Για το Δάσκαλο Δημήτρη Φάμπα
Ομιλία του Κώστα Γρηγορέα από τη εκδήλωση της 19ης Μαΐου 2006 στην αίθουσα του Ωδείου Φίλιππος Νάκας με τίτλο "Δημήτρης Φάμπας, ο Δάσκαλος. 10 χρόνια μετά"Θα ήθελα να μιλήσω για το τι κατάφερε ο Δημήτρης Φάμπας ως δάσκαλος της κιθάρας. Μάλιστα, περισσότερο για το πώς το κατάφερε. Η προσπάθειά μου θα είναι να είμαι αντικειμενικός, όσο αντικειμενικός μπορεί να είναι , ένας μαθητής που μιλάει για τον δάσκαλό του.
Η αλήθεια είναι, ότι ο χρόνος και η νοσταλγία εξωραΐζουν τα πράγματα. Ο θαυμασμός για τον δάσκαλο μένει, οι φυσιολογικές συγκρούσεις ενός νέου μουσικού με τον «μια γενιά πίσω» δάσκαλό του ξεθωριάζουν.
Ο Φάμπας κολυμπούσε σε μια θάλασσα από μαθητές. Οι νεώτεροι τον λάτρευαν «άνευ όρων». Οι πιο προχωρημένοι κάποιες φορές τον αμφισβητούσαν, αρκετές φορές μάλιστα έντονα. Θυμάμαι ότι αυτό τον πλήγωνε. Όμως δεν τον πτοούσε!
Σαν «ιεραπόστολος» της κιθάρας, συνέχιζε «απτόητος» την αποστολή του. Κάτι που με τα σημερινά μέτρα και σταθμά, θα μπορούσα να το πω και «προσηλυτισμό» κιθαριστών. Κάθε συζήτηση μαζί του είχε σαν απαραίτητη προϋπόθεση την αποδοχή του ότι η κιθάρα είναι το κέντρο του κόσμου του και του κόσμου μας.
Ιεραπόστολος λοιπόν αλλά όχι σε ανυποψίαστους, αλλά σε ήδη «πυροβολημένους» (όπως θα έλεγαν και οι Κρητικοί) από την αγάπη τους για τη μουσική και την κιθάρα ειδικότερα.
Θα δικαιολογήσω λίγο καλύτερα το γιατί μιλάω για προσηλυτισμό. Ο Φάμπας είχε τον τρόπο του να πείσει τον μαθητή ότι τα όποια όνειρά του για την κιθάρα είναι εφικτό να υλοποιηθούν. Μάλιστα με συγκεκριμένο και σίγουρο τρόπο: Τον τρόπο του δικού του "Θεού" του Andres Segovia! Τον όποιο τρόπο ακολούθησαν ο Williams, o Parkening, o Bream. η Presti κλπ. κλπ. (βέβαια και ο ίδιος) και πέτυχαν.
Δεν ξέρω αν όλα αυτά ακούγονται λίγο ειρωνικά, σας διαβεβαιώνω ότι δεν έχω καμιά τέτοια πρόθεση . Ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για αρκετά χρόνια πριν, σε πιο αθώες καλλιτεχνικά εποχές, που το μύθο σου (π.χ. τον Segovia) δεν τον είχες "καταναλώσει" σε video, σε δίσκους ή σε συναυλίες Ήταν ακριβοθώρητος, σε δύο τρεις δίσκους βινυλίου, σε κάποιες φωτογραφίες. Κι (επαναλαμβάνω), ΜΥΘΟΣ . Κατ΄ αρχή στο μυαλό και στη ψυχή του καλού μας δασκάλου και στη συνέχεια στη δική μας.
Το "σκηνικό" λοιπόν ήταν έτοιμο. Όμως και τα έργα ήταν εκεί:
Παρτιτούρες χειρόγραφες από τα σεμινάρια του Segovia (και όχι μόνο), δίσκοι βινυλίου, φωτογραφίες, βιβλία με σκίτσα στα οποία ο Segovia έδειχνε ακριβώς την τεχνική του.
Πάνω απ΄ όλα όμως ενθουσιασμός, φαντασία κι αγάπη για τους μαγικούς τόπους που συμβαίνουν όλα αυτά τα θαυμαστά πράγματα.
Τι άλλο άραγε χρειάζεται ένας νέος άνθρωπος για να "λιώσει" πάνω σε ένα όργανο; Μα την απόκτηση της αυτοπεποίθησης ότι έχει τις δυνατότητες για να καταφέρει να ζήσει σαν προνομιούχος στη θαυμαστή χώρα της καθαριστικής τέχνης.
Σε αυτό λοιπόν είναι που ο δάσκαλος είχε τον τρόπο του . Είχε το χάρισμα να βρίσκει το "κουμπί" του μαθητή του. Αυτό το είχα διαπιστώσει για σχεδόν όλους τους συμμαθητές μου, όμως μπορώ με λεπτομέρειες να σας περιγράψω την δική μου μόνο εμπειρία.
Ξεκινώ όμως με μια διευκρίνιση: Παρόλο ότι έδινα την εντύπωση του καλού και πειθαρχικού μαθητή, πρέπει να ομολογήσω ότι δεν ήμουν και τόσο εύκολη περίπτωση. Μου ήταν (και μου είναι) σχεδόν αδύνατον να ασχοληθώ σοβαρά με μουσική που δεν με "κεντρίζει". Ο Φάμπας λοιπόν δεν είχε κανένα πρόβλημα να "πάει με τα νερά μου", κάτι όχι και τόσο συνηθισμένο εκείνη την εποχή, μιας και οι περισσότεροι δάσκαλοι, (και ειδικά οι παλαιότεροι) δεν άντεχαν τις αμφισβητήσεις . Αυτός όμως ήταν αρκετά ανοικτός και δημοκρατικός για να αντέχει τις ιδιορρυθμίες μας. Κάτι βέβαια, που πρέπει να ομολογήσω, δεν το είχα μετρήσει δεόντως τότε, ίσως γιατί δεν είχα μάθει ακόμα τι σημαίνει "εγώ" και "αυθεντία" του δασκάλου.
Στην κριτική του δεν θυμάμαι να ήταν ποτέ ειρωνικός ή απορριπτικός. Οποιαδήποτε κριτική είχε τη επωδό: "Και ο τάδε τα κατάφερε και μπορείς και εσύ, που έχεις ταλέντο, που έχεις ικανότητες, που έχεις…έχεις… έχεις…" Βέβαια εδώ υπάρχει και ο αντίλογος, ότι έτσι μπορεί να δόθηκαν και λάθος ελπίδες σε ανθρώπους που δεν είχαν τα προσόντα. Όμως, εγώ, θα τον υπερασπιστώ: Ο Φάμπας σου έδινε την ευκαιρία να το παλέψεις. Άλλωστε δεν νομίζω ότι ήθελε ούτε ήταν στην ιδιοσυγκρασία του να θέλει να παίξει το ρόλο του αδέκαστου κριτή. Θα έλεγα ότι ήταν κάτι σαν προπονητής που προσπαθούσε να εκμαιεύσει το καλύτερο από τις όποιες δυνατότητες είχε ο καθένας μας. Κάτι που εκτός από εξαιρετικά καλλιτεχνική συμπεριφορά (κατά τη γνώμη μου) , είχε και ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα: τη δημιουργία ενός κύκλου ανθρώπων, που ανεξάρτητα από τις ικανότητες τους, δούλεψαν για να δούμε τη μετέπειτα μεγάλη άνθηση της κιθάρας στην Ελλάδα.
Ας σταθούμε όμως λίγο εδώ...
Είχε τότε η Ελλάδα τόσους θαυμάσιους σολίστες όπως έχει τώρα; Όχι φυσικά. Κι όμως οι αίθουσες ξεχείλιζαν στις συναυλίες. Γιατί υπήρχαν άνθρωποι πολλοί γύρω από την κιθάρα. Γιατί υπήρχε κοινό! Την άνθηση αυτή λοιπόν δεν την δημιούργησαν μόνο οι σπουδαίοι σολίστες που προσπάθησαν να μιμηθούν τον Segovia, τον Williams, τον Φάμπα ή τον Μηλιαρέση . Τη δημιούργησαν και αυτοί που ο Φάμπας και οι σύγχρονοι του τους έδωσαν "ρόλο" στο χώρο αυτό. Είτε για να γράψουν μουσική, είτε για να διδάξουν, για να οργανώσουν συναυλίες. Για να μπούν στις ορχήστρες των Ελλήνων συνθετών και τραγουδοποιών , κάνοντας την Κλασσική Κιθάρα πρωταγωνιστή της Νεότερης Ελληνικής Μουσικής και Τραγουδοποιίας.
Όμως, πολλές φορές ξεχνάμε το εξαιρετικά σημαντικό: Για να γεμίζουν τις αίθουσες με απίστευτη για τα σημερινά δεδομένα ευκολία .
(Είμαι σίγουρος ότι εμάς τους επόμενους η ιστορία θα μας κρίνει πολύ πιο αυστηρά, μιας και με την, πολλές φορές, ελιτίστικη και συντεχνιακή συμπεριφορά μας οι αίθουσες σιγά-σιγά άδειασαν, μιας και οι ακροατές συνήθως δεν βρίσκουν και πολύ ενδιαφέρον στις ζογκλερικές μας επιδείξεις και στην αλαζονική επίδειξη της αυθεντίας μας. Όμως… αυτό είναι «άλλου παπά ευαγγέλιο»)
Δεν είναι στις προθέσεις μου να αγιογραφήσω τον Δημήτρη Φάμπα..Θα ήταν άδικο. Η αγιογράφηση δημιουργεί ταυτόχρονα την καχυποψία ότι υπάρχουν πράγματα που πρέπει να κρυφτούν, να εξωραϊστούν.
Ο Δάσκαλος έκανε σίγουρα τα λάθη του. Για άλλα ήταν υπεύθυνος για άλλα όχι. Όπως όλοι μας!!!
Όμως κάνοντας τελικά "ταμείο" (όπως λέμε) μπορούμε αβίαστα να παραδεχτούμε ότι η προσφώνηση "Δάσκαλος" που εν ζωή χάρηκε να ακούει συνεχώς, είναι ένας τίτλος που λίγοι άνθρωποι στην τέχνη τον δικαιούνται τόσο πολύ. Όχι βέβαια γιατί ήταν πάνσοφος ή αλάνθαστος. Αλλά γιατί είχε τελικά τα χαρακτηριστικά του πραγματικού δασκάλου. Είχε τη γενναιοδωρία να προσφέρει οτιδήποτε ήξερε στους μαθητές του και θεωρούσε αυτονόητο ότι έτσι έπρεπε να κάνει . Οι μαθητές του ήταν η προέκταση του εαυτού του σαν καλλιτέχνη. Δεν αδιαφορούσε γι’ αυτούς.
Ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής του στο χώρο της μουσικής και φυσικά της καριέρας του. Κάθε επιτυχία τους συμπλήρωνε το puzzle της δικής του εκτελεστικής, συνθετικής και διδασκαλικής προσπάθειας.
Κι αν κάποιος έχει αντίρρηση, νομίζω ότι τα αποτελέσματα της δραστηριότητας του Φάμπα τον αποστομώνουν. Απλά μετρήστε πόσοι από τους μαθητές του βρίσκονται ανάμεσα στους εκλεκτούς της Ελληνικής Καθαριστικής Σχολής! Που μπορεί μεν κάποιοι από αυτούς να συμπλήρωσαν τις γνώσεις τους όπου τους δόθηκε η ευκαιρία, αλλά δεν έπαψαν ποτέ να νιώθουν ότι είναι " του Φάμπα ".
Αυτοί, με τη σειρά τους ανέλαβαν, συνειδητά ή ασυνείδητα, να μεταφέρουν τις (κατά τη γνώμη μου) βασικές αρχές της διδασκαλίας του:
1. Ότι η δεξιοτεχνία χωρίς τη μουσικότητα μπορεί να εντυπωσιάζει, αλλά δεν συγκινεί (ειδικά το πλατύ κοινό) σε τέτοιο βαθμό ώστε να φτιάξει πραγματικούς εραστές της κιθάρας .
2. Ότι η αγάπη μας για την τέχνη και οι γνώσεις μας πρέπει να προσφέρονται με γενναιοδωρία και χωρίς δισταγμό σε αυτούς που με σοβαρότητα και ειλικρίνεια μας το ζητούν.
Δεν ξέρω αν ήταν τόσο φιλοσοφημένος άνθρωπος ο Φάμπας. Είχε μία αγνότητα και μια πραότητα στη συμπεριφορά του, που εμένα τουλάχιστον μου έδιναν την αίσθηση ενός ανθρώπου που λειτουργούσε κυρίως με το ένστικτο και την ευαισθησία.
Ακόμα και στα όμορφα κομμάτια του, τα ομορφότερα νομίζω ότι είναι αυτά που είναι γραμμένα "με την καρδιά". Στην πολύχρονη και πλούσια καριέρα του υπήρξε συνθέτης, δάσκαλος αλλά και εξαιρετικός… "ψυχολόγος" (και το βάζω σε εισαγωγικά, μόνο γιατί νομίζω ότι συνειδητά δεν ένοιωθε ότι έχει αυτή την ιδιότητα).
Όμως στην ουσία της αυτή την ιδιότητα την υπηρέτησε με τεράστια επιτυχία, παρεμβαίνοντας θετικά στην καλλιτεχνική, αλλά και στην προσωπική ζωή των μαθητών του.
Άρα, την δικαιούται, όχι μόνο χωρίς εισαγωγικά, αλλά με κεφαλαία γράμματα και υπογράμμιση.
Σας ευχαριστώ.
Κώστας Γρηγορέας
Μάιος 2006