Aνοικτή επιστολή του πανεπιστημιακού καθηγητή
Αλέξιου Γ.Κ. Σαββίδη
προς τον Διονύσιο Τσακνή, Πρόεδρο της ΕΡΤ
Αξιότιμε κ. Τσακνή,
Ελπίζω να έχετε διαβάσει την ανοικτή επιστολή μου προς τη διεύθυνση της ΕΡΤ και τον υπουργό κ. Παππά, αρμόδιο για τα ΜΜΕ, με τίτλο Η πρωτοφανής παρακμή του Τρίτου Προγράμματος. Aν όχι σας την επισυνάπτω (http://www.tar.gr/content/index.php) .
Γνωρίζοντας ότι πολλά και δύσκολα θέματα θα έχετε να διαχειριστείτε από την υπεύθυνη θέση σας –μεταξύ τους και ζητήματα της ΕΡΑ- θα ήθελα στην συμπληρωματική αυτή επιστολή μου να σας απευθυνθώ όχι μόνο ως προς θεσμικό όργανο διοίκησης, αλλά και ως προς αναγνωρισμένο και καταξιωμένο μουσικό, όντας σίγουρος για την ευαισθησία σας προς την κλασσική μουσική, που στη χώρα μας προβάλλεται συστηματικά από έναν και μόνο σταθμό, το Τρίτο Πρόγραμμα (ΕΡΑ 3), του οποίου τον συντονισμό, από την εποχή της διεύθυνσης Χατζιδάκι και εντεύθεν, είχαν καταξιωμένοι μουσικοί δημιουργοί και ερμηνευτές, μεταξύ τους οι Σφέτσας, Τσαγγάρης, Παπαδημητρίου, Παπαγεωργίου. Παίρνω το θάρρος για τη νέα αυτή επικοινωνία, αφού ίσως να είμαι ανάμεσα στους συστηματικότερους ακροατές του Τρίτου εδώ και μισόν αιώνα, έχοντας εμπειρία όλων σχεδόν των φάσεων της ιστορίας και της εξέλιξής του και έχοντας κατά τα τελευταία χρόνια αρθρογραφήσει επανειλημμένα γι’ αυτό. ΄Ισως επίσης να μην γνωρίζετε ότι για το εγκληματικό κλείσιμο της ΕΡΤ, τον Ιούνιο του 2013, είχα αρθρογραφήσει εκτενώς επί πολλούς μήνες, όχι μόνο σε περιοδικά και στο διαδίκτυο, αλλά και σε μουσικολογικά μου βιβλία (π.χ. στους «Μαέστρους στο διαδίκτυο», εκδόσεις Ηρόδοτος, το 2014).
Θα προσπαθήσω εδώ να δώσω ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία, από τα οποία θέλω να ελπίζω ότι θα αντιληφθείτε ότι η εικόνα του Τρίτου δεν είναι αυτή που θα έπρεπε, διαβεβαιώνοντάς σας ότι αυτή δεν είναι μόνο δική μου εκτίμηση, αλλά και πολλών ακροατών του, όπως ενδεχομένως θα έχετε διαπιστώσει με τα μηνύματα και τη σχετική ανταλλαγή απόψεων στο διαδίκτυο, που ακολούθησε την πρώτη μου επιστολή προς εσάς. Και πάλι θα δώσω συγκεκριμένα παραδείγματα, ελπίζοντας να συμβάλλω στις προσπάθειες για ποιοτική αναβάθμιση της ΕΡΑ 3, αποφεύγοντας και πάλι να αναφερθώ σε συγκεκριμένα ονόματα (οι «παροικούντες την Ιερουσαλήμ» γνωρίζουν…).
Ποια είναι, λοιπόν, κατά τη γνώμη σας η σωστή ποσοστιαία αναλογία της κλασσικής μουσικής σε σύγκριση με τα υπόλοιπα είδη μουσικής καθώς και τις εκπομπές λόγου, με βάση την επιμορφωτική αποστολή του Τρίτου; Εξετάζοντας το καταστατικό ίδρυσης και τη λαμπρή ιστορία του σταθμού, διαπιστώνει κανείς πως πρόκειται πρωτίστως για θεματικό σταθμό κλασσικής μουσικής όχι για σταθμό «ποικίλης ύλης». Αν κάποιος επιθυμούσε την εξομοίωση του Τρίτου με τους άλλους σταθμούς της ΕΡΤ, με στόχο την μεγαλύτερη ακροαματικότητα, δεν θα δυσκολευόταν καθόλου να το επιτύχει. Είναι πολύ εύκολο, με την παράθεση εκπομπών για ελαφρά μουσική, ροκ, τζαζζ, λαϊκά, δημοτικά κ.ά. (χωρίς εδώ να θέλω να υποτιμήσω τα είδη αυτά, αφού ο ίδιος συχνότατα είμαι ακροατής ορισμένων από αυτά). Διάβασα τις πρόσφατες σχετικές δικαιολογίες του συντονιστή του Τρίτου στο facebook του σταθμού. Εμένα ως φορολογούμενο πολίτη που πληρώνει ΔΙΑΡΚΩΣ τέλος υπέρ της ΕΡΤ, οι δικαιολογίες αυτές δεν με πείθουν. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι το επίπεδο του προϊόντος που παράγεται και μεταδίδεται. To Tρίτο είναι καθρέπτης του πολιτισμού μας και ο πήχης πρέπει να ανεβεί άμεσα! Πιστέψτε με, έχουν δίκιο οι ακροατές που προειδοποιούν μέσω του facebook πως θα στραφούν σε ξένους σταθμούς κλασσικής μουσικής, ή πως ακούν ήδη μόνο τα CD τους! Αν θα είχατε την ευκαιρία να περάσετε από τα δισκοπωλεία κλασσικής μουσικής στη στοά όπερας της οδού Ακαδημίας, θα διαπιστώνατε ότι πολλοί φιλόμουσοι συζητούν αυτές τις ημέρες για το Τρίτο, με μεγάλο προβληματισμό και απογοήτευση.
Θα μπορούσατε και σεις να διαβάσετε στο facebook τον διάλογο του συντονιστή του Τρίτου με έναν ακροατή (κ. Σταυρίδη), ο οποίος ορθώς επισημαίνει το πρόβλημα της ποσοστιαίας αναλογίας κλασσικής μουσικής, λέγοντας: «Για φανταστείτε έναν σταθμό ποικίλης ύλης να έπαιζε 37% κλασσική μουσική πως θα αντιδρούσαν οι ακροατές του; Εν πάση περιπτώσει δεν θεωρώ ότι το θέμα είναι αριθμητικό αλλά νοθεύσεως του συγκεκριμένου θεματικού σταθμού. Και γνωρίζω πολύ καλά και από άλλους τομείς ότι η σύγχρονη και χωρίς αντιδράσεις μέθοδος εξαφανίσεως κάποιου ανεπιθύμητου είναι η νόθευσή του. Δια της νοθεύσεως εξαφανίζονται λαοί, δια της νοθεύσεως μπορούν να εξαφανιστούν και σταθμοί».
Θα ήθελα επίσης να θέσω υπόψη σας τα ακόλουθα ως συμπληρωματικά στην προηγούμενη επιστολή μου:
Νωρίς το πρωί μεταξύ επτά και οκτώ, την ώρα δηλαδή που πολλοί ακροατές του ραδιοφώνου οδηγούν πηγαίνοντας στη δουλειά, χρειάζονται μια ζεστή και ευχάριστη συντροφιά ενός εκφωνητή μουσικής εκπομπής. Το playlist που υπάρχει τώρα στην ΕΡΑ 3είναι πολύ ψυχρό και εκνευριστικό!
Ως προς την εκπομπή «Από τη δισκοθήκη του Τρίτου Προγράμματος», που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα Οκτωβρίου, ΕΚΤΟΣ ΚΙΒΩΤΟΥ, διαπιστώνει κανείς από την δημοσίευση του νέου προγράμματος του σταθμού ότι την παρουσιάζουν μουσικοπαραγωγοί για τους οποίους σας έκανα λόγο ανώνυμα στην προηγούμενη επιστολή μου. Σχετικά, λοιπόν,
1) Μόνο και μόνο ο τίτλος της «νέας» αυτής ζωντανής εκπομπής φανερώνει πως ακούμε και πάλι επαναλήψεις, διότι οι περισσότερες από τις ηχογραφήσεις αυτές έχουν μεταδοθεί επανειλημμένα στο παρελθόν. Μήπως η δισκοθήκη ανανεώθηκε πρόσφατα; Φοβάμαι πως η περίπτωση αυτή είναι απίθανη, αφού ο συντονιστής του Τρίτου στις απαντήσεις του προς διαμαρτυρόμενους ακροατές αποκάλυψε πως ο προϋπολογισμός είναι στο μηδέν. Τι νόημα ύπαρξης όμως έχει ένας ραδιοφωνικός σταθμός, όπως το Τρίτο, αν δεν ανανεώνει τακτικά τη δισκοθήκη του; Μήπως θα έπρεπε να κυκλοφορήσει ευρύτερα «μήνυμα» του σταθμού προς ενδεχόμενους δωρητές;
2) Στην εκπομπή που μεταδόθηκε το πρωί της ενάτης Οκτωβρίου η παραγωγός, ΞΕΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΤΕΛΕΙΩΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΟΡΙΖΕΙ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ, ΤΗ ΜΕΤΕΤΡΕΨΕ ΣΕ ΕΚΠΟΜΠΗ ΛΟΓΟΥ: συνομιλία επί 40 λεπτά (μέσω μεταφράστριας), με μια εκπρόσωπο της Πρεσβείας της Βενεζουέλας στην Αθήνα! Μας κούρασαν πολύ, κ. Τσακνή, με λογοδιάρροια στα ισπανικά, μιλώντας για ένα και μόνο θέμα: την επικείμενη έκθεση φωτογραφίας (με θέμα «Αυτόχθονες της Βενεζουέλας»), που διοργανώνει η πρεσβεία. Αντί να ακούσουμε μουσική (για αυτήν διψούμε!), τρελλαθήκαμε από τα ισπανικά, περιμένοντας επί πολλή ώρα τη μετάφραση, περί ενός θέματος οπωσδήποτε όχι τόσο σχετικού με τη μουσική! Θέλησαν να μας κάνουν και μάθημα ιστορίας, τονίζοντας πως η εξόντωση των ιθαγενών της Λατινικής Αμερικής είναι το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας (και όχι τα εγκλήματα των Ναζί στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο)! Γιατί όμως επιλέχτηκε ΜΟΝΟΝ αυτή η εκδήλωση και μάλιστα σε τόσο μακρόσυρτη κάλυψη; Γιατί δεν αναφέρθηκαν καθόλου ρεσιτάλ, συναυλίες, εκθέσεις ζωγραφικής και τόσες άλλες σημαντικές καλλιτεχνικές και πνευματικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα τις επόμενες ημέρες;
Ως συστηματικός ακροατής όπερας στο σαββατιάτικο Τρίτο (εκπομπή που έχουν στο πρόσφατο παρελθόν λαμπρύνει με τη συμβολή/παρουσίασή τους έγκριτοι μουσικοπαραγωγοί), γνώρισα αρκετή απογοήτευση τα δύο τελευταία Σαββατόβραδα (10 και 19 Οκτωβρίου). Γιατί η διάρκειά της περιορίστηκε στις δύο ώρες; Aυτό είναι ίσως ένα από τα ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΑΤΟΠΗΜΑΤΑ που έχουν λάβει χώρα και αποδεικνύει την αδυναμία του συντονιστή να έχει τον έλεγχο της κατάστασης! Ελάχιστες όπερες, κυρίως μονόπρακτες, μπορούν να παρουσιαστούν με κάποια επάρκεια στο πλαίσιο δίωρης εκπομπής, αφού όλες σχεδόν έχουν πολύ μεγαλύτερη διάρκεια, από τρεις έως τέσσερεις ώρες.
Η όπερα είναι ένα από τα σημαντικότερα είδη σύνθεσης στην ιστορία της μουσικής. Ως εάν ο κακός προγραμματισμός να μην ήταν αρκετός, ακούσαμε ΣΕ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ (όπως μας ανακοίνωσαν αμέσως πριν την εκπομπή), μια μάλλον μέτρια όπερα σύγχρονου Ουκρανού συνθέτη –αφού όμως ήταν επανάληψη, έπρεπε να συγκαταλέγεται στην «Κιβωτό του Τρίτου», στο πρόγραμμα Οκτωβρίου. Από την άλλη πλευρά, είχαμε μια άκρως εκνευριστική «παρουσίαση» από την παραγωγό: αντί για παράλληλη ομιλία ταυτόχρονα με την Ρωσσίδα εκφωνήτρια (όπως γίνεται σε όλες τις ραδιοφωνίες του κόσμου στις περιπτώσεις αναμεταδόσεων ηχογραφημένων έργων), εδώ είχαμε μια παγκόσμια πρωτοτυπία: προτιμήθηκε η διαδοχική παράθεση των φωνών. Η συνέπεια; Nα ακούμε επί πολλά λεπτά μόνο ρωσικά! Τέλος, ως προς τη διανομή των τραγουδιστών, η εν λόγω παρουσιάστρια/εκφωνήτρια ούτε καν επεξήγησε ΓΙΑ ΚΑΝΕΝΑΝ το είδος φωνής (αν είναι λ.χ. soprano, τενόρος, μπάσος κτλ)! Αδιανόητο και πρωτοφανές, με το οποίο γελούν ακόμη φιλικά μου πρόσωπα που είναι μέλη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής! Στο τέλος της εκπομπής ούτε καν ανέφερε τα ονόματά τους! Με τον τρόπο αυτόν όμως υποβαθμίζεται το Τρίτο και υποτιμάται η νοημοσύνη μας. Τέλος, για να είμαστε και απόλυτα χρονικά επίκαιροι, στις 19 Οκτωβρίου κατά την μετάδοση της όπερας του Τσαϊκόφσκυ «Γιολάντα», δεν ανακοινώθηκαν από την προφανώς άπειρη παραγωγό οι συντελεστές της ερμηνείας, παρά ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ (και, βέβαια, χωρίς αναφορά στο είδος των φωνών)! Η συγκεκριμένη παρουσιάστρια διαπράττει εδώ και χρόνια το ίδιο σφάλμα ως παρουσιάστρια του μεταμεσονύκτιου «Νοττούρνο» (1.00 με 7.00 π.μ.), όπου σπανίως στην εκφώνηση αναφέρει συντελεστές –μόνο στην αποφώνηση! Δυστυχώς δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί την άμεση σχέση του εκτελούμενου έργου με τους συντελεστές της ερμηνείας του! ΄Εχω εντοπίσει το πρόβλημα και σε άλλα άρθρα μου περί Τρίτου, αλλά …
Δεν θα ήθελα να σας κουράσω άλλο, αλλά η αναφορά ενός ακόμη σφάλματος που οφείλεται σε πλημμελή ενημέρωση/κατάρτιση ορισμένων συνεργατών του Τρίτου πρέπει να αναφερθεί. Σχετίζεται με την συχνή αναφορά της ελληνικής μετάφρασης ενός βιβλίου («Το μικρό χρονικό της Anna Magdalena Bach»), που παρουσιάζεται στο Τρίτο ως εάν να το έγραψε τον 18ο αιώνα η δεύτερη σύζυγος του Bach, Αnna Magdalena!!!. Δεν πρόκειται όμως, βέβαια, για αυτοβιογραφία της συζύγου του Bach, ούτε αποτελεί ντοκουμέντο περί της ζωής και του έργου του κορυφαίου Γερμανού συνθέτη: δυστυχώς για τους παραπλανημένους ακροατές είναι σύγχρονο λογοτεχνικό μυθιστόρημα της αγγλίδας Esther Meynell, που δημοσιεύτηκε ανώνυμα το 1925! Σας πληροφορώ πως οι μουσικολόγοι και οι διδάσκοντες στα Τμήματα Μουσικών Σπουδών των Πανεπιστημίων της χώρας (που βέβαια παρακολουθούν το Τρίτο) προβληματίζονται βαθύτατα με τα χάλια αυτά!
Αξιότιμε κ. Τσακνή, θα ήθελα να σας ζητήσω να ενσκήψετε στο πρόβλημα με τη δέουσα σοβαρότητα και να αναλάβετε πρωτοβουλίες, αναθέτοντας άμεσα τη διεύθυνση του Τρίτου σε κάποιον έμπειρο, μορφωμένο μουσικό/μουσικολόγο (με εν γένει γνώσεις φιλότεχνου), που αφενός θα ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ και αφετέρου θα πρέπει να επιλέξει άξιους συνεργάτες για εκπομπές υψηλού επιπέδου. Οι φιλόμουσοι ακροατές του Τρίτου θα σας το αναγνωρίσουν. Συνδέστε το όνομά σας και τη θητεία σας στο τιμόνι της ΕΡΤ με την αξιοκρατία. Μακάρι να μπορούσαμε να αναστήσουμε τον Μάνο Χατζηδάκι από τον τάφο για να επανέλθει στο Τρίτο! Εσείς όμως, από την υπεύθυνη θέση που κατέχετε, ελπίζουμε ότι θα φροντίσετε να βρείτε έναν ακόμη άξιο επίγονό του, ώστε να προλάβετε ένα ενδεχόμενο οριστικό ναυάγιο του Τρίτου!
Με την προσήκουσα τιμή,
Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης
Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
