[music in a room]
Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ JAZZ
(Κάποιες σκέψεις – μέρος Β')
.jpg)
Εισαγωγή – 2
Διαβάζοντας για τον αυτοσχεδιασμό και συνεχίζοντας την κουβέντα γύρω από αυτόν θα πρέπει κατ’ αρχήν να τονίσουμε για μια ακόμη φορά την διαφορά μεταξύ των μουσικών ειδών μέρος των οποίων είναι και ο αυτοσχεδιασμός και της «αμιγώς» αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής. Με αφορμή λοιπόν την jazz και κυρίως την free-jazz (όπως γράφω και στο κείμενο που προηγήθηκε) θα προσπαθήσω να θέσω κάποια πρώτα ζητήματα σχετικά με τον «ελεύθερο αυτοσχεδιασμό», την «αυτοσχεδιαζόμενη μουσική» καταγράφοντας έτσι την συνέχεια των σκέψεών μου.
Τι είναι αυτοσχεδιασμός;
Ο Σάκης Παπαδημητρίου γράφει πολύ εύστοχα στο κείμενό του «Αυτοσχεδιασμός – έννοια και παράνοια»: « Είναι αλήθεια ότι οι έννοιες αυτοσχεδιάζω και αυτοσχεδιασμός έχουν άλλη σημασία στην καθημερινή κουβέντα και άλλη όταν αναφέρονται στη μουσική. Στην καθημερινή τους χρήση επιβλήθηκε η αρνητική τους πλευρά. Αυτοσχεδιάζω σημαίνει «κάνω ό, τι θέλω», «κάνω ό, τι μου κατέβει», χωρίς προγραμματισμό, χωρίς οργάνωση, χωρίς σκέψη, χωρίς μέθοδο. Η αρνητική όμως αυτή πλευρά έχει και κάποια θετικά στοιχεία, όταν π.χ. εννοούμε ότι «κάνω κάτι της στιγμής», με όσα μέσα διαθέτω εκείνη τη στιγμή ή ότι τα βγάζω πέρα με ελάχιστα εφόδια. Αντίθετα, η μουσική, καθώς και η καλλιτεχνική και φιλοσοφική, έννοια του αυτοσχεδιασμού παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική ερμηνεία από αυτή που πήρε στην καθημερινή της χρήση. «Όλες οι μορφές τέχνης ξεκίνησαν από τον αυτοσχεδιασμό» (Hodgson-Richards). «Δεν υπάρχει σχεδόν κανένα μουσικό είδος που να μην έχει επηρεαστεί από τον αυτοσχεδιασμό […]. Όλη η ιστορία της μουσικής εξέλιξης συνοδεύεται από εκδηλώσεις αυτής της παρόρμησης για αυτοσχεδιασμό» (Ε. Τ. Ferand) »
Ο Patrick Scheyder ρωτά τους μαθητές του: «Τι είναι για σας ο αυτοσχεδιασμός; » και παίρνει τις εξής απαντήσεις: «Είναι να παίζουμε κάτι χωρίς να το έχουμε προετοιμάσει ή μάθει, να παίζουμε αυθόρμητα», «είναι να παίζουμε τζαζ, για παράδειγμα», «είναι να ξεδίνουμε, να κάνουμε ό, τι να ΄ναι ή να επινοούμε κάτι όταν ξεχνάμε τι είχαμε να παίξουμε» και «απλά να ανακαλύπτουμε κάτι, να παίζουμε κάτι που δεν είναι γραμμένο».
O Alfred Willener μιλώντας για την «Επιθυμία για μουσικό αυτοσχεδιασμό», καταλήγει: «οι μουσικοί μέσα από τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό εξέφρασαν την ανάγκη να εκφραστούν πιο ελεύθερα, με πιο προσωπικό τρόπο. Ο τελείως ελεύθερος αυτοσχεδιασμός ανήκει στο χώρο του φανταστικού, του ουτοπικού. Ο μερικώς ελεύθερος αυτοσχεδιασμός όμως, δεν είναι αδύνατος […] θα πρέπει να αναδείξουμε την ύπαρξη και την χρησιμότητα του αυτοσχεδιασμού όχι μόνο στη μουσική, αλλά και σε άλλους τομείς.».jpg)
Αυτοσχεδιασμός: τρόπος ή εργαλείο
Το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι οι αυτοσχεδιαστές συνήθως δίνουν έναν πολύ προσωπικό, υποκειμενικό ορισμό του αυτοσχεδιασμού και κυρίως περιγράφουν με τον δικό τους τρόπο τη μουσική δραστηριότητά τους, τις επιρροές τους, τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουν κλπ. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς πολύ εύκολα να ορίσει κάποιο αισθητικό πλαίσιο και να χρειάζεται να βλέπει την κάθε περίπτωση ξεχωριστά για να αντιληφθεί τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά του κάθε μουσικού.
Κάποιοι από αυτούς μπήκαν στην «περιπέτεια» του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού όπου και παρέμειναν μέχρι και σήμερα, άλλοι πέρασαν για μια χρονική περίοδο και στη συνέχεια ενσωμάτωσαν στη μουσική τους πορεία και αναζήτηση την εμπειρία αυτή στο έργο τους. Το παράδειγμα του Steve Lacy είναι αρκετά χαρακτηριστικό. Ο ίδιος σε συνέντευξη (Μάιος 1974), περιγράφει πώς σταμάτησε να παίζει «ελεύθερα» και συγκεντρώθηκε στον αυτοσχεδιασμό μέσα από τις δικές του συνθέσεις.
Άλλοι αυτοσχεδιαστές χρησιμοποιούν τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό ως «εργαλείο», ως τρόπο άντλησης μουσικού ή ηχητικού υλικού για το έργο τους. Υλικό προς επεξεργασία. Άλλοι αυτοσχεδιάζουν και αυτό είναι όχι μόνο ο τρόπος αλλά και το ηχητικό, το δημιουργικό αποτέλεσμα, δίνοντας έτσι σημασία στην διαδικασία, στο «αυτοσχεδιάζειν». Στο κείμενό του “Feu le free?” ο Jean-Pierre Moussaron, γράφει ότι ενώ κατά τη γνώμη του η free jazz μπορεί να αποτελεί παρελθόν, έχει αφήσει έντονα το αποτύπωμά της σε πολλά σημερινά μουσικά είδη. Υποστηρίζοντας δηλαδή ότι ενώ η μουσική έκρηξη της δεκαετίας του ’60 μπορεί να φαίνεται ακόμα και παρωχημένη, καταφέρνει να επηρεάζει σημερινούς μουσικούς.
Αυτοσχεδιασμός και ηχογράφηση
Ένα ζήτημα που προκύπτει, έχει να κάνει με την ηχογράφηση και παραγωγή δίσκων αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής. Θα μπορούσε να χωρίσει την δισκογραφία αυτή σε τρεις βασικές κατηγορίες.
1) Ηχογράφηση συναυλίας. Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος δίσκων που έχουν χαρακτήρα ντοκουμέντου. Καταγράφουν δηλαδή, την πορεία, την εξέλιξη του μουσικού και της ίδιας της μουσικής. Ο δίσκοι αυτοί είναι συνήθως ζωντανές ηχογραφήσεις από φεστιβάλ ή μικρά clubs. Για παράδειγμα οι δεκάδες δίσκοι που κυκλοφόρησαν από συναυλίες του John Coltrane και του κουαρτέτου του από το 1961 μέχρι το 1966. Σε αυτές τις ηχογραφήσεις μπορεί κανείς να δει «βήμα-βήμα», σχεδόν, την εξέλιξη της μουσικής του Coltrane, να ακούσει πολλές εκτελέσεις των ίδιων κομματιών και να διακρίνει τις διαφορές, τα αυτοσχεδιαστικά μονοπάτια που οι μουσικοί ακολουθούν, τις καλές, τις λιγότερο καλές στιγμές του σχήματος καθώς και τις ηχογραφήσεις που «άφησαν εποχή».
2) Ζωντανή ηχογράφηση στο studio. Οι μουσικοί αυτοσχεδιάζουν μέσα στο studio και όχι επί σκηνής. Έχουν τις δυνατότητες αλλά και τους περιορισμούς που σου προσφέρει ο χώρος του studio. Δεν υπάρχει κοινό βεβαίως και ο ήχος είναι σαφώς διαφορετικός. Οι μουσικοί μπορούν να δοκιμάσουν περισσότερες από μια εκδοχή μιας ιδέας και να επιλέξουν την «καλύτερη» και κυρίως μπορούν να ολοκληρώσουν την ηχογράφηση σε περισσότερα του ενός sessions. Παράδειγμα: το “Kind of blue” του Miles Davis που ολοκληρώθηκε σε 2 sessions και ενώ τα περισσότερα κομμάτια είναι “one take” («με τη μία») υπήρχε η δυνατότητα δοκιμής έστω και λίγα λεπτά πριν την ηχογράφηση και η τελική επιλογή, τόσο στη σειρά των κομματιών όσο και η δυνατότητα ακρόασης του αποτελέσματος επί τόπου.
3) Ηχογράφηση στο studio και επεξεργασία. Οι μουσικοί αυτοσχεδιάζουν μέσα στο studio, δοκιμάζουν διάφορες ιδέες. Το αποτέλεσμα του αυτοσχεδιασμού τους όμως αποτελεί υλικό προς επεξεργασία. Μετά την ηχογράφηση με την υποστήριξη του ηχολήπτη ή του παραγωγού, επιλέγουν και αποδομούν το μουσικό και το ηχητικό υλικό, φτιάχνουν ηχητικά κολάζ ή απομονώνουν κάποιες στιγμές. Μπορούν ακόμα να προσθέσουν ή να αφαιρέσουν μέρη από την αρχική ηχογράφηση. Το τελικό αποτέλεσμα γεννήθηκε μεν μέσα από τον αυτοσχεδιασμό αλλά διαμορφώνεται από την εκ των υστέρων παρέμβαση μέσα στο studio. Με αυτόν τον τρόπο ακριβώς δημιουργήθηκε το “Bitches Brew” του Miles Davis. Το πρώτο κομμάτι του δίσκου (Pharaoh’s Dance) έχει 19 edits. Το υλικό είναι από τους αυτοσχεδιασμούς των μουσικών, σε κάποια σημεία κι από διαφορετικά takes, το τελικό όμως αποτέλεσμα ενώ δεν χάνει τον «ζωντανό» του χαρακτήρα με μια λίγο προσεκτική ακρόαση είναι εμφανές ότι έχει πολλές ώρες post production..jpg)
Η δισκογραφική εταιρία Impulse
Μιλώντας για την ηχογράφηση και κατά συνέπεια για την δισκογραφία, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στην Impulse. Εταιρεία που εξέδωσε μερικούς από τους σημαντικότερους δίσκους της free jazz κι έδωσε την δυνατότητα σε κύριους εκφραστές του ρεύματος αυτού να καταθέσουν τη μουσική τους. Στον κατάλογό της βρίσκει κανείς εκτός από πολλούς δίσκους «κλασικής» jazz μουσικών όπως: Gil Evans, Quincy Jones, Milt Jackson, Duke Ellington, Coleman Hawkins, Johnny Hodges, Oliver Nelson, Sonny Rollins κ.α. βρίσκει και χαρακτηριστικά δείγματα της δουλειάς των John Coltrane, Archie Shepp, Pharaoh Sanders, Albert Ayler, Alice Coltrane, Keith Jarrett, Sun Ra, Sam Rivers, Gato Barbieri, Charles Mingus, Charlie Haden κ.α. Πολλές επανεκδόσεις παλιών τίτλων σε CD περιέχουν και ακυκλοφόρητα μουσικά κομμάτια, τα οποία μας προσφέρουν κι άλλες εκδοχές (άλλα takes) ήδη γνωστών συνθέσεων ή αυτοσχεδιασμών.
Επίλογος - 2
Το να μιλήσει κανείς για τον αυτοσχεδιασμό, είναι μια διαδικασία “in progress”. Όσο περισσότερο διαβάζει κανείς και – κυρίως – όσο ακούει ηχογραφήσεις, όλο και πιο σύνθετα ερωτήματα προκύπτουν. Όσο και να έχουμε εστιάσει σε μια συγκεκριμένη εκδοχή, έστω ως αφορμή, το θέμα μοιάζει αχανές.
Η δική μου προσπάθεια στα 2 κείμενα για τον αυτοσχεδιασμό ήταν να βάλω σε μια σειρά κάποιες σκέψεις και να «ανοίξω» το θέμα του αυτοσχεδιασμού χωρίς όμως να γράψω μια ιστορία του αυτοσχεδιασμού και πόσο μάλλον της free jazz. Στα κείμενα που θα ακολουθήσουν θα ασχοληθούμε με ζητήματα πιο πρακτικά τα οποία μπορούν να φέρουν τον αυτοσχεδιασμό στο σήμερα. Πώς δηλαδή θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με τον αυτοσχεδιασμό σήμερα, είτε δημιουργικά, είτε εκπαιδευτικά, μέσω κάποιων παραδειγμάτων.
Βασίλης Οδ. Τζαβάρας
Ιούλιος 2010
http://tzavarastar.wordpress.com/
Βιβλιογραφία (μέρος 2ο)
Σάκης Παπαδημητρίου «Τζαζ ιστορίες και ανησυχίες»
Eric Hosbawn «Ξεχωριστοί άνθρωποι – αντίσταση, εξέγερση και τζαζ»
Alain Gerber «Fiesta in blue ( Textes de Jazz)»
Dieter Hildebrandt «Le roman du piano du XIXeme au XXe siècle»
Universalis «Dictionaire des musiques»
Pascal Bussy «Coltrane»
Guillaume Belhomme «Eric Dolphy»
Liner Notes «The Complete Bitches Brew Sessions»
Δισκογραφία (μέρος 2ο)
Albert Ayler “New Grass”
“Holy Ghost”
“Music is the healing power of the universe”
Ornette Coleman “Friends and neighbors – live at Prince Street”
Charlie Mingus “Blues & Roots”
“Ah Um”
“Black Saint and the sinner lady”
“Mingus Mingus Mingus”
Sam Rivers “Crystals”
Pharaoh Sanders “Karma”
“Thembi”
“Jewels of thought”
“Tauhid”
Archie Shepp “The magic of Ju-Ju”
“Blasé”
“Poem for Malcolm”
“The Way Ahead”
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΑΙ:
 |
|