ΕΦΗ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗ -ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: «Μουσική γένους θηλυκού» στην ΕΛΣ (Της Τίνας Βαρουχάκη)

ΕΦΗ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

«Μουσική γένους θηλυκού»
Έφη Αγραφιώτη & Μυρσίνη Μαργαρίτη στην ΕΛΣ

Στην Τίνα Βαρουχάκη

Η διεθνής της καταξίωση, απορρέει εν πολλοίς από την καριέρα της ως σολίστ πιάνου. Eντούτοις, η σολίστ Έφη Αγραφιώτη με σπουδές πιάνου, ανώτερων θεωρητικών, Πολιτικών Επιστημών στην Αθήνα και Ιστορίας Τέχνης στη Γενεύη, διάγει ένα βίο με συνεχή μελέτη, επισκεπτόμενη μουσεία, αρχεία και βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο. Το σπάνιο βάθος και εύρος της μόρφωσής της-τυπικής και άτυπης-έχει ως απόρροια ένα αξιολογότατο παιδαγωγικό, καλλιτεχνικό και συγγραφικό έργο. Η σπουδαία αυτή προσωπικότητα της μουσικής, ταξιδεύει συχνά για συναυλίες εκτός συνόρων. Έχει αναλώσει ένα σημαντικό τμήμα της καλλιτεχνικής και ερευνητικής της δραστηριότητας στη μελέτη και παρουσίαση του έργου Ελλήνων και Ελληνικής καταγωγής συνθετών. Μια τέτοια περίπτωση, αποτελεί η άκρως ενδιαφέρουσα επικείμενη συναυλία της, προγραμματισμένη για την Κυριακή, 17 Φεβρουαρίου, στο Κέντρο Πολιτισμού, Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» (Εναλλακτική Σκηνή), με τίτλο: «Γυναίκες Συνθέτριες». Στο πιάνο, η σολίστ Έφη Αγραφιώτη, συμπράττει με την επίσης καταξιωμένη Ελληνίδα σοπράνο, Μυρσίνη Μαργαρίτη.

Ευοίωνο το γεγονός ότι αυτή η σύμπραξη δεν περιορίζεται μόνο στην προσεχή συναυλία, αλλά έπεται συνέχεια: «Η συναυλία της 17^ης Φεβρουαρίου αποτελεί την πρώτη εκ των συναυλιών με συνθέσεις γυναικών, που εντάξαμε σε κύκλο συναυλιών, από κοινού με την σπουδαία μας σοπράνο, Μυρσίνη Μαργαρίτη. Σε κάθε συναυλία θα υπάρχει ένα θέμα. Όλα όμως τα θέματα θα διηγηθούν την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα αιώνων. Μακάρι οι ερευνητές να εντείνουν την προσπάθεια ιστορικής αναζήτησης δημιουργικών γυναικών» επισημαίνει η σολίστ, Έφη Αγραφιώτη, στο δελτίο τύπου της συναυλίας, διευκρινίζοντας ότι θα ερμηνευτούν «έργα για πιάνο και τραγούδια γυναικών συνθετριών φωτίζοντας ονόματα που έζησαν γύρω ή μέσα στα χρόνια της σοβιετικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια». Έχοντας υπ΄όψιν και την πληροφορία ότι «θα παρουσιαστούν εξαιρετικά έργα συνθετριών εντελώς άγνωστων στο μεγαλύτερο ποσοστό», δεν μένει παρά να σκύψουμε με σεβασμό στους καρπούς της μελέτης της, αφουγκραζόμενοι το εύλογο ερώτημά της, το οποίο κομίζει ένα αισιόδοξο μήνυμα: «Ακόμα και σήμερα, στην αυγή του 2019, η προκατάληψη που θέλει τις γυναίκες ήσσονος ικανότητας σε ότι αφορά τη σύνθεση της μουσικής, καλά κρατεί. Δεν είναι ώρα να την περιορίσουμε;»

«Η γυναίκα εκ φύσεως γεννά. Είναι βέβαιο ότι σε όλα όσα την άφησαν ή όχι να κάνει τα κοινωνικά δεδομένα και οι πολιτικές ιδεοληψίες, αντέδρασε δημιουργώντας, και, όταν χρειάστηκε, με επικάλυψη. Εδώ ίσως παντρεύεται η ιδιοσυγκρασία με τη γενεσιουργό φύση για να επιζήσει στον ιστορικό χρόνο. Επεκτείνοντας, μου έρχεται στο νου η άποψη του Πλάτωνα. Στην Πολιτεία αναφέρει ότι η θέση της γυναίκας είναι ισάξια με αυτήν του άντρα. Οι γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν εξίσου καλά, επειδή η σωφροσύνη, η λογική, η ανδρεία, η αρετή δεν είναι θέμα φύλου, αλλά ψυχής, εκπαίδευσης και μόρφωσης».

Τ.Β. Στις 17 Φεβρουαρίου πρόκειται να παρουσιάσετε στην Εναλλακτική Σκηνή του Κ.Π.Ι.Σ.Ν., μια συναυλία με τίτλο: «Μουσική Γένους Θηλυκού». Το θέμα, παραπέμπει συνειρμικά σε ένα παλαιότερο βιβλίο σας με τίτλο: "Η Μουσική δεν είναι Γένους Θηλυκού;" στο οποίο αναφέρετε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Η γυναικεία προσπάθεια στους τομείς της μουσικής τέχνης, η προβολή και η διαχρονική της συνέχεια στη συντηρητική ελληνική πραγματικότητα αξίζει της προσοχής των νεώτερων ερευνητών». Που εστιάζεται η δικής σας προσοχή;

Έφη Αγραφιώτη: Η συναυλία της 17^ης Φεβρουαρίου αποτελεί την πρώτη εκ των συναυλιών με συνθέσεις γυναικών, που εντάξαμε σε κύκλο συναυλιών, από κοινού με την σπουδαία μας σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη. Σε κάθε συναυλία θα υπάρχει ένα θέμα. Όλα όμως τα θέματα θα διηγηθούν την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα αιώνων. Μακάρι οι ερευνητές να εντείνουν την προσπάθεια ιστορικής αναζήτησης δημιουργικών γυναικών.
Αυτό είχα προσπαθήσει να κάνω στο βιβλίο, αλλά δεν είχα στόχο βέβαια να υποκαταστήσω τους επιστήμονες. Έψαχνα σταγόνα - σταγόνα την ποθητή πληροφορία και πείστηκα με δυσκολία ότι θα άξιζε αυτό που έκανα… Το βιβλίο του 2004 παρουσιάζει ακόμα ενδιαφέρον και συγκινούμαι. Περιλαμβάνει βιογραφικά και μουσικά στοιχεία για εκατοντάδες σημαντικές Ελληνίδες εντός χώρας και στη διασπορά. Σήμερα, θα μπορούσε να γεμίσει η έρευνα άλλο ένα βιβλίο και να διορθώσει ασάφειες του πρώτου, αλλά δεν έχω, δυστυχώς, χρόνο. Η παρουσία της Ελληνίδας στο χώρο της μουσικής, τη σύνθεση, την εκτέλεση, τη μουσική έρευνα, τη διδακτική λειτουργία, δεν υπήρξε μικρή, αν δούμε με ποσοστιαία συσχέτιση την ενασχόληση και των ανδρών με την ίδια τέχνη. Στη σύνθεση ασφαλώς είναι πολύ περισσότεροι οι άνδρες. Στο βιβλίο δεν αναφέρομαι μόνο στις συνθέτριες. Αυτό γίνεται μόνον σε ένα από τα κεφάλαια. Θα πω παρεμπιπτόντως ότι σε κάποιο μπλογκ στο διαδίκτυο με κατηγόρησαν ότι γράφω για κάτι άσχετες και δεν αναφέρομαι ούτε σε μια γυναίκα του ρεμπέτικου ή της παραδοσιακής μουσικής. Αυτονόητο είναι ότι δεν θα επέλεγα αυτούς τους χώρους για να ασχοληθώ με την γυναικεία δημιουργικότητα. Θα διασαφηνίσω τώρα την αναφορά μου όπως την μεταφέρατε στην ερώτησή σας: στο βιβλίο εστιάζω μεν στη χώρα μας εξ ου και το «συντηρητική ελληνική πραγματικότητα», αλλά το φαινόμενο αμφισβήτησης και υποτίμησης της γυναίκας συνθέτριας είναι παγκόσμιο. O Τεοντόρ Αντόρνο περιγράφει τη γυναίκα στην αστική κοινωνία ως εκπρόσωπο της φύσης που έγινε το σύμβολο του «ακαταμάχητου» και της «αδυναμίας» κι έτσι την ορίζει να καθρεφτίζει το μάταιο ψέμα της εξουσίας που αντικαθιστά τη συμφιλίωση της φύσης. Σε μεγάλο ποσοστό μας τα λέει πολύ σωστά.

Τ.Β. Η έννοια «μουσική γένους θηλυκού» προσδιορίζεται κυρίως με όρους μουσικής αισθητικής, (όπου εντοπίζετε στοιχεία που αντανακλούν τη γυναικεία ιδιοσυγκρασία), ή κατά κύριο λόγο με όρους κοινωνιολογίας της μουσικής, από την άποψη ότι εξετάζετε κοινωνικές, ιστορικές και άλλες συνθήκες στο πλαίσιο των οποίων έδρασαν γυναίκες συνθέτες;

Έφη Αγραφιώτη: Μου φαίνεται ότι τα δυο σκέλη της ερώτησης απαντιούνται μαζί. Η γυναίκα εκ φύσεως γεννά. Είναι βέβαιο ότι σε όλα όσα την άφησαν ή όχι να κάνει τα κοινωνικά δεδομένα και οι πολιτικές ιδεοληψίες, αντέδρασε δημιουργώντας, και, όταν χρειάστηκε, με επικάλυψη. Εδώ ίσως παντρεύεται η ιδιοσυγκρασία με τη γενεσιουργό φύση για να επιζήσει στον ιστορικό χρόνο. Επεκτείνοντας, μου έρχεται στο νου η άποψη του Πλάτωνα. Στην Πολιτεία αναφέρει ότι η θέση της γυναίκας είναι ισάξια με αυτήν του άντρα. Οι γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν εξίσου καλά, επειδή η σωφροσύνη, η λογική, η ανδρεία, η αρετή δεν είναι θέμα φύλου, αλλά ψυχής, εκπαίδευσης και μόρφωσης. Θα σας θυμίσω και ακόμα κάτι δικό του πού όλοι διαβάσαμε στο υπέροχο βιβλίο Ο Κόσμος της Σοφίας και θυμάμαι πόσο πολύ είχε συζητηθεί τότε: Η πολιτεία που δεν δίνει παιδεία στις γυναίκες, μοιάζει με τον άνθρωπο που εξασκεί ή γυμνάζει μόνο το δεξί του χέρι. Μου φαίνεται πολύ σχετικό με όσα κουβεντιάζουμε! Βέβαια, στον αντίποδα είναι ο Αριστοτέλης ο οποίος πιστεύει ότι σε σχέση με τον άνδρα κάτι λείπει από τις γυναίκες, γι αυτό αυτές είναι οι «ατελείς άντρες». Αλλά κι ένας περισπούδαστος, ο καθηγητής του Χάρβαρντ, Edward Clarke, είχε γράψει κάπου εκεί στο 1870, ότι οι γυναίκες δεν έχουν την ικανότητα να διαβάσουν όπως πρέπει για να ασχοληθούν με τα γράμματα αλλά υπάρχει και φυσιολογικός λόγος που η φύση δεν έδωσε την ικανότητα αυτή: Μετά από 4 ώρες συγκεντρωμένου διαβάσματος γίνονται στείρες!

Τ.Β. Στο δελτίο τύπου της συναυλίας αναφέρεται, μεταξύ άλλων, το εξής: «…ανασύρουμε έργα για πιάνο και τραγούδια γυναικών συνθετριών φωτίζοντας ονόματα που έζησαν γύρω ή μέσα στα χρόνια της σοβιετικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια». Για ποιους λόγους επικεντρώνετε το επιστημονικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον σας στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και γεωγραφική θέση;

Έφη Αγραφιώτη: Θα απορρίψω το «επιστημονικό» ενδιαφέρον. Με ενδιαφέρει πολύ η θεματική της γυναικείας μουσικής δημιουργίας και το ζητούμενο είναι πρώτα η ποιότητά της. Συζητώντας με τον Γιώργο Κουμεντάκη τη σκέψη για μια … γυναικεία συναυλία, του μιλούσα για γυναίκες αφροαμερικανίδες, νοτιοαμερικανίδες, αυστραλές, ευρωπαίες, βαλκάνιες, ασιάτισσες κλπ. Ο Γιώργος ακούγοντας Τσεχία Βοημία, Ρωσία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία και ελληνίδες της διασποράς, μου έδωσε την ιδέα. Έχοντας πολλά τραγούδια από τις περιοχές αυτές, ενθουσιάστηκα, το ίδιο και η Μυρσίνη Μαργαρίτη. Στη συνέχεια μας βοήθησε να βρούμε κι άλλα, ο… θησαυροφύλακας της ελληνικής μουσικής, ο Θωμάς Ταμβάκος. Επί της ουσίας, στο πρόγραμμα μας της 17^ης Φεβρουαρίου, μπορεί να ακούσει και να αφουγκραστεί ο ακροατής τα συμβάντα μεταξύ δεκαετίας 1920 και 1960 μέσα από δυο καθρέπτες. Ο ένας δείχνει το γεγονός ότι η ισότητα στην μουσική εκπαίδευση επί Σοβιετίας ήταν δεδομένο για τις ταλαντούχες γυναίκες εξ ίσου με τους ταλαντούχους άνδρες. Ο άλλος δείχνει τον αγώνα των γυναικών και ανδρών συνθετών απέναντι στον τότε εξουσιαστικό έλεγχο του «τι πρέπει και τι δεν επιτρέπεται να γράφεις», αλλά και την πορεία γυναικών που μορφώθηκαν μουσικά σε σοβιετικά δεδομένα αλλά έφυγαν από εκεί προς άλλες γεωγραφικές και πολιτικές κατευθύνσεις ή γεννήθηκαν στα όρια της κομμουνιστικής κυριαρχίας. Στην μουσική μας πρόταση υπάρχουν και τρία κομμάτια για πιάνο, συνθετριών που δεν θέλαμε να λείπουν γιατί πρόκειται για εμβληματικές προσωπικότητες. Έτσι λοιπόν ξεκινά το πρόγραμμα με σόλο πιάνο και συνεχίζεται με σπουδαία τραγούδια από μια σπουδαία φωνή, τη Μυρσίνη Μαργαρίτη, που την ευχαριστώ από την καρδιά μου για την ευτυχία της συνεργασίας μαζί της.

Η διεθνούς φήμης σοπράνο, Μυρσίνη Μαργαρίτη

Τ.Β. Μεταξύ των συνθετών, των οποίων το έργο αναδεικνύετε, είναι οι Ελληνίδες, Ελένη Λάμαρη (1878-1912), Ρένα Κυριακού, (1917-1995) και Ζανέττα Μεταλλίδη (1934-). Με ποια κριτήρια και για ποιους λόγους επιλέξατε τις συγκεκριμένες συνθέτριες;
Έφη Αγραφιώτη: Στο πρόγραμμα έχουμε την Λιουμπικα Μάριτς που η μητέρα της ήταν Θεσσαλονικιά και φαρμακοποιός ο παππούς, ο περίφημος Κάππαρης, την Ροδίτσα Σούτσου και την Μάνσι Μπαρμπέρις, δυο εξαδέλφες ελληνικής καταγωγής εγγονές Σούτσου, από την Ρουμανία, την Μεταλλίδη από την Αγία Πετρούπολη, που είναι η σπουδαιότερη συνθέτρια εκπαιδευτικής μουσικής χιλιο-βραβευμένη στην εξηντάχρονη δραστηριότητα της. Την Λάμαρη, ποιήτρια και μουσικό όπως η ίδια υπέγραφε, αποφασίσαμε να την εντάξουμε ως μια ταλαντούχα Αθηναία καλά κρυμμένη μέσα στην ψυχή της. Όσο για την τεράστια παγκοσμίως πιανίστρια αλλά εντελώς άγνωστη μέχρι πρότινος συνθέτρια Ρένα Κυριακού, τι να πρωτοπώ! Θα παιχτούν στη βραδιά μας τα πέντε τραγούδια της των αρχών του 1930, δηλαδή συνθέσεις μιας έφηβης! Όταν θα τα ακούσετε θα αμφισβητήσετε ότι μπορεί μια έφηβη να ξέρει τόσο καλά να γράφει και μάλιστα πάνω σε ποίηση τεράστιων ποιητών. Η Κυριακού γεννήθηκε το 1917. Δεν ακούει κανείς ούτε στα τραγούδια αυτού του κοριτσιού, αλλά ούτε έργα της για σόλο πιάνο, κάτι λιγότερο από μια ιδιοφυία!

Τ.Β. Η μουσική ως οικουμενική γλώσσα πιστεύετε ότι καταργεί τις επιμέρους εθνικές ταυτότητες ή αυτές αντανακλώνται στην αισθητική των μουσικών έργων;

Έφη Αγραφιώτη: Δεν μου φαίνεται απαραίτητο να συνδέουμε την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής με τις εθνικές ταυτότητες αλλά αντανακλάσεις δεν μπορεί παρά να υπάρχουν, είναι θεμιτές, ελεύθερες να φιλοξενούνται από τις άλλες μουσικές, είναι ωραίο να ηχούν σαν αναγνωρίσιμες! Η επικοινωνία του μουσικού κειμένου και του ηχητικού σύμπαντος συνδέει ψυχές, συναισθήματα, προσωπικά βιώματα. Είναι αυθόρμητη και δεν απαιτεί από εμάς τίποτε άλλο. Στην ύπαρξή μας το μεγαλύτερο αποθηκευτήρι είναι η αίσθηση και η συναίσθηση…

Τ.Β. Ως Πολιτικός Επιστήμονας και Ιστορικός Τέχνης, γνωρίζετε ότι σύμφωνα με μια μετανεωτερική φιλοσοφική και πολιτισμική θεώρηση, βιώνουμε το τέλος των «βεβαιοτήτων» και των «μεγάλων αφηγήσεων». Στις «σταθερές» που αμφισβητούνται, είναι και οι έμφυλες ταυτότητες. Τι θα απαντούσατε σε κάποιον ερευνητή που χαρακτηρίζει την έννοια «μουσική γένους θηλυκού» ως απηρχαιωμένη;

Έφη Αγραφιώτη: Μου θυμίσατε το Δίλημμα του Επίκουρου τώρα… μια ωραία διανοητική περιπέτεια! Παρά την εμπειρία και τη γνώση, εμμένουμε σε βεβαιότητες, αναλωνόμαστε στην υπεράσπισή τους. Δείτε, σχετικά με το ερώτημα σας περί του ερευνητή, προσωπικά θα άφηνα τον υποτιθέμενο ερευνητή να το πιστεύει. Ίσως να το έχει ερευνήσει περισσότερο από εμένα. Το τι θα είναι σε είκοσι χρόνια απαρχαιωμένο θα χρειαστεί όμως να το προλάβει. Ας ερευνήσει γρήγορα.. Εδώ και τριάντα χρόνια γίνεται στην Ευρώπη προσπάθεια να ακούσουμε χωρίς προκατάληψη μουσική γυναικών. Ίσως να πετάξουμε λίαν προσεχώς, ως άχρηστη επισήμανση, το «μουσική γένους θηλυκού». Εμένα με ενδιαφέρει να δείξω και να πείσω παίζοντας μουσική και δίνοντας τη μουσική στο ακροατήριο, ότι η μουσική είναι και γένους θηλυκού. Δεν περάσαμε στην ιδανική πλευρά, που δεν χρειάζεται άλλη προσπάθεια, δεν είναι τίποτε αυτονόητο επί του παρόντος.

Τ.Β. Ανήκετε σε μια γενιά που έχει βιώσει ριζικές τομές σε ό,τι αφορά τρόπους πρόσληψης και χρήσης της ελληνικής γλώσσας: από το πολυτονικό στο μονοτονικό σύστημα, από το έντυπο στο ηλεκτρονικό και από τα παραδοσιακά, στα Νέα Μέσα, με την «επανάσταση» του διαδικτύου. Πώς νομίζετε ότι αυτές οι αλλαγές επηρέασαν αφενός μεν τη μεθοδολογία διδασκαλίας σας, αφετέρου δε, το επίπεδο της μουσικής παιδείας των μαθητών σας;
Έφη Αγραφιώτη: Προσωπικά δεν έχω μεταλλαχτεί, έτσι νομίζω. Μιλώ κανονικά, διαβάζω πολύ, γράφω πολύ, επομένως κι άλλοι μπορούν να κρίνουν αν με περιγράφω όπως είμαι. Θυμάμαι πάντως την μετάβαση στο μονοτονικό σαν μια πολύ μπερδεμένη κατάσταση. Ήμουν έξω το 1982 και δεν ζούσα τη φάση της προσαρμογής στον τόπο μας, γι αυτό έγραφα πολυτονικά για πάρα πολύ καιρό και υπεράσπιζα με επιχειρήματα την απόφαση μου στον ίδιο τον εαυτό μου, μέχρι που ομαλά, άρχισα να εκτιμώ το μονοτονικό σύστημα. Σκέφτομαι όμως ότι είχα τη μεγάλη τύχη να διδαχτώ την εμπειρία χρήσης του τόνου, τους κανόνες σύνταξης, την εκφορά της λέξης με δασεία ή διαλυτικά κλπ, να μάθω πώς να χρησιμοποιώ τη γλώσσα, να δω σοβαρά την πρόσληψη και χρήση εννοιών, όλα αυτά, χάρη σε άξιους τιμής δασκάλους…. Δεν πέθανε η γλώσσα μας, άλλαξαν αρκετά ασφαλώς, αλλά όσοι την διδάχτηκαν, τη μιλούν. Με τη σημερινή α-παιδεία, σηκώνω τα χέρια… Δεν νομίζω ότι υπάρχει εκπαιδευτικός στόχος αλλά ούτε και ενδιαφέρον. Πάντως, σας εκμυστηρεύομαι ότι δεν επιτρέπω σε μαθητές να μη ξέρουν να εκφράσουν με σαφήνεια αυτό που θέλουν να μου πουν. Θυμώνω και επιμένω μέχρι να γίνουν σαφείς. Κάποια φορά είπα σε έναν συμπαθέστατο έφηβο θεσσαλονικιό μαθητή που τον έλεγαν Αλέξανδρο (και δεν έλεγε τίποτε άλλο από ααα νναιι οκ), ότι ο Μέγας Αλέξανδρος δημιούργησε στην Βαβυλώνα το πρώτο σχολείο για την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε μη Έλληνες, όπως γράφει ο Πλούταρχος. Εκεί λοιπόν μάθαιναν να διαβάζουν και εκφράζουν νοήματα οι ξένοι. Εδώ τώρα δεν μπορούμε να εκφράσουμε ένα ερώτημα που απασχολεί τη μελέτη μας στο πιάνο; Δέκα μέρες μετά μου τηλεφώνησε ο πατέρας του να με ενημερώσει ότι έχει φυλλομετρήσει τρία - τέσσερα βιβλία για να δει τι ακριβώς του είχα διηγηθεί. Σήμερα που πέρασαν πια σχεδόν 15 χρόνια, διδάσκει πιάνο ο ίδιος αλλά το θυμάται το..σοκ!

Τ.Β. Πώς κρίνετε το επίπεδο της μουσικής εκπαίδευσης στη χώρα μας;

Έφη Αγραφιώτη: Δεν μπορώ να είμαι σαφής περιγράφοντας κάτι απύθμενο. Μπορώ βέβαια να αντιληφθώ την διαρκή υποτίμηση του τομέα πολιτισμού συλλήβδην. Υπάρχουν αρκετοί εξαιρετικοί εκπαιδευτές πεισμωμένοι και ρομαντικοί, αγωνιζόμενοι μέσα σε ένα σύστημα τυχαίων επιλογών των κυβερνώντων, εδώ και 50 χρόνια. Δεν θυμάμαι κανέναν να υλοποίησε στο ΥΠ.ΠΟ.Α. μια ριζοσπαστική ιδέα για το αύριο της μουσικής παιδείας, να ορίσει από πού μέχρι πού, επιτέλους θα κινείται ο κάθε τομέας και τι υποχρεούται να προσφέρει σύμφωνα με τον επίσημο σχεδιασμό. Το κριτήριο επιλογής των επικεφαλής στο ΥΠ.ΠΟ.Α. είναι γνωστό. Όποιος δικός μας περισσεύει από τους κομματικούς κύκλους της κάθε εξουσίας τοποθετείται επικεφαλής στο ΥΠ.ΠΟ.Α. επειδή… δεν έχει εκεί μέσα κρίσιμα κομματικής σημασίας παιχνίδια. Tα Ωδεία είναι αδιαβάθμητα και στους παρεχόμενους από τα ελληνικά ωδεία τίτλους τίθεται αδυναμία αναγνώρισης, άρα πώς θα ιδρυθεί η πολυδιαφημισμένη Ακαδημία; Τα Mουσικά Γυμνάσια - Λύκεια είναι μια χρήσιμη καινοτομία των τελευταίων δεκαπέντε-είκοσι περίπου χρόνων, αλλά βουνά τα προβλήματα λειτουργίας τους... Όσο για την ποιότητα παρεχόμενης εκπαίδευσης σε θεωρητικές σχολές πχ μουσικολογίας, δεν το σχολιάζω.. Επίσης δεν θέλω να σχολιάσω το ότι οι μέλλοντες νηπιαγωγοί δεν χρειάζεται να ξέρουν μουσική.
Δει γαρ Παιδείας!!! ονειρεύομαι να πέσει από τον ουρανό η απόλυτη ιδέα και να υλοποιηθεί, αλλά δεν νομίζω να υπάρχουν στον ουρανό απόλυτες ιδέες…

Τ.Β. Ταξιδεύετε πολύ συχνά και επιστρέφετε με φωτογραφικό υλικό, το οποίο είτε άμεσα, είτε έμμεσα, σχετίζεται με τη μουσική. Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο για το ταξίδι ως πηγή άτυπης μουσικής εκπαίδευσης;

Έφη Αγραφιώτη: Αν υπήρχαν διακόσιοι δάσκαλοι στο δημοτικό και διακόσιοι καθηγητές στο γυμνάσιο που δίδασκαν μουσική γεωγραφία τους μαθητές θα είχαμε ανθρώπους με γνώσεις κοινωνικής ανθρωπολογίας, ταξιδιώτες με ενδιαφέροντα και επιλογές ουσίας στα ταξίδια τους, θα είχαμε ακροατήριο παλλόμενο, θα είχαμε πολλούς γνώστες του πολιτισμού ανάμεσα στους νέους ανθρώπους, θα είχαμε πολλούς ευτυχισμένους νέους με ενδιαφέροντα τέτοια που κρατούν τον ψυχισμό ψηλά. Το ταξίδι, γνωστικό ή βιωματικό είναι ίαση, αρκεί να σε οδηγήσει στην αρχή κάποιος. Η εμπειρία αυτή μπορεί να σε αλλάξει κυριολεκτικά. Στην δική μου περίπτωση, ταξιδεύω πάντα για συναυλίες ή άλλες επαγγελματικού χαρακτήρα δραστηριότητες. Επομένως συσχετίζονται μόνες τους οι δυο πλευρές του ταξιδιού. Δεν πηγαίνω ποτέ με το μυαλό μόνο στην παρτιτούρα. Έχω διαβάσει, έχω ψάξει, έχω εντοπίσει αυτό που θέλω να βρω εκεί που πάω.. Βγαίνω στο δρόμο το χάραμα, πριν την πρωινή πρόβα και συνεχίζω για όσο αντέχω, μόλις τελειώσει. Αναζητώ αυτό που συγκεκριμένα θέλω να δω, να επισκεφτώ ή να βρω. Μόνο την ημέρα της συναυλίας κάθομαι… ήσυχη. Ο μουσικός πολιτισμός είναι πρώτο πλάνο μέσα σε αυτά που φωτογραφίζω. Θέλω να ταυτοποιήσω κάτι που έπαιξε ρόλο στη μουσική κάποιου συνθέτη, κάποιου μουσικού. Εγώ το χρειάζομαι. Ας είναι το σπίτι που έζησε, η πλατεία που έπινε τον καφέ του. Μη νομίζετε ότι αυτό ενδιαφέρει πολλούς, ενδιαφέρει ελάχιστους…. Δεν είναι παράξενο. Δεν γίνεται να πείσεις πολλούς ότι το σπίτι του Τουργκιένιεφ στο Bougival που λειτουργεί ως μουσείο έξι μήνες το χρόνο και οργανώνει συναυλίες, μπορεί να ενέπνευσε τον τρόπο που συνθέτει πάνω στην ποίησή του η φίλη και γειτόνισσα του Πολίν Βιαρντό. Αν βρεθείς εκεί, σίγουρα θα νιώσεις όμως να σε ενδιαφέρει.

Τ.Β. Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο άνθρωπο, ο οποίος επιθυμεί να σταδιοδρομήσει ως σολίστ πιάνου;

Έφη Αγραφιώτη: Θα συμβούλευα όλους τους νέους ή γίνουν σολίστ ή γίνουν ό,τι ποθεί η ψυχή τους, να υπηρετήσουν τα όνειρα μέσα από μια αποδοχή: σκληρή δουλειά, λίγο εγώ, ποιοτικές αγωνίες, πολύπλευρη γενική και καλλιτεχνική παιδεία και καθόλου ψωνιλίκι. Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα από μαμάδες, μπαμπάδες θύματα, που ενίοτε αφήνουν αγράμματο και έκθετο το παιδί με ταλέντο. Πείθουν το πιτσιρίκι που παίζει και μαθαίνει γρήγορα ότι θα υποκλιθούν όλοι στην μοναδικότητά του. Δεν είναι καθόλου έτσι. Αλλά όταν έρθει η ώρα της κατάθλιψης και των ψυχωτικών συνδρόμων δεν μπορείς να κάνεις τίποτε. Για να γίνεις πιο καλός από καλός έλεγε ο Χόροβιτς, πρέπει να γνωρίζεις καλύτερα από τις νότες, τη δύναμη που τις ενέπνευσε. Πρέπει να διαβάσεις λογοτεχνία, ιστορία, να γνωρίσεις την έκφραση του γλύπτη και του χορευτή. Χρειάζεται πολύς χρόνος αλλά κι αν σταματήσεις να παίζεις πιάνο, πάλι ευτυχισμένος θα είσαι, γιατί θα είσαι ισορροπημένος. Αν κλειστείς στο μικρόκοσμο σου απομονώνεσαι σταδιακά και από το ταλέντο.

Τ.Β. Θα θέλατε να αναφερθείτε σε κάτι που κρίνετε ως σημαντικό και δεν σας έδωσα την ευκαιρία;

Έφη Αγραφιώτη: Ίσως σας αιφνιδιάσω… Η Κινέζικη τέχνη του ήχου έχει ιστορία τριών χιλιάδων χρόνων. Διασώθηκαν συστήματα μουσικής σημειογραφίας, τονικότητες, τονικά ύψη, όργανα κλπ. Η κινέζικη μουσική είναι πεντατονική-διατονική και έχει κλίμακες με δώδεκα φθόγγους, όπως οι αντίστοιχες του δυτικοευρωπαϊκού συστήματος. Η Ινδική μουσική (μάργκα) βασίζεται σε μια μελωδική γραμμή που λέγεται ράγκα, που υποβοηθιέται ρυθμικά. Η ινδουιστική μουσική επηρεάστηκε από περσικές διδασκαλίες των Αφγανών Mughal. Η αρχαιοελληνική μουσική περιελάμβανε τρόπους, οι οποίοι αποτέλεσαν βάση για τη δυτική θρησκευτική και κλασσική μουσική, που χρησιμοποιούνται στη τωρινή τζαζ μουσική. Αργότερα, η αρχαιοελληνική μουσική δέχτηκε επιρροές από τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή τέχνη των ήχων, καθώς και από τη μουσική της ανατολικής Ευρώπης. Γιατί τα λέω; Για να θυμίσω ότι όλοι οι λαοί έχουν βαθιές μουσικές ρίζες που τις μοιράζονται κι έτσι χαίρονται την παγκοσμιότητα των αρμονιών και επικοινωνούν αδιάλειπτα με το σύμπαν εις τους αιώνες.

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Φεβρουάριος 2019
Επιλογή εικόνων και τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου