Bλέποντας τη Eurovision με… διαύγεια

Στη θεωρία της επικοινωνίας περιγράφονται δυο βασικά μοντέλα ραδιοτηλεόρασης ανάλογα με τις Αρχές και τους στόχους που καλούνται να «υπηρετήσουν». [1] Η διάκριση γίνεται ανάμεσα στο  Αμερικάνικο μοντέλο (ή ανταγωνιστικό) και το δυτικοευρωπαϊκό (ή μικτό).
Στην περίπτωση του αμερικάνικου/ανταγωνιστικού μοντέλου,  ο κύριος στόχος είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους μέσω της αντίστοιχης αύξησης των ποσοστών τηλεθέασης/ακροαματικότητας από τα οποία συναρτάται  το ύψος των εσόδων από τη διαφήμιση, που αποτελεί  κύρια πηγή χρηματοδότησης (πρόσθετες πηγές είναι η χορηγία και η συνδρομή). Η λειτουργία του ανταγωνιστικού μοντέλου ραδιοτηλεόρασης  είναι πρωτίστως ψυχαγωγική,  δευτερευόντως ειδησεογραφική και ακόμη λιγότερο επιμορφωτική. Βάσει αυτής της οπτικής, η τηλεόραση ανάγεται σε εμπόρευμα, τα ΜΜΕ σε επιχειρήσεις που υπόκεινται στους νόμους της ελεύθερης αγοράς και ο θεατής/ακροατής σε δυνάμει καταναλωτή.
Στον αντίποδα, το δυτικοευρωπαϊκό ή μικτό μοντέλο, αντιμετωπίζει τη ραδιοτηλεόραση ως μια «δημόσια κοινωνική υπηρεσία»[2], η οποία αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Παραθέτουμε χαρακτηριστικά:
«H ραδιοτηλεόραση στην Ευρώπη στο αρχικό στάδιο ανάπτυξής της θεωρήθηκε κυρίως ότι αποτελεί μια πολιτιστική δραστηριότητα και ότι διαδραματίζει ένα ρόλο ανάλογο με άλλους πολιτιστικούς φορείς όπως είναι το θέατρο, η όπερα, το μουσείο το πανεπιστήμιο κτλ[3](…) με αντικειμενικό σκοπό να προωθήσει την πολιτιστική επιμόρφωση της κοινωνίας.»
Στο ίδιο κεφάλαιο, γίνεται αναφορά στη  μελέτη του Broadcasting Research Unitτου Λονδίνου, όπου καταγράφονται  οκτώ κύρια χαρακτηριστικά  του δυτικοευρωπαϊκού μοντέλου ραδιοτηλεόρασης[4]:

1. Γεωγραφική καθολικότητα
2.  Καθολικότητα στον τρόπο πληρωμής
3. Καθολικότητα στην απήχηση
4. Ανταγωνισμό για όσο το δυνατόν καλύτερο πρόγραμμα και όχι για τα ποσοστά θεαματικότητας
5. Οι εθνικοί κρατικοί ραδιοτηλεοπτικοί φορείς θα πρέπει να αντανακλούν και να προστατεύουν την εθνική ταυτότητα της χώρας τους
6. Οι εθνικοί κρατικοί ραδιοτηλεοπτικοί φορείς θα πρέπει να  ικανοποιούν μειονότητες ή μειοψηφίες της κοινωνίας  ή εθνοτήτων της χώρας τους παρέχοντάς τους χρόνο στη ροή των προγραμμάτων τους
7. Οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς θα πρέπει να είναι ανεξάρτητοι από την πολιτική επιρροή της εκάστοτε κυβέρνησης
8. Να υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές για τους ανεξάρτητους παραγωγούς, οι οποίες θα πρέπει αν απελευθερώνουν και όχι να περιορίζουν την πνευματική δημιουργία και να βοηθούν στην ολοκλήρωση του έργου τους

Διαβάζοντας τα ανωτέρω,  διερωτάται κανείς: ο διαγωνισμός της Eurovision  που διοργανώνεται από τη Ελληνική Ραδιοφωνία-Τηλεόραση, πληροί τις προαναφερόμενες Αρχές;

 Προκειμένου να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα, οφείλουμε να   εξετάσουμε τις παραπάνω αρχές, (εξαιρώντας τις δυο τελευταίες που δεν αφορούν το θέμα μας) :

1. «Γεωγραφική καθολικότητα»: είναι γεγονός ότι η παρακολούθηση του διαγωνισμού είναι εφικτή όχι μόνον σε όλη την Ελληνική επικράτεια, αλλά και εκτός συνόρων 
2. «Καθολικότητα στον τρόπο πληρωμής»: ισχύει, καθότι η ΕΡΤ πληρώνεται μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ. Ωστόσο, τα έξοδα του διαγωνισμού καλύπτονται και από άλλες πηγές, όπως χορηγίες και διαφημίσεις κατά τα πρότυπα της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης. Στην προκειμένη περίπτωση αξιοσημείωτο είναι  ότι η ψήφος των τηλεθεατών για την ανάδειξη του «καλύτερου» τραγουδιού επίσης θα χρεώνεται (0,61 ευρώ) – σημειωτέον δε, ότι  στον τελικό οι διαγωνιζόμενοι μπορούν να ψηφίσουν έως 20 φορές το τραγούδι της επιλογής τους.
3. «Καθολικότητα στην απήχηση»: ο διαγωνισμός της Eurovision θεωρείται ότι έχει υψηλά ποσοστά τηλεθέασης. Άλλωστε με αυτό το σκεπτικό αποφασίστηκε και η συμμετοχή της χώρας μας στην  58^η διοργάνωση. Ειδικότερα, η απόφαση του Δ.Σ. της ΕΡΤ,  έχει ως εξής: «Το Διοικητικό Συμβούλιο, λαμβάνοντας υπόψη την υψηλή τηλεθέαση της διοργάνωσης, αποφασίζει καταρχήν τη συμμετοχή της ΕΡΤ Α. Ε. στον 58^ο Πανευρωπαϊκό Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision με την προϋπόθεση ότι η εταιρία δεν θα έχει οικονομική επιβάρυνση, αλλά θα επιδιωχθεί να υπάρξει κέρδος. Ο τρόπος συμμετοχής θα αποφασισθεί, αφού διερευνηθούν όλες οι δυνατότητες και προτάσεις και κατατεθεί σχετική εισήγηση στο Διοικητικό Συμβούλιο»(βλ.http://et.diavgeia.gov.gr/f/ertsa/ada/%CE%92%CE%95%CE%A6846%CE%A8%CE%A79%CE%A5-%CE%917%CE%94). Ωστόσο, πάντα υπήρχαν οι διαφωνούντες με το διαγωνισμό και κάθε άλλο παρά μειοψηφία είμαστε. Συνεπώς, η καθολικότητα στην απήχηση τίθεται εν αμφιβόλω. 
4. «Ανταγωνισμό για όσο το δυνατόν καλύτερο πρόγραμμα»: το kitsch που σχεδόν πάντοτε χαρακτήριζε το διαγωνισμό και ο σαφέστατα εμπορευματικός χαρακτήρας των τραγουδιών, κάθε άλλο παρά συμβάλλει σε μια προσπάθεια ανταγωνισμού για «ποιοτικά» προγράμματα και αναβάθμισης μουσικού αισθητηρίου του κοινού… Είναι προφανές πως όπου κυριαρχεί το kitsch κάθε έννοια «ποιότητας» ακυρώνεται. http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=q_xQTlRbLJY#t=176s 
5. «Οι εθνικοί κρατικοί ραδιοτηλεοπτικοί φορείς θα πρέπει να αντανακλούν και να προστατεύουν την εθνική ταυτότητα της χώρας τους»:  έχετε  καμία αμφιβολία;   “Alcohol is free!”
   Στην προκειμένη περίπτωση βεβαίως, υπάρχει μια επίφαση «προστασίας» και «ανάδειξης» στοιχείων της εθνικής πολιτιστικής μας ταυτότητας μέσω προβολής (;) λαϊκών μουσικών οργάνων  στο πλαίσιο ενός  «ρεμπετοφανούς» τραγουδιού.

http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=FPvX5GXF8z4#t=164s

Αλλά αυτό συμβαίνει μόνο στην αρχική εντύπωση, γιατί η προσθήκη των λοιπών οργάνων, το ρεφρέν σε άλλο ύφος μουσικής και  αγγλικό στίχο και βεβαίως  το αποκορύφωμα του kitsch, οι …σκωτσέζικες φούστες (!) δεν συνιστούν αναφορές στην εθνική μας ταυτότητα (αυτό το τελευταίο, ευτυχώς!).

 

6. «Οι εθνικοί κρατικοί ραδιοτηλεοπτικοί φορείς θα πρέπει να  ικανοποιούν μειονότητες ή μειοψηφίες της κοινωνίας  ή εθνοτήτων της χώρας τους παρέχοντάς τους χρόνο στη ροή των προγραμμάτων τους»: μακάρι η αισθητική της Eurovision να άρεσε σε μια μειοψηφία, αλλά ως τέτοια αντιμετωπίζονται οι ακροατές του «τρίτου».
   
   

   

Σε μια εποχή όπου οι συντάξεις έχουν «λεηλατηθεί» (τις εισφορές για τις οποίες έχουν ήδη πληρώσει  οι εργαζόμενοι κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου), οι μισθοί συρρικνώνονται συνεχώς, τα ποσοστά ανασφάλιστης εργασίας αυξάνονται, το ίδιο η ανασφάλεια και η ανεργία, ο πολίτης (ανεξαρτήτως αν αισθάνεται ότι αυτή τη προβολή  της χώρας του τον αντιπροσωπεύει) καλείται να συνεισφέρει  στο κόστος του διαγωνισμού της Eurovision, το οποίο προκύπτει από τις ακόλουθες αποφάσεις, όπως αυτές έχουν δημοσιευτεί στη «διαύγεια»:  

1. Την υπ΄αρίθμ. πρωτ. 4993/14-01-2013 απόφαση Δ.Σ. της ΕΡΤ για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον 58^ο διαγωνισμό της Eurovision http://et.diavgeia.gov.gr/f/ertsa/ada/%CE%92%CE%95%CE%A6846%CE%A8%CE%A79%CE%A5-%CE%917%CE%94την οποία ήδη έχουμε υπομνήσει. 
2. Την υπ΄αρίθμ. πρωτ. 200129/17-05-2013  απόφαση του Διευθύνοντος Συμβούλου της ΕΡΤ με θέμα: «Έγκριση  Καταβολής  Ποσού (146.156,00 CHF) περίπου 120.000 ΕΥΡΩ, στην EBU για το κόστος συμμετοχής της ΕΡΤ στον  58ο διαγωνισμό τραγουδιού EUROVISION 2013» (http://et.diavgeia.gov.gr/f/all/ada/%CE%92%CE%95%CE%9D246%CE%A8%CE%A79%CE%A5-4%CE%9E%CE%94) 
3. Την υπ΄αρίθμ. πρωτ 503156/19-04-2013 απόφαση Γ.Γ. του ΕΟΤ με θέμα:  «Έγκριση δαπάνης για τη φιλοξενία της ελληνικής καλλιτεχνικής ομάδας στη διοργάνωση Eurovision Festival στο Λονδίνο, 21-22 Απριλίου 2013» (συνολικού ποσού 2.000 € (http://et.diavgeia.gov.gr/f/eot/ada/%CE%92)
4. Την υπ΄αρίθμ. πρωτ 503117/05-04-2013 απόφαση ΓΓ του ΕΟΤ με θέμα: “Έγκριση δαπάνης για τη φιλοξενία της ελληνικής καλλιτεχνικής ομάδας στη διοργάνωση Eurovision in Concert στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας, 12 Απριλίου 2013» συνολικού ποσού 1.612,27 €, συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ.http://et.diavgeia.gov.gr/f/eot/ada/%CE%92%CE%95%CE%91%CE%A6469%CE%97%CE%99%CE%96-%CE%9D%CE%A9%CE%9C
5.  Την υπ΄αρίθμ. πρωτ. 4522/19-03-2013 αναφορικά με την  έγκριση καταβολής «53766 σουηδικών Κορωνών στο επίσημο τουριστικό γραφείο του διαγωνισμού τραγουδιού Eurovision 2013  “American Express Meeting & Events.”» (http://et.diavgeia.gov.gr/f/ertsa/ada/%CE%92%CE%95%CE%94%CE%A746%CE%A8%CE%A79%CE%A5-%CE%919%CE%92)

Η απορρύθμιση (ή απελευθέρωση) του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80 στη χώρα μας, αναμφίβολα ήταν ορθή και επιβεβλημένη, καθώς η ελεύθερη ραδιοτηλεόραση αποτελεί προϋπόθεση σε μια δημοκρατική κοινωνία. Όμως, η διαχείριση αυτής της θεμελιώδους αλλαγής στην επικοινωνία, έγινε με τρόπο ώστε να επηρεάσει  το προφίλ  της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, απομακρύνοντας τη από τιςθεμελιώδεις  Αρχές της. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα,  αλλοιώνοντας (ενίοτε δε και ακυρώνοντας)  το ρόλο της ως κοινωφελούς υπηρεσίας.

Η κρατική τηλεόραση, σταδιακά υιοθέτησε τον εμπορευματικό χαρακτήρα της ιδιωτικής που βασίζεται στο λεγόμενο ανταγωνιστικό μοντέλο. Xαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι:  προβολή των φερόμενων ως «ποιοτικών» εκπομπών σε ώρες «χαμηλής» αναμενόμενης τηλεθέασης, επιδίωξη εκπομπών με κριτήριο την αύξηση των ποσοστών τηλεθέασης και αντίστοιχη μείωση εκπομπών που δεν χαρακτηρίζονται ως «ευρείας απήχησης», έσοδα από διαφημίσεις και χορηγίες,  συνεργασίες με αναδόχους από τον ιδιωτικό τομέα κτλ Ως προς το τελευταίο, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι η με αρ.πρωτ.5000/16-01-2013  απόφαση Δ.Σ. της ΕΡΤ σύμφωνα με την οποία: «την παραγωγή του ελληνικού τελικού για την επιλογή του τραγουδιού που θα εκπροσωπήσει τη χώρα μας, καθώς και όλων των υποστηρικτικών δράσεων για την προετοιμασία της ελληνικής συμμετοχής διοργάνωση του φετινού διαγωνισμού της Eurovision αναλαμβάνει το “Madtv”». (http://et.diavgeia.gov.gr/f/ertsa/ada/%CE%92%25)

 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα απόκλισης της κρατικής τηλεόρασης από τις παραπάνω αρχές του μοντέλου της κρατικής ραδιοτηλεόρασης αποτελεί ο διαγωνισμός της Eurovision.
Από τη στιγμή που αποφασίστηκε η ελληνική συμμετοχή, τουλάχιστον ας είχε επιχειρηθεί μια τελετή χωρίς ακρότητες, με ελληνικό στίχο, που να υπηρετεί τα ιδεώδη με τα οποία ξεκίνησε ο διαγωνισμός: προβολή των ιδιαίτερων εθνικών πολιτιστικών στοιχείων κάθε χώρας. Νομίζω πως όχι μια μειοψηφία, αλλά μια ισχυρή πλειοψηφία  πολιτών θα συμφωνήσει με την άποψη ότι αυτή η αισθητική δεν μας αντιπροσωπεύει.

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=pSggRdTmOWg

 Μας αφήνει για μια ακόμη χρονιά εκτεθειμένους στο έλεος της κονιορτοποίησης των στοιχείων της μαζικής κουλτούρας σε όλες της τις εκφάνσεις: στίχο,  μουσική,  χορογραφία,  ερμηνεία και εν τέλει στη συνολική αισθητική αυτού του show.

 

Η οικονομική κρίση αποτελούσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για μια συμμετοχή, με αμιγώς ελληνικά στοιχεία (ελληνικό στίχο, ελληνική μουσική, συνοδεία ελληνικών λαϊκών οργάνων) με φόντο (αντί  τα kitsch σκηνικά  και την ξενόφερτη αισθητική) εικόνες από τα αναρίθμητα υπέροχα ελληνικά μέρη που θα αποτελούσαν μια χαμηλού κόστους, πλην όμως υψηλών προσδοκιών, τουριστική προβολή.
Δεν γνωρίζω πόσες πιθανότητες θα είχαμε να κερδίσουμε με αυτούς τους όρους. Ενδεχομένως   μια όχι εντυπωσιακή παρουσία, να μας στερούσε τη νίκη, όπως δυστυχώς συνέβη με την αξιοπρεπέστατη συμμετοχή της Κύπρου.
Αν όμως εμφανιζόμασταν με μια πιο αυθεντική, και σύμφωνη με την εθνική μας ταυτότητα, αισθητική, απαλλαγμένη από στοιχεία kitsch, θα αποδεικνύαμε ότι τουλάχιστον παραμένουμε  σταθεροί στις Αρχές μας. Τότε εκ των πραγμάτων  θα ήμασταν «κερδισμένοι».

Τίνα Βαρουχάκη
 varouchaki@gmail.com
Μάιος 2013

---

[1] Παπαθανασόπουλος Στέλιος, Απελευθερώνοντας την τηλεόραση, Αθήνα, Καστανιώτη, 1993

[2] Αυτόθι, σ. 24

[3] Αυτόθι, σ.34

[4] Αυτόθι, σσ. 34-36