ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΛΛΟΥΧΟΣ (Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη)

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΛΛΟΥΧΟΣ
Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη

Τρείς μουσικοθεατρικές παραστάσεις στο ίδρυμα Κακογιάννη και μια  ιδιαιτέρως επιμελημένη τρίγλωσση έκδοση - CD που θα παρουσιαστεί την 1^η Δεκεμβρίου και  περιλαμβάνει ηχογραφημένα ολοκληρωμένα έργα του Debussy – αμφότερα με τον τίτλο “la musique a moi” αναμένεται να μυήσουν παιδιά (αλλά και ενήλικες) στο έργο και την προσωπικότητα του «ανανεωτή» συνθέτη «που άλλαξε την πορεία της μουσικής».
Όλα ξεκίνησαν από μια ιδέα της φλαουτίστριας Ναταλίας Γεράκη  σε σκηνική επιμέλεια και αφήγηση της ηθοποιού Μάνιας Παπαδημητρίου. Μια ιδέα που  χάρη στη συμβολή του  σολίστ πιάνου και Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Δημοτικού Ωδείου Καλαμάτας,  Διονύση Μαλλούχου,  της σοπράνο Μυρσίνης Μαργαρίτη και του μπάσου Τάσου Αποστόλου, έγινε πραγματικότητα!
Πριν όμως  οι συντελεστές «βομβαρδιστούν» από τις καταιγιστικές ερωτήσεις των μαθητών που θα έχουν την τύχη να παρακολουθήσουν την παράσταση είτε με την οικογένειά τους ( 30 Νοεμβρίου, ή  1^η Δεκεμβρίου) είτε στο πλαίσιο εκπαιδευτικής επίσκεψης του σχολείου τους (3 Δεκεμβρίου) ο σολίστ  Διονύσης Μαλλούχος απάντησε με ιδιαίτερη προθυμία σε δικές μου ερωτήσεις. Οι απαντήσεις του, δικαιώνουν την αρχική μου εντύπωση  ότι  πρόκειται για μια  εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και  πολλά υποσχόμενη πρωτοβουλία.
Ας κλείσουμε με μια ευχή: αυτή η μουσικοθεατρική παράσταση  να είναι η αρχή μιας σειράς ανάλογων προσεγγίσεων, ώστε  οι μαθητές να γνωρίσουν και κυρίως να αγαπήσουν την κλασική μουσική. Τα παιδιά είναι το μέλλον αυτού του τόπου. Και αν «εξ απαλών ονύχων» συνειδητοποιήσουν την αξία της κλασικής μουσικής, θα μάθουν και ως ενήλικες να τη σέβονται, ώστε να θεωρούν ως αυτονόητη  την ύπαρξη  «τρίτου προγράμματος».

«Νομίζω ότι έκλεισε ένας κύκλος με πολύ άσχημο τρόπο και αδίκησε πολλούς από τους εργαζόμενους στην ΕΡΤ. Κανείς δεν απολογήθηκε γι΄αυτό! Ούτε έδειξε εμπράκτως μετά από τόσον καιρό ότι τουλάχιστον θα υπάρξει μια συνέχεια που αξίζει στον ελληνικό λαό. Γι΄αυτό και παραμένει μια πικρία…»
(…) «Οι μουσικοί οι οποίοι αυτή τη στιγμή είναι ενεργοί (και ειδικά στη χώρα μας που δεν είναι η μουσική παράδοση το χαρακτηριστικό της) πρέπει να πάρουν τέτοιες πρωτοβουλίες και να εμφανίζουν (με αφορμές όπως είναι οι επέτειοι ) έργα σημαντικών μουσουργών ή και ερμηνευτών με έναν τρόπο που να είναι εύληπτος. (…) Πάντα μπορείς να «παρασύρεις» το ακροατήριό σου έχοντας κάτι ενδιαφέρον να πεις». (…) «Εδώ η ιστορία δεν είναι μόνο αν κάποιος θα φύγει  ευχαριστημένος από τον Debussy. Eίναι  αν θα προσεγγίσει μια επόμενη παρόμοια προσπάθεια».

Τ.Β. Ο Debussy συγκρούεται με τις αντιλήψεις της εποχής του - σε ό,τι αφορά τη σύνθεση  (πχ χρήση ολοτονικών,  τροπικών κλιμάκων, αμφίβολη τονικότητα, ελεύθερη μορφή, στοιχεία αυτοσχεδιασμού κτλ) και με τις καινοτομίες που εισαγάγει  αποτυπώνει τον ιμπρεσιονισμό  στη μουσική αλλάζοντας την πορεία της. Τι συμβολίζει για σας το έργο του;

Δ.Μ. Είναι πολλές πλευρές που μπορεί να σημειώσει κανείς. Η μια, είναι η πλευρά της μουσικής αφήγησης που αλλάζει που γίνεται πλέον κάτι που έχει περισσότερα χρώματα, που έχει ενδιαφέρον και σε μια διαφορετική εκδοχή από αυτές που έχει συνηθίσει κανείς στο ρεπερτόριο μέχρι τότε. Το δεύτερο, είναι ένα ενδιαφέρον τεχνικό που υπάρχει, γιατί ο Debussy ανοίγει ακόμα περισσότερο το θέμα της τεχνικής αντιμετώπισης των προβλημάτων της ερμηνείας στο πιάνο - τόσο σε ένα επίπεδο καθαρά «δακτυλικό», όσο κυρίως σε  επίπεδο πεντάλ. Το πεντάλ (που ήταν ο «τελευταίος τροχός της αμάξης» και πολύ «προσεκτικό») αρχίζει να «μπαίνει μπροστά» και να καθορίζει ακριβώς αυτό το ιμπρεσιονιστικό κλίμα που πρέπει κανείς να δώσει. Έτσι αρχίζει και ο  πιανιστικός ήχος και  αλλάζει με τον Debussy, δεν είναι μόνο το περιεχόμενο, αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο ο ερμηνευτής και ο ήχος του  συνδιαλέγεται με το πιάνο.

Τ.Β. Ποια στοιχεία κατά τη γνώμη σας συνθέτουν μια ώριμη ερμηνεία έργων Debussy στο πιάνο;

Δ.Μ. Ο Debussy ακριβώς επειδή είναι ένας «ανανεωτής» δεν έχει μια τόσο μεγάλη ενότητα στο έργο του – προφανώς υπάρχει πάντα μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, αλλά δεν μπορεί κανείς να πει ότι τα έργα της πρώτης περιόδου πχ με τα πρελούδια  ακολουθούν την ίδια γραμμή. Άρα πρέπει ο καθένας να έχει διαφορετικές απαιτήσεις από συγκεκριμένα έργα. Θα έλεγα ότι το θέμα της χρήσης του πεντάλ είναι ένα πολύ κρίσιμο στοιχείο αξιολόγησης, ο ήχος του πιάνου, ο οποίος πρέπει να είναι ακριβώς η διαφορά ανάμεσα στους ιμπρεσιονιστές και στους ρομαντικούς σαν άποψη, αλλά και μια φρεσκάδα, ένα χιούμορ που έχει ο Debussy είτε όταν το ζητάει επίτηδες (όπως στα παιδικά του κομμάτια) είτε που υποβόσκει μέσα σε έργα του - που και αυτό χρειάζεται μια ειδική διαχείριση και όχι μια απλή ανάγνωση της παρτιτούρας.

Τ.Β. Πώς προέκυψε  η πρωτοβουλία γι΄αυτή την  παράσταση στο ίδρυμα Κακογιάννη;

Δ.Μ. Από την επέτειο καταρχήν, (σ.σ. οι παραστάσεις στο Ίδρυμα «Κακογιάννη» ξεκίνησαν πέρυσι με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τη γέννηση του Debussy),  αλλά και  γιατί πάντα υπάρχουν καλές συνεργασίες και όταν υπάρχουν συνεργασίες οι οποίες αντέχουν στο χρόνο όπως αυτή η ομάδα με τη  Ναταλία Γεράκη, τη φλαουτίστα, τη σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, τον μπάσο Τάσο Αποστόλου είμαστε μουσικοί που όλοι έχουμε συνεργαστεί ξανά και πριν από τον Debussy και στην Αθήνα και εκτός. Έτσι όταν έχεις κάποιους ανθρώπους που δουλεύεις καλά και έχεις εμπιστοσύνη, το επόμενο  σχέδιο το οποίο «μπαίνει» στο τραπέζι πολλές φορές έχει να κάνει και με την επικαιρότητα. Έτσι, από πρόπερσι συζητάγαμε ότι «του χρόνου είναι τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Debussy». Ο  Debussy είναι ένας συνθέτης «κλειδί» για το φλάουτο, γιατί εκτός από το  «Syrinx»που έχει γράψει που είναι ένα εμβληματικό έργο και το « Πρελούδιο στο Απομεσήμερο ενός Φαύνου» (Prelude a l' apres-midi d' un Faune) αλλά και σε άλλα έργα το Φλάουτο είναι πρώτο πλάνο, οπότε σκεφτήκαμε ότι μπορούμε να ξεκινήσουμε με βάση αυτή τη σκέψη και σιγά, σιγά διαμορφώθηκε το συγκεκριμένο σχέδιο.

Τ.Β. Το κείμενο της παράστασης βασίσθηκε εν πολλοίς  στο βιβλίο του Roger Nichols «Ντεμπυσσύ - Η ζωή ενός συνθέτη» (Εκδόσεις Λέσχη του Δίσκου). Ποιά στοιχεία της προσωπικότητας του Debussy αναδεικνύονται περισσότερο στη μουσικοθεατρική παράσταση και για ποιους λόγους;

Δ.Μ. Η σκέψη ήταν να φύγουμε από τη λογική της απλής συναυλίας και να πάμε σε κάτι το οποίο, ενώ ενδεχομένως μουσικολογικά να μην ήταν εύκολο να προσεγγιστεί από αρκετό μέρος του ακροατηρίου, εμείς να το φτιάξουμε με έναν τέτοιο τρόπο που να είναι  μια ιστορία. Και η ιστορία πιο εύκολα βασίζεται σε προσωπικές στιγμές του συνθέτη, ο οποίος  και ως προσωπικότητα ήταν  ιδιαίτερα αντισυμβατικός (και η παιδική του ηλικία, το τι έγινε μέσα στο Κονσερβατουάρ το ότι προσπαθούσε ας πούμε να πάρει το “Prix de Rome” και ήταν πάντοτε λίγο καλύτερος απ΄ότι έπρεπε και πιο ανανεωτής. Μετά, οι ιστορίες με τις γυναίκες της ζωής του…). Όλο αυτό το κλίμα, οι φιλίες του κυρίως με τους ποιητές και με το Mallarmé  και με τους συμβολιστές και με τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους όλη αυτή η ευτυχής συγκυρία εκεί γύρω στο 1900 στο Παρίσι. Γι΄ αυτό και η συνεργάτιδα, η Μάνια Παπαδημητρίου ως ηθοποιός, στην ουσία φέρνει το νήμα και συνδέει τα κομμάτια και εμείς κάνουμε  στάσεις σε συγκεκριμένα γεγονότα παίζοντας τα κομμάτια που αντιστοιχούν στην ιστορία. Η σκέψη μας ήταν απλώς να δημιουργήσουμε κάτι που να αφορά σε περισσότερο κόσμο. Γι΄αυτό και στις φετινές συναυλίες που θα επαναληφθούν στο ίδρυμα Κακογιάννη έχουμε εντάξει δυο εκπαιδευτικές συναυλίες μια πρωινή το Σάββατο (30 Νοεμβρίου) που είναι έτσι για γκρουπ σε ιδιωτική βάση, αλλά και την Τρίτη το πρωί έχουμε προγραμματίσει στις 10.00 παράσταση για σχολεία και μάλιστα θα επακολουθήσει και συζήτηση με ό,τι θέλουν τα παιδιά να αποσαφηνιστεί.

Τ.Β. Η παράσταση απευθύνεται σε ενήλικες, αλλά και σε μαθητές, οι οποίοι δυστυχώς «βομβαρδίζονται» από τη μουσική εγχώριων και διεθνούς εμβέλειας  pop «ειδώλων». Τι μηνύματα θέλετε να περάσετε στα παιδιά;

Δ.Μ. Εμείς δεν το βλέπουμε ανταγωνιστικά με κάποιον. Ο καθένας κάνει τη δουλειά του και επίσης ο καθένας έχει και το δικαίωμα στις επιλογές του. Απλά θέλουμε με αυτή την κίνηση να υπάρχει πάντοτε μια ευκαιρία και εκεί πρέπει  κανείς να πάρει την ευθύνη του. Εμείς είμαστε αρκετά χρόνια σε αυτό το χώρο και νομίζω ότι το κοινό δικαιούται σε ένα βήμα παραπέρα από μια απλή συναυλία. Δηλαδή έτσι βοηθάμε αρκετό κόσμο και έναν κόσμο που ούτως ή άλλως θα ήθελε να έρθει να χαμογελάσει  και να μπει και λίγο στο πνεύμα, γιατί ωραία η μουσική και μόνη της «στέκεται» και βεβαίως εμείς αυτήν υπηρετούμε επί δεκαετίες. Αλλά υπάρχουν και άλλα «εργαλεία», με τα οποία κανείς αισθάνεται πιο άνετα σ ένα τέτοιο κλίμα. Νομίζω λοιπόν ότι οι μουσικοί οι οποίοι αυτή τη στιγμή είναι ενεργοί (και ειδικά στη χώρα μας που δεν είναι η μουσική παράδοση το χαρακτηριστικό της) πρέπει να πάρουν τέτοιες πρωτοβουλίες  και να εμφανίζουν (με αφορμές όπως οι επέτειοι κτλ) έργα σημαντικών μουσουργών ή και ερμηνευτών με έναν τρόπο που να είναι εύληπτος και σε οποιονδήποτε βρεθεί στη συγκεκριμένη συγκυρία μέσα στην αίθουσα.

Τ.Β. Οι μαθητές - στην πλειοψηφία τους - δεν γνωρίζουν την κλασική μουσική. Με δεδομένη αυτή την έλλειψη εξοικείωσης με την τονική μουσική, δεν καθίσταται κάπως πιο δύσκολη η πρόσληψη της μουσικής του Debussy από ανήλικους και αμύητους ακροατές;

Δ.Μ. Ίσα-ίσα που πιστεύω ότι ακριβώς επειδή η ιμπρεσιονιστική γλώσσα είναι θέμα αντίληψης και εντύπωσης πιο πολύ -παρά κανόνων- μερικές φορές είναι και πιο εύκολο να μπει κανείς μέσα σ΄ένα τέτοιο κλίμα. Ακόμα και αν δεν ξέρει ούτε την «άλφα βήτα».  Από κει και πέρα, να σας πω ότι έχουν αλλάξει λίγο τα πράγματα. Τα τελευταία χρόνια έχουν ανοίξει χώροι και το ίδρυμα Κακογιάννη έχει εκπαιδευτικά προγράμματα και η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τώρα πια τα σχολεία πηγαίνουν πολύ συχνά εκπαιδευτικές εκδρομές. Τα παιδιά έχουν περισσότερες ευκαιρίες ακόμα και τα παιδιά που δεν είναι επιλογή τους όταν πηγαίνουν μέσα σε ένα σχολικό πλαίσιο. Το θέμα και η ευθύνη η δική μας είναι όταν γίνει αυτή η κίνηση, είτε από τους δασκάλους, είτε από τα παιδιά, είτε από τους γονείς, να μπορούμε να δώσουμε ένα προϊόν που το παιδί θα φύγει,  θα έχει χαμογελάσει,  θα έχει καταλάβει και όχι θα  κοιτάξει με «μισό μάτι» χωρίς  καμία επαφή με το τι συνέβη. Αυτή είναι δική μας ευθύνη, δεν είναι  ευθύνη των ανθρώπων που παρακολουθούν. Πάντα μπορείς να «παρασύρεις» το ακροατήριό σου έχοντας κάτι ενδιαφέρον να πεις.

Τ.Β. Τι εκπαιδευτικά αποτελέσματα θα θέλατε να έχει η παράσταση; Να αγοράσει για παράδειγμα ο μαθητής ένα δίσκο του Debussy;

Δ.Μ. Και ένα δίσκο και ένα βιβλίο και να ξέρει το όνομά του και να το συνδέσει με κάτι που θα ακούσει αργότερα…Αλλά κυρίως αυτό: να φύγει και να έχει μια αντίληψη πάνω - κάτω τι έγινε εκείνη την εποχή, τι σημαίνει ιμπρεσιονισμός στη μουσική, τι αίσθηση δημιουργεί αυτό και να πει «εγώ την άλλη φορά που θα έρθω σε επαφή με αυτό δεν θα στρίβω στη γωνία να φύγω πανικόβλητος!» Εδώ η ιστορία δεν είναι μόνο αν κάποιος θα φύγει  ευχαριστημένος από τον Debussy. Eίναι και αν θα προσεγγίσει μια επόμενη παρόμοια προσπάθεια. Η ευθύνη είναι διπλή: όταν έρχονται στο πλαίσιο εκπαιδευτικών επισκέψεων  που δεν είναι απαραίτητα η πρόθεση των μαθητών  να δουν κάτι τέτοιο, το πόσο ευχαριστημένοι θα φύγουν έχει να κάνει και με το αν θα το επιλέξουν ξανά. Οπότε εδώ υπάρχει και αυτό το θέμα.

 

Τ.Β. Tην εποχή που ο Debussy εντάχθηκε στον κύκλο του συμβολιστή ποιητή Stephane Mallarmé συνέθεσε ένα από τα πιο σημαντικά ορχηστρικά έργα του, το «Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός Φαύνου». Νομίζετε ότι οι συμβολισμοί αυτού του έργου καθίστανται  επίκαιροι στις μέρες μας;

Δ.Μ. Πρέπει να σας πω ότι βλέποντας αυτό το έργο  ή μάλιστα και μετά από την περίφημη χορογραφία του Vaslav Nijinsky (κάποια  αποσπάσματα δείχνουμε και στην παράσταση) σκέφτεται κανείς ότι τελικά ίσως πριν από εκατό χρόνια  να ήτανε πιο τολμηροί απ΄ότι είμαστε εμείς τώρα. Εννοώ ότι η δική μας η εποχή, ενώ τα έχει απομυθοποιήσει όλα, στην ουσία  είναι πολύ συντηρητική στη βάση της. Ίσως ακριβώς και λόγω της κρίσης, λόγω του γεγονότος ότι η τέχνη παίζει μικρότερο ρόλο στην καθημερινότητα του ανθρώπου ( κάτι λίγο η τηλεόραση, η εντατικοποίηση στη δουλειά, το κομπιούτερ κτλ) ο κόσμος δεν βγαίνει τόσο εύκολα προς τα έξω, δεν παρακολουθεί γενικότερα θέματα τέχνης. Αντιθέτως,  εκείνη την εποχή παιζόταν μια όπερα πχ του Βέρντι και οι άνθρωποι έτρεχαν να δουν τι είναι ή στο Παρίσι έβγαιναν στους δρόμους και έπαιζαν ξύλο για την «ιεροτελεστία της Άνοιξης»! Για καλλιτεχνικούς λόγους, όχι για άλλους! Και το «Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός Φαύνου»  ήταν μια τέτοια περίπτωση και η χορογραφία του Nijinsky ήταν προκλητική και αντιμετώπισε κριτική εκείνη την εποχή. Αλλά αυτό μας δείχνει μια ζωντανή εποχή που γίνονται πράγματα. Προφανώς πάντα στην πρωτοπορία τα πράγματα μπορεί να είναι λίγο δεξιά, λίγο αριστερά δεν μπορεί να πηγαίνουνε από μόνα τους κάπου ευθεία. Νομίζω ότι για τη δική μας την εποχή είναι προνόμιο που μπορεί να ασχολείται με εκείνη.

Τ.Β. Στις μέρες μας δέχεστε τον όρο «μουσικός ιμπρεσιονισμός» στην ύστερη έννοιά του μετά το 1950;

Δ.Μ. Το ιμπρεσιονισμός το «έβαλαν» οι αντίπαλοι, αλλά τελικά νομίζω ότι και οι ίδιοι το δέχθηκαν ως πάρα πολύ χαρακτηριστικό τελικά της κίνησης, δηλαδή πήγαν να τους το κολλήσουν ως κάποιου είδους κατηγορία, αλλά νομίζω ότι λειτούργησε και λειτουργεί ακόμη θετικά σαν αίσθηση. Άλλωστε, εκεί ακριβώς υπάρχει μια αντίφαση. Δηλαδή φεύγουμε από την αίσθηση της τόσο έντονης μελωδίας και της συνοδείας του ρομαντισμού και πηγαίνουμε σε κάτι όπως έκανε και ο Scriabin «ακούει με χρώματα και βλέπει με ήχους». Εκεί πέρα ο καθένας το εισπράττει όπως νομίζει και μπορεί αυτό προφανώς και ο ιμπρεσιονισμός έχει άκρες και στην εποχή μας. Δηλαδή υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που γράφουν επηρεασμένοι από αυτό το κριτήριο και ας είναι η τεχνική τους τελείως διαφορετική. Είναι θέμα νομίζω ψυχισμού πιο πολύ, παρά τεχνικής.

Τ.Β. Όπως αναφέρεται στο δελτίο τύπου «Θα ήταν καλό να έβλεπε κάποιος τη μουσική…» έλεγε χαρακτηριστικά ο Debussy”.  Έχετε ποτέ συνδυάσει κάποιο έργο του με χρώματα ή με κάποιο πίνακα ζωγραφικής;

Δ.Μ. Οπωσδήποτε μπορεί κανείς αυτό να το κάνει, είτε τυχαία, είτε και επίτηδες. Άλλωστε, πολλά από τα έργα  έχουν και ευθείες αναφορές όπως και τα πρελούδια και το «Το κορίτσι με τα λιναρένια μαλλιά» ( La fille aux cheveux de lin). Όλα αυτά δεν μπορεί κανείς  να μην τα επισημάνει, αλλά μερικές φορές σκέφτομαι (και το πιστεύω και ως ερμηνευτής), ότι η παρτιτούρα της μουσικής είναι πολύ πιο ισχυρή από τέτοιου είδους συνδέσεις. Και ο Mussorgsky  έγραψε τις «εικόνες σε μια έκθεση» και  όλοι ξέρουμε ποιες είναι αυτές οι εικόνες και πολύ συχνά σε ρεσιτάλ του έργου  τις προβάλουν, αλλά παρόλα αυτά και παρά το ότι είναι οπωσδήποτε πολύ ενδιαφέρον να κάνει αυτή τη σύνδεση κάποιος,  ωστόσο η ίδια η μουσική έχει τόσο πολύ επιτυχημένα δώσει τη δική της εικόνα, που καμία φορά μπορεί και να περιορίζεται από την πραγματική. Μερικές φορές δηλαδή η μουσική –ευτυχώς-καταφέρνει να βοηθάει τον ψυχισμό και τις σκέψεις του κάθε ανθρώπου να πηγαίνουν πιο πέρα ακόμα και από το στόχο της. Και γι΄αυτό όπως λέω συχνά (και φαντάζομαι δεν είμαι  ο πρώτος) το «αριστούργημα» είναι ακριβώς αυτό που πηγαίνει πέρα από τις προθέσεις του συνθέτη. Που το παίρνει ο ερμηνευτής και βρίσκει μέσα σε αυτό πράγματα τα οποία μπορεί ο ίδιος ο συνθέτης να μην τα είχε καν στην άκρη του μυαλού του. Αλλά είναι τόσο το ταλέντο και η μαστοριά της φτιαξιάς αυτού του συγκεκριμένου έργου τέχνης που έχει αυτή την εγγενή δυνατότητα.

 

Τ.Β. Πολλά έργα του  Debussy  ίσως δεν έτυχαν μεγάλης αναγνώρισης την εποχή που παίχτηκαν. Ένα από αυτά τα παραδείγματα είναι η όπερα Πελλέας & Μελισσάνθη  (Pelleas & Melisande) του Maurice Maeterlinck επάνω στην οποία εργάστηκε για 10 χρόνια. Σε ποιους παράγοντες αποδίδετε τη  μικρή δημοτικότητα του έργου του;  

Δ.Μ. Αυτό είναι σύνηθες φαινόμενο. Στην Πρωτοπορία πάντα συμβαίνουν αυτά. Και οι μισές όπερες του 19^ου αιώνα ήταν οι απόλυτες «αποτυχίες» στις πρώτες τους παραστάσεις και τώρα είναι πλέον οι πιο αγαπητές του κοινού. Είναι και άλλα θέματα πολλές φορές και μάλιστα σε τέτοιες μεγάλες παραγωγές-όπως είναι μια όπερα-μπορεί να μην έχουν γίνει αρκετές πρόβες, μπορεί να μην είναι πολύ έτοιμα κάποια πράγματα… Δηλαδή πάντα η πρώτη παρουσίαση έχει και δικά της προβλήματα που δεν έχουν να κάνουν με την αξία του έργου. Σίγουρα όμως έχουν να κάνουν με το ότι πολλές φορές και οι κριτικοί και το κοινό το αντιμετωπίζουν με κάποια αίσθηση απορίας ή ενδεχομένως να υπάρχουν κάποια λογικά άλματα και στη σκέψη του συνθέτη που δεν είναι ακόμα έτοιμη η κατάσταση ώστε να το αποδεχθεί. Προφανώς αυτό έρχεται η ώρα - αν όντως το έργο αξίζει τον κόπο - και παίρνει τη θέση του. Αυτό είναι εξαιρετικά σύνηθες από τις μουσικές του Mozart μέχρι τις μέρες μας.  

 

Τ.Β. Μήπως  αυτό συνέβη επειδή  ως ιδιοφυία ο Debussy ήταν πιο μπροστά από την εποχή του;

Δ.Μ. Αυτή η έννοια "πιο μπροστά" ίσως είναι μια "εύκολη" ανάγνωση που κάνουμε πολλές φορές." Σίγουρα ήταν διαφορετικό όμως. Ήταν κάτι διαφορετικό και το γεγονός ότι ο Debussy από την αρχή  είχε καταφέρει να πάρει με το μέρος του μεγάλο τμήμα του κοινού και αυτό για μένα είναι  ενδιαφέρον  και όχι πολύ συνηθισμένο, γιατί συνήθως υπάρχει τρομερή αντίδραση σε κάποιον που δεν πάει πιο πέρα λιγάκι, αλλά αλλάζει δρόμο. Υπήρχε τελείως διαφορετική θέση. Βέβαια ο  Debussy είχε την ευτυχία ακριβώς να μην είναι μόνος του. Είχε προηγηθεί η ζωγραφική, ήταν και οι συμβολιστές ποιητές εκεί δίπλα, ήταν και μια παρέα η οποία και κοινωνικά το στήριζε όλο αυτό το πράγμα. Είναι αυτό που λέμε καλή συγκυρία. Debussy και Ravel έπεσαν πάνω ακριβώς εκεί που έπρεπε.

 

Τ.Β. Στις μέρες μας  - πάντοτε τηρουμένων των αναλογιών – υπάρχει αντιστοίχως μικρή δημοτικότητα σε έργα σύγχρονης μουσικής. Υπάρχουν πολύ αξιόλογοι συνθέτες της ΕΕΜ που δεν είναι ευρύτερα γνωστοί. Νομίζετε ότι ενδεχομένως μπορεί να διανύουμε μια εποχή που ορισμένοι  συνθέτες να είναι μπροστά από την εποχή τους;

Δ.Μ. Σε όλες τις εποχές το 90% των έργων που ακούγονται εξαφανίζονται και δεν ακούγονται ποτέ ξανά. Και τον 19^ο αιώνα ήταν πολύ περισσότεροι οι συνθέτες απ΄ότι είναι στην εποχή μας. Δεν τους ξέρουμε. Οι περισσότεροι από αυτούς χάθηκαν. Ακούστηκαν τα έργα τους μια ή δυο φορές και «χάθηκαν». Η κάθε εποχή είναι «κρισάρα» για την επόμενη. Δεν σημαίνει ότι οτιδήποτε γράφεται πρέπει να παίζεται συνεχώς και πρέπει όλοι να το παρακολουθούν. Οι σύγχρονοι συνθέτες κάθε εποχής έχουν μικρό κοινό ακριβώς γιατί  είναι πάρα πολλοί και πάρα πολλά τα έργα που γράφονται. Μετά από 50 χρόνια θα έχει ξεκαθαρίσει από τα 2000 έργα που γράφηκαν φέτος ποια αξίζει τον κόπο να ξαναπαιχτούν (που είναι 5 ή 10 δεν είναι παραπάνω).  Όταν θα έρθει  η ώρα αυτά τα έργα θα έχουν περισσότερους αποδέκτες. Όταν για παράδειγμα ο  Górecki έγραφε την 3^η συμφωνία, δεν ενδιαφέρθηκε κανένας. Μετά που λίγο βοήθησε μια κινηματογραφική της απόδοση,  ξαφνικά άρχισε να αποκτά κοινό και αυτή τη στιγμή είναι από τα έργα που τα παίζει μια ορχήστρα και μαζεύει πάρα πολύ κόσμο. Είναι προφανές ότι χρειάζεται μια στοιχειώδης απόσταση από την εποχή σου και άλλοι παράγοντες ώστε να έρθει το κοινό. Από την άλλη μεριά, όλο τον 20^ο αι έχουμε ένα τέτοιο πρόβλημα. Υπάρχει μια διάσταση ανάμεσα στο τι γίνεται μέσα σ΄ένα ακαδημαϊκό μουσικό περιβάλλον και στο τι ενδιαφέρεται  ο κόσμος να ακούσει. Είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση και ο καθένας παίρνει και τη γραμμή που προτιμά και κάνει  τις επιλογές του. Αλλά δεν είναι του 2013 αυτό το πρόβλημα, είναι σχεδόν ογδόντα χρόνων. Από το μεσοπόλεμο και μετά,  ειδικά από τότε που η Αμερική πήρε μια ακαδημαϊκή πορεία αρκετά «σκληρή» ως γραμμή, και μετά, όλο αυτό ήρθε να το απαλύνει λίγο ο νεοκλασικισμός κτλ. Ακόμη και συνθέτες εξαιρετικά γνωστοί για τις ακραίες τους τάσεις, ξαναγύρισαν σε σχεδόν νέο-τονικά μορφώματα. Ακόμα υπάρχει αυτή η συζήτηση που ο καθένας μπορεί να θεωρεί ότι έτσι είναι συνεπής ή ότι με έναν άλλο τρόπο θα υπηρετήσει καλύτερα την ιστορία της μουσικής. Εκ του αποτελέσματος φαίνονται όλα αυτά.

Τ.Β. Έλεγε ο Debussy: «Δεν υπάρχει θεωρία. Αρκεί μόνο να ακούσεις. Η απόλαυση είναι ο νόμος». Η απόλαυση και όχι οι νόμοι της αρμονίας που θα έπρεπε να δικαιούνται απαράβατοι. Αν υποθέσουμε ότι δικαιώθηκε ο Debussy υπό την έννοια ότι αναγνωρίστηκε το έργο του σήμερα και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες του 20^ου αι. Γιατί νομίζετε ότι σήμερα στη μουσική εκπαίδευση υπάρχει μια αυστηρότητα στον τρόπο που διδάσκεται η αρμονία και το ειδικό αρμονίας και γενικότερα τα θεωρητικά;

Δ.Μ. Καταρχήν και πιο πριν άλλη ήταν η αρμονία του Brahms ο οποίος είχε προσθέσει επάνω στην αρμονία του List,  ο οποίος  με τη σειρά του είχε προσθέσει στην αρμονία του Schumann  και εκείνος στην αρμονία του Beethoven, ο Beethoven στην αρμονία του Mozart και εκείνος είχε προσθέσει πάνω στην αρμονία του Bach. Οι κανόνες αρμονίας ποτέ δεν έμειναν σταθεροί. Η αλήθεια είναι ότι ένα μεγάλο και πολύ ενδιαφέρον  μέρος του ρεπερτορίου αφορά σε συγκεκριμένους κανόνες που αναγκαστικά διδάσκονται και στα ωδεία. Θα φύγω από το «ειδικό» αρμονίας και θα πάω στο υποχρεωτικό της αρμονίας που είναι υποχρεωτικό για όσους παίζουν κάποιο όργανο. Γι΄ αυτό είναι υποχρεωτικό. Γιατί αν δεν καταλάβουν (οι μαθητές) με ποιο τρόπο οι συνθέτες γράφουν, δεν πρόκειται να παίξουν και σωστά τα έργα τους. Εκεί τώρα είναι και ένα θέμα και καθαρά πρακτικό. Αν κανείς μπει στη λογική των κανόνων της σύνθεσης που ακολουθεί ο Prokofiev ή ο Shostakovich ή ακόμη πιο πέρα ο Schönberg, θα θέλει περίπου 73 χρόνια μέχρι να ολοκληρώσει αυτού του είδους τη σπουδή. Γι΄ αυτό το λόγο και έχει μείνει η κατάσταση ως ήταν και πολύ παλαιότερα. Όποιος θέλει σε πολύ πιο εξειδικευμένες σπουδές μπορεί  να επιλέξει να κάνει αντίστιξη όχι του Palestrina,   αλλά  μια προχωρημένη αντίστιξη του 21^ου αιώνα ή  να πάει στον Hindemith ή να κάνει κάτι τελείως διαφορετικό. Θέλω να πω ότι  δίνει και η ωδειακή ακόμη εκπαίδευση τη δυνατότητα αυτής της επιλογής, αλλά δεν μπορεί να τη δώσει και σε μια βάση υποχρεωτικών μαθημάτων που αφορούν πάρα πολύ κόσμο και που μάλιστα είναι όλο και πιο πιεσμένος χρονικά, οπότε δεν έχει την ευκαιρία και τη γενναιοδωρία να αφιερώσει τόσο πολύ χρόνο. Ας γίνουν τα βασικά τα οποία –συμφωνώ μαζί σας ότι θα έπρεπε να γίνονται με έναν πιο ουσιαστικό και πιο ευπαρουσίαστο τρόπο – αλλά ξέρω και περιπτώσεις ανθρώπων που πραγματικά το έχουν αντιληφθεί αυτό και είναι τυχεροί όσοι κάνουν μάθημα μαζί τους.

Τ.Β. Θέλετε να προσθέσετε  κάτι σε σχέση με την παράσταση και το δίσκο που κυκλοφορεί;

Δ.Μ. Αυτή η μουσικοθεατρική παράσταση ήταν εξ αρχής μια ιδέα της Ναταλίας Γεράκη της φλαουτίστα, η οποία επιμελήθηκε και τα κείμενα της παράστασης. Η ίδια  οργάνωσε και την ηχογράφηση. Σκεφτήκαμε ότι επειδή πραγματικά ήταν και  μια πολύ όμορφη  εμπειρία και για μας όλη αυτή η δουλειά ότι θα ήταν μια πολύ καλή ιδέα να την αποτυπώσουμε και σε μια ηχογράφηση, η οποία να κυκλοφορήσει και μάλιστα σε τρίγλωσση έκδοση (στα Ελληνικά, τα Αγγλικά και τα Γαλλικά) με όλο το κείμενο της παράστασης μέσα και  με ένα πολύ όμορφο εικαστικό τρόπο έτσι αρκετά παιχνιδιάρικο και χαρακτηριστικό της εποχής. Έγινε μια πολύ καλή συνεργασία με τον Βαγγέλη τον Κατσούλη (τον συνθέτη και ηχολήπτη) και νομίζω ότι πραγματικά ανταποκρίνεται στις προσδοκίες μας το τελικό αποτέλεσμα, αλλά αυτό αφορά σε άλλους να το κρίνουν.

 

Τ.Β. Το cd θα πωλείται στο χώρο των παραστάσεων; πώς μπορεί κανείς να το προμηθευτεί;

Δ.Μ. Ναι, εκεί θα υπάρχει. Αλλά επειδή ακριβώς  είναι βιβλίο – cd  θα μπορεί κανείς να το βρει και στα γνωστά δισκοπωλεία (που έχουν δυστυχώς συρρικνωθεί τώρα πια) αλλά και σε μεγάλα βιβλιοπωλεία.

Τ.Β. Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι σε σχέση με την παράσταση;

Δ.Μ. Είναι καθοριστική και η συμβολή στην όλη προσπάθεια της Μάνιας Παπαδημητρίου που έχει αναλάβει και τη σκηνική επιμέλεια, γιατί όντως είναι μια παραγωγή η οποία είναι βέβαια στηριγμένη στη μουσική του  Debussy, αλλά έχει  μια ροή και μια δομή που θυμίζει ακριβώς μια παράσταση. Και να ευχαριστήσω ειδικά  τον Τάσο τον Αποστόλου ειδικά, ο οποίος  δεν ήταν στην περσινή παραγωγή ενώ φέτος επειδή ακριβώς στο cd περιλαμβάνεται όλη η πρώτη πράξη της όπερας «Πελέας και Μελισάνθη» εντάξαμε   και το μέρος του μπάσου.  Υπάρχουν κάποιες διαφορές. Για παράδειγμα, στο cd υπάρχουν μόνο ολοκληρωμένα έργα, ενώ στην παράσταση κάποια έργα παίζονται με έναν τρόπο που εξυπηρετεί τη ροή της. Επίσης συμπληρώθηκαν και δυο σόλο πιάνο έργα το  «Reflets dans l' eau» και «Golliwogg' s cake-walk»  από την «παιδική γωνιά». Η Ναταλία Γεράκη πρότεινε και  μεταγραφές  έργων του Debussy για φλάτουτο και πιάνο – κάτι που τελικά υλοποιήσαμε - γιατί πιστεύουμε ότι η μουσική του όντας ανανεωτική η ίδια, επιδέχεται και άλλων αναγνώσεων. Γι΄αυτό τολμήσαμε να παρουσιάσουμε και ένα Πρελούδιο που είναι αρχικά γραμμένο για πιάνο σε μορφή  για φλάουτο και πιάνο. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία  που δεν έχει κανείς πολύ συχνά την ευκαιρία να ακούσει σε αυτή την εκδοχή.

Τ.Β. Τι άλλα σχέδια έχετε για την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά;

Δ.Μ. Αυτή η συγκεκριμένη παραγωγή είναι αλήθεια ότι έχει απορροφήσει αρκετό από το χρόνο όλων μας και σε επίπεδο οργανωτικό και σε επίπεδο ηχογράφησης και λόγω της παρουσίασης αυτών των τριών συναυλιών. Προσωπικά είναι μια μεταβατική χρονιά. Μετά από έντεκα χρόνια δεν έχω πλέον πρωινή  ραδιοφωνική εκπομπή. Εκτός από την προσωπική πικρία και την έλλειψη της επικοινωνίας με τη μουσική και με τον κόσμο είναι και μια προσωπική επιλογή λίγο να οδηγηθεί αυτή η χρονιά σε μελέτη, σε πιο μουσικές δραστηριότητες. Σε προσωπική βάση αυτή τη στιγμή δεν έχω κάποια προσδοκία ούτε καμία σχέση με τα τεκταινόμενα. Νομίζω ότι έκλεισε ένας κύκλος με πολύ άσχημο τρόπο και αδίκησε πολλούς από τους εργαζόμενους στην ΕΡΤ και κανείς δεν απολογήθηκε γι΄αυτό!  Ούτε έδειξε εμπράκτως μετά από τόσον καιρό ότι τουλάχιστον θα υπάρξει μια συνέχεια που αξίζει στον ελληνικό λαό. Γι΄ αυτό και παραμένει μια πικρία. Στην άκρη του μυαλού μου πάντα έχω ότι μια καινούργια αρχή έχει τη δυνατότητα να φέρει και κάτι καλό. Ας ευχηθούμε ανεξαρτήτως προσώπων πραγματικά αυτό να γίνει πραγματικότητα γιατί το έχουμε ανάγκη.

Παράλληλα, το Δημοτικό Ωδείο Καλαμάτας -όπως όλοι οι οργανισμοί που έχουν σχέση με το Δημόσιο- αντιμετωπίζει και αυτό τα προβλήματά του τα θεσμικά με τα μνημόνια κτλ Έχει όμως μια 27ετή παράδοση ξεκίνησε καλά και δημιούργησε μια υποδομή τέτοια που του επέτρεψε όλα αυτά τα χρόνια να αναπτύσσεται, να έχει σύνδεση με την τοπική κοινωνία και να έχει αποτελέσματα με πολλούς απόφοιτους που είναι ενεργοί μουσικοί στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο. Είναι χαρά να συνεργάζεται κανείς και με τους ανθρώπους της Καλαμάτας και με τους Καθηγητές του συγκεκριμένου ωδείου που οι περισσότεροι είναι πολλά χρόνια έμπειροι και εξαιρετικοί συνάδελφοι, αλλά και με τα παιδιά και τους γονείς που ειλικρινά αξίζουν κάθε βοήθειας και στήριξης. Το Δημοτικό ωδείο Καλαμάτας έχει εχέγγυα και μηχανισμούς που πλέον είναι τόσο βαθιά ριζωμένοι που πραγματικά το μόνο που χρειάζεται είναι να εξασφαλίσει κάποιος ένα δημιουργικό κλίμα συνεργασίας και τα πράγματα πηγαίνουν από μόνα τους σε μια κατεύθυνση που είναι πολύ ευχάριστη. Από κει και κάτω υπάρχουν σχέδια, συναυλίες, συνεργασίες για το μέλλον «ουδέν κακόν αμιγές καλού» μερικές φορές ένας κύκλος που σταματάει δίνει την ευκαιρία να ανθίσουν και κάποια άλλα πράγματα που μέχρι τώρα δεν ήταν σε πρώτο πλάνο. Οψόμεθα.

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com 
Νοέμβριος 2013

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας

---

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Πρωινή Παράσταση
*Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2013 στις 12:00
πρωινή παράσταση για μαθητές, σπουδαστές, φοιτητές, οικογένειες, αλλά και ενήλικες

Βραδινή Παράσταση
* Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013 στις 21:00
Μετά το τέλος της βραδυνής παράστασης θα ακολουθήσει παρουσίαση του νέου CD/Βιβλίου “Claude Debussy la musique à moi”, που κυκλοφορεί από την Utopia Records (www.utopiamusic.gr) και διανέμεται από τη Μικρή Άρκτο (www.mikri-arktos.gr)

Παράσταση για Σχολεία
*Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2013 στις 10:00
οργανωμένη επίσκεψη σχολείων
Για μαθητές 5ης και 6ης Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου
Περαιτέρω πληροφορίες και κράτηση εισιτηρίων για σχολεία στο Ίδρυμα Μ.Κακογιάννης
τηλ: 210 3418579 (Δευ-Παρ 11:00-14:00), e.mail: info@mcf.gr

Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.mcf.gr/el/calendar/?ev=claude_debussy_mia_moisikotheatriki_parastasi_cia_ton_sintheti_poi_allaxe_tin_poreia_tis_moisikis