BOHUSLAV MARTINU: Η μουσική του και ο Νίκος Καζαντζάκης
(της Έφης Αγραφιώτη)
[μουσικές αναφορές]

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε μουσική σχετική με το άρθρο από το TaR-radio.com! Love Songs by B. Martinu

[μουσικές αναφορές]
BOHUSLAV MARTINU
Η μουσική του και ο Νίκος Καζαντζάκης

Η ιδέα για το κείμενο πρόκυψε από την σελίδα Bohuslav Martinu του facebook. Πρόκειται για σελίδα θαυμαστών του μεγάλου και πολυγραφότατου συνθέτη με πολλά στοιχεία που αφορούν τη μετά θάνατον δραστηριότητα για την προβολή της εργογραφίας. Ίσως να τον αδικούμε στην Ελλάδα παίζοντας και ακούγοντας τόσο λίγο τη μουσική του, δυστυχώς το ίδιο συμβαίνει και με τον Γιάνατσεκ, αλλά σε κάθε περίπτωση, αποτελούν κορυφαίες προσωπικότητες της μουσικής του εικοστού αιώνα.
Υπάρχει και μια δεύτερη αφορμή να γράψουμε κάτι για τον Μαρτινού, η έκθεση για τον συνθέτη που με τον τίτλο  Phenomenon Martinu που θα φιλοξενείται μέχρι τον Οκτώβριο 2009 στην Πράγα, στο Τσέχικο Μουσείο της Μουσικής, 118 00 Πράγα –ταχυδρ. Διεύθυνση: Mala Strana, Karmelitska 2.

το δωμάτιο στο οποίο γεννήθηκε ο συνθέτης

Ο Μαρτινού γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1890 στο πανέμορφο Polička, στον πύργο της εκκλησίας του Αγίου Ιακώβου, στη Βοημία, πόλη εννιά χιλιάδων κατοίκων σήμερα, φημισμένη ανέκαθεν για τους δέκα εννέα μεσαιωνικούς πύργους της και για την αγάπη της στην παραδοσιακή μουσική. Από πολύ μικρός ο Μαρτινού ζήτησε να μάθει βιολί. Αργότερα, σαν παιδί θαύμα εισήχθη στην Ακαδημία της Πράγας και το 1910 τον βρίσκουμε συνθέτη πια, να παρουσιάζει τα πρώτα έργα του στο κοινό. Παίζοντας επαγγελματικά στα δεύτερα βιολιά της Τσέχικης Φιλαρμονικής Ορχήστρας είχε την ευκαιρία να γνωρίσει διακεκριμένους μουσικούς, όπως τον Γιόζεφ Σουκ, που η φιλία μαζί του έπαιξε σοβαρό ρόλο στην καλλιτεχνική ωριμότητά του.
Μέχρι το 1932 ο Μαρτινού ήταν ένας αυτοδίδακτος συνθέτης. Φεύγει τότε για το Παρίσι όπου μελετά με τον Αλμπέρ Ρουσσέλ και συναναστρέφεται τον Χόννεγκερ. Εκείνη την εποχή γράφει χρησιμοποιώντας επίμονα το τσέχικο φολκλόρ και τα έργα του γίνονται αποδεκτά με θερμές κριτικές. Οι κριτές του τον ενθαρρύνουν να προχωρήσει σε μια πιο προσωπική γλώσσα, που διαφαίνεται ότι υπάρχει και περιμένει να εκφραστεί θαρραλέα.

1938 στους παρισινούς Κήπους του Λουξεμβούργου

Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το 1939 την Τσεχοσλοβακία και ο Μαρτινού, αν και είναι ασφαλής στο Παρίσι, αμφιταλαντεύεται για το τι είναι καλύτερο να κάνει βοηθώντας και το μέλλον του. Αποφασίζει το 1940 να ταξιδέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μόλις το 1951 καταφέρνει να ξαναδεί την πατρίδα του που όμως η κατάσταση εκεί τον απογοητεύει τόσο, που αποφασίζει να απομακρυνθεί και να μη ξαναγυρίσει πλέον. Στο ελβετικό Liestal, κοντά στη Βασιλεία έζησε τα τελευταία του χρόνια. Πέθανε μετά από επίπονες μάχες με εχθρό έναν δύσκολο καρκίνο.
Ντβόρζακ, Γιάνατσεκ, Σμέτανα, Μαρτινού. Είναι οι πιο γνωστοί, διακεκριμένοι Τσέχοι συνθέτες που τραγούδησαν πολύ την πατρίδα τους μέσα από την μουσική έμπνευσή τους…

Μια βραδιά με τίτλο Νίκος Καζαντζάκης και Bohuslav Martinů – η συνάντηση δύο κόσμων πραγματοποιήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2007 στο Πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Κηφισιάς. Οι ακροατές είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε ενδιαφέροντα στοιχεία για τη φιλία των δύο ανδρών. Η Πρεσβεία της Τσεχικής Δημοκρατίας στην Αθήνα σε συνεργασία με το Δήμο Κηφισιάς διοργάνωσαν τη βραδιά που θεματικά ήταν αφιερωμένη σε ένα άγνωστο κομμάτι των διαχρονικών αμοιβαίων τσεχο-ελληνικών σχέσεων, στη φιλία και τη συνεργασία αυτών των δύο σημαντικών δημιουργών. Στην αρχή του προγράμματος είδαμε σε πρώτη προβολή στην Ελλάδα το ντοκιμαντέρ Οι δύο συναντήσεις του Νίκου Καζαντζάκη με την Τσεχία, του σκηνοθέτη Γιώργου Αγαθονικιάδη. Το ωριαίο αυτό ντοκιμαντέρ χρηματοδοτήθηκε από το Δήμο Κηφισιάς και πραγματεύεται με εξαιρετικό τρόπο τη διαμονή του Νίκου Καζαντζάκη στην προπολεμική Τσεχοσλοβακία, μιλάει για το Boží Daru (« Θεού δώρο»), την καλλιτεχνική και προσωπική του σχέση με τον Bohuslav Martinů, που ξεκίνησε το 1929 και κράτησε σταθερά μέχρι το 1932, καθώς και τη συνεργασία τους στην υλοποίηση της όπερας Τα Ελληνικά Πάθη του Bohuslav Martinů που βασίστηκε στο μυθιστόρημα Ο Χριστός ξανασταυρώνεται.

Νίκος Καζαντζάκης

1931: Έχοντας επιστρέψει από το Παρίσι και τη Νίκαια όπου κρυβόταν γιατί τον κυνηγούσαν για την Ασκητική του, ο Καζαντζάκης εγκαθίσταται στην Aίγινα και ασχολείται με τη συγγραφή ενός Γαλλοελληνικού Λεξικού προκειμένου να εξασφαλίσει τα προς το ζειν. Tον Iούνιο του ίδιου έτους ξαναπηγαίνει στο Παρίσι όπου επισκέπτεται την "Aποικιακή Έκθεση", από όπου παίρνει ιδέες για τις αφρικανικές σκηνές της Oδύσσειας, την τρίτη γραφή της οποίας ολοκληρώνει μετά στο καταφύγιό του στην Tσεχοσλοβακία.
Ο Πάτροκλος Σταύρου, υιοθετημένος γιος της συζύγου του N. Καζαντζάκη Ελένης, εκδότης των Aπάντων του Καζαντζάκη στην Ελλάδα, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ν. Καζαντζάκης, μας μίλησε για τις σημαντικές στιγμές που έζησε ο συγγραφέας κατά τη διαμονή του στην τότε Τσεχοσλοβακία. Στη συνέχεια, ένα τσέχικο κουαρτέτο, το κουαρτέτο Μαρτινού έκλεψε την παράσταση! Ερμήνευσε εντυπωσιακά συνθέσεις Τσέχων, με πρωτοστάτη τον Μαρτινού βέβαια. Εξαιρετική και αξέχαστη βραδιά..
       

Polička, μια εικόνα χίλιες λέξεις

H όπερα σε τέσσερεις πράξεις του Μαρτινού (πρώτη γραφή 1950, δεύτερη και οριστική 1957) πάνω στον Χριστό Ξανασταυρώνεται του Καζαντζάκη ανέβηκε με τον καλύτερο τρόπο στην όπερα της Ζυρίχης στα τέλη του 2008. Είχε προηγουμένως ανέβη στη Θεσσαλονίκη, το 2005 (Επταπύργιο, Ιούνιος) και μάλιστα με διεθνή παραγωγή. Η μουσική διεύθυνση ήταν του Κρίστιαν φον Γκέρεν και του Γιώργου Βαγιανού, η σκηνοθεσία και τα σκηνικά - κοστούμια της Πάμελα Χάουαρντ, η μετάφραση της Χριστίνας Λαζαρίδη, η διδασκαλία της χορωδίας του Γιώργου Βαγιανού, η μουσική προετοιμασία της Βιάρα Σουπερλίεβα, η κινησιολογική επιμέλεια της Μέλπως Βασιλικού. Στο χώρο του Επταπυργίου και σε συνεργασία με το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, λειτούργησε η έκθεση «Το χρονικό μιας δημιουργίας, από το μυθιστόρημα Ο Χριστός ξανασταυρώνεται στην όπερα Ελληνικά Πάθη». Στην έκθεση, με τη χρονολογική παράθεση επιστολών, φωτογραφιών, δημοσιευμάτων, διαγραφόταν  η πορεία της διασκευής του μυθιστορήματος σε λυρικό έργο και η σχέση Καζαντζάκη - Μαρτινού, οι οποίοι εργάζονταν και συνεργάζονταν όχι σε ιδανικές συνθήκες αλλά μέσα στις εντάσεις του κοινωνικού, πολιτικού και καλλιτεχνικού περίγυρου εκείνης της εποχής. Να προσθέσουμε ότι η έκδοση (1986) των επιστολών ανάμεσα στους δύο δημιουργούς που είχε επιμεληθεί το Μουσείο Καζαντζάκη και εκδώσει με τίτλο Το Χρονικό μιας Δημιουργίας, έχει εξαντληθεί και δεν υπάρχει πια για να ικανοποιήσει και τους νεότερους ενδιαφερόμενους αναγνώστες, όπως θα έπρεπε.

 
Β. Martinu προτομή στη γενέτειρά του

Ο Μαρτινού ήταν τυχερό να οδηγήσει στην τιμητική βράβευση ενός ακόμη έλληνα: ο σκηνογράφος Στέφανος Λαζαρίδης ήταν ανάμεσα στους τιμηθέντες με ένα από τα βραβεία Λόρενς Ολίβιε, στο Λονδίνο το 2001,  στην κατηγορία «Kαλύτερη νέα παραγωγή όπερας» για το αγγλιστί Greek Passion του Μαρτινού, πάνω στο Ο Χριστός ξανασταυρώνεται του Καζαντζάκη, στην οποία είχε κάνει τα σκηνικά. Η παραγωγή παρουσιάστηκε στο Kόβεντ Γκάρντεν. Πρέπει να αναφέρουμε για ιστορικούς λόγους ότι το Ελληνικό Πάθος ήταν παραγγελία του Kόβεντ Γκάρντεν προς τον Μαρτινού, με επίμονη προτροπή του μαέστρου Ράφαελ Kούμπελικ (που ήταν επίσης Τσέχος). Ο Λαζαρίδης είχε παλιότερα φιλοτεχνήσει τα σκηνικά σε άλλη μια όπερα του Μαρτινού, την Ιουλιέτα και πάλι στο Λονδίνο.

 

Έχουμε ασχοληθεί παλαιότερα με τη μουσική ζωή στην Πράγα αλλά θα επαναλάβουμε με αφορμή τον Μαρτινού την εκτίμηση και το βαθύ σεβασμό των Τσέχων προς τη μουσική. Η Τσεχία σφύζει από μουσική ζωή, κι ένας πολύ μεγάλος αριθμός συνθετών και ερμηνευτών συντελούν στο αποτέλεσμα να μην υπάρχει σχεδόν καμία οικογένεια που κάποιο μέλος της να μη παίζει μουσική! Ακολουθεί ένας πολύ πρόχειρος κατάλογος  τσέχων συνθετών, παλαιότερων και νεώτερων. Παρακολουθείστε ενδεικτικά τη σχέση γυναικών και ανδρών συνθετών!

Ινστιτούτο Μαρτινού, Πράγα

ADAMEK Ondrej (1979),BACHOREK Milan (1939),BARTA Jiri (1935)
BARTA Lubor (1928-1972), BARTON Hanus (1960),BAZANT Jaromir (1926)
BERG Josef (1927-1971),BEZDEK Jiri (1961), BLAHA Ivo (1936)
BLATNY Pavel (1931), BODOROVA Sylvie (1954), BURGHAUSER Jarmil (1921-1997)
BUZEK Václav (1956), CEREMUGA Josef (1930-2005)
ČIHÁK Miloš (1958), DLASK Vojtech (1979), DOMAZLICKY Frantisek (1913-1997)
DOUBRAVA Jaroslav (1909-1960), DOUSA Eduard (1951)
DUSEK Jan (1985), DVORACEK Jiri (1928-2000), DVORAKOVA Marketa (1977)
EBEN Petr (1929-2007) , EMMERT Frantisek Gregor (1940)
FALTUS Leos (1937), FELD Jindrich (1925-2007), FELIX Vaclav (1928)
FILA Jan (1982), FILAS Juraj (1955), FISCHER Jan F. (1921-2006)
FISER Lubos (1935-1999), FLOSMAN Oldrich (1925-1998)
FOLTYNOVA Lenka (1971), FORRO Daniel (1958), FRIED Alexej (1922)
FUCHS Robert (1972), GAVLASOVA Petra (1976)
GEMROT Jiri (1957), GRAHAM Peter (1952), GROULIK Jiri (1979)
HABA Alois (1893-1973), HAAS Pavel (1899-1944), HANUS Jan (1915-2004)
HAVELKA Svatopluk (1925-2009), HEJNAR Robert (1969), HRABANEK Pavel (1946) HORINKA Slavomir (1980), HURNIK Ilja (1922)
HURNIK Lukas (1967) , HUSA Karel (1921), HYBLER Martin (1977), ISTVAN Miloslav (1928-1990)
IVANOVIC Marko (1976), JANOVICKY Karel (1930)
JAROCH Jiri (1920-1986), JEZEK Jaroslav (1906-1942)

JEZKOVA Olga (1956), JIRACKOVA Marta (1932), JIRAK Karel B.(1891-1972)
JIRASEK Ivo (1920-2004), KABELAC Miloslav (1908-1979)
KADERABEK Jiri (1978), KALABIS Viktor (1923 - 2006), KALACH Jiri (1934-2008)
KALAVSKA FALTUSOVA Eva (1976), KAPR Jan (1914-1988)
KAPRAL Vaclav (1889-1947), KAPRALOVA Vitezslava (1915-1940)
KLEIN Gideon (1919-1945), KLEMENS Adam (1967), KLUSAK Jan (1934)
KOFRON Petr (1955), KOHOUTEK Ctirad (1929), KOLLERT Jiri (1943)
KOPECKY Pavel (1949), KOPELENT Marek (1932), KORTE Oldrich F.(1926)
KOSUT Michal (1954), KOTIK Petr (1942), KRAL Zdenek (1971)
KRASA Hans (1899-1944), KRCEK Jaroslav (1939), KREJCI Isa (1904-1968)
KUBICKA Miroslav (1951), KUCERA Vaclav (1929), KURZ Ivan (1947)

KVECH Otomar (1950), LABURDA Jiri (1931), LEJSEK Vlastimil (1927)
LIDL Vaclav (1922-2004), LOUDOVA Ivana (1941), LUKAS David (1981)
LUKAS Zdenek (1928-2007), MACHA Otmar (1922 - 2006), MALEK Jan (1938)
MAREK Josef (1948), MAREK Martin (1956), MARTINU Bohuslav (1890-1959)
MARATKA Krystof (1972), MATEJ Josef (1922-1992), MATEJU Zbynek (1958) MATOUSEK Lukas (1943), MATOUSEK Vlastislav (1948), MATYS Jiri (1927)

MEDEK Ivo (1956), MOJZIS Vojtech (1949)
NEJTEK Michal (1977), NEUMANN Veroslav (1931 - 2006)
NOVAK Roman Z. (1967) , NOVAK Jan (1921-1984), NOVAK Vitezslav (1870-1949)
OBROVSKA Jana (1930 - 1987), ODSTRCIL Karel (1930-1997), OSTRCIL Otakar (1879-1935), PALENICEK Josef (1914-1991), PALKA Tomas (1978)
PALLAS Roman (1978), PARSCH Arnost (1936), PAZOUR Jiri (1971), PELIKAN Miroslav (1922-2006)
PINOS Alois (1925-2008), PLACHKA Michaela (1981), POKORNY Petr (1932-2008)
POLOLANIK Zdenek (1935), PUDLAK Miroslav (1961) , RATAJ Michal (1975)
REJSEK Radek (1959), RIEDLBAUCH Vaclav (1947), RUZICKA Rudolf (1941)
RUZICKOVA Katerina (1973), RUT Josef (1926-2007), RYBAR Jaroslav (1942)
RYCHLÍK Jan (1916-1964), SCHAEFER Theodor (1904-1969), SCHULHOFF Ervin (1894-1942), SESTAK Zdenek (1925), SIMON Ladislav (1929)
SLAVICKY Klement (1910-1999, SLAVICKY Milan (1947) , SLEZAK Pavel (1941)
SLIMACEK Jan (1939), SLIMACEK Milan (1936), SLUKA Lubos (1928), SMOLKA Jaroslav (1933), SMOLKA Martin (1959), SOKOLA Milos (1913-1976), SOUKUP Vladimir (1930), SOMMER Lukáš (1984), SOMMER Vladimir (1921-1997), SRNKA Miroslav (1975) , SKRLOVA Barbara (1975), STEDRON Milos (1942), STEDRON Milos Orson (1973), STOCHL Ondrej (1975), SVOBODA Milan (1951), TAUSINGER Jan (1921-1980), TEML Jiri (1935), TROJAN Vaclav (1907-1983), TRUHLAR Jan (1928-2007), ULLMANN Viktor (1898-1944), VACEK Milos (1928), VACKAR Dalibor C.(1906-1984), VALEK Jiri (1923-2005), VICAR Jan (1949)
VIKLICKY Emil (1948), VORLOVA Slava (1894-1973), VÖRÖSOVA Jana (1980), VOSTRAK Zbynek (1920-1985), WAJSAR Petr (1978)
WIMMER Vladimir (1960), ZAJICEK Jeronym (1926)
ZAMECNIK Evzen (1939), ZEMEK Pavel (1957), ZOUHAR Vit (1966)
    

Centrum Bohuslava Martinů, η κουλτούρα στην υπηρεσία της τουριστικής προβολής

δείτε και ακούστε:

http://www.youtube.com/watch?v=R4AMQX0c6z4&feature=fvsr

http://www.youtube.com/watch?v=8fqn10Mq_TU&feature=PlayList&p=78627FB67528715F&index=0

http://www.youtube.com/watch?v=bbHSfFyALiQ&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=AaI-0-lDm2s&feature=related

Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr
(Ιούλιος 2009)
Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας