ΒΑΣΙΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ - Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ συζητά με τον Κ. Α. Λυγνό για την έως τώρα δουλειά του στην ορχήστρα

[συνεντεύξεις]
ΒΑΣΙΛΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Νέος ο καπετάνιος, στο τιμόνι του πιο ιστορικού καραβιού της ελληνικής μουσικής

(φωτό: Patrick Pfeiffer)

Ο Βασίλης Χριστόπουλος συζητά με τον Κ. Α. Λυγνό  για την έως τώρα δουλειά του στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ, μαέστρος Βασίλης Χριστόπουλος, δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις, καθώς είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό από τις εμφανίσεις του τόσο με τις δύο Κρατικές Ορχήστρες, όσο και στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Για την καριέρα του, κυρίως στη Γερμανία - όπου ήταν μόνιμα εγκατεστημένος μέχρι πρόσφατα -  και για τις βραβεύσεις του στο εξωτερικό, παραπέμπουμε στα links:

• www.vassilischristopoulos.com/subcms/el/biography
• www.koa.gr/?i=koa.el.koa_artists.706

Προσωπικά πάντα θα θυμάμαι την εξαίρετη συναυλία με την ΚΟΘ, το καλοκαίρι του 2005, όπου ακούσαμε, ενορχηστρωμένο από τον Κωστή Δεμερτζή, το Κοντσέρτο για δύο βιολιά και ορχήστρα του Νίκου Σκαλκώτα, με σολίστες τους Γιώργο Δεμερτζή και Σίμο Παπάνα.
Παρακολουθώντας συστηματικά τις συνεντεύξεις τύπου για τα προγράμματα των μουσικών μας φορέων, έχουμε γράψει στο ΠΟΛΥΤΟΝΟν πολλές φορές για «αλλαγή σελίδας». Εξ ίσου συχνά, τα γεγονότα μάς έχουνε διαψεύσει, όταν οι αρχικές καλές προθέσεις σκόνταψαν πάνω στις χρόνιες παθογένειες των πολιτιστικών μας πραγμάτων. Έτσι, αρά την κατ’ αρχήν θετική εικόνα που μετέφερε η συνέντευξη τύπου για ένα νέο ξεκίνημα, διστάζω να αισιοδοξήσω πάρα πολύ. Διαβάζοντας πιο κάτω, νομίζω ότι θα συμφωνήσετε με την συγκρατημένη αυτή στάση...
Πάντως, οι πολλές αλλαγές και οι καινοτομίες στο προφίλ και την εικόνα της ΚΟΑ - όσο και στον καθαυτού προγραμματισμό - φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί λαβαίνοντας υπ’ όψη την επικίνδυνη τρέχουσα πραγματικότητα. Δεν πρόκειται λοιπόν για μία δονκιχωτική «φυγή προς τα εμπρός», αλλά για ενέργειες που έχουν πιθανότητες επιτυχίας, καθώς έχουν σχεδιαστεί με βάση πραγματικά δεδομένα.
Ενδεικτικό της έξυπνης και ευέλικτης αντιμετώπισης, είναι και ο σχεδιασμός της έκδοσης του προγράμματος: Ένα καλαίσθητο μικρό βιβλιαράκι, με εξώφυλλο το νέο μοντέρνο λογότυπο της ορχήστρας. Ο σχεδιασμός είναι ενιαίος, και ο κάθε μήνας της σεζόν θα δηλώνεται από διαφορετικά χρώματα. Εδώ μέσα περιλαμβάνονται και οι (σύντομες πλέον) σημειώσεις προγράμματος της κάθε συναυλίας. Η έκδοση συνοδεύεται από μία καλαίσθητη μικρή αφίσα που εκθέτει συνοπτικά όλες τις 44 φετινές συναυλίες.
Ανάλογες καινοτομίες συνιστούν ο (αναμενόμενος προς το παρόν) επανασχεδιασμός της ιστοσελίδας, η νέα πολιτική εισιτηρίων, κρατήσεων και εκπτώσεων, το blog των μουσικών (http://smykoa.blogspot.com/ ), και οι συνεργασίες με άλλους φορείς.
Η δομή των συναυλιών ξεφεύγει κατά πολύ από τα γνωστά, όπως είναι για παράδειγμα η ιστορική ενότητα (να παρουσιάζονται μαζί έργα μίας εποχής). Ενοποιητικό στοιχείο γίνεται πλέον αυτό που ο Β. Χριστόπουλός χαρακτηρίζει ως «δραματουργική ενότητα». Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος είναι πάντα να προσφέρεται «ουσιαστική ψυχαγωγία υψηλού επιπέδου».    
(Κ. Α. Λυγνός)

---

  

Κωνσταντίνος Λυγνός. Αυτές τις μέρες κλείνει ο πρώτος μήνας από το νέο ξεκίνημα που κάνατε στην Κρατική. Επίσης, είμαστε σχεδόν δύο μήνες από τότε που έγινε η συνέντευξη τύπου για το νέο πρόγραμμα και όλα τα υπόλοιπα σχέδιά σας. Μπορούμε να έχουμε κάποιες πρώτες εκτιμήσεις και ίσως έναν πρώτο απολογισμό;

Βασίλης Χριστόπουλος. Οι πρώτες εντυπώσεις είναι πολύ θετικές. Κατ’ αρχήν έχουμε μία σαφή αύξηση των εισιτηρίων. Αυτό οφείλεται και στον περιορισμό των προσκλήσεων (οι οποίες δίδονταν κάπως αφειδώς στο παρελθόν), οφείλεται όμως και στην αυξημένη προσέλευση του κοινού. Για παράδειγμα στην συναυλία της 28^ης Οκτωβρίου...

Κ. Λ. Όπου και λόγω των γεγονότων ήταν μία περίεργη μέρα...

Β. Χρ.  ... και επιπλέον ήταν και αρχή τριημέρου. Παραδοσιακά αυτή τη μέρα η Κρατική έπαιζε σε άδεια καθίσματα. Εκεί λοιπόν είχαμε περίπου 800 άτομα. Το άλλο που μας ικανοποιεί είναι η πολύ θετική, ως προς την ποιότητα των συναυλιών, ανταπόκριση, όπως αυτή καταγράφηκε και στον Τύπο.

Κ. Λ. Καλές κριτικές δηλαδή.

Β. Χρ. Πολύ καλές κριτικές.

Κ. Λ. Εγώ τις βρήκα αναρτημένες και στο διαδίκτυο στο blog των μουσικών. (http://smykoa.blogspot.com/ ) Αυτά είναι πολύ θετικά, αλλά με οδηγούν σε μία ερώτηση που δεν είχα προγραμματίσει, όμως προκύπτει. Είναι κάτι που ρωτάμε συστηματικά όλους απ’ όσους παίρνουμε συνεντεύξεις τελευταία: Υπάρχει η άποψη ότι σε τέτοιες περιόδους κρίσης, η ποιοτική τέχνη με ένα περίεργο τρόπο κερδίζει έδαφος, πάει καλύτερα. Έχετε άποψη γι’ αυτό;

Β. Χρ. Δεν το γνωρίζω... Δεν έχω ξαναζήσει τέτοια κρίση για να ξέρω!

(φωτο: Χάρης Μπίλιος)

Η κατάσταση αυτή τη στιγμή

Κ. Λ. Στη συνέντευξη είπατε ότι ξεκινάτε «με ανάμεικτα συναισθήματα» και επίσης ότι η ΚΟΑ, «προς το παρόν δεν κινδυνεύει». Υπάρχει κάτι νεώτερο από τότε; Πώς φαίνεται τώρα η κατάσταση; Εδώ μιλάμε για ζητήματα που δεν εξαρτώνται άμεσα από την ΚΟΑ, αλλά από το Κράτος ή άλλους παράγοντες.

Β. Χρ. Τη στιγμή που μιλάμε (γιατί τα δεδομένα αλλάζουν ανά πάσα στιγμή), σήμερα λοιπόν – Παρασκευή έντεκα, ενδεκάτου του έντεκα – η κρατική επιχορήγηση της Ορχήστρας έχει παγώσει αναδρομικά, στο 49% της υπεσχημένης  και η οποία ήταν ήδη μειωμένη κατά άλλο ένα 50% σε σχέση με αυτά που έλαβε η Ορχήστρα το 2009. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε στο χείλος της ασφυξίας. Χρωστάμε χρήματα σε πολλούς: Σε συνεργαζόμενους καλλιτέχνες, σε φορείς, προμηθευτές, κλπ.
Αυτό μας δυσκολεύει πάρα πολύ και δυσχεραίνει τις κινήσεις μας. Ελπίζουμε ότι το πρόβλημα θα λυθεί. Εμείς δεν είμαστε της άποψης ότι πρέπει να είμαστε αυστηρώς και μόνο κρατικοδίαιτοι – δηλαδή να μην κάνουμε κινήσεις ώστε να βρούμε και άλλους πόρους- αλλά πρέπει να υπάρχει μία συνέπεια και μία συνέχεια στην Διοίκηση και στην πολιτική του Κράτους.
Ως νέος διευθυντής κατήρτισα ένα πρόγραμμα και έναν προϋπολογισμό με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου. Αν τα στοιχεία αυτά αναδρομικά – αυτό το ξαναλέω – αίφνης δεν ισχύουν πια, τότε είμαστε σε πολύ δύσκολη θέση.
Ελπίζω ότι αυτή η διακοπή, το πάγωμα αυτό, να είναι πρόσκαιρη, λόγω και της κυβερνητικής αλλά και της οικονομικής αστάθειας. Η Τέχνη πάντως δεν μπορεί να είναι κερδοφόρα επιχείρηση, θέλω να το ξεκαθαρίσουμε αυτό. Χρειάζεται δηλαδή η πολιτική απόφαση ότι θα υπάρχει μία κρατική συμφωνική ορχήστρα, η οποία θα συντηρείται.

Κ. Λ. Ως τώρα δεν είπαμε τίποτα για το σχέδιο της ανανεωμένης ιστοσελίδας.

Β. Χρ. Αυτό θα είχε γίνει αν δεν είχαμε όλες αυτές τις δραματικές περικοπές. Είχε προβλεφθεί, αλλά σταμάτησε γιατί έπρεπε να επικεντρωθούμε στα απολύτως ζωτικά. Δεν θα πω απαραίτητα, γιατί απαραίτητη είναι και η ιστοσελίδα. Πάντως έχουμε εμφανίσει το καινούργιο λογότυπο, έχουμε αναρτήσει σε PDF το πρόγραμμα της σεζόν και προσπαθούμε να την ανανεώσουμε. Είναι κάτι που πιστεύω ότι θα προχωρήσει τους επόμενους μήνες.

Έξω από το Μουσείο της Ακρόπολης (Φωτο: Ν. Κρικέλης)

Προσπάθειες αναδιοργάνωσης

Κ. Λ. Γυρνώντας στα οικονομικά, στη συνέντευξη σας άκουσα να μιλάτε για διάφορες δραστηριότητες με σκοπό να συμπληρωθούν τα έσοδα της Ορχήστρας ή να υπάρξουν στηρίξεις σε είδος, όπως π. χ. το ξενοδοχείο Hilton που σας προσφέρει δωμάτια για τους μετακαλούμενους  καλλιτέχνες. Ψάχνετε δηλαδή και άλλα μέσα που θα σας επιτρέψουν να κάνετε καλύτερα τη δουλειά σας.

Β. Χρ. Προσπαθούμε, αλλά εδώ υπάρχουν διάφοροι φαύλοι κύκλοι. Ο ένας είναι αυτός της υποστελέχωσης στο διοικητικό τομέα και του παρωχημένου οργανογράμματος. Η Ορχήστρα έχει ένα οργανόγραμμα από τη 10ετία του ’60, το οποίο για παράδειγμα, προβλέπει θέση βοηθού δακτυλογράφου, θέση υπηρέτριας… και δεν προβλέπει θέση υπεύθυνου ανεύρεσης χορηγιών, marketing, γραφείο τύπου  και τόσα άλλα. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε τα εφόδια που θα μας επιτρέψουν να γίνουμε πιο ανεξάρτητοι από την κρατική επιχορήγηση.
Το Κράτος  είναι που πρέπει να μας βοηθήσει να απεξαρτηθούμε απ’ αυτό! Καθώς είμαστε κρατική υπηρεσία δεν μπορούμε να κάνουμε ό, τι θέλουμε, ακόμα και να προσλάβουμε, για παράδειγμα, έναν άνθρωπο που η δουλειά του θα είναι ακριβώς να μας κάνει να χρειαζόμαστε λιγότερα κρατικά χρήματα.
Ως προς το διοικητικό προσωπικό έχουμε υποβάλλει τις προτάσεις μας: Χωρίς καμία αύξηση θέσεων, σύμφωνα με τον αριθμό που προβλέπεται από το ‘60. Απλώς να είναι θέσεις εκσυγχρονισμένες.
Αντίστοιχος φαύλος  κύκλος υπάρχει και στον καλλιτεχνικό τομέα και που πάλι έχει οικονομικές επιπτώσεις: Η Ορχήστρα αυτή τη στιγμή είναι υποστελεχωμένη. Έχει πολλές οργανικές θέσεις κενές. Ήδη από το 2007, υπάρχουν μουσικοί οι οποίοι έχουν συνταξιοδοτηθεί και δεν έχουν αναπληρωθεί. Δηλαδή εδώ και τέσσερα χρόνια - πολύ πριν βαθύνει η κρίση - δεν έχουν προκηρυχθεί οι θέσεις  και δεν έχουν γίνει ακροάσεις.
Όμως το οργανόγραμμα της Ορχήστρας έχει φτιαχτεί με μία λογική αντίστοιχη των υπολοίπων συγχρόνων ευρωπαϊκών ορχηστρών, ώστε να μπορεί να καλύπτει το ρεπερτόριο. Θέλοντας να καλύπτουμε ένα ευρύ φάσμα του ρεπερτορίου, είμαστε αναγκασμένοι - σε κάθε συναυλία ανεξαιρέτως - να προσλαμβάνουμε έκτακτους μουσικούς, οι οποίοι τελικά επιβαρύνουν κι άλλο τον τρέχοντα προϋπολογισμό της Ορχήστρας, δηλαδή την επιχορήγησή μας, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους μουσικούς οι οποίοι πληρώνονται κατ’ ευθείαν από το Υπουργείο.
Αν είχαμε λοιπόν σωστές θέσεις στα διοικητικά και καλυμμένες τις θέσεις των μουσικών, θα ήταν πολύ πιο εύκολο να πορευτούμε, παρά την πενιχρή επιχορήγηση.

Η ΚΟΑ σε παλαιότερη φωτογράφηση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Κ. Λ. Γενικώς τα οικονομικά ξεπηδούν μπροστά σε κάθε βήμα...

Β. Χρ. Επίσης, αν δεν πληρώναμε τα ποσά που πληρώνουμε σε ενοίκια, όπως  είναι το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και τα ενοίκια για τα γραφεία. Αναγκαζόμαστε να φύγουμε από ‘δω, παρ’ όλο που είναι ένα υπέροχο κτίριο, γιατί δεν μπορούμε να το «σηκώσουμε». 

Κ. Λ. Είναι κρίμα... Εδώ δεν μείνατε καλά-καλά για δύο χρόνια. Ως προς το Μέγαρο όμως, δεν υπάρχει ειδική συμφωνία με την Κρατική για παραχώρηση της χρήσης της αίθουσας;

Β. Χρ. Δεν πληρώνουμε για τη χρήση της αίθουσας συναυλιών. Αυτό προβλέπεται από τον ιδρυτικό νόμο του Μεγάρου. Πληρώνουμε όμως για το χώρο που κάνουμε τις πρόβες.

Κ. Λ. Παραμένοντας στα δυσάρεστα και στα δύσκολα, που έχουν σχέση με την τρέχουσα συγκυρία, θα πάω στο εξαιρετικά προβληματικό θέμα των λεγόμενων «οριζόντιων περικοπών». Καταλαβαίνουν οι ιθύνοντες στο Υπουργείο ότι αυτό είναι αδύνατο να λειτουργήσει σε μία ορχήστρα; Δεν μπορείς για παράδειγμα να διώξεις τυχαία δύο φλάουτα ή μία από τις δύο τρομπέτες...

Β. Χρ. ...και να βάλεις να παίξει στη θέση τους ένα τσέλο που περισσεύει…

Προσφάτως στο πολυνομοσχέδιο, το προσωπικό των κρατικών ορχηστρών εξαιρέθηκε ρητώς από το ενιαίο μισθολόγιο και την εργασιακή εφεδρεία.

Κ. Λ. Πάλι καλά...

Β. Χρ. Αυτό βέβαια έγινε με μάχη από πλευράς όλων των διευθυντών των κρατικών ορχηστρών. Συντάξαμε επιστολές, εξηγήσαμε το αυτονόητο και ευτυχώς το κατάλαβαν.

Πρόβα, παλιάς εποχής στο Ηρώδειο

Είναι πολλές οι ελληνικές ορχήστρες;

Κ. Λ. Τα παραπάνω με φέρνουν σε ένα άλλο θέμα που έχει να κάνει και με τη δήλωση που κάνατε υπέρ της Ορχήστρας των Χρωμάτων, στην αρχή της συνέντευξης τύπου. Διατυπώνεται από πολλές (επίσημες και ημιεπίσημες πλευρές), η - επικίνδυνη για μένα - άποψη ότι στην Αθήνα, ίσως και στην Ελλάδα, «έχουμε κάπως πολλές ορχήστρες»...

Β. Χρ. Αυτό το αντιπαρέρχομαι κατηγορηματικά! Αντιθέτως, θα έπρεπε να υπάρχει και μία Ορχήστρα Πελοποννήσου, καθώς και μία Κρατική Ορχήστρα Βορειοδυτικής Ελλάδος. Αυτό είναι το ελάχιστο για να μη μιλήσω και για Ορχήστρα Κρήτης.

Κ. Λ. ... και μία Ορχήστρα Νέων...

Β. Χρ. Θα έπρεπε να υπάρχει και μία Εθνική Ορχήστρα Νέων, καθώς και δημοτικές, περιφερειακές ορχήστρες κατά το πρότυπο των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων. Αν θέλουμε να υπάρχει μουσική παιδεία, να προσφέρουμε πολιτισμό στον κόσμο και να ανεβάσουμε το επίπεδο ζωής, έτσι έπρεπε να γίνει, όχι να λέμε ότι είναι πολλές.

CD με ιστορικές ηχογραφήσεις από το αρχείο της ΚΟΑ

Η κατάρα της (νεο)ελληνικής ασάφειας...

Κ. Λ. Ένα τελευταίο που έχει σχέση με τα οργανωτικά και μετά ελπίζω να πάμε σε πιο ευχάριστα και τελικά πιο ουσιώδη: Τη ζωντανή μετάδοση από το Τρίτο των συναυλιών σας. Υποθέτω ότι αυτό θα περιελάμβανε κατ’ αρχήν τις συναυλίες της Παρασκευής από το Μέγαρο ή και αυτές του Παρνασσού με τα μικρά σύνολα της ΚΟΑ;

Β. Χρ. Η υποδομή θα ερχόταν από τη Ραδιοφωνία, οπότε θα μπορούσε να γίνεται απ’ οπουδήποτε.

Κ. Λ. Επομένως, θα μπορούσαν να μεταδοθούν, εν δυνάμει, όλες σας οι συναυλίες. Τί ακριβώς συνέβη και κόλλησε;

Β. Χρ. Κοιτάξτε... Υπήρχε μία συνεννόηση, μία συμφωνία με την ΕΡΤ, για συμμετοχή της Χορωδίας της ΕΡΤ σε δύο συναυλίες της Κρατικής. Αυτό όλο έχει ήδη δημοσιευτεί καθώς έγινε από τον περασμένο Μάιο ή Απρίλιο, την εποχή που εγώ ανέλαβα τα καθήκοντά μου. Για αυτή την παραχώρηση, εμείς, σε ένδειξη καλής διάθεσης και ανταποδοτικά για αυτή την παραχώρηση, δεχτήκαμε να παραχωρήσουμε τα εκτελεστικά δικαιώματα.
Συμφώνησαν οι μουσικοί και εγώ, και το περιλάβαμε ως όρο στις συμβάσεις με τους προσκεκλημένους σολίστ και μαέστρους: Να παραχωρήσουμε τα δικαιώματα για μία ραδιοφωνική μετάδοση των συναυλιών μας, κάτι που προφανώς θα ωφελούσε και εμάς γιατί θα απευθυνόμασταν σε πολύ μεγαλύτερο ακροατήριο, αλλά επιπλέον θα βοηθούσε και την ποιότητα της ορχήστρας. Γιατί όταν ο μουσικός ξέρει ότι αυτό που παίζει μεταδίδεται ζωντανά και φτάνει σε ένα απείρως μεγαλύτερο ακροατήριο, το οποίο δεν σε ακούει μέσα στην αίθουσα αλλά από μακριά, χωρίς την περιρρέουσα ατμόσφαιρά μίας συναυλίας, που δημιουργεί και κάποιες ανοχές, συγκεντρώνεται αλλιώς. Ο ήχος του ραδιοφώνου μόνος του είναι αμείλικτος.
Αίφνης μαθαίνουμε ότι δεν μπορεί να προχωρήσει η συμμετοχή της Χορωδίας στη συναυλία των Χριστουγέννων γιατί – λέει – δεν επιτρέπεται στη Διοίκηση της ΕΡΤ να αμείψει τους χορωδούς υπερωριακά, και αυτοί θα έκαναν πρόβα και παράσταση σε αργία.
Αναρωτιέμαι:
Πρώτον, πρόκειται προφανώς για ένα πολύ χαμηλό κονδύλι για την ΕΡΤ, η οποία έχει δαπανήσει εκατομμύρια ευρώ για πανηγύρια, τύπου Eurovision, για μετάδοση ποδοσφαιρικών αγώνων και τόσα άλλα. Επιπλέον, εισπράττει το ανταποδοτικό τέλος - και παρ’ όλ’ αυτά έχει και διαφημίσεις – αλλά επιπλέον, στο τέλος - τέλος, έχει και μία πολιτιστική αποστολή να επιτελέσει, κάτι που περιλαμβάνει και τη συμμετοχή της χορωδίας σε μία τέτοια συναυλία. Πώς λοιπόν λίγες χιλιάδες ευρώ – ενδεχομένως – θα αποτελέσουν πρόβλημα;
Δεύτερον, δεν υπάρχουνε τεχνικοί, ηχολήπτες και δημοσιογράφοι που δουλεύουν στις αργίες; Ειδήσεις εκείνη την ημέρα δεν θα μεταδοθούν; Ζωντανές εκπομπές δεν θα γίνουν; Το μόνο πρόβλημα είναι οι χορωδοί; Εκεί αναφέρεται ο νόμος για το Μεσοπρόθεσμο; Δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να το πιστέψει ένας άνθρωπος με κοινή λογική.
Τρίτον, εμείς είπαμε ότι αν υπάρχει τόσο μεγάλο πρόβλημα με τη χορωδία,  μπορούμε να την πληρώσουμε εμείς. Ανταποδοτικά θα μπορούσε και η ΕΡΤ να δώσει κάποια δικαιώματα για τη ζωντανή μετάδοση των συναυλιών. Εμείς θα εισπράτταμε κάποια χρήματα και από αυτά θα πληρώναμε τους χορωδούς. Ούτε αυτό το δέχτηκαν με την αιτιολογία ότι «τεχνικά δεν γίνεται». Όταν όμως φτάνουμε στο σημείο να παραλύει η κοινή λογική, να υπάρχει αφερεγγυότητα του ενός οργανισμού προς τον άλλο και να ακυρώνεται συμφωνημένη, δημοσιευμένη, προβεβλημένη στον Τύπο, προγραμματισμένη συναυλία, τότε και εμείς πρέπει να επανεξετάσουμε τη στάση μας.

Το παλαιό λογότυπο της ΚΟΑ

Κ. Λ. Δηλαδή από ‘κει και πέρα εσείς πλέον δεν θέλατε τη συνεργασία;

Β. Χρ. Θεώρησα ότι δεν έχει νόημα εμείς μόνο να κάνουμε τους καλούς, να δίνουμε τα δικαιώματά μας, να προσφέρουμε πρόγραμμα στο Τρίτο και να μην μπορούμε να συνεργαστούμε με τη χορωδία για δύο φορές. Για πράγματα που έχουνε συμφωνηθεί εδώ και μήνες...
Γενικά προσπαθώ να αντισταθώ στη λογική των πανικόβλητων και οριζόντιων αποφάσεων. Ας είμαστε λίγο πιο οργανωμένοι.
Σήμερα το πρωί -πριν από σας- είχα μία συνάντηση με τη μορφωτική ακόλουθο της Γαλλικής Πρεσβείας και το διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, οι οποίοι μου κάνανε κάποιες προτάσεις και θέλανε να οργανώσουμε κάποια σχέδια για το 2013, ’14, ακόμα και  για το ‘15.

Κ. Λ. Μετάκληση σολιστών υποθέτω...

Β. Χρ. Διάφορα: Παραγγελίες σε νέους συνθέτες, ανταλλαγές και τα λοιπά. Μου εξηγούσαν ότι εφ’ όσον το πρώτο εξάμηνο του 2014 η Ελλάδα θα έχει την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει να κάνουμε διάφορα.
Εγώ δε σας λέω να φτάσουμε σε τέτοια επίπεδα. Μπορεί να είναι και υπερβολή να σκέφτεσαι από τώρα για το 2014, μέχρι τότε ποιος ζει ποιος πεθαίνει... Αλλά όμως δεν μπορούμε και σπασμωδικά να αντιδρούμε από τη μία μέρα στην άλλη. Υπάρχουνε συμφωνίες, υπάρχουνε υπογραφές. Υπάρχει ένας προγραμματισμός και πρέπει να υπάρχει μία συνέχεια. Ας μας πούνε, «από του χρόνου δεν μπορεί να γίνει αυτό», όχι από χθες ή ξαφνικά να τα καταργήσουμε όλα!
Αυτό το πράγμα το έχω υποστεί παλιότερα και με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Επανειλημμένως  έχω ξεκινήσει να συνεργάζομαι σε παραγωγές οι οποίες τελικά ακυρώθηκαν από τη μία μέρα στην άλλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η "Εμιλία ντι Λίβερπουλ", του Ντονιτσέτι, η οποία θα ήταν η εναρκτήρια παραγωγή της καλλιτεχνικής περιόδου 2009 – 2010. Είχαμε ξεκινήσει πρόβες με την ορχήστρα, πρόβες με τους τραγουδιστές, είχα επιμεληθεί το υλικό της ορχήστρας και τελικά το ανέβασμα ακυρώθηκε από τη μία μέρα στην άλλη, γιατί ανακαλύφθηκε ότι η Λυρική ήταν ελλειμματική.
Αν είναι ελλειμματική, ας κάνουμε από του χρόνου ένα πρόγραμμα εξυγίανσης. Είναι δυνατόν να σταματάς την πρεμιέρα για την οποία έχουν ξεκινήσει πρόβες και να μην αμείβεις ποτέ τους συνεργαζόμενους καλλιτέχνες;
Αυτή η αφερεγγυότητα του Κράτους είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα...

Με την ΚΟΑ στο Ηρώδειο τον Ιούλιο του 2011 (Φωτογράφος Χάρης Μπίλιος)

Αλλάζοντας τη λογική και την εικόνα του προγράμματος 

Κ. Λ. Διαβάζοντας το συνολικό πρόγραμμα βλέπω μία τελείως διαφορετική αντιμετώπιση του τρόπου που στήνεται η κάθε επιμέρους συναυλία, αλλά και του τρόπου που γίνεται η μίξη των έργων, η θεματολογία, τα πάντα. Θα ήθελα να μιλήσουμε για ολ’ αυτά.

Β. Χρ. Στο πρόγραμμα της σεζόν προσπαθώ να έχω κάποιους κεντρικούς άξονες και μία εσωτερική συνοχή. Επίσης, τα προγράμματα να διέπονται από κάποιες δραματουργικές αρχές. Δεν μου αρκεί να υπάρχουν απλώς συναυλίες παρατεταγμένες η μία δίπλα στην άλλη, να έχουμε δηλαδή 30 συναυλίες και τη μια Παρασκευή γίνεται αυτό και την επόμενη το άλλο. Ήθελα να υπάρχει ένας μεγαλύτερος χαρακτήρας, μία ταυτότητα και μία πολιτική γύρω από το πρόγραμμα. Αυτός είναι ο λόγος που εισήγαγα τους τρεις κύκλους: Το κύκλο Θυσία, τον κύκλο Μότσαρτ συν ένα και τον κύκλο Νέοι δημιουργοί και αναδημιουργοί. Νομίζω ότι οι κύκλοι αυτοί έχουν ένα θεματολογικό, αλλά και ένα γενικότερο ενδιαφέρον. Με αυτόν τον τρόπο ελπίζουμε ότι θα προσελκύσουμε και το κοινό να παρακολουθήσει ένα ολόκληρο ταξίδι κατά τη διάρκεια της σεζόν και όχι απλώς κάποιες συναυλίες που τυχόν θα διαλέξει.
Αυτοί οι κύκλοι έχουν όλοι κάποια δική τους λογική. Ο κύκλος Θυσία αποσκοπεί στο να ενώσει δια της αντίθεσης. Έχουμε τη θυσία: Ένα θέμα πανανθρώπινο, πολύ σημαντικό, το οποίο εμπνέει τόσο διαφορετικούς συνθέτες ανά τις εποχές και έχει τόσες διαφορετικές πτυχές και εκφάνσεις.
Άλλο είναι η χριστιανική θυσία του Θεανθρώπου, άλλο η παγανιστική θυσία, άλλο είναι η ερωτική θυσία. Αντιστοίχως λοιπόν έχουμε στο πρόγραμμά μας ένα ορατόριο του Χάυδν, «Οι επτά τελευταίες λέξεις του Ιησού πάνω στο Σταυρό», την «Ταφή» του Μητρόπουλου, την «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» του Στραβίνσκι (κορυφαίο έργο που πρέπει να παίζεται τακτικά) και τέλος το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Μπερλιόζ. Το πρώτο είναι ένα έργο της κλασικής εποχής, το δεύτερο ανήκει σε έλληνα συνθέτη, το τρίτο είναι μοντέρνο και το τέταρτο ρομαντικό. Στον ίδιο κύκλο περιλαμβάνονται και αποσπάσματα από την όπερα «Τριστάνος και Ιζόλδη» του Βάγκνερ.
Κινούμαστε λοιπόν μέσα στο θέμα, αλλά σε εντελώς διαφορετικές εποχές και στυλιστικά πεδία. Επίσης, θέλουμε φυσικά να διαφοροποιήσουμε τον ήχο της ορχήστρας στην εκτέλεση του κάθε έργου. Συγχρόνως, να προσελκύσουμε και αυτόν που αγαπάει την θρησκευτική μουσική, αλλά και αυτόν που ενδιαφέρεται για τη μοντέρνα.
Ο κύκλος  Μότσαρτ συν ένα ήθελε να δώσει έμφαση σε έναν κλασικό συνθέτη, με την πιο στενή έννοια, κάποιον που βρίσκεται στον πυρήνα της κλασικής μουσικής. Αυτής δηλαδή που γράφτηκε στη Βιέννη το δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα: Χάυδν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, μέχρι και Σούμπερτ (αν και ο τελευταίος προχωρά πλέον προς τον Ρομαντισμό).
Θεωρούμε ότι η περίοδος αυτή, λόγω των αρετών της ίδιας της μουσικής, απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους. Είναι κορυφαία έκφραση της συμφωνικής μουσικής: δομικά, ενορχηστρωτικά, από κάθε άποψη, και θα πρέπει να παίζεται. Θεωρώ ότι είχε λίγο παραμεληθεί τα τελευταία χρόνια...

Κ. Λ. Σοβαρά; Μου κάνει εντύπωση... Ο Μότσαρτ ειδικά;

Β. Χρ. Ειδικά ο Μότσαρτ. Επίσης και ο Χάυδν παιζόταν ελάχιστα.

Κ. Λ. Για τον Χάυδν, ειδικά εδώ στην Ελλάδα, το δέχομαι.

Β. Χρ. Γιατί οι Συμφωνίες του Σούμπερτ πότε παίζονταν; Εγώ έκανα την τελευταία φορά μία με την Κρατική Ορχήστρα, νομίζω το 2008.
Η κλασική μουσική παιζόταν ελάχιστα, όπως επίσης και η μουσική μπαρόκ. Η κυρίως έμφαση δινόταν στον 19^ο - δηλαδή στη ρομαντική μουσική - και στις αρχές του 20^ου αιώνα.
Θεωρώ ότι είναι καλό να επιστρέψουμε λιγάκι στο κλασικό, επειδή είναι καλό για το κοινό, αλλά και γιατί είναι καλό για την ορχήστρα. Με την έννοια ότι το είδος αυτό αποτελεί σχολή για την ομοιογένεια της άρθρωσης, την καθαρότητα και τη διαύγεια του ήχου, για την εκφορά της φράσης, σχολή ορθοτονίας... Είναι το σχολείο για πάρα πολλά πράγματα.
Σε αυτό τον κύκλο ο Μότσαρτ αντιπαρατίθεται πάντοτε με έναν άλλο συνθέτη.

 Προετοιμασία πρόβας στο Ηρώδειο (Αρχείο smykoa.blogspot.com)

Κ. Λ. Μπερντ Αλόις Τσίμερμαν, Τζον Άνταμς...

Β. Χρ. Χαρακτηριστικά αλλά εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους ρεύματα του 20^ου αιώνα. Ο Άνταμς είναι μινιμαλιστής...

Κ. Λ. ...ο Τσίμερμαν μπορούμε να πούμε είναι «κλασική» γερμανική μεταπολεμική πρωτοπορία...

Β. Χρ. Ακόμα έχουμε τον Νταλαπίκολα που εκπροσωπεί την ιταλική avant garde (ρεύμα στο οποίο υπάρχουν και άλλοι, όπως ο Μπέριο και ο Λουΐτζι Νόνο). Εδώ έχουμε και τον Λίγκετι, έναν πολύ σημαντικό κεντροευρωπαίο συνθέτη και τέλος έχουμε τον Ρίχαρντ Στράους που έρχεται από ένα εντελώς άλλο υστερο-ρομαντικό ή νεο-ρομαντικό κλίμα. Όμως όλα αυτά υπήρχαν στον 20^ο αιώνα καθώς και πολλά άλλα, αλλά από ‘κει και πέρα πρέπει να γίνει μία επιλογή… και εδώ πια είναι και θέματα γούστου...
Τέλος έχουμε τον κύκλο Νέοι δημιουργοί και αναδημιουργοί με τον οποίο δίνεται βήμα σε νέους έλληνες συνθέτες. Είναι νομίζω η πρώτη φορά (ή έστω η πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια), που αυτό γίνεται τόσο συστηματικά. Δώσαμε πέντε παραγγελίες σε ισάριθμους νέους έλληνες συνθέτες.

Κ. Λ. Παραγγελίες, όχι αναθέσεις;

Β. Χρ. Όχι, κανονικές παραγγελίες. Σε πέντε νέους έλληνες συνθέτες. Να συνθέσουν ένα πρωτότυπο έργο για την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, το οποίο παρουσιάζουμε σε πρώτη εκτέλεση. Νομίζω είναι πολύ σημαντικό.

Κ. Λ. Συμφωνώ. Θέλω τώρα να ρωτήσω κάτι άλλο και δεν το λέω αναγκαστικά ως παράπονο. Για πολλούς από μας που παρακολουθούμε την Κρατική εδώ και χρόνια, μας λείπουν οι «Ελληνικές Μουσικές Γιορτές». Ούτως ή άλλως, θα θέλαμε περισσότερο ελληνικό ρεπερτόριο, κάτι που φαντάζομαι θα γίνει από του χρόνου. Τί οδήγησε στην επιλογή να σταματήσετε τις «Γιορτές»; Ήταν θέμα οικονομικό, οργανωτικό, κάτι άλλο;

Β. Χρ. Είχε να κάνει και με οικονομικά και με ιδεολογικά θέματα. Προσωπικά θεωρώ ότι οι «Ελληνικές Μουσικές Γιορτές» ήταν μία πολύ καλή ιδέα, ένα δημιούργημα του προκατόχου μου, του κυρίου Φιδετζή, που κατά την άποψή μου, έκλεισε τον κύκλο της, δοκιμαζόμενη για επτά χρόνια. Δε θεωρώ ότι υλοποιήθηκε με ιδεώδη τρόπο, υπήρξε ίσως μία γκετοποίηση της ελληνικής δημιουργίας.

Κ. Λ. Σε αυτό θα συμφωνούσα και εγώ...

Β. Χρ. Είναι κάτι που δεν ξέρω αν ωφέλησε τελικά την ελληνική μουσική. Είναι κάτι ανάλογο με αυτό που γινόταν κάποτε στο εξωτερικό με συναυλίες αμιγώς πρωτοποριακής μουσικής. Θεωρώ ότι δεν πρέπει η ελληνική μουσική να απομονώνεται στο κουβούκλιό της.

Κ. Λ. Σίγουρα καλό είναι να συνυπάρχει μέσα σε ένα ευρύτερο ρεπερτόριο.

Β. Χρ. Επίσης πρέπει να πούμε ότι ήταν μία οικονομική αποτυχία. Δεν λειτούργησε ανταποδοτικά και η προέλευση του κοινού ήταν πολύ πενιχρή. Θεώρησα λοιπόν ότι έκλεισε ο κύκλος αυτός .
Χρειαζόμαστε ένα χρόνο, μία σεζόν, να υπηρετήσουμε άλλες πτυχές του ρεπερτορίου οι οποίες είχαν λίγο παραμεληθεί, όπως η κλασική περίοδος ή οι νέοι έλληνες συνθέτες που είπαμε πιο πριν. Στο κάτω-κάτω ελληνική μουσική δεν είναι μόνο αυτή που γράφτηκε στους περασμένους αιώνες, είναι και αυτή που γράφεται σήμερα. Αλλά βεβαίως στην επόμενη σεζόν θα επιστρέψουμε με περισσότερους έλληνες συνθέτες και πάλι. Γιατί είναι αποστολή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών να παίζει και τα έργα ελλήνων συνθετών. Αυτό το λέω χωρίς περιστροφές.

Νέα «ατμόσφαιρα»;

Κ. Λ. Κλείνοντας θέλω να πω ότι στη συνέντευξη διέκρινα και ένα νέο πνεύμα. Έχοντας παρακολουθήσει πάρα πολλές ανάλογες συνεντεύξεις τύπου της Κρατικής Ορχήστρας - λόγω των αναγκών του περιοδικού μας - είναι ίσως η πρώτη φορά που και από πλευράς των εκπροσώπων των μουσικών, διέκρινα να υπάρχει μία αλλαγή στάσης: Περισσότερη έμφαση στο καλλιτεχνικό κομμάτι και λιγότερη στο «συνδικαλιστικό».

Β. Χρ. Στη γκρίνια και τα σχετικά... Χαίρομαι πολύ που το ακούω.

Κ. Λ. Μπορώ να το πω γιατί έχω αίσθηση του τί γινόταν σε βάθος χρόνου. Δεν ξέρω πότε και πώς άρχισε αυτό. Υποθέτω ότι είναι μία διαδικασία που γίνεται σιγά-σιγά, καθώς έρχονται νέοι άνθρωποι στην Ορχήστρα και αλλάζει η νοοτροπία. Εγώ αυτό το θεωρώ πολύ θετικό.

Β. Χρ. Χαίρομαι που μου το λέτε αυτό. Ας κλείσουμε αυτή τη συνέντευξη με κάτι θετικό.

Κ. Λ. Έχουμε να την κλείσουμε όμως με κάτι άλλο...

Β. Χρ. Τέλοσπάντων, επειδή στην αρχή γκρινιάξαμε πολύ, για τα χρήματα και τα οργανωτικά, θέλω να πω ότι είμαι ενθουσιασμένος και συγκινημένος από την προσωπική και μουσική επικοινωνία μου με τους μουσικούς της Ορχήστρας, οι οποίοι δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό σε μία δύσκολη περίοδο. Δεν ξέρω πώς αντιδρά το κοινό και τί σχέση έχουν ολ’ αυτά, με την κρίση ή την στροφή στην ποιότητα, όπως λέγαμε και στην αρχή. Πάντως οι ίδιοι οι μουσικοί συγκεντρώνονται, και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους  με αγάπη, ποιότητα, καλή διάθεση και με κέφι. Αυτό νομίζω ότι περνάει στις συναυλίες και καθρεφτίζεται, τόσο στα πρόσωπά τους, όσο και στο παίξιμό τους, και πιστεύω ότι αυτό το αισθάνεται τόσο ο πολύς κόσμος, όσο και οι κριτικοί.

(φωτό: Patrick Pfeiffer)

Η προσωπική απόφαση...

Κ. Λ. Τελευταία ερώτηση: Με όλα όσα είπαμε, όλα όσα έχετε περάσει και έχουν συμβεί, τα λίγα συν και τα πολλά πλην, τις δυσκολίες και τις ασάφειες, έχετε μετανιώσει που ήρθατε πίσω από τη Γερμανία για να αναλάβετε αυτή τη δουλειά;

Β. Χρ. Όχι. Σε καμία περίπτωση. Θα μετάνιωνα αν δεν το δοκίμαζα. Ωστόσο, δίστασα να έρθω...

Κ. Λ. Η αλήθεια είναι ότι από την ώρα της απόφασης και τη υλοποίησή της μέχρι σήμερα, έχει έρθει το πάνω, κάτω.

Β. Χρ. Όχι δεν το μετάνιωσα.
Ακόμα και αν αποτύχω ως διευθυντής δεν θα το μετανιώσω. Δεν μετανιώνω για τις επιλογές μου. Ήταν μία συνειδητή επιλογή να έρθω να προσφέρω στην πατρίδα μου και σε αυτή την Ορχήστρα που την αγαπώ και την ξέρω από μικρό παιδί, σε μία δύσκολη στιγμή.
Αγωνίζομαι λοιπόν γι’ αυτό. Είναι μία μάχη που μπορεί να τη χάσω, όμως δεν θα μετανιώσω που την έδωσα. Σε καμία περίπτωση.

Κωνσταντίνος Λυγνός
(Δεκέμβριος 2011)

Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας