Έφυγε ένας από τους πρωτοπόρους του 20ου αιώνα
Στις 5 Δεκεμβρίου 2007 έφυγε από τη ζωή ο πολύ σπουδαίος Γερμανός συνθέτης Καρλχάιντς Στοκχάουζεν, σε ηλικία 79 ετών.
Γεννημένος στο Μέντρατ, ένα μικρό χωριό έξω από την Κολωνία, ξεκίνησε τις μουσικές του σπουδές με τον Ελβετό συνθέτη Φρανκ Μάρτεν. Κοντά στο δάσκαλό του, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τη μουσική του Άρνολντ Σένμπεργκ, του Άντον Βέμπερν και του Άλμπαν Μπεργκ. Έτσι, ξεκίνησε τις μελέτες του πάνω στο σειραϊσμό, συνεχίζοντας (από το 1952) τις σπουδές του με τον Ντάριους Μιγιό και τον Ολιβιέ Μεσιάν, στο Παρίσι.
Βρισκόμαστε στα πρώτα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και οι εξελίξεις στη δυτική μουσική είναι όχι μόνο ραγδαίες, αλλά αγγίζουν και περιοχές μέχρι τότε ανεξερεύνητες. Ο σειραϊσμός επεκτείνεται σε όλες τις παραμέτρους τις σύνθεσης: στις ρυθμικές αξίες, στους χρωματισμούς, στις παύσεις… Έτσι, η ίδια η έννοια της μουσικής ως τέχνης των ήχων διευρύνεται, αφού πια περιλαμβάνει και ήχους που μέχρι τότε δεν θεωρούνταν “μουσικοί”.
_Tar.jpg)
Osaka EXPO 1970
Αυτή η νέα κατεύθυνση οφείλει πολλά στον Στοκχάουζεν, ο οποίος, στα μέσα της δεκαετίας του ’50 και μετά τις πρώτες του σειραϊστικές αναζητήσεις, διαμορφώνει ένα νέο μουσικό ιδίωμα βασισμένο στους μετασχηματισμούς των πυκνοτήτων, του ηχοχρώματος και της υφής. Εδώ, τα μουσικά γεγονότα διευθετούνται με τη χρήση της ελεγχόμενης τύχης και με τις πολλαπλές, ανοιχτές ή τυχαίες φόρμες. Παράλληλα, η ιδέα του σειραϊσμού επεκτείνεται σε κάθε διάσταση της μουσικής αντίληψης. Ακόμα και ο βαθμός και η ποιότητα του ειδικού ελέγχου της σύνθεσης πάνω στους εκτελεστές διευθετούνται σε μια σειραϊκή κλίμακα αξιών. Με άλλα λόγια, ο εκτελεστής των έργων του Στοκχάουζεν έχει να αντιμετωπίσει από τον ολοκληρωτικό σημειογραφικό έλεγχο μέχρι την άκρα μεταβλητότητα! Η δράση του δηλαδή προσδιορίζεται από τις γραφικές σημειογραφίες που χαράζουν τα όρια των πεδίων ευρείας ή περιορισμένης εκλογής. Με οδηγό του τις σημειογραφίες αυτές, επεξεργάζεται και ελευθερώνει τις πολύ στενά ενοποιημένες δομές του ήχου, με μετασχηματισμούς μέσα από όλες τις δυνατές ενδιάμεσες αξίες.
Ο Στοκχάουζεν σειραϊκοποίησε θεμελιώδεις μουσικές έννοιες όπως η περιοδικότητα, η α-περιοδικότητα, η ιδέα του μετασχηματισμού, η διάταξη των ήχων στον φυσικό χώρο ή η αντίληψη της καθαρότητας. Από όλα αυτά, ίσως αξίζει να σταθούμε περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο επεξεργαζόταν την “κατασκευή” του χρόνου ως προς τη διάρκεια, διαμορφώνοντας κάθε φορά μια διαφορετική αίσθηση του χρόνου στον ακροατή. Με αυτή την τεχνοτροπία έγραψε έργα όπως οι Στιγμές (
.jpg)
Ακολούθησαν έργα όπως το Μικροφωνία
Υπήρξε από τους πρωτοπόρους της ηλεκτρονικής μουσικής (ήδη από τη δεκαετία του ’50 χρησιμοποιούσε μαγνητόφωνα), όπου συνέθεσε πάνω από τριακόσια έργα συμφωνικής και ηλεκτρονικής μουσικής. Με δεδομένα όλα αυτά, δεν είναι περίεργο που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες του εικοστού αιώνα, με τις επιρροές του να απλώνονται σε όλα σχεδόν τα είδη: στη συμφωνική μουσική· στην jazz (βλέπε: Miles Davis, Cecil Taylor, Charles Mingus, Herbie Hancock…)· στη rock, με πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα τον Frank Zappa· στην ηλεκτρονική, με άμεση και χαρακτηριστική επίδραση στους ιδιοφυείς και επίσης ιδιαίτερα σημαντικούς συμπατριώτες του Kraftwerk και Tangerine Dream· στην ιδιόμορφη pop της Ισλανδής Björk· και ο κατάλογος σίγουρα δεν εξαντλείται εδώ.
Γεράσιμος Τριανταφύλλου
gerasimost@tar.gr
_Tar.jpg)
1964
.jpg)
Tar-helicopters.jpg)
Helikopter streichqartett (1994) για κουαρτέτο εγχόρδων και τέσσερα ελικόπτερα με τους πιλότους τους.
.jpg)
1998 Προετοιμασία διάλεξης
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
1. Το επίσημο βιογραφικό του (στα Αγγλικά)