ΕΛΕΝΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στην Τίνα Βαρουχάκη
Αποτίνοντας φόρο τιμής στον σπουδαίο κιθαριστή και συνθέτη Roland Dyens, το ΜΜΑ παρουσιάζει στις 17 Μαρτίου δυο υπέροχα κονσέρτα του, ολοκληρώνοντας τον εξαίρετο κύκλο συναυλιών VIVE LA FRANCE!
Η σολίστ και Καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Έλενα Παπανδρέου, θα ερμηνεύσει το κονσέρτο Métis για σόλο κιθάρα και έγχορδα, συμπράττοντας με την Ορχήστρα Academica Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Νίκου Αθηναίου. Την ίδια βραδιά, το Duo Melis (Susana Prieto, Αλέξης Μουζουράκης) θα συμπράξει με την Ορχήστρα, ερμηνεύοντας το Concertomaggio.
Η αδελφική φιλία που συνέδεε τον Roland Dyens με την Έλενα Παπανδρέου, αποτέλεσε την αφορμή γι αυτή τη συνέντευξη. Ο λόγος της, συγκινεί εξίσου με το εξαιρετικό κείμενό της: «Roland, αγαπημένε μου αδελφέ».
«Ο Dyens δεν κουράστηκε ποτέ. Έφυγε 61 έτους και μέχρι τελευταία στιγμή έγραφε με τρομερή αγάπη γι αυτό που έκανε. Η μουσική έτρεχε στις φλέβες του από τότε που ήταν παιδάκι, έπαιζε συνέχεια. Δεν έπαιζε μουσική για να βγάλει λεφτά, ούτε για τη δόξα, όπως υπάρχει κόσμος που το κάνει και γι’ αυτό. Επίσης, κάτι τρομερά σημαντικό είναι ότι είχε κάνει τις καλύτερες δυνατές σπουδές. Ως εκτελεστής, είχε σπουδάσει με τον Alberto Ponce στην École Normale του Παρισιού. Ως συνθέτης, είχε ολοκληρώσει όλες τις σπουδές υψηλού επιπέδου που μπορεί να κάνει ένας συνθέτης».
Τ.Β. Στις 17 Μαρτίου θα εμφανιστείτε στο ΜΜΑ σε μία συναυλία η οποία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του αδελφικού σας φίλου και συνεργάτη, Roland Dyens. Θα θέλατε να μας διηγηθείτε την ενδιαφέρουσα ιστορία της γνωριμίας σας μαζί του;
Έλενα Παπανδρέου: Τον Roland Dyens τον γνώρισα ακούγοντας πρώτα απ’ όλα το «Tango en Skaï» - το πιο γνωστό του ίσως κομμάτι. Αμέσως, μου κίνησε το ενδιαφέρον και έψαχνα να βρω και άλλα έργα του, να μάθω περισσότερα γι αυτόν. Το Tango en Skaï να σας πω ότι σημαίνει «ψευτοτανγκό». Το διευκρινίζω, γιατί πολλοί κάνουν το λάθος να μπερδεύουν τη λέξη “skaï” (που στα Γαλλικά σημαίνει ένα πολύ φτηνό είδος δέρματος), με τη λέξη «ουρανός». Έκανα μια ηχογράφηση του έργου και του έστειλα γράμμα, πιστεύοντας ότι το πιθανότερο είναι ότι δεν θα μου απαντήσει. Παρ’ όλα αυτά ήρθε απάντηση! Έχω κρατήσει αυτό το γράμμα, όπως πολλά άλλα αργότερα. Μου έδωσε πάρα πολλή χαρά και αργότερα έμαθα και από εκείνον ότι απαντούσε πάντα σε όλους. Αυτό δείχνει τη γενναιοδωρία του. Λίγο καιρό μετά, με κάλεσαν σε ένα Φεστιβάλ, στο Voronez, το οποίο ήταν ένα μέρος αρκετά δύσκολο για να φθάσει κανείς, αλλά είδα ότι ήταν καλεσμένος και ο Dyens και ήταν έτσι μια ευκαιρία να τον γνωρίσω. Έδωσε ένα καταπληκτικό ρεσιτάλ! Πραγματικά ενθουσιάστηκα! Επίσης διαπίστωσα ότι είχαμε και πολλά κοινά στην αισθητική μας, ως προς τον τρόπο που ερμηνεύουμε. Όταν γνωριστήκαμε, τον ρώτησα αν είχε έρθει ποτέ στην Ελλάδα. Δεν είχε, ενώ θα ήθελε να δώσει ρεσιτάλ. Έτσι κανόνισα με τον Ευάγγελο Ασημακόπουλο, που τότε ήταν Έφορος της κιθάρας στο Ωδείο «Φ. Νάκας» να δώσει ο Roland το πρώτο του ρεσιτάλ στην Ελλάδα, αν θυμάμαι καλά το 1997… Πραγματικά, σείστηκε η αίθουσα από τα χειροκροτήματα! Ήδη από τότε, από εκείνη την πρώτη επίσκεψή του στην Αθήνα, ήταν εντυπωσιακό το πόσο γίναμε φίλοι! Ήταν μια φιλία που κράτησε λίγο περισσότερο από 20 χρόνια μέχρι τον πρόωρο –δυστυχώς– θάνατό του, τον Οκτώβριο του 2016. Ήταν πραγματικά για μένα η μεγαλύτερη απώλεια που είχα στη ζωή μου, ό,τι χειρότερο μου έχει συμβεί! Ήταν τόσο σπάνια φιλία… Και δεν μιλάω μόνο για το μουσικό κομμάτι, αλλά για το ανθρώπινο…. Λέγαμε τα μυστικά μας… Επίσης, έχουμε γελάσει πάρα πολύ. Έχω ακόμη e-mails του, με πολλά αστεία που ανταλλάσσαμε.
Τ.Β. Στο συγκινητικό άρθρο που γράψατε στη μνήμη του Dyens, με τίτλο: «Roland, Αγαπημένε μου Αδελφέ...», αναφέρετε, μεταξύ άλλων: «Σπάνια γνώρισα κάποιον που ήταν τόσο ικανός να αγαπάει τόσο πολλούς ανθρώπους και στις πέντε ηπείρους!» Ποια στοιχεία της προσωπικότητάς του θαυμάζατε περισσότερο;
Έλενα Παπανδρέου: Κατ’ αρχήν, θαυμάζω τον ιδιοφυή μουσικό. Στον άνθρωπο πάνω απ’ όλα αγαπούσα τη σπάνια ενσυναίσθηση! Τον παρακολούθησα να έχει αυτή την ικανότητα ακόμη και με ανθρώπους που ήξερε ελάχιστα, ακόμη και με πολύ νέα παιδιά, που μπορεί να του έλεγαν τον πόνο τους ή κάτι που τους απασχολούσε. Τους έδινε προσοχή, τους παρατηρούσε, τους άκουγε… Πολύ σημαντικό! Επίσης, τον ένοιαζε πολύ να κάνει τον μαθητή να νιώσει άνετα, ειδικά στα σεμινάρια που πολλές φορές τα παιδιά είναι αγχωμένα, εξ αιτίας του κόσμου που τα παρακολουθεί. Πολλές φορές έκανε κάποιο αστείο, ώστε να «σπάσει» τον πάγο, για να χαλαρώσει ο μαθητής και να παίξει πιο άνετα. Ως προς την προσωπικότητά του, είχε την ικανότητα να κάνει φίλους. Φιλία, για μένα, είναι το να χαίρεσαι με τη χαρά του άλλου. Και ο Roland αυτό το κατάφερνε πραγματικά! Στην παράλληλη πορεία μας, υπήρχε μια αμοιβαία εκτίμηση και μεγάλη χαρά για τις επιτυχίες του άλλου. Μιλούσαμε πάντοτε ο ένας για τον άλλο με τα καλύτερα λόγια. Λίγες μέρες πριν μας αφήσει ο Roland, έμαθα ότι δυστυχώς τα πράγματα ήταν πλέον πάρα πολύ σοβαρά. Πήγα στο Παρίσι και την τελευταία μέρα που τον είδα, θυμάμαι να κοιτάει το κινητό του, να ψάχνει ονόματα και να μου λέει: «θέλω να γνωρίσεις τον τάδε, είναι σαν αδελφός μου και είναι στο τάδε μέρος στις ΗΠΑ», «θέλω να γνωρίσεις την τάδε, που είναι σαν αδελφή μου….» Είναι απίστευτο με πόσους ανθρώπους έχω συνδεθεί μετά το θάνατό του, ενώ δεν γνωριζόμασταν πριν, μόνο και μόνο επειδή είχαμε αυτό τον κοινό φίλο τον οποίο αγαπούσαμε πολύ. Και πραγματικά ήταν λιγάκι σαν παρακαταθήκη.
Τ.Β. Το 2001, συμπράξατε με τον Dyens, ερμηνεύοντας το έργο του Concertomaggio για δύο κιθάρες και Ορχήστρα, στο ΜΜΑ, με την πάλαι ποτέ Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη. Θα θέλατε να μοιραστείτε αναμνήσεις από αυτή τη συνεργασία;
Έλενα Παπανδρέου: Το να παίζω με έναν μουσικό που τόσο πολύ θαύμαζα, ήταν για μένα μια πραγματικά πολύ μεγάλη χαρά. Παίξαμε στην ετήσια συναυλία που έκανε εκείνον τον καιρό η Ορχήστρα των Χρωμάτων, στη μνήμη του Μάνου Χατζιδάκι, στη μεγάλη αίθουσα του ΜΜΑ. Κάναμε μόνο μια πρόβα για εκείνο το κονσέρτο! Πήγα και τον βρήκα στη Σαρδηνία, γιατί ήταν ο μόνος τρόπος για να μπορέσουμε να παίξουμε μαζί και να το προβάρουμε. Πάντα γράφει δύσκολα, οπότε ήταν δύσκολο αυτό το εγχείρημα. Όπως είχε υποσχεθεί στην Ορχήστρα των Χρωμάτων, θα έκανε μια πολύ ωραία διασκευή του τραγουδιού «Ο ταχυδρόμος πέθανε» για δυο κιθάρες και ορχήστρα εγχόρδων. Έφερε την παρτιτούρα μόλις ήρθε στην Αθήνα, δυο μέρες πριν, και έπρεπε το δικό μου μέρος να το μάθω εκείνη τη στιγμή για να το παίξουμε. Τελικά όλα πήγαν καλά! Η Ορχήστρα των Χρωμάτων και ο Μίλτος Λογιάδης ήταν οι ιδανικοί συνεργάτες. Πραγματικά ήταν μια αξέχαστη συναυλία που θα θυμάμαι πάντα.
Τ.Β. Πώς κρίνετε το γεγονός της μη «διάσωσης» της Ορχήστρας των Χρωμάτων;
Έλενα Παπανδρέου: Αυτό είναι από τα πιο δυσάρεστα πράγματα που έχουν συμβεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Από τις παρενέργειες όλης αυτής της κατάστασης που συμβαίνει στη χώρα μας. Το να κλείνει μια Ορχήστρα είναι ντροπή για μια χώρα και δείχνει την παρακμή της σε σχέση με τις τέχνες, με τον πολιτισμό, με τη σκέψη την ανθρώπινη, γιατί μιλάμε μόνο για Οικονομία και χρήματα πλέον. Η Ορχήστρα των Χρωμάτων ήταν μια από τις σπάνιες Ορχήστρες. Ο Χατζιδάκις την έφτιαξε με πολλή αγάπη. Θυμάμαι τότε που πηγαίναμε όλοι στο Παλλάς και δεν έπεφτε καρφίτσα! Ήταν απαραίτητο για όλους να πάμε στη συναυλία που κάθε φορά διηύθυνε ο Χατζιδάκις και έπαιζε πάρα πολύ ωραία προγράμματα πάντα, πολύ ρεπερτόριο που δεν είχε παιχτεί ποτέ. Ο Μίλτος Λογιάδης ήταν άξιος συνεχιστής του, γιατί είναι πολύ σπουδαίος μαέστρος, γλυκύτατος και σεμνός άνθρωπος. Ήταν ιδανικός για να συνεχίσει το έργο του Χατζιδάκι με την Ορχήστρα, η οποία συνεχώς εξελισσόταν. Έπαιζε ρεπερτόριο που είναι πάρα πολύ δύσκολο… Τόσο εμένα, όσο επίσης και πολύ κόσμο, μας έχει λυπήσει τρομερά το ότι την άφησαν να χαθεί.
Τ.Β. Το 1998 ηχογραφήσατε δυο έργα του Dyens, μεταξύ των οποίων το εξαιρετικά δημοφιλές “ Tango en skaï ”. Το 2005, κυκλοφόρησε το ηχογράφημά σας με τίτλο: “Elena Papandreou plays Dyens”. Tι είδους δεξιοτεχνικής φύσης δυσκολίες έχει η ερμηνεία των έργων του;
Έλενα Παπανδρέου: Ο Dyens επειδή ήταν καταπληκτικός κιθαρίστας, από τους σημαντικότερους που έχουν περάσει από το χώρο μας, ήξερε την κιθάρα όσο κανείς. Έτσι έψαχνε τα όριά της και τα πήγαινε και πιο πέρα. Πραγματικά, έχει γράψει σε κομμάτια του σημεία εξαιρετικά δύσκολα. Όμως, δύσκολα όχι για να είναι δύσκολα, αλλά για να είναι λειτουργικά. Έτσι, παίζουν πολύ θετικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα. Άξιζαν τον κόπο. Έχω πολλές φορές ταλαιπωρηθεί παίζοντας εξαιρετικής δυσκολίας πράγματα, αλλά ποτέ δεν ένιωσα ότι ήταν χαμένος κόπος, γιατί αυτό που ακούγεται στα κομμάτια του είναι πραγματικά εξαιρετικής ομορφιάς. Μάλιστα, επιχείρησε -και κατάφερε θαυμάσια- να γράψει κομμάτια για μαθητές. Έγραψε μια συλλογή με 20 κομμάτια που λέγονται «20 γράμματα». Ένα από αυτά, μου το έχει αφιερώσει. Αργότερα, έγραψε μια συλλογή με 100 κομμάτια (κι εκεί μου έκανε ένα κομμάτι ‘δώρο’, που έγραψε στα γενέθλιά μου 7 Μαρτίου του 2011). Το αστείο είναι ότι πριν τα ξεκινήσει, μου έλεγε: «τώρα θέλω να γράψω ακόμη πιο εύκολα, γιατί τα άλλα δεν ήταν και …τόσο!». Τελικά, δεν κατάφερε να γράψει τόσο εύκολα, όσο ήλπιζε. Σε κάποιον που δεν έχει μεγάλη εμπειρία και είναι αρχάριος ακόμη, αλλά και στο δάσκαλό του, θα φανούν πολύ πιο δύσκολα από τα συνηθισμένα κλασικά κομμάτια για σπουδαστές. Χαρακτηριστικό είναι ότι ήταν τελειομανής, όπως είμαι και εγώ (ένα από τα κοινά μας). Έγραφε στα κομμάτια του πάρα πολλές λεπτομέρειες, που βέβαια ήταν πάρα πολύ χρήσιμες για να παιχτούν όσο γίνεται καλύτερα. Κάποιος που δεν έχει συνηθίσει να βλέπει πολλές λεπτομέρειες γραμμένες στην παρτιτούρα, ενδεχομένως κουράζεται. Αλλά από την άλλη πλευρά, αν κάνεις όλα αυτά που γράφει, θα το παίξεις καταπληκτικά το κομμάτι! Είναι γραμμένα τα πάντα, ό,τι χρειάζεται ένας καλός μουσικός.
Τ.Β. Το 2002, ο Dyens συνέθεσε και σας αφιέρωσε το τριμερές έργο «Triaela». Τι σημαίνει για σας αυτό το άυλο «δώρο», αφ’ ενός μεν από καλλιτεχνική, αφ’ ετέρου δε από συναισθηματική άποψη;
Έλενα Παπανδρέου: Αν δεν γνώριζα τον Dyens, το να μου αφιερώνει ένα έργο και μάλιστα ένα από τα σημαντικά του ολοκληρωμένα τριμερή έργα, είναι σπάνια τιμή. Από την άλλη, η συναισθηματική άποψη με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο στη ζωή μου ολόκληρη και στη δουλειά μου. Eίχαμε πάει κάποτε με τον Oscar Ghiglia σε ένα φεστιβάλ κιθάρας στο Fermo της Ιταλίας, όπου ο Roland ανακοίνωσε στο ακροατήριο ότι την προηγούμενη μέρα τελείωσε ένα κομμάτι που δεν έχει βρει ακόμη τίτλο. Το έπαιξε και ενθουσιάστηκα! Μετά του είπα: «Σε παρακαλώ πολύ θέλω τις νότες…» Θα κάνω μία παρένθεση λέγοντας ότι κανονικά είναι αγένεια να ζητάμε παρτιτούρες ανέκδοτων έργων, όμως ο Roland καιρό πριν, μου είχε δώσει αυτή την άνεση. Εκείνη τη στιγμή λοιπόν μου λέει: «Χαίρομαι πολύ! Ήθελα πρώτα να δω αν σου αρέσει, γιατί είχα σκοπό να σου το αφιερώσω». Μετά από κάποιο καιρό, με παίρνει στο τηλέφωνο και μου λέει: «Το βρήκα!» Θα το ονομάσω “Τriaela”, ήθελα να ακούγεται ελληνικό. Το κομμάτι αποτελείται από τρία μέρη και είναι γραμμένο σε “la.” «Αν θέλεις να το ηχογραφήσεις, μπορείς και πριν από μένα», είχε τη γενναιοδωρία να μου πει. Εκείνος δεν το ηχογράφησε ποτέ! Δεν ήταν το μόνο που μου αφιέρωσε. Όταν πρωτοήρθε στην Ελλάδα, είχε παίξει το έργο «Ο ταχυδρόμος πέθανε». Μου αφιέρωσε το χειρόγραφο. Λίγα χρόνια μετά, μου αφιέρωσε μια καταπληκτική διασκευή του έργου «Θάλασσα πλατιά». Του είχα προτείνει να κάνει και άλλες διασκευές Χατζιδάκι, τις οποίες θα ηχογραφούσα σε CD. Το είχε δεχθεί με ενθουσιασμό, είχαμε συμφωνήσει με τον Γιώργο Χατζιδάκι. Δυστυχώς … αυτό ήταν το τελευταίο επαγγελματικό μας όνειρο… Όμως, βρήκα έναν άξιο συνεχιστή του, τον Ορέστη Καλαμπαλίκη, που υπήρξε μαθητής του. Χαίρομαι που θα υλοποιήσουμε αυτό το όνειρο στη μνήμη του Roland.
Τ.Β. Στην επικείμενη συναυλία πρόκειται να παρουσιαστούν δυο κονσέρτα με την Ορχήστρα Academica Αθηνών, υπό τη Διεύθυνση του Αρχιμουσικού Νίκου Αθηναίου. Το Concertomaggio για δυο κιθάρες, από το Duo Melis και το Concerto Μétis για σόλο κιθάρα και έγχορδα, που θα ερμηνεύσετε εσείς. Τι σηματοδοτεί για σας αφ’ ενός μεν η πρώτη συνεργασία με την Ορχήστρα Academica Αθηνών, αφ’ ετέρου δε η ερμηνεία του Concerto Métis;
Έλενα Παπανδρέου: Κατ’ αρχήν, χαίρομαι πολύ γιατί κάθε φορά που συμπράττεις με μια νέα Ορχήστρα, είναι μια νέα συνεργασία, νέες επαφές με ανθρώπους με τους οποίους ενδεχομένως δεν έχεις ξαναπαίξει πριν. Κάποιοι μουσικοί της Academica ήταν και μέλη της Ορχήστρας των Χρωμάτων ή της Ορχήστρας της ΕΡΤ. Έτσι, με κάποιους ήδη έχουμε γνωριστεί. Πρώτη φορά θα παίξω με τον κ. Αθηναίο, με τον οποίο έχω επαφή για διάφορα θέματα σχετικά με τη συναυλία και είναι ευγενέστατος, χαίρομαι πολύ που θα συνεργαστούμε και είμαι σίγουρη ότι η ατμόσφαιρα θα είναι η καλύτερη. Όσον αφορά το συγκεκριμένο κονσέρτο, είναι ένα από τα ωραιότερα που έχουν γραφτεί για κιθάρα! Δεν υπερβάλλω! Δεν έχει παιχτεί ακόμη πάρα πολύ, αλλά θα παίζεται όλο και περισσότερο. Είναι αρκετά δύσκολο και για την Ορχήστρα εγχόρδων. Όμως ο Roland το δούλεψε πάρα πολύ, το έχει και ο ίδιος ηχογραφήσει σε δίσκο. Εγώ είχα κάνει την πρώτη πανελλήνια εκτέλεση το 2000 με την Καμεράτα, υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη στην αίθουσα «Φίλων της Μουσικής». Τότε το είχα παίξει και με την Κ.Ο.Θ. Επειδή θέλω να παίξω μουσική του Dyens όσο μπορώ περισσότερο, το έπαιξα και τον περασμένο Δεκέμβριο με την Κ.Ο.Θ. στο Μ.Μ.Θ. Επίσης, θα το παρουσιάσω τέλος Απριλίου στο Monterrey του Μεξικού και τον Νοέμβριο στο San Remo της Ιταλίας. Ο κόσμος θα το χαρεί πολύ, νομίζω! Γιατί καμιά φορά, ο κόσμος που δεν είναι πολύ «ειδικός» στο χώρο μας, νομίζει ότι θα ακούσει έναν σύγχρονο συνθέτη και ότι θα βαρεθεί ή θα εκνευριστεί. Η μουσική του Dyens ήταν πολύ αγαπητή σε όλα τα είδη ακροατηρίων.
Τ.Β. Στο προαναφερθέν κείμενό σας σημειώνετε, μεταξύ άλλων: «Είμαι σίγουρη ότι η μουσική σου θα επιβιώσει για τόσον καιρό, όσο η μουσική του Sor (που τόσο αγαπούσες), του Tárrega, του Barrios ή του Villa-Lobos.» Ποια στοιχεία του έργου του καθιστούν τον Dyens έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους συνθέτες κλασικής κιθάρας;
Έλενα Παπανδρέου: Η μουσική αυτού του ανθρώπου πραγματικά πιστεύω ότι θα παίζεται για αιώνες. Όσο για τα χαρακτηριστικά της μουσικής του, πρώτα απ’ όλα είναι ένα πελώριο αλλά και ανεξάντλητο ταλέντο. Γιατί υπάρχουν συνθέτες που έχουν πολύ ταλέντο αλλά κάποια στιγμή κουράζονται και επαναλαμβάνουν τους εαυτούς τους. Ο Dyens δεν κουράστηκε ποτέ. Έφυγε 61 έτους και μέχρι τελευταία στιγμή έγραφε με τρομερή αγάπη γι αυτό που έκανε. Η μουσική έτρεχε στις φλέβες του από τότε που ήταν παιδάκι, έπαιζε συνέχεια. Δεν έπαιζε μουσική για να βγάλει λεφτά, ούτε για τη δόξα, όπως υπάρχει κόσμος που το κάνει και γι αυτό. Επίσης, κάτι τρομερά σημαντικό είναι ότι είχε κάνει τις καλύτερες δυνατές σπουδές. Ως εκτελεστής, είχε σπουδάσει με τον Alberto Ponce στην École Normale του Παρισιού. Ως συνθέτης, είχε ολοκληρώσει όλες τις σπουδές υψηλού επιπέδου που μπορεί να κάνει ένας συνθέτης. Γιατί είναι πολύ σημαντικό εκτός από το ταλέντο, να ξέρεις και την τεχνική της σύνθεσης. Να δομείς σωστά ένα κομμάτι, να ξέρεις πώς να χτίσεις και να αναπτύξεις τις ιδέες σου. Από την άλλη, ήξερε τόσο καλά την κιθάρα, έλεγε «Ξέρω καλά τη γεωγραφία της»! Από τότε που μας άφησε, έχω δει και τη συνολική λίστα που έφτιαξε το Gendai Guitar. Εκατοντάδες έργα! Έχει γράψει πάρα πολλά έργα για σόλο κιθάρα, έχει κάνει βέβαια και πάρα πολλές διασκευές εκπληκτικές. Κανείς άλλος, νομίζω, δεν μπόρεσε να διασκευάσει για κιθάρα τόσο καλά όσο εκείνος. Και αυτό το λένε πολλοί, δεν το λέω μόνο εγώ. Έγραψε αρκετά έργα για τέσσερις κιθάρες ή ορχήστρα από κιθάρες. Αυτό, γιατί όποτε έκανε κάποιο σεμινάριο, ατομικό, ένα από τα δώρα που έφερνε στους μαθητές ήταν ένα καινούργιο έργο για να το παίξουν όλοι μαζί. Μάλιστα, σε αυτό τον κύκλο που έχει τώρα το ΜΜΑ, η πρώτη συναυλία δόθηκε από το Aquarelle guitar quartet που έπαιξαν κουαρτέτα. Δυσκολεύτηκαν να διαλέξουν, γιατί έχει πλουτίσει πάρα πολύ το ρεπερτόριο για 4 κιθάρες. Έχει πάρα πολλούς συνδυασμούς για κιθάρα, αλλά κυρίως σόλο και διασκευές για κιθάρα.
Τ.Β. Όταν διδάσκετε έργα του Dyens οι κατευθυντήριες οδηγίες που δίνετε στους μαθητές σας αφορούν περισσότερο ζητήματα τεχνικής ή ερμηνείας;
Έλενα Παπανδρέου: Κατ’ αρχήν είτε διδάσκω Dyens, είτε οτιδήποτε δεν διδάσκω τόσο διαφορετικά. Η τεχνική από την άλλη, πάντα πρέπει να υπηρετεί την ερμηνεία. Δεν υπάρχει κανένας άλλος λόγος ύπαρξης της τεχνικής. Οπότε αυτά είναι πάντα αλληλένδετα. Δεν γίνεται να επικεντρωθούμε μόνο στο ένα ή στο άλλο, σε οποιοδήποτε είδος μουσικής. Τα κομμάτια του Dyens έχουν πολλές τεχνικές δυσκολίες, εφφέ που πρέπει να διδάξεις, πολλά έργα του έχουν διαφορετικό κούρδισμα (ειδικά στα μπάσα, αλλά όχι μόνο), γενικότερα, υπάρχουν τεχνικές που πρέπει να τις δείξεις, γιατί δεν τις έχει δει αλλού ένας μαθητής. Επίσης, οι παρτιτούρες των έργων του έχουν άπειρες λεπτομέρειες που πρέπει να πείσεις τον μαθητή να κοιτάξει τα πάντα, να μην τα αγνοεί και να παίζει με το αυτί, παρακολουθώντας το youtube (μια πολύ κακή συνήθεια των μαθητών αυτή). Και ένα επίσης μεγάλο λάθος των μαθητών όταν παίζουν Dyens είναι ότι επειδή ξέρουν ότι αυτοσχεδίαζε, νομίζουν ότι μπορούν ν΄ αυτοσχεδιάζουν και να παίζουν όπως να ναι. Πολύ μεγάλο λάθος! Ο Dyens ήταν εξαιρετικά λεπτολόγος και απαιτούσε την παραμικρή λεπτομέρεια να γίνει. Έπαιζε τα έργα όπως ήταν γραμμένα και τα έγραφε όπως τα έπαιζε. Φυσικά επειδή χρησιμοποιούσε την κιθάρα και τον πολυφωνικό της χαρακτήρα στο μέγιστο δυνατό βαθμό, ήταν πολύ δύσκολα για το αριστερό χέρι.
Τ.Β. Τι συμβουλεύετε τους νέους που φοιτούν στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης και επιθυμούν να σταδιοδρομήσουν ως σολίστ;
Έλενα Παπανδρέου: Η λάμψη της σκηνής, το χειροκρότημα, η δόξα, ενισχύουν τον εγωισμό. Προσπαθώ να τους ενισχύω το σωστό κίνητρο για να είναι πάνω στη σκηνή: αγάπη για τη μουσική. Να δείχνεις τη μουσική, όχι να δείχνεις τον εαυτό σου. Προσπαθώ επίσης να τους μάθω ότι ο καλός μουσικός δουλεύει 365 μέρες το χρόνο. Πρέπει να δουλεύουν με ευσυνειδησία, το παίξιμό τους να είναι όσο γίνεται πιο πλήρες να μην έχουν μόνο μια κατεύθυνση ενός εύκολου εντυπωσιασμού. Επίσης, οι κιθαρίστες έχουν την κακή συνήθεια να ακούν κυρίως κιθάρα, διάφορους κιθαρίστες στο youtube, ανεξαρτήτως ποιότητας και επιπέδου, να μαθαίνουν το κομμάτι ακούγοντάς το και όχι διαβάζοντάς το στην παρτιτούρα. Επιμένω ότι πρέπει να διαβάζουν προσεκτικά την παρτιτούρα. Επίσης τους τονίζω ότι θα πρέπει ν’ ακούν πάρα πολλή μουσική. Όταν ήμουν στην εφηβεία, συνειδητοποίησα ότι θαύμαζα κάποιους κιθαρίστες που είτε είχα την τάση να τους μιμηθώ, είτε να κάνω το αντίθετο, για να μην τους μιμούμαι. Έτσι, σκέφτηκα (χωρίς να μου το πει κάποιος άλλος) τουλάχιστον για κάποια χρόνια να πάψω ν΄ ακούω ηχογραφήσεις κιθαριστών. Πήγαινα φυσικά σε συναυλίες, γιατί εκεί αποκτάς μια γενική εικόνα, αλλά δεν θυμάσαι την παραμικρή λεπτομέρεια της ερμηνείας του έργου. Έτσι άκουσα πολλή μουσική που δεν ήταν κιθάρα. Από την εφηβεία μου, άκουγα πιάνο, ορχήστρες, μουσική δωματίου, ό,τι άλλο έβρισκα και με βοήθησε τρομερά να ξεφύγω από το στενό πλαίσιο της κιθάρας. Σίγουρα, ένας καλός κιθαρίστας έχει ακούσει πολλή μουσική που δεν είναι κιθάρα, ώστε να ανοίξει τους ορίζοντες της μουσικότητάς του. Αλλιώς παίζει με πολύ περιορισμένο τρόπο.
Τ.Β. Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια;
Έλενα Παπανδρέου: Από τότε που μας άφησε ο Dyens, νιώθω την ανάγκη να παίζω σχεδόν αποκλειστικά μουσική του. Θα πάμε μαζί με τον Oscar Ghiglia στο Φεστιβάλ της Πάτρας που διοργανώνουν ο Ευάγγελος Ασημακόπουλος και η Λίζα Ζώη. Θα παίξω Dyens, και για πρώτη φορά δυο τραγούδια του Χατζιδάκι σε διασκευή Ορέστη Καλαμπαλίκη. Αργότερα, θα παίξω το Concerto Métis στο Μεξικό. Στην συνέχεια, στην Ιταλία τον Μάϊο και τον Ιούνιο στο Festival Guitar Foundation of America. Τον Αύγουστο θα πάμε με τον Oscar Ghiglia στην Ταϊβάν, με αφορμή μια μεγάλη γιορτή που διοργανώνουν για τα 80α του γενέθλια. Επίσης θα κάνουμε με τον Oscar το σεμινάριο στο Gargnano της Ιταλίας, όπως κάθε χρόνο. Τέλος, έχει προγραμματιστεί ένα σεμινάριο στο Αϊβαλί τον Σεπτέμβριο, σε ένα πανέμορφο ελληνικό σπίτι πάνω στη θάλασσα, όπου οι μαθητές κι εγώ μένουμε μαζί και δουλεύουμε κάθε μέρα ετοιμάζοντας μια τελική συναυλία.
Αγαπώ τη διδασκαλία όσο και το παίξιμο. Προσπαθώ να φτιάχνω μια στενή σχέση με τους μαθητές μου, ανθρώπινη όσο γίνεται. Πρέπει να νιώθουν τα παιδιά ότι είσαι μαζί τους, ότι είμαστε ομάδα. Επίσης είναι σημαντικό να ενισχύουν και να χαίρονται ο ένας για τον άλλο, να πηγαίνουν ο ένας στις συναυλίες του άλλου, να χειροκροτούν, να φέρνουν κόσμο και τελικά να χαίρονται όλοι μαζί τους καρπούς της δουλειάς τους.
Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Mάρτιος 2018
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
[1] Πηγή: ιστοσελίδα της Έλενας Παπανδρέου: http://www.elenapapandreou.gr/gr/ ανάκτηση,11/03/2018. Η ίδια πηγή έχει χρησιμοποιηθεί και για τα υπόλοιπα μέρη του εν λόγω έργου, καθώς και για τις φωτογραφίες.
_1.jpg)
