ΑΡΙΩΝ
ΜΝΗΜΗ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΖΑΖ, 2009
Τιμούμε και φέτος την προσφορά σημαντικών μουσικών τής τζαζ με την συμπλήρωση δεκαετιών από τον θάνατό τους, συμβάλλοντας έτσι στην διατήρησή τους στην μνήμη τών φίλων τής μουσικής αυτής.
Το 1939 πεθαίνει σε ηλικία μόλις 30 χρονών ο Chick Webb, ικανότατος τυμπανιστής και ιδρυτής μίας δυναμικής ορχήστρας σουίνγκ, με την οποία συνεργάστηκε το 1934 η μόλις δεκαεξάχρονη τότε Ella Fitzgerald. Η ορχήστρα του υπήρξε πολύ αγαπητή στο κοινό της εποχής και κλασικός παραμένει ο δίσκος της «Stompin’ at the Savoy».
Το 1959 η τζαζ χάνει τρία μεγάλα αστέρια της: Ο Sidney Bechet που γεννήθηκε το 1897, υπήρξε αρχικά κλαρινετίστας στο στυλ τής Νέας Ορλεάνης, κατόπιν ο πρώτος σπεσιαλίστας στο σοπράνο σαξόφωνο και μάλλον ο πρώτος άξιος σολίστας τής τζαζ. Μουσικός με φλογερό ταμπεραμέντο και πλούσιο μελωδικό παίξιμο, εκπλήσσει πάντοτε με την κυρίαρχη παρουσία του, όπου και αν ακούγεται.
Την ίδια χρονιά φεύγει και ο γεννημένος το 1909 Lester Young. Ο Young έφερε στο τενόρο σαξόφωνο έναν διαφορετικό ήχο από τον καθιερωμένο τρόπο παιξίματος που είχε ως τότε καθιερώσει ο Coleman Hawkins (για τον οποίο γράφουμε πιο κάτω). Η συγκρατημένη προσέγγιση στο παίξιμό του, επηρέασε αργότερα γόνιμα το νέο στυλ τής κουλ τζαζ, που άρχισε να επικρατεί από τα μέσα της δεκαετίας του ’50, μετά το πιο «σκληρό» και άγριο μπίμποπ. Αν και σήμερα πια αναγνωρίζεται γενικότερα ως ένας από τους μεγάλους μουσικούς του είδους, δεν είναι πολύ γνωστός ακόμα και σε αρκετούς φίλους της τζαζ.
Για την τραγουδίστρια Billie Holiday (γεν. 1915), γνωστότατη και δημοφιλέστατη παντού στον κόσμο αλλά και στην Ελλάδα, σημειώνουμε μόνον ότι το προσωπικό στυλ της έχει σχεδόν την απόλυτη αποδοχή, ενώ οι ερμηνείες των ελαφρών τραγουδιών που τραγούδησε φέρουν την ιδιαίτερη σφραγίδα της. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι η Holiday δεν ήταν τραγουδίστρια των μπλουζ όπως την παρουσιάζουν πολύ συχνά. Ασφαλώς μπορούσε να τα τραγουδήσει, αλλά στην μεγάλη δισκογραφία της τα μπλουζ είναι σπάνια, κάτι που βέβαια δεν μειώνει καθόλου την αδιαμφισβήτη αξία της.
Το 1969 πεθαίνει ο σαξοφωνίστας Coleman Hawkins (1904 -1969) που από νωρίς υπήρξε ο κυρίαρχος τού τενόρου σαξοφώνου. Χαρακτηρίστηκε από ένα άμεσο, δυναμικό και εκφραστικό στυλ και ένα ήχο που βρισκόταν σε απόλυτη αντίθεση με αυτόν τού Lester Young που ακολούθησε. Τελικά, ο Hawkins επηρέασε την πλειονότητα των μουσικών που ασχολήθηκαν με το τενόρο σαξόφωνο μέχρι και σήμερα.
Το 1979 έρχεται η απώλεια δύο πολύ διαφορετικών μουσικών: του Stan Kenton (γεν. 1912) και τού Charles Mingus (γεν. 1922). O Kenton υπήρξε πιανίστας, συνθέτης και ενορχηστρωτής μεγάλης ορχήστρας, με φιλοδοξίες πρωτοπορίας, πειραματισμών και τελειότητας. Όλα αυτά τα τίμησε, όμως όχι πάντα με επιτυχία. Η αστοχία και το αδιέξοδο φαίνονται σε αρκετές ηχογραφήσεις τής ορχήστρας του. Ωστόσο, σε πολλές άλλες, βασιζόμενος και στην βοήθεια εξαιρετικών πρωτοπόρων συνθετών - ενορχηστρωτών, μουσικών, σολίστ και τραγουδιστριών, άνοιξε πραγματικά νέους θαυμάσιους δρόμους που έφεραν την ορχήστρα του στην κορυφή, ενώ και η τζαζ πλουτίσθηκε με ενδιαφέρουσες δυνατότητες προχωρημένων συνθέσεων και ενορχηστρώσεων, που μάλλον δεν αξιοποιήθηκαν αρκετά από όσους ακολούθησαν.
Διαφορετική υπήρξε η καριέρα και η κατεύθυνση του Charles Mingus. Το βασικό του όργανο υπήρξε το κοντραμπάσο, με το οποίο πειραματίστηκε και ανέπτυξε νέες τεχνικές παιξίματος. Υπήρξε επίσης συνθέτης-ενορχηστρωτής και λίγο πιανίστας. Δουλεύοντας κυρίως με τα δικά του μικρότερα ή μεσαία συγκροτήματα, ο δυναμικός και απρόβλεπτος αυτός μουσικός, πέρασε τελικά όλη την φιλόδοξη και ανορθόδοξη μουσική του μέσα από διαφόρετικούς οργανικούς συνδυασμούς, όπου εναλλάσσονται και συνυπάρχουν το μπλουζ, το ελαφρό τραγούδι, το μπίμποπ, ο ελεύθερος συλλογικός αυτοσχεδιασμός, η σόουλ, οι κραυγές και η ηρεμία. Οι συνεχείς πειραματισμοί του τον έκαναν να πλησιάσει ακόμα και την ατονικότητα, το avant garde και την πλήρη ρυθμική ελευθερία. Όλα τα στοιχεία δηλαδή που έκαναν τον Mingus πολύ δημοφιλή και εκλεκτό τής κριτικής!
Το 1989 φέρνει το τέλος του τρομπετίστα Roy Eldridge σε ηλικία 78 ετών. Ο Eldridge εντυπωσίασε ως σολίστας της εποχής τού σουίνγκ (από 1934 ως το ‘50), με δυναμικό και φιλόδοξο παίξιμο, τις δύσκολες για την τρομπέτα υψηλές νότες του και τις ανταγωνιστικές μουσικές «συγκρούσεις» του (cutting contests) με άλλους συναδέλφους του. Έπαιξε σε αρκετές μεγάλες ορχήστρες τζαζ και επηρέασε ιδιαίτερα τον νεαρό Dizzy Gillespie.
Το 1999 είναι ένας δυσάρεστος χρόνος, καθώς –όπως θα διαβάσετε και πιο κάτω - η τζαζ χάνει πολλούς γνωστούς αλλά και λιγότερο γνωστούς μουσικούς της. Ξεκινάμε με τον Milton Jackson (γεν.1923), εξαιρετικό βιμπραφωνίστα, μεγάλο σολίστα, και συνεχή πηγή δημιουργικής και όμορφης μουσικής. Στην μεγάλη δισκογραφία του έχει λαμπρή θέση η μόνιμη συμμετοχή του στο θαυμάσιο Modern Jazz Quartet, το οποίο ίδρυσε το 1951 ο πιανίστας John Lewis, ενώ δούλεψε και με πολλά άλλα σχήματα. Σήμερα ωστόσο, οι διάφοροι δίσκοι του είναι αρκετά σπάνιοι.
Ο Mel Torme’ (γεν.1925), υπήρξε βασικά ένας υπέροχος τραγουδιστής ελαφρών τραγουδιών και τζαζ, αλλά επίσης συνθέτης, στιχουργός, πιανίστας και τυμπανιστής. Φυσικά, πολύ λιγότερο γνωστός από τον σταρ Σινάτρα και μάλλον άγνωστος στην Ελλάδα, είναι ένας τραγουδιστής τής μοντέρνας τζαζ (μπίμποπ και κουλ). Με συμπαθητική φωνή, την οποία χειρίζεται άριστα, έχει ιδιαίτερες ερμηνευτικές ικανότητες κυρίως στην κουλ τζαζ, όταν συνοδεύεται από τα συγκροτήματά της. Όμως, χωρίς αμφιβολία, ο Τορμέ βρίσκεται μέσα στους μεγάλους τραγουδιστές και στα δύο είδη.
Τέλος ο Art Farmer (γεν. 1928), υπήρξε εκλεκτός και ποιοτικός τρομπετίστας τής μοντέρνας τζαζ, τόσο στο ύφος του κουλ, όσο και της μπίμποπ. Πρόκειται για ένα ακόμα μουσικό, ο οποίος δεν κατάφερε να φτάσει την δημοτικότητα και την εκτίμηση που απέσπασαν άλλοι συνάδελφοί του, καθώς το στυλ του ήταν πιο συγκρατημένο και λιγότερο εντυπωσιακό. Από την άλλη το παίξιμό του παρέμεινε πάντα σταθερό, ουσιαστικό και στην υπηρεσία μιας ελκυστικής μουσικής γλώσσας.
Ο χώρος τού περιοδικού αναγκάζει να περιορίσουμε τις παρουσιάσεις των παραπάνω μουσικών στο ελάχιστο. Προτρέπουμε τους εξοικειωμένους με την νέα τεχνολογία αναγνώστες να ανατρέξουν στο internet και το u-tube, όπου θα βρουν στοιχεία, αλλά κυρίως θαυμάσιες ιστορικές ηχογραφήσεις - βιντεοσκοπήσεις για πολλούς από αυτούς. Θα ήταν άδικο ωστόσο, έστω να μην αναφέρουμε απλά, μερικούς ακόμη αξιόλογους μουσικούς της τζαζ για τους οποίους συμπληρώνονται οι συμβολικές «δεκαετίες», ενώ θα πρέπει να πούμε ότι υπάρχουν ακόμη και πολλοί άλλοι που δεν υπάρχει χώρος να τους αναφέρουμε:
Αρχίζοντας από πιο παλιά: Ο τρομπετίστας Tommy Ladnier (1900-39), ο μπασίστας Paul Chambers (1935-69), ο κιθαριστής Grant Green (1931-79) και ο πιανίστας Phineas Newborn (1931-89). Από το «γρουσούζικό» 1999, αναφέρουμε τον τρομπετίστα Harry Edison (1915-99), τον βιμπραφωνίστα Red Norvo (1908-99), τον συνθέτη και ενορχηστρωτη Ernie Wilkins (1922-99), τον κιθαριστή Charlie Byrd (1925-99), τον τρομπετίστα Lester Bowie (1941-99) και τέλος μία γυναικεία παρουσία: την τρομπονίστρια και ενορχηστρώτρια Melba Liston (1922-99).
Τέλος, μία ασυνήθιστη και ευχάριστη αναφορά: Στην Ελλάδα, οι νεώτεροι φίλοι τής μοντέρνας τζαζ προτιμούν το ιδίωμα τού hard bop και ως εκ τούτου την εταιρεία δίσκων Blue Note που το πρόβαλε ιδιαίτερα. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η εταιρεία αυτή ιδρύθηκε το 1939 και έτσι φέτος γιορτάζει τα 70 χρόνια της!