CLARA
Ένα φιλμ για την Κλάρα Βικ-Σούμαν (1819-1896)
με σκηνοθέτρια την Χέλμα Μπραμς- Σάντερς
Στα μέση Μαίου οι φιλόμουσοι-σινεφίλ είδαν στις κινηματογραφικές αίθουσες μια όμορφη ταινία που αφορά στην προσωπικότητα της συζύγου του Ρόμπερτ Σούμαν, στην πάντα σταθερή, δυνατή σχέση της με το σύζυγό της αλλά και την ιστορικά αμφισβητούμενη σχέση της με τον σχεδόν εικοσάχρονο (τότε που γνωρίστηκαν) Γιοχάννες Μπράμς (Malik Zidi) που δείχνει εντυπωσιασμένος και από την μουσικό αλλά και από την γυναίκα Κλάρα, συγχρόνως. Πρόκειται για ουγγρογερμανική παραγωγή που πρόσφατα κυκλοφόρησε και σε DVD.
Ντύσσελντορφ – 1855
Το 1850, έξι χρόνια πριν από τον θάνατο του τραγικού συνθέτη, στο Ντύσσελντορφ η οικογένεια Σούμαν καταφέρνει να στεγαστεί σ’ ένα υπέροχο μεγάλο σπίτι, χάρη στην άνεση που εξασφαλίζει η σολιστική της καριέρα της πολύ σπουδαίας πιανίστριας και συνθέτριας Κλάρα Σούμαν, αλλά και η γενικευμένη αποδοχή της συνθετικής μεγαλοφυίας του συζύγου της, που συνθέτει ακατάπαυστα και διευθύνει ο ίδιος (αλλά με την δική της συν-διεύθυνση) εκείνη τη εποχή της Συμφωνία αρ. 3 του Ρήνου και ολοκληρώνει την όπερα Γενοβέφα. Την ίδια εποχή ο Σούμαν γράφει το περίφημο κοντσέρτο για βιολοντσέλο που δυστυχώς δεν πρόλαβε να ακούσει να ερμηνεύεται όσο ήταν ζωντανός. Στην ταινία βλέπουμε πώς η φιλία των τριών πρωταγωνιστών εξελίσσεται σε πνευματική σχέση, οικιότητα και συνεργασία με κύριο στόχο τη μουσική απόλαυση, μέσα στο σπίτι των Σούμαν. Βλέπουμε την πανέμορφη Κλάρα λίγο περισσότερο από 30 ετών τότε (Martina Gedeck) να στέκει με αγάπη, αυτοθυσία, πάντα δυναμικά και εποικοδομητικά κοντά στον -λίγο περισσότερο από σαράντα ετών- δοκιμαζόμενο σύζυγό της (Pascal Greggory), την βλέπουμε να χάνει λίγο -λίγο την φωτεινή της όψη και να μεταβάλλεται σε μια δυστυχισμένη γυναίκα που συνειδητοποιεί το βάρος των ευθυνών απέναντι στα παιδιά και στη ζωή της και την αδυναμία της να κάνει το μαγικό εκείνο «κάτι» για να επαναφέρει την χαμένη ψυχική ισορροπία του συζύγου της που ολοένα απομακρύνεται από την πραγματικότητα, υποφέρει από προβλήματα ομιλίας και έντονες αυπνίες, κάνει απονενοημένες προσπάθειες, βυθίζεται στον φόβο, την αμφιβολία, την μοναξιά και ήδη τα δύο τελευταία του χρόνια τα περνά αναγκαστικά σε υψηλού κύρους ειδικευμένο ίδρυμα – ψυχιατρικό άσυλο- στη Βόννη. Οι επιστήμονες της εποχής ήρθαν σε δύσκολη θέση με την υπόθεση Σούμαν, μη μπορώντας παρ’ όλες τις προσπάθειες, να παρακολουθήσουν την περίπλοκη αυτή αρρώστια που εμφανιζόταν συνεχώς πιο απειλητική, με πολύπλοκες παραμέτρους και τους έκανε συνεχώς να σηκώνουν τα χέρια ψηλά…
Ρόμπερτ Σούμαν (αριστερά) και Γιοχάννες Μπραμς (δεξιά, 1853)
Το ερώτημα αν η σχέση της Κλάρα με τον Μπραμς πήγε πιο πέρα από τη φιλία, την αλληλογραφία και τον πλατωνικό έρωτα δεν απαντιέται ούτε στην ταινία, εξ άλλου τα γεγονότα θα μπορούσαν ίσως να φωτιστούν μόνον από την μεταξύ τους αλληλογραφία. Η αλληλογραφία έχει χαθεί στο μεγαλύτερο μέρος της. Ένα είναι βέβαιο, ότι ο Μπραμς την ερωτεύτηκε βαθιά και δεν έκρυψε σε όλη τη ζωή του την αφιερωμένη αυτή αγάπη. Αργότερα βοήθησε αποφασιστικά την Κλάρα Σούμαν στην συγκέντρωση, την επιμέλεια και την έκδοση των έργων του Ρόμπερτ Σούμαν και πρόσφερε στην ίδια και τα παιδιά της ιδανική στήριξη στα χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατο του Σούμαν. Η ίδια έπαιξε τα πρώτα του έργα για πιάνο στο κοινό με μεγάλη επιτυχία από την αρχή της γνωριμίας τους και ο Μπραμς αυτό δεν σταμάτησε ποτέ να το εκτιμάει. Σε μια από τις ωραιότερες σκηνές εμφανίζονται οι τρεις πρωταγωνιστές, ενώ η Κλάρα στο πιάνο παίζει την δεύτερη σονάτα του Μπραμς μπροστά στα συγκινημένα μάτια των δύο μεγάλων συνθετών. Ο πρώτος έφυγε νωρίς από τη ζωή της, ο δεύτερος δεν έπαψε ποτέ να γράφει έργα εμπνεόμενος από εκείνη.
η σκηνοθέτρια
Η Helma Sanders-Brahms (1940), απόγονος του αδελφού του Γιοχάνες Μπραμς, το 1979 είχε ήδη παρουσιάσει μια ταινία με τίτλο Deutschland bleiche Mutter. Επρόκειτο για μια σκιαγράφηση του μέσου γερμανού, σε μια εποχή γκρίζα για την πατρίδα της – την δεκαετία του 1930- που είχε συζητηθεί ποικιλοτρόπως τότε, όπως θυμάμαι, για τον σκληρό πολιτικό τρόπο με τον οποίο περιέγραφε την ιστορία μιας μάνας που έπρεπε να επιβιώσει και να μεγαλώσει μόνη τα παιδιά της όταν στράτευσαν τον σύζυγο της στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Η Σάντερς αυτοχαρακτηρίζεται ως ένα τυπικό παιδί του Πολέμου, θεωρείται μια από τις πολύ σοβαρές προσωπικότητες του γερμανικού νέου κινηματογράφου με επιλεκτική και πολυμορφική αισθητική και ιδιαίτερα πλούσια μόρφωση. Εργάστηκε ως συνεργάτρια του Παζολίνι του Λελούς και του Βιμ Βέντερς για πολλά χρόνια, αποκτώντας κοντά τους γνώση της αισθητικής του κινηματογράφου.
Η ταινία Clara χρειάστηκε δέκα χρόνια προετοιμασίας και εν τέλει ολοκληρώθηκε το 2008. Η σκηνοθέτρια κινήθηκε σεβόμενη ασφαλώς τα ίδια τα γεγονότα αλλά με βαθύτερο στόχο να δείξει «προς τα έξω την τεράστια συμβολή της Γερμανίας στην ανάδειξη και την παραγωγή πολιτισμού». Θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως φιλμ περισσότερο ψυχολογικό και ελάχιστα θεαματικό.
Η χρονιά 1852 που η ταινία περιγράφει πολύ γλαφυρά είναι ίσως η τραγικότερη από τις εμπειρίες της Κλάρα Σούμαν αλλά και εκείνη που φαίνεται να συνειδητοποιεί ότι ο νέος φίλος τους, ο Γιοχάνες Μπραμς, αυτός ο ταλαντούχος νέος με το παιδικό χαμογελαστό πρόσωπο, θα είναι από εκεί και μετά ένας απαραίτητος άνθρωπος που συνάμα είχε προλάβει ήδη να κερδίσει το θαυμασμό και την αποδοχή του Σούμαν, που το Σεπτέμβρη του 1853 επιχειρεί να πνιγεί πέφτοντας στο Ρήνο και μετά, αποφασίζει να δεχτεί ότι πρέπει να νοσηλευτεί σε νοσοκομείο. Η Κλάρα εκείνη την εποχή ήταν και πάλι έγκυος στο τελευταίο από τα παιδιά της!
Κλάρα Σούμαν, 1853
Τα χρόνια 1853 και 1854 παίρνουν κεντρική θέση στην ταινία και διαγράφουν την τελευταία ενότητα, την απελπισία, τον αποχωρισμό και την νέα, μοναχική, δύσκολη πραγματικά φάση της ζωής της Κλάρα. Η γυναίκα που για χάρη του συζύγου της απώθησε ακόμα και την μεγαλύτερη επιθυμία της, να γράφει μουσική, κάτι που ο ίδιος δεν συμπαθούσε σαν ιδιότητα σε εκείνη, εκφράζοντας της ακόμα και μισογυνισμό και επαναλαμβάνοντας της συχνά ότι το ότι ήταν πιανίστρια ήταν αρκετό, τώρα θα πρέπει να ζει έχοντας χάσει τα πάντα.
Κλάρα και Ρόμπερτ από την ταινία
δείτε και ακούστε:
http://www.youtube.com/watch?v=umOXLxWGh94&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=B8lZQWSSQQ8&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=D5GmaO8F6oo&feature=related
Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr
(Ιούλιος 2009)
Επιμέλεια σελίδας: Κώστας Γρηγορέας