ΒRUNO DOZZA - ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (στον Γιάννη Ευσταθόπουλο)

ΒRUNO DOZZA

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στον Γιάννη Ευσταθόπουλο

Tον Απρίλιο του 2015 είχα την τιμή να συμμετάσχω στο Διεθνές Συμπόσιο Κιθάρας που οργανώθηκε στη Βασιλική Ακαδημία των Βρυξελλών – μια πρωτοβουλία της καθηγήτριας της σχολής, Αντιγόνης Γκόνη.
Όντας διδακτορικός φοιτητής και βοηθός ερευνητή του ιδίου ιδρύματος, είχα την ευκαιρία να οργανώσω μια συναυλία – σχετική με τα ερευνητικό μου θέμα – και να παρουσιάσω την προσαρμογή μου στο έργο του Ernest Hemingway – “Για ποιον χτυπά η καμπάνα” – υπό την μορφή αφήγησης αποσπασμάτων από το πρωτότυπο κείμενο και συνοδείας μουσικής του Bruno Dozza* για κιθάρα και κουαρτέτο εγχόρδων. Το έργο του Dozza βασίζεται στο αντίστοιχο έργο του Roberto Gerhard (1896-1970) που γράφτηκε το 1965. Η προσαρμογή του Dozza εκτελέστηκε για πρώτη φορά το 2012 στο Βερολίνο, ενώ η πρεμιέρα του έργου στην εκδοχή του με αφηγητή δόθηκε πέρυσι, βασιζόμενη στην έρευνα μου για τον Gerhard και στη συνεργασία μου με τον Bruno Dozza. Στην πρεμιέρα συνέπραξα με την Ασπασία Φραγκουλοπούλου (αφήγηση) και το Νostos String Quartet. Με αφορμή την συναυλία, κατά τη διάρκεια της παραμονής του Bruno Dozza στις Βρυξέλλες και εν μέσω προβών, είχα τη χαρά να συζητήσω με τον συνθέτη σχετικά με το έργο του, το ισπανικό ρεπερτόριο, τον Roberto Gerhard και την ιδέα μου να εισάγω αφηγητή χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από τη νουβέλα.

 

Γιάννης Ευσταθόπουλος και Bruno Dozza

 

Γ.Ε.: Είμαι πολύ χαρούμενος που βρίσκεστε μαζί μας αυτές τις μέρες. Για να αρχίσουμε πείτε μας πως ξεκίνησε η σύνθεση αυτού του έργου;

Μ.Ν.: Το 2011 συναντήθηκα με το Γερμανό κιθαρίστα Jürgen Ruck στη Μαδρίτη οπότε και μου έδειξε το έργο του Roberto Gerhard για σόλο κιθάρα “Για ποιον χτυπά η καμπάνα”. Το έργο ουσιαστικά απαρτίζεται από μικρά κομμάτια τα οποία επένδυσαν μουσικά την τηλεοπτική παραγωγή του BBC “For Whom the Bell Tolls”. Στην πρόσφατη έκδοση του 2006, ο Meirion Bowen συνέδεσε τα κομμάτια συνθέτοντας έτσι μια σουίτα. Ο Jurgen ωστόσο είχε την αίσθηση ότι η κιθαριστική σουίτα υστερούσε σε ένταση και δυναμική σε σύγκριση με την εντύπωση που δημιουργούσε η δραματοποιημένη εκδοχή του έργου του Hemingway. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι το έργο αυτό αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα του Ισπανικού κιθαριστικού ρεπερτορίου, καθώς οι συνθέτες της λεγόμενης γενιάς του ‘27 σπάνια συνέθεταν για κιθάρα. Ύστερα από προτροπή του Jurgen, διασκεύασα το έργο για κιθάρα και κουαρτέτο εγχόρδων. Η πρεμιέρα δόθηκε το 2012 από το Scharoun Ensemble, σύνολο μουσικής δωματίου της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου.

Γ.Ε.: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της μουσικής του Gerhard και ειδικότερα αυτού του έργου;

Μ.Ν.: Το έργο αυτό ανήκει στην τελευταία του περίοδο, γραμμένο μόλις πέντε χρόνια πριν το θάνατο του το 1970. Το θεωρώ ένα πολύ ιδιαίτερο έργο, καθώς συνοψίζει όλα τα στάδια της εξέλιξης του συνθέτη. Ο Gerhard ξεκίνησε ως μαθητής του Pedrell και του Granados, εκπροσώπους της ισπανικής εθνικής σχολής, αλλά έπειτα μελέτησε για πέντε χρόνια με τον Schoenberg, προσεγγίζοντας έτσι τις τάσεις του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Κατά τις δεκαετίες του ‘50 και ‘60, συνέθεσε ηλεκτρονική μουσική, μουσική για θέατρο αλλά και για ταινίες, όπως ειναι και το έργο στο οποίο αναφερόμαστε. Η σύνθεση αυτή έχει σαφείς επιρροές απο την παραδοσιακή μουσική, όπως είναι φυσικό, αφού η νουβέλα αναφέρεται στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα εισάγει κάποιες παραδοσιακές μελωδίες και δύο λαικά τραγούδια. Κυρίως όμως παρουσιάζει έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο ανάμειξης της παράδοσης με το μοντερνισμό. Η μουσική κάποιες  φορές αρχίζει με ένα κιθαριστικό κλισέ, όπως είναι τα rasgueados, και καταλήγει σε δωδεκαφθογγικά αποσπάσματα. Το ίδιο συμβαίνει άλλωστε και στα κουαρτέτα εγχόρδων του, οπου χρησιμοποιώντας σειραϊκές τεχνικές διατηρεί Ισπανικό χρώμα και ήχο. Για παράδειγμα, μία πολυσυγχορδία που αποτελείται από ένα τμήμα μια σειράς κάνει χρήση συγκεκριμένων διαστημάτων έτσι ώστε να προσδίδει μια Ισπανική χροιά. Κατά την γνώμη μου ο Gerhard είναι σαν τον Bartók, ένας σύγχρονος συνθέτης που χρησιμοποιεί στοιχεία από την λαϊκή παράδοση.

Γ.Ε.: Ποια θέματα δανείστηκατε ώστε να αναπτύξετε το κουιντέτο;

Μ.Ν.: Βασικά πολλές ιδέες προέρχονται από το έργο του Gerhard για κιθάρα. Επιπλέον άντλησα ιδέες από τα κουαρτέτα του, από το έργο Cantares για κιθάρα και φωνή.
Τα rasgueados, στην αρχή και στο τέλος του πρώτου μέρους, είναι δανεισμένα από το έργο του Libra για σύνολο μουσικής δωματίου, όπου για παράδειγμα ενώ στο αυθεντικό η κιθάρα συνοδεύεται από ρούλο στα τυμπάνια εγώ χρησιμοποιώ τρέμολο στο τσέλο. Γενικά είναι ένα συνεχόμενο παιχνίδι αναφορών! Πολλές αναφορές γίνονται στον Manuel de Falla. Η αρχή του έργου είναι απόλυτα εμπνευσμένη από το El Amor Brujo αλλά και από το κοντσέρτο του για πιάνο. Κάποιες άλλες φορές χρησιμοποιώ μια δωδεκαφθογγική σειρά του αυθεντικού για να αναπτύξω το μέρος των εγχόρδων. Γενικά το έργο βασίζεται σε μεγάλο μέρος του στις ανοιχτές χορδές τις κιθάρας. Για παράδειγμα, στην αρχή του έργου ο Gerhard δημιουργεί μια μετάλλαξη του κουρδίσματος της κιθάρας από καθαρές τέταρτες σε αυξημένες τέταρτες.

Γ.Ε.: Πράγματι, η αίσθηση μου είναι ότι αφήσατε το κιθαριστικό μέρος το ίδιο, προσθέτοντας δεξιοτεχνικές καντέντσες, αλλά ότι δουλέψατε κυρίως στο κουαρτέτο.

Μ.Ν.: Ναι, για τη κιθάρα διατήρησα τα αυθεντικά μέρη μεταφέροντας κάποια απο αυτά στα έγχορδα.

 

To κοαρτέτο εγχόρδων Nostos και ο Γιάννης Ευσταθόπουλος στην κιθάρα

 

Γ.Ε.: Έτσι λοιπόν η ερώτηση που έπεται είναι: Νιώθετε ότι είναι ένα έργο δικό σας ή μία σύνθεση του Gerhard;

M.N.: Είναι ένα έργο για κιθάρα του Gerhard επεξεργασμένο από μένα αλλά τελικά είναι δική μου σύνθεση. Είναι μια νέα σύνθεση βασισμένη σε μια άλλη. Λατρεύω αυτού του είδους τη δουλειά. Είναι σαν ένας διάλογος με έναν σπουδαίο συνθέτη του παρελθόντος. Ήμουν πολύ χαρούμενος με το τελικό αποτέλεσμα. Η πρόθεσή μου είναι, τελικά το ποιος είναι ο συνθέτης, να περάσει σε δεύτερη μοίρα. Πιστεύω πως κάποιες φορές είναι πολύ πιο δύσκολο να δημιουργήσεις μουσική πάνω σε μια άλλη, από το να αρχίσεις από το μηδέν. Για να προστεθεί μια γράμμη απαιτείται τεράστια προσπάθεια. Όπως και όταν ο Falla γράφει συνοδείες πάνω σε γνωστά λαϊκά τραγούδια δημιουργώντας κάτι σπουδαίο.

Γ.Ε.: Συμφωνώ απόλυτα. Το γεγονός ότι το έργο γράφτηκε σε αποσπασματική μορφή για ταινία είναι σαν να δίνει το υλικό, τα σχέδια και τις ιδέες έτοιμα για επεξεργασία.
Η κιθάρα συχνά έχει σολιστικά μέρη. Θεωρείτε το έργο αυτο σαν ένα κουιντέτο ή σαν έργο για κιθάρα και κουαρτέτο εγχόρδων;

Μ.Ν.: Πρόθεση μου δεν ήταν να γράψω ένα κοντσέρτο, αλλά ένα έργο μουσικής δωματίου. Αυτό το σύνολο είναι ένα έξοχος συνδυασμός και δεν καταλαβαίνω γιατί οι συνθέτες δεν συνθέτουν συχνότερα για τέτοιο σύνολο.

 Γ.Ε.: Θα ήθελα να αφιερώσουμε το τελευταίο μέρος της συζήτησης μας περί της προσθήκης αφήγησης στο έργο σας και την αποψινή συναυλία. Φυσικά μετά τη συνάντηση και τις συζητήσεις μας, έχω καλύτερη κατανόηση του έργου σας. Ωστόσο, η εκτέλεση του μας προκαλούσε μεγάλη δυσκολία στη σύνδεση των διαφορετικών μερών. Οι σημαντικές διακυμάνσεις των διαθέσεων και της υφής μεταξύ των μερών, δημιουργούσαν αδυναμία συνοχής στο σύνολο του έργου. Έτσι μου ήρθε και η ιδέα του αφηγητή ως συνεκτικού κρίκου.

Μ.Ν.: Για μένα είναι κάτι καινούριο και πράγματι το έργο αποκτά ακόμα περισσότερη δραματικότητα. Βέβαια, η αρχική ιδέα μου ήταν να χτίζεται η ιστορία της νουβέλας μόνο μέσω της μουσικής. Προσπάθησα να δημιουργήσω ιδανικά ένα αφαιρετικό μουσικό πλέγμα, ώστε να συνδέσω το δραματικό περιεχόμενο των μουσικών ιδεών του Gerhard. Η ιδέα σου ωστόσο να χρησιμοποιήσεις αφηγητή είναι πολύ ενδιαφέρουσα, γιατί η πλοκή χτίζεται παράλληλα και από τα δύο κείμενα (λογοτεχνικό και μουσικό), που αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους.

Γ.Ε.: Η ιδέα μου ήταν να βάλω αναφορές από τη νουβέλα και να βοηθήσω στην ουσία το κοινό να χτίσει πιο εύκολα την ιστορία.

Μ.Ν.: Νομίζω πως η ιδέα σου δουλεύει πολύ καλά. Η νουβέλα είναι πράγματι ένα κλασικό αριστούργημα και βρίσκω υπέροχο τον τρόπο που ο συγγραφέας περιγράφει το Ισπανικό ταμπεραμέντο.

 

Bruno Dozza, Nostos quartet και Γιάννης Ευσταθόπουλος

 

Γ.Ε.: Στην ουσία αναλύουμε την Ισπανική ιστορία υπό το πρίσμα ενός Αμερικανού (Hemingway) και σήμερα ενός Ιταλού που ενδιαφέρθηκε για το έργο του Gerhard! Ποια είναι όμως η οπτική των Ισπανών για τον εμφύλιο;

M.Ν.: Ζω στην Ισπανία από το 1993 και αγαπώ αυτή τη χώρα, αλλά πιστεύω ότι τους είναι ακόμα δύσκολο να μιλάνε για το παρελθόν τους. Και όχι μόνον για τον Εμφύλιο Πόλεμο. Αν μιλήσουμε για τη μουσική, οι Ισπανοί συνθέτες δε θέλουν να έχουν καμία αναφορά στην παραδοσιακή τους μουσική. Για αυτό το λόγο και δεν συνθέτουν τόσο για κιθάρα. Και όταν το κάνουν αποφεύγουν τελείως τα ισπανικά κλισέ. Ξέρω πολλούς που γράφουν για κιθάρα και κοιτούν προς περισσότερο ευρωπαικές τάσεις. Η κιθάρα συνδέεται υπερβολικά με τον Νασιοναλισμό. Καταλαβαίνω αυτόν τον προβληματισμό, αλλά στην περίπτωση του Gerhard νιώθω ότι το πρόβλημα αυτό λύνεται με έναν πολύ ιδιαίτερο και προσωπικό τρόπο.

Γ.Ε.: Κατά τη γνώμη μου, μια σημαντική ερώτηση είναι, αν οι συνθέτες της γενιάς του ’27, που στην ουσία ήταν οι μοντερνιστές της Ισπανίας, συνέθεταν για την κιθάρα ως Νασιοναλιστές ή ήθελαν να προάγουν το μοντερνισμό μέσα από την κιθάρα ως εθνικό σύμβολο της Ισπανίας;

Μ.Ν.: Πιστέυω πως πραγματικά προσπάθησαν να συμβαδίσουνμε τις Ευρωπαικές τάσεις, εμπνευσμένοι βέβαια από την Ισπανική κουλτούρα. Σημαντικό παράδειγμα είναι ο Lorca και ο Falla. Δυστυχώς όμως οι συνθέτες δεν παρήγαγαν πολλή μουσική για κιθάρα.

Γ.Ε.: Άλλωστε κάτι που παραβλέπουμε οι κιθαρίστες συχνά, είναι ότι και πιο πριν, οι Albeniz και Granados δεν συνέθεσαν ποτέ για κιθάρα.

Μ.Ν.: Η κιθάρα θεωρούνταν τότε πιο πολύ ως παραδοσιακό όργανο, αλλά ταυτόχρονα ενέπνεε το πιανιστικό και ορχηστρικό γράψιμο της εποχής. Έχω δείξει το κουιντέτο σε Ισπανούς και κάποιες φορές είναι κριτικοί απέναντι στην επιστροφή στην παράδοση. Επίσης κάποιοι αρνούνται να αναγνωρίσουν τον Gerhard ως ένα τόσο σπουδαίο συνθέτη. Το πρόβλημα με την ισπανική μουσική δημιουργία, είναι ότι ο Εμφύλιος πόλεμος διέκοψε όλη την εξέλιξη του.

Γ.Ε.: Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ρωτήσω ποια είναι αυτά τα στοιχεία που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ώστε να ερμηνεύσουμε “σωστά” αυτή τη μουσική, εφόσον δεν έχουμε πολλά αντίστοιχα έργα της γενιάς του ’27 στο κιθαριστικό ρεπερτόριο;

Μ.Ν.: Νομίζω πως το κλειδί είναι να μην τη θεωρήσουμε ως τυπική ισπανική μουσική, αλλά και γενικότερα να έχουμε μια πιο ευρεία προσέγγιση αυτής της γενιάς. Δεν θεωρούμε τον Bartók ως έναν καλό Ούγγρο συνθέτη αλλά ως έναν μεγάλο δημιουργό του 20ου αιώνα. Και αυτή είναι η απάντηση μου. Να μην αντιμετωπιστεί αυτό το έργο ως ένα τυπικό ισπανικό έργο για κιθάρα αλλά ως μια σύνθεση που ανήκει στην σφαίρα της παγκόσμια μουσικής δημιουργίας.

Γ.Ε.: Ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας και τη συνεργασία.

 

Παρακάτω μπορείτε να δείτε ένα απόσπασμα από τη Βέλγικη πρεμιέρα του έργου
στην αίθουσα της Βασιλικής Ακαδημίας των Βρυξελλών

 

* Ο Βruno Dozza γεννήθηκε στο Μιλάνο το 1962. Σπούδασε πίανο με την Carla Weber Bianchi και σύνθεση με τον Vittorio Fellegara. Επίσης παρακολούθησε μαθήματα διεύθυνσης στο Real Conservatorio de Madrid, Riva del Garda, Academia Chigiana(Siena) κ.α. ενώ ασχολήθηκε επίσης με την Φιλοσοφία σπουδάζοντας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου. Από το 1993 ζει στην Ισπανία διδάσκοντας σε ανώτατες σχολές όπως Conservatorio Superior de Córdoba, Real Conservatorio Superior de Música de Madrid και τα τελευταία χρόνια στο Universidad Europea de Madrid (UEM).
Έργα του έχουν εκτελεστεί σε διεθνή φεστιβάλ και αίθουσες συναυλιών, ραδιοφωνικές παραγωγές σε περισσότερες από δεκαπέντε χώρες και έργα του έχουν περιληφθεί σε πολλά δίσκους. Το 2002 ήταν επίτημος συνθέτης τις Ισπανικής Ακαδημίας της Ρώμης. Μερικά από τα σύνολα και σολίστες που έχουν συνεργαστεί μαζί του είναι: The Scharoun Ensemble-Berlin, Ensemble Innovación, Zahir Ensemble, Württemberg Chamber Orchestra, Plural Ensemble,  Orquesta Sinfónica de Castilla y León, the Moscow Contemporary Music Ensemble, Chamber Orchestra Band-Art, οι πιανίστες Claudio Martínez Mehner και Eldar Nebolsin, κιθαρίστες Jürgen Ruck και Elena Càsoli.
Το 2004 ολοκλήρωσε την όπερα “Terrasanta” σε κείμενο του Antonio Monroy. Το έργο εκτελέστηκε για πρώτη φορά στο διεθνές φεστιβάλ της Λουκέρνης στην Ελβετία υπό τη διεύθυνση Pablo Mielgo.
Ακούστε έργα του: https://soundcloud.com/bruno-dozza

* Για τον Roberto Gerhard, περισσότερες πληρφορίες μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα  http://www.robertogerhard.com/

Γιάννης Ευσταθόπουλος
Νοέμβριος 2015
efstathopoulos.yiannis@gmail.com

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)