[συνεντεύξεις - κιθάρα]
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΜΠΟΥΝΤΟΥΝΗ
στον Κώστα Γρηγορέα
-Σολίστ, δάσκαλος, συνθέτης, ντουέτο με τη Μάρω Ραζή, επικεφαλής συνόλου με κιθάρες…
Μια πορεία προς την προσωπική ολοκλήρωση, ή απλά «έτσι τα ‘φερε η ζωή»;
Από τη στιγμή που κατάλαβα ότι μπορώ θαυμάσια να ζήσω χωρίς τη μουσική, ένοιωσα ολοκληρωμένος. Άρα, η πορεία προς την προσωπική ολοκλήρωση δεν έχει να κάνει μόνο με τη μουσική αλλά κυρίως έχει να κάνει με την οικογένεια μου, με τους ανθρώπους που αγαπώ. Χωρίς αυτούς, όντως δεν μπορώ να επιβιώσω. Άλλωστε, η “καριέρα” στην προσωπική μου ζωή ερχόταν πάντα πρώτη και δεύτερη (πολλές φορές και καταϊδρωμένη) η καριέρα μου στην μουσική (εδώ η Μάρω, όταν διαβάσει τη συνέντευξη θα μου κάνει την κλασσική ερώτηση “δηλ. το Ντουέτο δεν μετράει για σένα καθόλου;”).
Αλήθεια, αν ιεραρχούσες τις παραπάνω ιδιότητές σου στη μουσική, υπάρχει ‘πρώτη’ και ‘τελευταία’
Πρώτα στη συνείδησή μου είναι εκείνα που έχουν διάρκεια. Αυτό που θα μείνει για πάντα είναι οι νότες που έχω βάλει πάνω στο χαρτί. Άρα, εκ των πραγμάτων, η σύνθεση είναι πιο σημαντική. Κοίτα να δεις τι έμεινε από τον Paganini ή τον Segovia. Οι συνθέσεις και οι μεταγραφές.
Το δεύτερο που έχει διάρκεια είναι η ιδιότητα του δασκάλου. Αισθάνομαι πολύ περήφανος για τους περισσότερους από τους μαθητές μου πρώτα για το ήθος τους και μετά για τις επιδόσεις τους στη μουσική. Τα υπόλοιπα (Σολίστ, Ντουέτο) έχουν να κάνουν με πιο προσωπικές φιλοδοξίες, είναι πιο εφήμερα κι ως εκ τούτου, έπονται (και πάλι η Μάρω θα αναρωτηθεί αν “μετράει” για μένα το Ντουέτο!).
Ιωάννινα. Διεθνές Φεστιβάλ και Πανελλήνιο Σεμινάριο
-Παρατηρώντας ότι πολλοί από τους μαθητές σου ‘ψάχνονται’ με τη σύνθεση και τον αυτοσχεδιασμό, θα ήθελα να σε ρωτήσω κατά πόσον είσαι εσύ που τους επηρεάζεις προς αυτή την κατεύθυνση. Θεωρείς δηλαδή τη σύνθεση, ή έστω τον αυτοσχεδιασμό, σαν ένα στοιχείο απαραίτητο για την ολοκλήρωση ενός μουσικού, ή απλά ένα ‘επιπλέον στοιχείο’;
Είναι εντυπωσιακό το πόσο πολύ επηρεάζονται οι μαθητές από τους δασκάλους τους. Όπως ακριβώς τα παιδιά από τους γονείς, ίσως και περισσότερο. Προφανώς λοιπόν, πολλοί από τους μαθητές μου επηρεάζονται από μένα και γράφουν μουσική. Είναι ένα πράγμα που δεν το διδάσκω συνειδητά. Άλλωστε, όταν τελειώνει ένας μαθητής από εμάς, εκείνα που πραγματικά πήρε δεν τα έχουμε διδάξει ποτέ. Αυτό βέβαια είναι επικίνδυνο. Πολλοί είναι οι δάσκαλοι που θα έπρεπε να τους απαγορευθεί να διδάσκουν, όπως πολλοί είναι οι γονείς που θα έπρεπε να τους απαγορευθεί να κάνουν παιδιά.
Ηρώδειο. 28 Ιουνίου 2004.
-Πέρα από την αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική αξία, και παρά το γεγονός ότι το πλατύ κοινό αγκάλιασε με εντυπωσιακό, για τα δεδομένα του χώρου μας, τρόπο το σύνολο με τις ‘100 κιθάρες’ είναι πολλοί που εκφράζουν αντιρρήσεις για την καλλιτεχνική αξία ενός συνόλου με πολλές κιθάρες. Τι θα τους απαντούσες;
Δυστυχώς ή ευτυχώς, είμαι τελειοθήρας. Αυτό είναι ένα στοιχείο του χαρακτήρα μου που το έχω πληρώσει πολύ ακριβά. Με την ορχήστρα κατάλαβα ότι πρέπει να απαλλαγώ απ' αυτό, αν θέλω να κερδίσω εκείνα για τα οποία την δημιούργησα.
Η κιθάρα, σαν όργανο, καλλιεργεί την εσωστρέφεια. Σε “τραβάει” να απομονωθείς. Η δυσκολία της και η πολύωρη μελέτη που απαιτεί, σε οδηγεί σε επικίνδυνη μοναξιά. Είναι ό,τι χρειάζεται δηλ. για να μετατρέψει έναν άνθρωπο από υγιή σε “προβληματικό”. Ο Χατζιδάκις μου έλεγε ότι οι κιθαριστές του θυμίζουν μέλη “παραθρησκευτικής οργάνωσης σατανιστών” και όσοι έχουν μακριά νύχια στο δεξί χέρι θα έπρεπε να... συλλαμβάνονται. Θέλοντας λοιπόν να προστατευθώ δημιούργησα το Ντουέτο με τη Μάρω, θέλοντας να προστατέψω τους μαθητές μου δημιούργησα τους Κιθαριστές. Η ιστορία με τις 100 κιθάρες ήταν βέβαια μια τρέλα και μάλιστα επικίνδυνη, αφού κινδύνευα να χαρακτηριστώ γραφικός. Το να βάλεις 100 κιθαριστές (στο Ηρώδειο ήταν 154) που είχαν συνηθίσει να παίζει ο καθένας μόνος του, να παίξουν για πρώτη φορά όλοι μαζί και μάλιστα σε ένα χώρο ιερό, έμοιαζε με αυτοκτονία. Σ' αυτή τη συναυλία είχα και μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της ζωής μου παρά την πολλή δουλειά που προηγήθηκε. 'Όχι μόνο τα καταφέραμε να συντονιστούμε, όχι μόνο γέμισε το Ηρώδειο, αλλά το CD της συναυλίας που κυκλοφόρησε έφθασε στις πρώτες θέσεις σε πωλήσεις και έμεινε εκεί για αρκετούς μήνες. Αυτό σημαίνει αφ' ενός ότι οι κιθαριστές χαίρονται να παίζουν μαζί και αφ' ετέρου ότι υπάρχει κόσμος, υπάρχει κοινό που δεν θα καθόταν να αποβλακώνεται στην οθόνη της τηλεόρασης αν υπήρχαν κάποιοι να τον κινητοποιήσουν. Αυτά που λέω είναι όλα γνωστά. Εκείνο που δεν είναι γνωστό, είναι ότι ειδικά μετά τη συναυλία του Ηρωδείου, μόλις και μετά βίας γλύτωσα το εγκεφαλικό!
Ηρώδειο. 28 Ιουνίου 2004. "Οι Κιθαριστές" σε πανοραμική άποψη.
-Εκτός από τα σεμινάρια, διοργανώνεις στην Πάτρα κι έναν από τους πιο καταξιωμένους ελληνικούς διαγωνισμούς κιθάρας. Αλήθεια, σε ποιο βαθμό πιστεύεις ότι οι διαγωνισμοί μπορούν να επιδράσουν θετικά στην εξέλιξη ενός νέου μουσικού στη σημερινή εποχή; Και τελικά ανταγωνισμός στην τέχνη (αυτό που κατ’ ευφημισμό αποκαλούμε ‘ευγενή άμιλλα’) είναι θετικό κίνητρο για δημιουργία;
Τους διαγωνισμούς, ειδικά στη μουσική, τους απεχθάνομαι. Άλλωστε σαν νέος, είχα πολλές τραυματικές εμπειρίες, είτε έβγαινα πρώτος είτε όχι. Τραυματικές εμπειρίες είχα και όσες φορές διοργάνωνα ένα διαγωνισμό ή όποτε συμμετείχα στην κριτική επιτροπή. Πώς να βαθμολογήσεις το συναίσθημα; Τι βαθμό να βάλεις σε ένα ευαίσθητο παιδί που είναι εξαιρετικός μουσικός και τρακαρίστηκε από τον ανταγωνισμό και τι σε ένα αναίσθητο που δεν καταλαβαίνει τίποτα και βγαίνει να παίξει μουσική σαν να βρίσκεται σπίτι του; υπάρχει στο χώρο μας ένας κιθαριστής [προφανώς ανήκει στη δεύτερη κατηγορία] που το έχει πάρει εργολαβία και πάει και μαζεύει όλα τα πρώτα βραβεία. Βγάζει μεροκάματο από τους διαγωνισμούς! Θυμάσαι τον Σεργκέι Μπούμπκα, τον Πύρρο Δήμα; Κάπως έτσι! Άλμα επί κοντώ, Άρση Βαρών, Κιθάρα, Μουσική, Ποδόσφαιρο, όλα σ' ένα τσουβάλι!
Θα πρέπει πάντως να αναγνωρίσουμε ότι ένας διαγωνισμός δημιουργεί το κίνητρο να μελετήσεις περισσότερο, να βελτιωθείς. Μόνο γι' αυτό το λόγο, ενώ αντιπαθώ τους διαγωνισμούς, συμμετέχω σ' αυτούς. Οι μαθητές μου που λαμβάνουν μέρος έχουν συνηθίσει να παίζουν για να ευχαριστηθούν και όχι για να έρθουν πρώτοι!
1980. Μουσικός Αύγουστος. Ηράκλειο Κρήτης. Μ. Χατζιδάκις, Γ. Μουλουδάκης, Β. Μπουντούνης.
-Είναι γνωστό ότι υπήρξες προσωπικός φίλος του Μάνου Χατζιδάκι κι έχεις ζήσει όλο το κλίμα καλλιτεχνικού οργασμού της εποχής του «Τρίτου» κι όχι μόνο. Δε θα σε ρωτήσω τα αυτονόητα, όμως θα ήθελες να ‘διηγηθείς’ κάποια πράγματα που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν τους νεότερους μουσικούς, αυτούς που δεν είχαν την τύχη να γνωρίσουν τον μεγάλο συνθέτη;
Κάποτε πρέπει να σταματήσουμε την “αγιοποίηση” του Μάνου Χατζιδάκι. Όσοι ήταν φίλοι του ξέρουν πολύ καλά ότι είχε χιλιάδες ελαττώματα. Παρά τα ελαττώματα αυτά με έχει επηρεάσει όσο κανένας άλλος. Γι' αυτό δεν διστάζω να τον αναφέρω ως τον σημαντικότερο δάσκαλο που είχα.
Μου δίδαξε να περιφρονώ την καριέρα και τους καριερίστες, να αδιαφορώ για το χρήμα, να μην κάνω δημόσιες σχέσεις, να λειτουργώ μόνο με το συναίσθημα, να ξεχωρίζω τους ανθρώπους, να επιλέγω πολύ αυστηρά τους φίλους μου, να θεωρώ την κιθάρα ένα μικρό μέρος της μουσικής, τη μουσική ένα μικρό μέρος της ζωής, να είμαι απέναντι στους ισχυρούς και να παίρνω πάντα το μέρος των αδυνάτων να… να... Βέβαια και οι φίλοι του προσπαθήσαμε να του διδάξουμε και μείς μερικά πράγματα. Να μην είναι τόσο σπάταλος, να μην φουντώνει με το παραμικρό, να μην ξενυχτάει τόσο πολύ, να μην τρώει υπερβολικά, να μην καπνίζει, να μην στήνει τον κόσμο όταν έχει ραντεβού, να αρχίζει τις συναυλίες με λογική καθυστέρηση και όχι τρεις ώρες μετά, να μη διώχνει από τις συναυλίες του όποιον απ το κοινό δεν του αρέσει, να μην μας τηλεφωνεί στις 5 το πρωί να… να... Ήταν ανεπίδεκτος!. Δεν καταφέραμε να του μάθουμε απολύτως τίποτα. Εγώ δεν ξέρω αν υπήρξα καλός μαθητής, αυτό όμως που ξέρω είναι ότι εκείνος ήταν ένας Δάσκαλος! Όταν έφυγε, τον Ιούνιο του 1994 μη ξέροντας πως να αντιδράσω, έφτιαξα ένα μικρό κομματάκι, που λέγεται “Ένα Τραγούδι για τον Μάνο”. Εκεί μέσα λέω για τον Μάνο πολύ περισσότερα. Ίσως όλα.
|
|
ΑΚΟΥΣΤΕ ΣΤΟ ΤaR-radio.com:
Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν φίλος μου, ήταν οικογένεια μου κι αυτό εντελώς ανεξάρτητα από τη μουσική. Όταν ήμασταν μαζί, δεν μιλούσαμε σχεδόν ποτέ για μουσική! Σε βαθμό που “ξεχνούσε” πως έπαιζα κιθάρα! Ένα βράδυ στον “Μαγεμένο Αυλό” με ρώτησε αν ξέρω κανέναν καλό κιθαριστή να κάνει έναρξη στην Μουσική Ακαδημία της Κρήτης!!! Εγώ δεν θύμωσα. Αντίθετα έβαλα τα γέλια! Χαιρόμουν που με αντιμετώπιζε σαν φίλο του. Αυτό σημαίνει ότι με έχει επηρεάσει πολύ περισσότερο σε όλα τα υπόλοιπα εκτός της μουσικής. Τον Μάνο, σαν μουσικό, τον γνώρισα σε τρεις φάσεις. Η πρώτη ήταν στο σπίτι του όταν γεννιόταν μέσα του μια μελωδία κι έτρεχε στο πιάνο να την μεταφέρει στο χαρτί. Η δεύτερη ήταν στα στούντιο όπου τις περισσότερες φορές τσακωνόμαστε γιατί προσπαθούσε να μου επιβάλει πώς να παίζω! Η τρίτη ήταν στις συναυλίες όπου πάλι καυγαδίζαμε, ως την περίφημη συναυλία στο Αρχαίο Θέατρο των Φιλίππων που (την ώρα της συναυλίας), μάζεψα την κιθάρα μου και έφυγα, ορκιζόμενος πως δεν θα ξαναπαίξω ποτέ μουσική του. Αυτός ο όρκος κράτησε μέχρι την αποχώρησή του!
Μετά έπαιζα μετά μανίας.
Β. Μπουντούνης, Alirio Diaz, Έλενα Παπανδρέου
-Δεν είναι καθόλου σπάνιο (κι ούτε αθέμιτο) οι δάσκαλοι στην τέχνη να ‘επεκτείνουν’ την προσωπική τους καριέρα μέσω των μαθητών τους. Εσύ ως δάσκαλος έχεις την ευτυχία να καμαρώσεις μαθητές σου να κάνουν σπουδαία καριέρα. Αλήθεια, πόσο ‘επενδύεις’ στους μαθητές σου;
Μια μόνο φορά έκανα επένδυση στη ζωή μου (το 1999 στο χρηματιστήριο) και την πάτησα. Δεν συνηθίζω να επενδύω πουθενά, ούτε στα παιδιά μου και πολύ περισσότερο στους μαθητές μου. Όσους απ' αυτούς κάνουν σπουδαία καριέρα, από την μια τους καμαρώνω, από την άλλη νοιώθω πως αυτό δεν με αφορά προσωπικά. Όσο σπουδάζουν μαζί μου προσπαθώ να τους “βγάλω” το 100% των δικών τους δυνατοτήτων. Ο καθένας είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα και θέλει ξεχωριστή αντιμετώπιση. Αυτή είναι η πραγματική δυσκολία της διδασκαλίας. Ο καθένας έχει διαφορετικό ρεκόρ, το δικό του ρεκόρ. Αυτό θα πρέπει να το αντιληφθείς πολύ νωρίς, ώστε να βρεις την καλύτερη διαδρομή για να τον βοηθήσεις να το καταρρίψει. Αυτό όμως είναι το ένα σκέλος της διδασκαλίας. Το άλλο που είναι και το σημαντικότερο, έχει να κάνει με το ήθος τους. Αν πετύχω σ' αυτό το σκέλος, τότε οι μαθητές μου γίνονται “οικογένειά” μου, τότε νοιώθω αληθινά πετυχημένος και περήφανος γι' αυτούς.
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
-Σίγουρα είναι μια μεγάλη συζήτηση, αλλά με την πολυετή εμπειρία που έχεις σαν δάσκαλος και μέλος επιτροπών, δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό να σε ρωτήσω: Πώς κρίνεις την κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της μουσικής εκπαίδευσης; Όπου π.χ., παρόλο το κλίμα απαξίωσης που έχει δημιουργήσει το καθεστώς που διέπει τη λειτουργία των ωδείων στην Ελλάδα, ενίοτε υπάρχουν εξετάσεις για διπλώματα και πτυχία κατά πολύ δυσκολότερες από αυτές μεγάλων ωδείων και ακαδημιών του εξωτερικού. Πώς σχολιάζεις αυτό το παράδοξο;
Όταν ιδρύθηκαν τα μουσικά πανεπιστήμια είχαμε κάποια ελπίδα για βελτίωση της μουσικής εκπαίδευσης, αλλά χάθηκε στο δρόμο, όπως έχουν χαθεί όλες οι ελπίδες σ' αυτή τη χώρα. Γιατί και εκεί κυβερνούν Δημόσιοι Υπάλληλοι που κρύβονται πίσω από άλλους Δημόσιους Υπαλλήλους που κρύβονται πίσω από ένα χαρτί που τους δίνει το δικαίωμα να βγάζουν νόμους που τους βολεύουν. Κανείς δεν σκέφτηκε ότι ένα Πανεπιστήμιο, μια μουσική Ακαδημία δεν μπορεί και δεν πρέπει να έχει καμιά σχέση με σχολές που βγάζουν δικηγόρους ή χημικούς μηχανικούς. Η Σχολή Καλών Τεχνών, αναρωτιέμαι, δεν ήταν ένα καλό παράδειγμα για να φτιαχτεί μια καλή Ακαδημία Μουσικής; Έτσι, απ' αυτά τα πανεπιστήμια θα βγαίνουν εκατοντάδες πτυχιούχοι που το πιο πιθανό είναι να μην έχουν καμιά σχέση με τη μουσική! Όπως ακριβώς όταν δίνουν εξετάσεις για να μπουν σ' αυτά, όπου απουσιάζει ο ήχος, απουσιάζει η μουσική. Σ' όλο τον κόσμο, για να μπεις σε μια μουσική Ακαδημία, ή Πανεπιστήμιο, κάνεις το αυτονόητο. Παίζεις μουσική. Παίζεις βιολί, κιθάρα, πιάνο. Εδώ στη χώρα της ντροπής, δίνεις εξετάσεις στη ...βιολογία,...λατινικά... αρχαία... έκθεση άντε και αρμονία. Για να τελειώσουν, να πάρουν πτυχίο (αναγνωρισμένο) και να γίνουν Μουσικοί Δημόσιοι Υπάλληλοι. Φρίκη! Κι έτσι, οι αληθινοί μουσικοί θα συνεχίσουν (όπως γινόταν δεκαετίες τώρα) να βγαίνουν από τα Ωδεία!
Κων/νος και Λυδία Μπουντούνη, Β.Μπουντούνης, Αλέξανδρος Μυράτ, Μάρω Ραζή.
-Θα μπορούσαμε να πούμε δηλαδή ότι οι σκληρές εξετάσεις είναι μια προσπάθεια να απενοχοποιηθεί ένα ανεπαρκέστατο σύστημα μουσικής εκπαίδευσης;
Αν είχα τη δυνατότητα θα άλλαζα ριζικά το πρόγραμμα του Διπλώματος το οποίο έχει γίνει με πολύ κομπλεξικό τρόπο, ίσως για να μην υστερήσουμε από τα άλλα όργανα, για να δείξουμε τη ..μεγάλη μας αξία. Στο πρόγραμμα του Διπλώματος υπάρχει μάλιστα και... Κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα (!), λες και μιλάμε για τα “εκατοντάδες” κοντσέρτα για κιθάρα, λες και μιλάμε για όργανα όπως το βιολί και το πιάνο. Κι έτσι, όλα αυτά τα χρόνια ακούμε ξανά και ξανά στα Διπλώματα ένα από τα... τρία-τέσσερα κοντσέρτα που έχουν γραφτεί για κιθάρα (συνήθως το ίδιο) και όχι βέβαια από συνθέτες του αναστήματος του Μότσαρτ, του Μπετόβεν ή του Τσαϊκόφσκι. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να έχουμε τεράστια κατανόηση όταν βρισκόμαστε στις επιτροπές διπλωμάτων κιθάρας. Τα παιδιά μελετάνε σχεδόν δυο και τρία χρόνια το πρόγραμμα του διπλώματος που είναι το δυσκολότερο πρόγραμμα στον κόσμο. Λέγοντας αυτά δεν θέλω βέβαια με κανένα τρόπο να απαξιώσω το Ελληνικό Δίπλωμα, των Ελληνικών Ωδείων.
Ίσα-ίσα!
Όσα χαρτιά και αν φέρει κάποιος από το εξωτερικό, από οποιαδήποτε σχολή, ακαδημία ή πανεπιστήμιο, το μόνο χαρτί που έχει αξία το μόνο που θα αναγνωρίζουν οι πάντες, είναι και θα είναι το Ελληνικό Δίπλωμα και οι υπογραφές που έχει πάνω του.
με τη Μάρω Ραζή
-Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο δίσκος «Πες το με μια κιθάρα -2», όπου μαθητές σου παίζουν δημοφιλείς συνθέσεις σου. Μίλησέ μου για αυτό το εγχείρημα και κατά πόσον θα θελήσεις να το επαναλάβεις.
Αυτό το CD δημιουργήθηκε τυχαία, χωρίς κανένα προγραμματισμό. Μάλλον ήθελα να κάνω ένα ακόμα ..“τεστ” (από τα χιλιάδες που συνηθίζω) με μερικούς αγαπημένους μου μαθητές που τώρα είναι φίλοι μου. Τους πρότεινα λοιπόν να παίξουν σε ένα δίσκο με δικά μου έργα. Η ανταπόκριση ήταν τόσο συγκινητική που ακόμα κι εγώ ξαφνιάστηκα. Ζεστάθηκα λοιπόν, επέλεξε ο καθένας αυτό που του άρεσε, μπήκαμε στο στούντιο και βγήκε ένας οικογενειακός δίσκος με πολύ προσωπικά κομμάτια, αφού όλα αφορούν την κιθάρα και τις πολύ προσωπικές μου στιγμές. Ελπίζω να μην μου θυμώσουν όταν μάθουν ότι το CD αυτό ήταν στην πραγματικότητα η αφορμή για ένα ακόμα ...τεστ.
-Ασχολείσαι χρόνια με τις εκπαιδευτικές εκδόσεις κιθάρας, η σειρά μάλιστα ‘Ρεσιτάλ’ θα έλεγε κανείς ότι είναι από τις πιο επιτυχημένες εκδόσεις του χώρου μας και καλλιτεχνικά και εμπορικά. Αλήθεια, πιστεύεις ότι υπάρχει ακόμα χώρος για ελληνικές εκπαιδευτικές εκδόσεις, τώρα που μέσω διαδικτύου κάποιος μπορεί να προμηθευτεί το οποιοδήποτε βιβλίο σε ελάχιστο χρόνο, ακόμα κι από την Ιαπωνία;
Χωρίς να το καταλάβω βρέθηκα με 37 (!) βιβλία για την κιθάρα. Είτε τεχνικά, είτε εκπαιδευτικά, είτε συνθέσεις, είτε ανθολογίες. Είχα, φαίνεται, ως νέος δάσκαλος τέτοια αγωνία να βρω κομμάτια με καλή δακτυλοθεσία για τους μαθητές μου ή να βρω την κατάλληλη μέθοδο και τα κατάλληλα τεχνικά βιβλία, ώστε άρχισα να φτιάχνω τα δικά μου. Στις εκδόσεις αυτές βέβαια, έχει παίξει καθοριστικό ρόλο ο καλός μου φίλος και συνεργάτης Δημήτριος Ντούλιας καθώς και ο εκδοτικός μου οίκος Παπαγρηγορίου-Νάκας. Είμαι πολύ ευτυχής για την επιτυχία τους και για το γεγονός ότι έχω δει να τα διδάσκουν και καθηγητές της κιθάρας που δεν με ...συμπαθούν.
Αλκηστις Πρωτοψάλτη, Ευάγγελος Μπουντούνης
Η κιθάρα είναι ίσως το πιο αγαπημένο όργανο συνοδείας στη γη. Για πολλούς εκεί οφείλει την μεγάλη εξάπλωσή της. Για άλλους αυτή ακριβώς η πλευρά της είναι που ‘κρύβει’ την άλλη, τη σολιστική, την πιο σημαντική κατά τη γνώμη τους. Εσύ τελικά πως πιστεύεις ότι ‘δικαιώνεται’ περισσότερο η κιθάρα μας;
Ως σολιστικό όργανο, ή ως όργανο συνοδείας;
Από μικρός άκουγα να λένε για τον Σεγκόβια ότι πήρε την κιθάρα από όργανο συνοδείας και την μετέτρεψε σε όργανο συναυλιών δίπλα στο πιάνο και το βιολί. Αυτό είναι τραγικό. Πήρε δηλ. ένα όργανο που είναι ο Βασιλιάς της συνοδείας για να το μετατρέψει σε φτωχό συγγενή του βιολιού και του πιάνου ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου φτωχός συγγενής. Είναι ίσως το πλουσιότερο όργανο σε ηχοχρώματα με τον γοητευτικότερο ήχο και την πιο άμεση οικειότητα. Προχτές ο γιος μου κρατούσε πρόχειρα μια κιθάρα αγκαλιά στον καναπέ και αυτοσχεδίαζε χαλαρά, βλέποντας μάλιστα ένα έργο στην τηλεόραση. Του είπα ότι αυτό δεν θα μπορούσε να το κάνει με κανένα άλλο όργανο! Η κιθάρα έχει βέβαια πολύ αδύνατο ήχο κι αυτό κάποιοι το θεωρούν μειονέκτημα. Ίσως όμως αυτό να είναι το μεγάλο της πλεονέκτημα. Έχει την ένταση της ανθρώπινης φωνής. Ο Μηλιαρέσης είχε πει πως δεν είναι η κιθάρα που έχει αδύνατο ήχο, απλώς τα άλλα όργανα έχουν πολύ δυνατό!
με τη χήρα του Heitor Villa Lobos (Ουγγαρία)
Η εξέλιξη της τεχνικής της κιθάρας είναι εντυπωσιακή τα τελευταία χρόνια. Ακούμε κιθαριστές να κάνουν ‘επιδόσεις’ αδιανόητες για άλλες εποχές. Λογικό λοιπόν στην εποχή της ‘πρώτης εντύπωσης’ αυτοί να έχουν πολλά αβαντάζ, ειδικά όταν απευθύνονται στο μη ειδικό κοινό. Εσένα σε εντυπωσιάζουν οι ταχύτητες που αναπτύσσουν κάποιοι σημερινοί κιθαριστές; Και κάνω την ερώτηση αυτή σε ένα δάσκαλο που έχω ακούσει μαθητές του να πετυχαίνουν αξιοζήλευτες τεχνικές ‘επιδόσεις’!
Υπάρχουν ακόμα, δυστυχώς, κιθαριστές που μετράνε την αξία τους ανάλογα με το πόσες νότες παίζουν σε ένα... δευτερόλεπτο. Αυτό το ονομάζουν μουσική. Έχουν πάθει σύγχυση και μπερδεύουν την καλή τεχνική με την ταχύτητα. Ακόμα και για αυτοκίνητα να μιλούσαμε, ένα αυτοκίνητο δεν θεωρείται καλό επειδή απλά τρέχει γρήγορα, αλλά για εκατό ακόμα λόγους (ασφάλεια, φρένα, σταθερότητα, άνεση, μέγεθος, χώροι κλπ). Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για μουσική. Επίσης υπάρχουν κιθαριστές που λένε απίθανες φράσεις όπως: “Αυτός είναι καταπληκτικός κιθαριστής αλλά δεν έχει ωραίο ήχο”!!! Σαν να λένε ότι “αυτός είναι καταπληκτικός τραγουδιστής αλλά δεν έχει ωραία φωνή”!!! Μουσική ίσον ήχος. Για να είναι καλός ένας τραγουδιστής θα πρέπει να έχει ωραία φωνή. Ένας καλός κιθαριστής δεν θα πρέπει να έχει ωραίο ήχο; Αυτή η νοοτροπία έχει αλλάξει βέβαια τα τελευταία χρόνια. Ο κόσμος έχει απομονώσει αυτούς τους “δεξιοτέχνες” γι' αυτό και όταν δίνουν ρεσιτάλ τους ακούνε μόνο οι στενοί συγγενείς και φίλοι.
Πολύ γκρίνια υπάρχει τελευταία για κρίση στον χώρο μας. Τελικά περνάει κρίση η μουσική γενικά, η μόνο ο δικός μας μικρόκοσμος της κιθάρας;
Κρίση δεν περνά η μουσική, κρίση περνούν τα ρεσιτάλ κιθάρας και όσοι δεν το έχουν αντιληφθεί είναι βαθιά νυχτωμένοι! Μη μας ξεγελά το γεγονός ότι ο J. Williams γέμισε το Μέγαρο και εξαντλήθηκαν 2500 εισιτήρια σε λίγες μόνο ώρες. Αυτό το κατάφερε προσωπικά ο Williams. Είναι γεγονός ότι δεν έχουν γραφτεί μεγάλα έργα για κιθάρα. Οι μεγάλοι συνθέτες του παρελθόντος, δυστυχώς, δεν ασχολήθηκαν. Σήμερα, όλοι γράφουν γι' αυτήν αλλά δεν υπάρχουν μεγάλοι συνθέτες. Αυτό δημιουργεί μια μορφή κρίσης για το όργανο. Η γοητεία του ήχου της όμως δεν περνά κρίση! Οι εκφραστικές της δυνατότητες δεν περνάνε κρίση! Το γεγονός ότι εισχωρεί με απίστευτη ευκολία σε όλα τα είδη της μουσικής δεν περνά κρίση! Το γεγονός ότι είναι το πιο πλήρες όργανο για τη συνοδεία ενός τραγουδιού δεν περνά κρίση. Αυτά πρέπει να εκμεταλλευτούμε και να αναδείξουμε και όχι να τη συγκρίνουμε και να τη βάζουμε δίπλα στο πιάνο και το βιολί γιατί συγκρινόμενοι με αυτά (ως προς την ένταση του ήχου, το ρεπερτόριο κλπ.) είμαστε όντως φτωχοί συγγενείς.
Jose Romanillos, Χρήστος Τασούλας, Β.Μ. Φεστιβάλ Ιωαννίνων
Διαβάζοντας τα βιογραφικά των νεότερων κιθαριστών, προσωπικά νιώθω σχεδόν… ανύπαρκτος. Μιλάμε για ολόκληρους καταλόγους από αξιόλογα ‘χαρτιά’ και τίτλους. Πώς κρίνεις αυτό το ιδιότυπο σαφάρι τίτλων από τους νέους μουσικούς;
Εξετάσεις για το Δίπλωμα στο Εθνικό Ωδείο έδωσα το 1970. Ξέρεις πότε ενδιαφέρθηκα να πάρω το χαρτί του Διπλώματος στα χέρια μου; Το 1988(!!!) για να το στείλω για αναγνώριση στο Υπουργείο Πολιτισμού. Σχεδόν 20 χρόνια μετά. Πέρυσι, ένας μαθητής μου ήρθε στο Ωδείο έξαλλος, επειδή καθυστέρησε να πάρει το χαρτί του Διπλώματος… τρεις ολόκληρους μήνες. Αυτό δείχνει την άποψη μου για τα χαρτιά, αλλά κυρίως την τρομερή αλλαγή της εποχής μας που είμαστε όλοι “διπλωμένοι” σε κάποιο χαρτί.
Ποια είναι η ‘διαδρομή’ που ακολουθείς στην διδασκαλία;
Όταν χτίζεις ένα σπίτι, το σημαντικότερο απ' όλα είναι να το στηρίξεις καλά. Να βάλεις καλά θεμέλια, να οπλίσεις το μπετόν με τα κατάλληλα σίδερα και μετά να χτίσεις γερούς τοίχους. Αυτό για τους κιθαριστές σημαίνει: “φτιάχνω σταθερή τεχνική”. Στον τομέα αυτό είμαι αμετακίνητος, απόλυτος.. Όταν σε έναν μαθητή μου καταφέρω να χτίσω μια καλή τεχνική τότε τον αφήνω σχεδόν μόνο του να κάνει τη “διακόσμηση του σπιτιού”. Τον αφήνω ελεύθερο να δοκιμάσει να πειραματιστεί στην ερμηνεία, ελέγχοντάς τον, αλλά με πολύ “ύπουλο” τρόπο. Κάθε φορά που “τρώει τα μούτρα του” τον επαναφέρω διαρκώς, μέχρι να μπορέσει μόνος του να δώσει ένα προσωπικό στυλ στο παίξιμό του. Αυτό εννοώ όταν λέω πως εγώ δεν διδάσκω ερμηνεία. Γιατί εδώ μπαίνει το ερώτημα, εδώ είναι το κομβικό σημείο για έναν δάσκαλο. Τι είδους μαθητές θέλουμε να βγάλουμε; Με ισχυρή προσωπικότητα και άποψη για την ερμηνεία ή φωτοκόπιες δικές μας; Πάντως όταν μου λένε πως οι μαθητές μου δεν μοιάζουν καθόλου μεταξύ τους, δεν μοιάζουν καθόλου σε μένα τότε νοιώθω πως έχω πετύχει.
Το δεύτερο πράγμα που αφορά τη διδασκαλία είναι η πίστη μου ότι κανείς δάσκαλος δεν είναι καλύτερος δάσκαλος από τον ίδιο τον μαθητή. Αυτό κυριαρχεί στη διδασκαλία μου. Όλη μου η αγωνία είναι να μάθω τον μαθητή μου να γίνει καλός δάσκαλος του εαυτού του. Αν δεν “ακούσει” ο ίδιος τον καλό ήχο δεν θα μπορέσει να τον παράξει. Αν δεν “ακούσει” ο ίδιος “βρώμικες” νότες δεν θα μπορέσει ποτέ να τις καθαρίσει. Είμαι μανιακός με την καθαρή τεχνική, τον καθαρό και ποιοτικό ήχο. Μόνο έτσι θα μπορέσει ένας μουσικός να “φραζάρει” να “τραγουδήσει”. Εδώ βρίσκεται και το μεγάλο μειονέκτημα των κιθαριστών. Ενώ όλη η ζωή ενός τσελίστα ή ενός βιολονίστα είναι ό ήχος που θα του επιτρέψει να “τραγουδήσει” τις φράσεις, η ζωή ενός κιθαριστή είναι να παίξει 700 νότες το δευτερόλεπτο, λες και δεν μπορούμε να πάμε να δούμε τον Γιουσέιν Μπολτ να τρέχει τα 100 μέτρα σε 8.30''. Αυτού του είδους την κιθάρα που φιλοδοξεί να μας “πετάξει τα μάτια έξω” με αηδιάζει, ειδικά σήμερα, που με την τεχνολογία μπορείς να ηχογραφήσεις ένα κομμάτι και με τον υπολογιστή να διπλασιάσεις την ταχύτητά του. Η ζωή βέβαια και ο χρόνος, ευτυχώς, αποβάλλει αυτούς τους “δεξιοτέχνες” για να κρατήσει αυτούς που έχουν στόχο τη μουσική και όχι την επίδειξη.
Ηρώδειο. 28 Ιουνίου 2004.
-Πιστεύεις ότι οι γονείς έχουν πραγματικά συνειδητοποιήσει την παιδαγωγική αξία της μουσικής μόρφωσης;
Παρατηρώ ότι παρ' όλη την εξέλιξη της τεχνολογίας, παρ' όλο το σκουπιδαριό της τηλεόρασης παρ' όλη την τρεχάλα των παιδιών που κυνηγούν τη “μάθηση”, οι γονείς εξακολουθούν να στέλνουν τα παιδιά τους στα ωδεία να μάθουν ένα όργανο. Αυτό είναι παρήγορο που, έστω κι από ένστικτο, οι περισσότεροι γονείς αντιλαμβάνονται τη σημασία της εκμάθησης ενός οργάνου για την εξέλιξη των παιδιών. Πάντα πίστευα ότι εκείνοι που μπορούν να παίξουν ένα μουσικό όργανο είναι εξυπνότεροι από τους υπόλοιπους. Όχι ότι όσοι δεν παίζουν μουσικό όργανο είναι βλάκες, (κάθε αετός είναι πουλί αλλά κάθε πουλί δεν είναι αετός) απλώς δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να δοκιμασθούν. Οι διεργασίες που συντελούνται και οι εντολές που δίνει το μυαλό και η ψυχή στα χέρια για να παραχθεί με φυσικό τρόπο (όπως γινόταν εκατοντάδες χρόνια πριν) μια νότα, θα πρέπει να είναι η άμυνά μας απέναντι στο πάτημα ενός κουμπιού στον υπολογιστή. Οι χιλιάδες πράξεις που γίνονται μ' αυτό το πάτημα, η αφύσικη ευκολία ενός αποτελέσματος, δημιουργεί αφύσικα μυαλά. Η ενασχόληση των παιδιών με ένα μουσικό όργανο που κινητοποιεί το μυαλό και το συναίσθημα, αποτελεί την καλύτερη διέξοδο από το πνευματικό και συναισθηματικό τέλμα που τα απειλεί.
-Η Γη έχει γεμίσει από πάρα πολλούς εξαιρετικούς (θα έλεγα καλύτερα «άριστα καταρτισμένους») κιθαριστές και μουσικούς γενικότερα.
Όμως τι γνώμη έχεις για το επίπεδο της Σχολής της Κιθάρας στην Ελλάδα;
Θα πω κάτι κοινότυπο για όσους ξέρουν καλά τα πράγματα αλλά που θα φανεί παράξενο σε όσους είναι έξω από τον χώρο της κιθάρας.
Παρ όλο που ζούμε στην πιο ανοργάνωτη χώρα του κόσμου (και δεν μπορούμε να υπερηφανευόμαστε για πολλά πράγματα) για εκείνο που θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι είναι η Σχόλη της Κιθάρας! Η σχολή της κιθάρας στην Ελλάδα είναι μια από τις δυο τρεις καλύτερες στον κόσμο! Μου θυμίζει αυτό που ήταν κάποτε η "Σχολή" της Άρσης Βαρών σε πιο μόνιμο επίπεδο βέβαια και κυρίως πιο "καθαρή"!
Σε ένα μεγάλο Πανεπιστήμιο της Αγγλίας που παρακολούθησα τους φοιτητές για το Master διαπίστωσα για μια ακόμη φορά ότι δεν ήταν πιο καλοί από τους μαθητές της Μέσης Σχόλης σε ένα Ελληνικό Ωδείο! Αυτό το διαπιστώνουν πολύ καλά όσοι τελειόφοιτοι φεύγουν και πηγαίνουν να συνεχίσουν έξω.
Και τελειώνω με μια δημοσιογραφική ερώτηση, με σκοπό να βγάλω λαυράκι! Πως ήταν (και είναι) η επαγγελματική σου σχέση με τη Μάρω Ραζή;
Απ' όλες τις συνεργασίες που έχω κάνει, η Μάρω Ραζή ήταν η πιο δύσκολη. Από την πρώτη μέρα που παίξαμε μαζί (αν και.. γυναίκα) απαίτησε πλήρη ...ισοτιμία στο μοίρασμα των δύο κιθαρών. Σ' αυτό το θέμα δυστυχώς τον πρώτο καιρό την επηρέαζε και η Έλενα (Παπανδρέου) που της έλεγε συνεχώς: “Μην τον αφήσεις να σου πάρει τον αέρα στο ντουέτο, εσύ να διαλέγεις όποια κιθάρα θέλεις”. Αυτό ήταν καταστροφή! Οι πρόβες κατέληγαν σε τρομερούς καυγάδες. Στη σκηνή βγαίναμε χαμογελαστοί και στα παρασκήνια γινόταν χαμός. Ακόμα και κατά τη διάρκεια μια συναυλίας στη Ρόδο, όταν θύμωσε επειδή έπαιζα δυνατά πάνω στη μελωδία της, σταμάτησε να παίζει και με άφησε μόνο μου. Τώρα τα πράγματα είναι ήρεμα επειδή υποχώρησα! Νίκησε κατά κράτος όπως σε όλες τις μάχες ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα.
Παρ' όλα αυτά, η Μάρω τόσο στη μουσική όσο και στη ζωή είναι ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί τα τελευταία 20 χρόνια.
Φωτογραφίες με σημαντικές προσωπικότητες
(κλικ στις εικόνες για μεγέθυνση)
Κώστας Γρηγορέας
http://www.youtube.com/kostasgrigoreas
http://www.grigoreas.gr/
www.myspace.com/kostasgrigoreas
(Μάιος 2010)
_1.jpg)
