημα της μουσικής από την αρχή: αξίες, ρυθμός, φθόγγοι, μουσικά όργανα – όλα αυτά μέσα από δραστηριότητες. Δεν περιοριστήκαμε μόνο στην προετοιμασία σχολικών εορτών.

Άποψη της Φωκίωνος Νέγρη

T.B. Υπάρχει η περίφημη θεωρία του Gardner περί πολλαπλών τύπων νοημοσύνης κτλ  Το εκπαιδευτικό σύστημα ενισχύει όλες τις δεξιότητες που μπορεί να έχει ένα παιδί;

Β.Λ. Όχι, δεν ενισχύει. Το σχολείο είναι ακόμα «στοχοκεντρικό» προς τις Πανελλήνιες. Και όσο πάει, ο πήχης κατεβαίνει. Είναι προς την κατεύθυνση αυτή. Δεν αξιοποιεί τις υπόλοιπες δυνατότητες του παιδιού.

T.B. Αυτό είναι θέμα πολιτικής;

Β.Λ. Στα λόγια πολλές φορές.  Κάθε Υπουργός που ανεβαίνει, κάνει και μια μεταρρύθμιση.

T.B. Η άποψη η δική σας ποια είναι;  Ποιοι στρατηγικοί στόχοι θα πρέπει να ακολουθηθούν;

Β.Λ. Ίδια βαρύτητα προς όλα τα αντικείμενα! Αν αποκοπεί το σχολείο από τη βαθμοθηρία και δοθεί ίδια βαρύτητα σε όλα τα μαθήματα υπάρχει μια περίπτωση ν΄ αλλάξει αυτό. Αυτό είναι το κέρδος και γι΄ αυτό είμαι υπέρμαχος του μουσικού σχολείου. Βλέπεις μαθητές που είναι αδύναμοι… Που δεν μπορούν να συμβιβαστούν ότι μπορούν να μάθουν το απαρέμφατο του τάδε ρήματος, αλλά είναι καλοί σε ένα μουσικό όργανο και σ΄ αυτό το σχολείο είναι “δυνατοί!” Τους αναγνωρίζεται αυτό. Ότι:  “είσαι καλός αλλού.” Αυτή είναι η πολλαπλή επιδεξιότητα. Δεν είμαστε όλοι μαθηματικά μυαλά, δεν έχουμε όλοι λατρεία στις γλώσσες (όχι στη γλώσσα την Ελληνική, εκεί θεωρώ ότι είναι το πιο βασικό που πρέπει να ξέρουνε. Αυτό είναι το μόνο στο οποίο είμαι πολύ αυστηρή, το θέμα του σκέφτομαι και εκφράζομαι) …Στη γυμναστική –μη λέμε μόνο για τη μουσική – στα εικαστικά …υπάρχουν και άλλα. Δεν είναι μονομερώς φτιαγμένος ο εγκέφαλος.
Ισότιμη βαρύτητα προς όλα τα αντικείμενα! Έχετε δει κανέναν να κάνει φροντιστήριο στα εικαστικά για να πάρει καλύτερο βαθμό; Στα μαθηματικά θα κάνει επειδή του επιβάλλεται από το σύστημα. Έχει επιβληθεί ότι τα μαθηματικά είναι σημαντικά.
Αν δοθεί ίδια βαρύτητα, τότε θα φανούνε και άλλα παιδιά που σήμερα «θάβονται»!

T.B. Τι σημαίνει για την αυτοεκτίμηση των μαθητών η σχολική αποτυχία;

Β.Λ. Είναι αυτός που είχαμε πάντοτε στο μυαλό μας ως «ο κακός μαθητής». Μαθητές που κάθονταν  στο τελευταίο θρανίο, που πάντα έκαναν φασαρία, που τους «πετάγανε έξω»! Φασαρία έκαναν γιατί με κάποιο τρόπο έπρεπε να δείξουν ότι κι αυτοί είναι μες την τάξη! Κατά κάποιον τρόπο η «παραβατική» συμπεριφορά ήταν που κέντριζε το ενδιαφέρον των καθηγητών…Αν το δεις έτσι θα σκεφτείς: «ας σου δώσω κάτι να κάνεις για να μου κεντρίσεις αλλιώς το ενδιαφέρον και όχι πετώντας χαρτάκια…για να σου δώσω αποβολή!»

T.B. Στα μουσικά σχολεία αυτό υπάρχει σε λιγότερο βαθμό;

Β.Λ. Θεωρώ ότι είναι λιγότερο…Δεν έχει καταργηθεί. Εξακολουθούν να υπάρχουν παιδιά, τα οποία δυσκολεύονται να ενταχθούν οπουδήποτε ούτε στη μουσική και δεν έχουν βρει ακόμη πουθενά το δρόμο τους, αλλά σου δίνει μια παραπάνω ευκαιρία αυτό το σχολείο. Όπως αντίστοιχα πιστεύω τα καλλιτεχνικά σχολεία, όπως αντίστοιχα τα αθλητικά σχολεία που υπήρχαν.

Αμφιθέατρο του μουσικού σχολείου Ιλίου

T.B. Τι προσπάθειες πρέπει να γίνουν για να μην κλείσουν τα μουσικά σχολεία; Αν είχατε μπροστά σας τον Υπουργό Παιδείας, ποια θα ήταν η βασική επιχειρηματολογία σας;

Β.Λ. Σε μια εποχή όπου το σχολείο απαξιώνεται, δηλαδή αυτή τη στιγμή έχει φανεί ότι η εκπαίδευση δεν οδηγεί και πουθενά πρακτικά, είναι οδυνηρό να κλείνεις σχολεία τα οποία τα αγαπάνε πολύ τα παιδιά. Δηλαδή πιστεύω ότι είναι πολλοί μαθητές οι οποίοι μπορεί και να διακόψουν το Λύκειο εάν κλείσουν τα μουσικά σχολεία.

T.B. Πολλές φορές βλέπουμε γονείς που ενθαρρύνουν στα παιδιά τους να πάνε στο ωδείο για να μάθουν να ακούνε μουσική, αλλά έχουν μια προκατάληψη ως προς το να ακολουθήσουν μια σολιστική καριέρα. Aυτό το αντιμετωπίζετε καθόλου ως φαινόμενο;

Β.Λ. Το αντιμετωπίζω…αλλά δεν με απασχολεί καθόλου γιατί το 99,9% των παιδιών σαφώς δεν θα γίνουν κιθαριστές. Αν αυτός ο ένας θέλει να γίνει κιθαριστής δεν θα τον εμποδίσουν οι γονείς του και δεν θα είμαι εγώ να τους πείσω. Θα το θέλει από μόνος του. Προσωπικά δεν έχω βγάλει κάποιον καριερίστα. Αλλά παιδιά τα οποία με πάθος έφθασαν σε εκείνο το επίπεδο, οι γονείς  τους πάντα καταλαβαίνουν ότι δεν μπορούν να τα αποτρέψουν να ακολουθήσουν το πάθος τους. Επίσης είμαι υπέρ και των γονιών που επιμένουν το παιδί τους να γίνει και κάτι άλλο.

T.B. Να σας γυρίσω λίγο στα δικά σας μαθητικά χρόνια. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές είχε η δική σας πορεία ως μαθήτριας και των μαθητών σήμερα;

Β.Λ. Εγώ ήμουν σε μια γενιά που είχαν αρχίσει να υπάρχουνε ευκαιρίες. Να κυκλοφορούν δίσκοι, να γίνονται ρεσιτάλ, να έχεις όλο αυτό τον περίγυρο. Το μόνο που μπορώ να πω σαν μαθήτρια είναι ότι οι δάσκαλοί μου είχαν καταφέρει και με τον τρόπο τους είχαν ένα κύρος που δεν τολμούσες να πας και πολύ αδιάβαστος…κάτι το οποίο νομίζω ότι εγώ δεν το έχω πετύχει στο βαθμό που θα ήθελα. Δεν ξέρω αν πρέπει να το χρεώσω στην εποχή ή όχι…

T.B. Τα παιδιά σήμερα βομβαρδίζονται από μια διεθνή ποπ κουλτούρα και γενικώς από επιρροές από έναν αμερικάνικο τρόπο ζωής. Παλαιότερα νομίζετε ότι υπήρχε αυτό;

Β.Λ. Yπήρχε. Το μόνο που έχει προστεθεί είναι ότι υπάρχει και μέσω διαδικτύου πλέον. Δηλαδή δεν ξεφεύγεις από πουθενά! Είναι από παντού!
Αλλά ήδη από την εποχή μας ήταν πάρα πολύ έντονο αυτό.  Υπήρχαν και τότε οι «κλασικές διαμάχες» η ποπ με τη ροκ. Η disco ήταν «κατάπτιστη» για τη δική μου την παρέα..
Το χειρότερο σήμερα που έχει να ανταγωνιστεί η μουσική είναι το ελληνικό προϊόν, το λαϊκό προς «σκυλάδικο», το οποίο το 1980 είχε αρχίσει να εμφανίζεται, αλλά δεν ήταν το κυρίαρχο ρεύμα. Αυτό δεν υπήρχε στην εποχή μας.

T.B. Κατά την άποψή σας εξαιτίας ποιών παραγόντων επικράτησε στην Ελλάδα η αισθητική του περιβάλλοντος της πίστας;

Β.Λ. Ήταν καθαρά μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού και του εύκολου κέρδους. Δηλαδή «εύκολη» μουσική, «εύκολος» στίχος, αναγνωρίσιμο πρόσωπο να πουλάει τρελά! Εύκολο κέρδος. Και γρήγορα να βγει άλλο, για να πουλήσει και το άλλο γρήγορα. Νομίζω είναι παγκόσμιο φαινόμενο, απλά εμείς είχαμε την «πρωτοπορία» να παράγουμε  εγχώριο προϊόν. Δηλαδή δεν φθάνει όλο το άλλο, έχουμε και το εγχώριο! Και απλά είμαστε «γαντζωμένοι» εκεί στα «δίκτυα» της υπερκατανάλωσης.

T.B. Οι μαθητές του ωδείου ακούνε αυτή τη μουσική;

Β.Λ. Nαι. Ακούνε. Απλά το θετικό είναι ότι ξέρουν ότι υπάρχει και άλλη μουσική και ότι είναι ωραία. Δεν λένε «α, κλασική μουσική δεν με ενδιαφέρει».
Ξέρετε για ποιο θέμα δεν έχουμε μιλήσει τόση ώρα; ….Δεν έχουμε μιλήσει για τον παράγοντα «οικογένεια». Δεν μπορεί ένα ωδείο, ένας δάσκαλος να βάλει «Χ» στην οικογένεια. Δεν μπορεί η μάνα και ο πατέρας να «ξεσαλώνουν» με αυτή τη μουσική και να μην έχει περάσει μέσα στο παιδί ως «η ανάμνηση των παιδικών μου χρόνων…»

T.B. Στα παιδιά του μουσικού σχολείου, βλέπετε κάποιες διαφορές;

Β.Λ. Τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα στο μουσικό σχολείο. Όμως μην νομίζετε ότι είναι ένας κόσμος «αγγελικά πλασμένος» με μουσικούς που ακούνε μόνο… Mozart! Δεν είναι αυτό και δεν θα ήταν και υγιές να είναι μόνο αυτό, γιατί οι μαθητές θα ήταν αποκομμένοι από όλη την κοινωνία.
Έχω πάει εκδρομές και στο πούλμαν έχω ακούσει …τα χειρότερα! Και εκεί τα βλέπω. Απλά, αν μη τι άλλο, τους έχω δώσει την ευκαιρία να ακούσουν όλα τα είδη. Ε, ας επιλέξουν μεγαλώνοντας! Αλλά να πεις στο μαθητή:  «εγώ στο έδωσα ως ευκαιρία και αυτό».

T.B. Κλασική μουσική ακούνε οι μαθητές που διδάσκονται κλασική  κιθάρα;

Β.Λ. Τυχαίνει να έχω μεγάλους  σε ηλικία μαθητές και ακούνε,  πηγαίνουν σε συναυλίες.
Ξέρετε…για πολλά χρόνια εργαζόμουνα Παρασκευή βράδυ. Είχα πείσει τους μαθητές μου ότι:  «αντί για μάθημα σήμερα θα κάνουμε ακόμη πιο σημαντικό μάθημα: θα πάμε ν΄ ακούσουμε συναυλία!»
 Αυτό που πρέπει να μάθεις στα παιδιά, είναι να ακούνε κιθάρα και μετά να παίζουνε. Είναι όπως όταν βάζεις ένα μαθητή να μιλάει, να επικοινωνεί  και μετά να γράφει. Η διαδικασία είναι ακούστε, ακούστε και σιγά, σιγά θα παίξετε. Αλλά ακούστε…Αυτό μας λείπει.
Και μάλιστα ειδικά αυτό τον καιρό οι άνθρωποι δεν ακούνε και τίποτα. Έχουν καταιγιστεί από την τηλεόραση,  από την υπερπληροφόρηση,  από το γρήγορο και δεν μένει κάποιος συγκεντρωμένος ν΄ ακούσει. Ειδικά με τη μουσική που έχει γίνει το «χαλί» για όλες τις εκδηλώσεις: για να περιμένεις στον οδοντίατρο, για να περιμένεις στο μετρό, για να ψωνίσεις στα super market, για τις διαφημίσεις…μέχρι και στις ειδήσεις!…σκεφτείτε παλιά στις ειδήσεις δεν είχε μουσική, τώρα έχει μουσική και κυρίως ανατριχιαστική για έκτακτα γεγονότα κτλ μέχρι και στις ειδήσεις! Δηλαδή παντού! Και τελικά ο κόσμος δεν συνειδητοποιεί ότι:  «άλλο ακούω μουσική ως υπόκρουση και άλλο συγκεντρώνομαι ν΄ ακούσω μουσική».
Πρέπει να ωθήσουμε τον κόσμο να συγκεντρωθεί για μια ώρα να πει «μόνο ακούω μουσική».

T.B. Άρα το επιδιώξατε εσείς,  μάθατε εσείς τους μαθητές σας ν΄ ακούνε;

Β.Λ. Nαι. Όταν δούλευα στη Γλυφάδα  έπαιρνα τους μαθητές μου με το αυτοκίνητό μου από τη Γλυφάδα να τους φέρνω εδώ που ήταν το ρεσιτάλ και να τους πηγαίνω ξανά πίσω! Και έλεγα στους γονείς:  «είναι πιο σημαντικό να ακούσουν αυτή τη συναυλία και ας μην καταλάβαιναν τίποτε». Και ας βαριόντουσαν. Ξέρετε πόσα πιτσιρίκια έχω πάει και ….χασμουριόντουσαν!  Με όσα επέμεινα, έχουν γίνει σταθεροί ακροατές και οι υπόλοιποι εμφανίζονται που και που. Νομίζω ότι ακόμη και αυτοί που έχουμε χαθεί που δεν τους βλέπω ποτέ σε συναυλίες, έχουνε κρατήσει την ανάμνηση ότι έχουν πάει σε ρεσιτάλ κιθάρας. Και αυτό ακόμη είναι σημαντικό.

Η Βασιλική Λεοντάρη με τον Marcin Dylla σε συναυλία στο Ωδείο Φ. Νάκας

T.B. Ποιες θεωρείτε ως τις σημαντικότερες συνεργασίες στην καριέρα σας;

Β.Λ. Θεωρώ ότι από τις πιο δυνατές στιγμές που έχω ζήσει είναι όταν έπαιξα με την ορχήστρα των χρωμάτων που διηύθυνε ο Μίλτος Λογιάδης. Το Καλοκαίρι του 2002 στις Αρχάνες της Κρήτης. Κάτι το οποίο θα ήθελα πάρα πολύ να πραγματοποιηθεί ξανά. Σημαντική συνεργασία επίσης ήταν κάποιες κοινές συναυλίες που είχαμε κάνει ως ντουέτο με τον Marcin Dylla που είχαμε παίξει σε  Αθήνα και Πάτρα. Είχαμε κάνει ένα πρόγραμμα όπου παίξαμε σόλο ο καθένας και στο τέλος ως ντουέτο. Και μάλιστα είχαμε επιλέξει έναν Πολωνό και έναν Έλληνα συνθέτη.
Από την άλλη μεριά, έχω συνεργαστεί με μουσικούς κιθαριστές, συμμαθητές, πλέον συνεργάτες που ίσως έχω περάσει τις πιο ωραίες στιγμές μου στην μουσική. Έχω κάνει ντουέτο με τη Λουκία Σαμούρκα (εξαιρετική κιθαρίστρια) στη Θεσσαλονίκη, που ξεχνάγαμε το χρόνο που πέρναγε στις ώρες της πρόβας... Και ας μην έχουνε το στίγμα της… «μεγάλης συναυλίας»…Αλλά είναι αυτό που σου αφήνει ο συνεργάτης σου.
Και με τον κουιντέτο «Δ. Δούνης» είναι πολύ σημαντική εμπειρία. Να συνεργάζεσαι με άλλα μουσικά όργανα.

Από τη συναυλία της Βασιλικής Λεοντάρη με την «Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη Δ/νση του Μίλτου Λογιάδη

 

Η Βασιλική Λεοντάρη με τα μέλη του κουιντέτου «Δ Δούνης»

T.B. Αναφερθήκατε πριν στη συνεργασία σας με τον κ Λογιάδη. Θα θέλατε να σχολιάσετε τα όσα συνέβησαν με την «ορχήστρα των χρωμάτων»;

Β.Λ. Θεωρώ ότι πραγματικά η πιο γενναία κίνηση Έλληνα πολίτη που είδα ήταν η επιστολή που έστειλε ο Μίλτος Λογιάδης προς το Υπουργείο Πολιτισμού, δηλώνοντας την παραίτησή του. Με εκφράζει απόλυτα. Συγκινήθηκα όταν τη διάβασα. Αυτό που είπε ότι «εγώ δεν μπορώ να πάω να διευθύνω τους μουσικούς μου που τους χρωστάνε τόσους μήνες». Ας καταλάβει το Υπουργείο Πολιτισμού ότι η μουσική δεν είναι το «χόμπυ» τους είναι το επάγγελμά τους πρέπει να μπορούνε να ζούνε από αυτό. Αυτή η απαξίωση ότι ο καλλιτέχνης θα βρει τον τρόπο του και ότι οι τράπεζες είναι αυτές που αξίζει να σωθούν… Δεν με έχει συγκινήσει καμία κίνηση πολίτη σε αυτή τη διετία τη δραματική που ζούμε τόσο πολύ, όσο του Μίλτου Λογιάδη.

T.B. Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συνθέτες και ερμηνευτές;

Β.Λ. Ο Bach είναι ένα μεγάλο Κεφάλαιο μου.  Με συγκινεί όσο τίποτα αυτή η μουσική - ειδικά  κάποια έργα του Bach όπως  οι “παραλλαγές Goldberg” από τον πιανίστα Glenn Could.  
Aπό την άλλη πλευρά, μου αρέσουν πάρα πολλοί συνθέτες… Στο χώρο της κλασικής κιθάρας θεωρώ μεγαλειώδες έργο το “Nocturnal” του  B. Britten από σύγχρονα έργα   καθαρά γραμμένα για κιθάρα. Δεν μπορώ όμως να πω ότι ο Britten είναι ο αγαπημένος μου συνθέτης. Από κιθαριστές έχω μια αδυναμία στο Ronald Dyens.  Επίσης  μου αρέσει πολύ ο David Russell.

Ο Ronald Dyens από το ρεσιτάλ που έδωσε το πλαίσιο του 20^ου Φεστιβάλ κιθάρας στην Πάτρα

T.B. Χωρίς αμφιβολία στην Ελλάδα η εξέλιξη της κλασικής κιθάρας τον 20ο αιώνα σημαδεύτηκε από την ανάπτυξη διαφορετικών μεταξύ τους "Σχολών" οι οποίες  εμφανίζονται να δραστηριοποιούνται ανεξαρτήτως η μία από την άλλη και κατά μια άποψη (όχι απαραιτήτως την κυρίαρχη) έχουν μια ανταγωνιστική σχέση.
Το ερώτημά μου έχει δυο σκέλη: α) Πώς αντιλαμβάνεστε το ρόλο των Σχολών για την εξέλιξη της κιθάρας στην Ελλάδα; και β) Η υφιστάμενη κατάσταση  βοηθάει την εδραίωση και εξέλιξη των Ελλήνων κιθαριστών   στο διεθνές περιβάλλον;

Β.Λ.  Σε όλες τις μορφές της Τέχνης, σε όλες τις χώρες και τις ιστορικές περιόδους, υπήρχαν "σχολές". Όπου υπάρχουν δυνατές διαφορετικές προσωπικότητες, που υπηρετούν όμως με το ίδιο πάθος την τέχνη τους, δημιουργούν μία σφαίρα επιρροής γύρω τους. Το ίδιο συμβαίνει στο θέατρο, το ίδιο συμβαίνει στη ζωγραφική το ίδιο στον κινηματογράφο κι φυσικά το ίδιο και στην κιθάρα. Κατά τη γνώμη μου, οι σχολές αυτές, λειτουργούν με κυρίαρχο στοιχείο την αλληλεπίδραση. Η διαφορετικότητα και η ανάδειξή της ήταν ανέκαθεν το βασικό στοιχείο της εξέλιξης. Άρα θεωρώ ότι σε μία σφαιρική θεώρηση της ιστορίας της κιθάρας, κυρίως από τη 10ετία του '80 κι μετά, οι ποικιλία των Σχολών ήταν αναπόσπαστο μέρος της κι σαφώς συνέβαλε θετικά στην εξέλιξή της. Όταν μιλάμε για τέχνη, που κυρίαρχος ρόλος της είναι η έκφραση του ανθρώπου, είναι δεδομένο ότι θα έχεις διαφορετικούς τρόπους έκφρασης, όσο δεδομένο και φυσικό είναι ότι θα έχεις διαφορετικούς ανθρώπους!
Από κει και πέρα, το ζήτημα είναι με πόσο πάθος, πίστη αλλά και ανοχή είσαι διατεθειμένος να υπηρετήσεις αυτά που διδάχτηκες, αλλά και πόσο ανοιχτός είσαι σε νέες προκλήσεις από τις οποίες θα επιλέξεις  τα στοιχεία αυτά που ταιριάζουν στη δική σου προσωπικότητα και θα τις ενσωματώσεις στο δικό σου παίξιμο.
Άρα η υφιστάμενη κατάσταση δεν θεωρώ ότι είναι μόνο ελληνική και μόνο κιθαριστική. Κατά πόσο βοηθάει την εδραίωση των ελλήνων κιθαριστών στο διεθνές περιβάλλον; Αυτό είναι απλά το δεδομένο. Ούτε βοηθάει, ούτε εμποδίζει. Αυτή η συνθήκη διαμόρφωσε το κιθαριστικό τοπίο της Ελλάδας και η θέση και η σχέση με το ρόλο στο διεθνές περιβάλλον, έγκειται στο πάθος και την επιμονή του κάθε κιθαριστή- καλλιτέχνη να ακολουθήσει διεθνή καριέρα, κάτι που είναι πολύ δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Η ζωή είναι ανηφόρα, και κρατάω τη φράση των δασκάλων μου: "όποιος αντέξει..."

T.B. Σε συναυλίες που δίνετε ως σολίστ νοιώθετε ότι επικοινωνείτε με το κοινό;

Β.Λ. Aν δεν ένοιωθα καλά δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να υποστώ όλο αυτό το άγχος! Κάτι ωραίο  υπάρχει  πάνω στη σκηνή που σε κάνει να  λες όταν τελειώνει: «εντάξει θα ξαναδώσω ρεσιτάλ».
Γιατί το πριν δεν αντέχεται! Οπότε πραγματικά γίνεται κάτι ωραίο στη σκηνή με τους θεατές που αυτό είναι που σου δίνει την ώθηση να υποστείς  τη μελέτη, το άγχος όσο πλησιάζει ή συναυλία όταν ανοίγεις και λες «ν΄ανοίξει η γη να με καταπιεί!» και όταν αρχίζεις είσαι έτοιμος να …πεθάνεις και σιγά, σιγά ζεσταίνεσαι και στο τέλος της βραδιάς λες: «το ξανακάνω».
Οπότε ναι, θεωρώ ότι επικοινωνώ. Ελπίζω να επικοινωνεί και το ακροατήριο.

T.B. Συμμερίζεστε την άποψη όλων όσοι διατείνονται ότι η οικονομική κρίση ενδέχεται να ωφελήσει τον πολιτισμό και ότι η τέχνη παράγεται σε δύσκολες περιόδους;

Β.Λ. Δεν είμαι σίγουρη… Δεν μπορώ να παραβλέψω στατιστικές που υπάρχουν που έχουν αποδείξει ότι σε χώρες που βίωσαν αντίστοιχες καταστάσεις με μας πιο πριν, παρατηρήθηκε μια άνθηση. Από την άλλη μεριά, αυτό που μου έχει δημιουργήσει εμένα η κρίση είναι μια αμφιβολία για τα πάντα και μια αμφισβήτηση για όλες τις πληροφορίες που δέχομαι και φοβάμαι μήπως είναι μια ακόμη πληροφορία που μας δίνουν για να μας εξωραΐσουν την κατάσταση και να μας κάνουν να δεχθούμε όλα αυτά τα επώδυνα που έρχονται και ξανάρχονται. Δεν ξέρω αν είναι άλλο ένα κόλπο που απλά απαλύνει το φόβο που μας έχουνε δημιουργήσει. Και ότι θα βρούμε κάτι δημιουργικό μέσα από αυτό.
Εγώ βλέπω ανθρώπους με πανικό. Το άλλο στατιστικό που διάβαζα είναι ότι αυξάνονται οι αυτοκτονίες… Θεωρώ ότι είμαστε σε πολύ λάθος δρόμο. Και μακάρι να διαψευστώ. Το θέλω πολύ και για μένα και για το παιδί μου. Νομίζω ότι μας έχουνε τρομοκρατήσει και ότι το χειρότερο που μας έχουν κάνει είναι ο φόβος του φόβου. Και σ΄ αυτό το φόβο έχουμε παγώσει και κανένας δεν κάνει τίποτα.

T.B. Θεωρείτε δηλαδή ότι υπάρχει μια αδράνεια;

Β.Λ. Πιστεύω ότι προς το παρόν η έκφραση είναι μόνο καταστροφής και όχι δημιουργίας. Προς το παρόν αυτό νοιώθω ότι δεν λειτουργεί δημιουργικά η κρίση. Και ότι απλώς οι μονάδες που λειτουργούσαν καλλιτεχνικά και δημιουργικά παλεύουν ακόμα να λειτουργήσουν. Αλλά βλέπω μια απαξίωση. Μια ισοπέδωση. Και η καταστροφή είναι μέρος του πολιτισμού. Είναι και αυτό μια έκφραση…
Από την άλλη, ό,τι δημιουργικό και να γίνει δεν θα με ξαφνιάσει γιατί η ιστορία έχει δείξει τέτοια παραδείγματα. Δεν αντιλήφθηκαν όμως οι άνθρωποι -  οι πολίτες εκείνης της εποχής -  τη δημιουργία που συνέβαινε. Μπορεί να γίνονται ζυμώσεις, δημιουργικές διεργασίες οι οποίες η ιστορία θα δείξει πόσο μείνανε τελικά.  Όταν για παράδειγμα οι εξπρεσιονιστές στη Γερμανία  ζωγράφιζαν και ο Χίτλερ τους έκαιγε του πίνακες, δεν είχε συνειδητοποιήσει κανένας ότι γεννιόταν ένα καινούργιο ρεύμα τότε.  Αργότερα,  οι ιστορικοί της Τέχνης είπαν ότι είναι σημαντικό. Ο Μπρέχτ όταν έγραφε ποιήματα, τα έγραφε εξόριστος φοβούμενος επίσης το Χίτλερ. Έτσι δεν καταλάβαιναν οι συμπολίτες του ότι είναι ένας τρομερός δημιουργός και ότι η αφορμή η άνοδος του ναζισμού τον εμπνέει και γράφει αριστουργήματα. Οι μετέπειτα γενιές αντιλήφθηκαν την αξία του έργου του. Οι ίδιοι οι Γερμανοί εκείνη την εποχή ήταν στη δίνη της κρίσης του ναζισμού. Δεν μπορούσαν να αντιληφθούν τι είναι ο Μπρέχτ. Οπότε και κάτι τέτοιο μπορεί να γεννηθεί οι επόμενοι νομίζω θα το καταλάβουνε. Χρειάζεται μια χρονική απόσταση.

T.B. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας  η θέση της κλασικής κιθάρας στην Ελλάδα της οικονομικής και πνευματικής κρίσης. Ανοίγονται ευκαιρίες για μια ιστορική συνέχεια ή εγκλωβίζεται σ΄ένα μοναχικό δρόμο με αμφίβολη προοπτική;

Β.Λ. Θεωρώ ότι η περίοδος που διανύουμε είναι μοναδική στην ιστορία μας. Πολιτικά (και με τον όρο πολιτικά, εννοώ όλα όσα περιλαμβάνονται σε μία πολιτεία και είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, δηλαδή, η πολιτική, η οικονομία, ο πολιτισμός) κλείνει ένας μεγάλος κύκλος ο οποίος κατά τη γνώμη μου δεν ξεκινάει με τη μεταπολίτευση, δηλαδή το τέλος της δικτατορίας, αλλά μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Το μόνο σίγουρο λοιπόν της περιόδου είναι ότι ζούμε και θα ζήσουμε καταστάσεις που η Ελλάδα δεν έχει ξαναζήσει. Το ποιος θα είναι ο ρόλος της κιθάρας μέσα σ' αυτό το απάτητο ιστορικό πεδίο, μού είναι το ίδιο άγνωστο όπως και το πώς θα είναι όλος αυτός ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά μας. Γενικά πάντως, όπως είπα και σε άλλη αντίστοιχη ερώτηση, δεν είμαι υπέρμαχος της άποψης ότι η οικονομική κρίση δημιουργεί νέες ευκαιρίες. Για να μην ακούγομαι όμως τόσο απαισιόδοξη, με καλύπτει η φράση: Η πραγματικότητα έχει πολύ μεγαλύτερη φαντασία από την ίδια τη φαντασία.

T.B. Προτείνω να κλείσουμε τη συζήτησή μας, όπως ξεκινήσαμε: πώς θέλετε να σας θυμούνται οι μαθητές σας ως δασκάλα;

Β.Λ. Όταν ξεκίνησα να διδάσκω, ο πατέρας μου, ο οποίος είναι δάσκαλος,  μου είχε πει μια κουβέντα: έχουν περάσει πολλοί δάσκαλοι από τη ζωή σου. Έχεις κάποιον στο νου σου που να τον θυμάσαι; φρόντισε να γίνεις για τους μαθητές σου αυτός ο «κάποιος».
Αυτός ο «κάποιος» συνοψίζει πολλά για τον καθένα. Έχω την καλύτερη πρόθεση και νομίζω ότι αυτό το δείχνω στα παιδιά. Δεν σημαίνει ότι πάντοτε οι χημείες μας ταιριάζουνε. Με άλλους έχουμε ταιριάξει, με άλλους όχι τόσο πολύ. Νομίζω ότι και με αυτούς που δεν ταιριάξαμε θέλω να πιστεύω ότι καταλαβαίνουν ότι η δική μου πρόθεση ήταν πάντα θετική.  Η ευχή που κάνω είναι ότι θα ήθελα να είμαι ο ένας από τους δασκάλους που θα λένε στα εγγόνια τους…

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com
Απρίλιος 2012

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας