ΕΠΕΤΕΙΟΛΟΓΙΟ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ 2018 (του Αλέξιου Γ.Κ. Σαββίδη)

ΕΠΕΤΕΙΟΛΟΓΙΟ ΣΥΝΘΕΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
ΓΙΑ ΤΟ 2018

του Αλέξιου Γ.Κ. Σαββίδη

Τρία είναι τα μεγάλα ονόματα που θα πρωταγωνιστήσουν στις δισκογραφικές κυκλοφορίες και επανεκδόσεις το 2018, ενώ επίσης αρκετοί μουσουργοί που «εορτάζονται» μέσα στη νέα χρονιά, έχουν σημαντική συμβολή με το συνθετικό και το άλλο έργο τους.

Αναμφίβολα, το μεγαλύτερο όνομα της κορυφαίας τριάδας είναι ο αιθέριος Γάλλος ιμπρεσσιονιστής Κλωντ Ντεμπυσσύ (Claude-Achille Debussy, 1862-1918), με τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από το θάνατό του. ΄Ενας από τους καλύτερα δισκογραφημένους συνθέτες στη διεθνή παραγωγή, οπωσδήποτε αναμένεται να τιμηθεί δεόντως όχι μόνο με επανεκδόσεις των σπουδαίων ορχηστρικών του επιτευγμάτων (σημείων αναφοράς και «δοκιμασίας» για την υστεροφημία πολλών και σημαντικών μαέστρων από την εποχή των ΄Ινγκελμπρεχτ, Καντέλλι, Μοντέ, Ανσερμέ, Μύνχ, Κλυτάνς, ως τους νεότερους και σύγχρονους Μαρτινόν, Φουρνέ, Αμπάντο, Μααζέλ, Μπουλέζ, Φρύμπεκ ντε Μπούργκος, Πλασσόν, ΄Ινμπαλ, Ντυτουά, Ασκενάζυ, Μπαρενμπόιμ, Ραττλ και Γκάττι), αλλά επίσης των πιανιστικών του αριστουργημάτων, της σπουδαίας του όπερας Πελλέας και Μελισάνθη και των έργων του μουσικής δωματίου.

Αλλά όμως, το 2018 αποτελεί επίσης την επέτειο των 150 χρόνων από τον θάνατο του οπερατικού «γαργαντούα» του 19^ου αιώνα, του Ιταλού Τζιοακκίνο Ροσσίνι (Gioacchino Rossini, 1792-1868), που εκτός από τις όπερες που έγραψε σε απίστευτα ταχείς ρυθμούς, μας άφησε επίσης σημαντικά χορωδιακά έργα που ηχογραφούνται και εκτελούνται σε συναυλίες όλο και περισσότερο (όπως το Στάμπατ Μάτερ και η Μικρή επίσημη λειτουργία-Petite Messe solenelle).

Τέλος, ο τρίτος «τιτάνας» (που το 2018 θα γινόταν 100 ετών) είναι ο Αμερικανοεβραίος πολυτάλαντος Λήοναρντ Μπερνστάιν (Leonard Bernstein, 1918-1990), μια απίστευτου βεληνεκούς μουσική ιδιοφυία στο χώρο της σύνθεσης, της μουσικής διεύθυνσης (αχανής η δισκογραφία του) και της πιανιστικής ερμηνείας (και πού δεν διακρίθηκε! …). Το 2018 θα δώσει την ευκαιρία στις δισκογραφικές εταιρείες να προβάλλουν αντάξια και το συνθετικό του έργο, με επανεκδόσεις δημιουργιών σπάνιας ποιότητας, όπως της πρωτοερμηνευθείσας το 1971 Λειτουργίας του, που η μάλλον βλακώδης μουσικοκριτική της εποχής εκείνης αρχικά στάθηκε επικριτικά απέναντί της!

Μεγάλο επίσης μουσικό μέγεθος, μαζί με τους παραπάνω, θεωρείται ο Γάλλος οπερατιστής Σαρλ Γκουνό (Charles Gounod, 1818-1893), ο δημιουργός των αθανάτων Φάουστ και Ρωμαίος και Ιουλιέττα, που εφέτος κλείνουν 200 χρόνια από τη γέννησή του.

Κατά την άποψη του συντάκτη της παρούσας στήλης, η παγκόσμια μουσική σκηνή οφείλει, μετά από πολλών δεκαετιών «σιωπής», να κατατάξει στους μεγάλους μουσουργούς και υποτιμημένους δύο Βρεταννούς «επιφανείς ήσσονες», με κορυφαίες δισκογραφήσεις των αναγνωρισμένης πλέον αξίας έργων τους από σημαντικούς αρχιμουσικούς της εποχής μας, όπως τον αείμνηστο Βρεταννό Βέρνον Χάντλεϋ (1930-2008) και τον Ελβετό Ματτίας Μπάμερτ (1942-): ο λόγος αφενός για τον «αναχωρήσαντα» πριν από μια εκατονταετία Σερ Τσαρλς Χιούμπερτ Πάρρυ (Sir Charles Hubert Parry, 1848-1918), που εκτός από σημαντικός συνθέτης συμφωνικής και χορωδιακής μουσικής (μεταξύ άλλων 5 συμφωνίες και μικρότερα ορχηστρικά με επιρροές κυρίως από τους Βάγκνερ και Μπραμς) υπήρξε καθηγητής στο Βασιλικό Μουσικό Κολλέγιο του Λονδίνου, συγγραφέας βιβλίου για τον Γ.Σ. Μπαχ και συντάκτης σπουδαίων λημμάτων στο ονομαστό λεξικό Groves, και αφετέρου για τον Σερ Γκράνβιλλ Μπάντοκ (Sir Granville Bantock, 1868-1946), τον κατά τη γνώμη μας «Βρεταννό Μπρούκνερ» -φίλο (με μεγάλη αλληλοεκτίμηση) με τον Σιμπέλιους, που του αφιέρωσε την 3^η συμφωνία του!

Εκατόν πενήντα χρόνια μετά τη γέννησή του και εβδομήντα ένα μετά το θάνατό του, ο Μπάντοκ στις ημέρες μας «ζει» μια δισκογραφική «αναγέννηση», με εξαιρετικές ερμηνείες των συμφωνιών του (ιδιαίτερα της «Κελτικής») και των συμφωνικών του ποιημάτων (π.χ. Παραλλαγές ΄Ελενας, Μάγισσα του ΄Ατλαντα, Δάντης και Βεατρίκη), έργων που, μαζί με εκείνα του επίσης υποτιμημένου εν ζωή και αναγνωρισμένου μετά θάνατον Βρεταννού «γίγαντα» συμφωνιστή Σερ Αρνολντ Μπαξ (Bax, 1883-1953), πιστεύουμε ότι ενίοτε επισκιάζουν τα πολύ γνωστότερα στο ευρύτερο μουσικόφιλο κοινό αντίστοιχα των ΄Ελγκαρ, Βων Ουίλλιαμς, Ουώλτον Άρνολντ και άλλων πασίγνωστων Βρεταννών (εξαιρουμένου ίσως του ιδιοφυούς Μπρίττεν).

Σημαντικοί είναι και άλλοι «επιφανείς ήσσονες» με επετείους το 2018: από την μπαροκική εποχή έχουμε τα 350 χρόνια από τη γέννηση του Γάλλου οργανίστα, τσεμπαλίστα και συνθέτη Φρανσουά Κουπρέν (François Couperin, 1668-1733), συγγραφέα της ονομαστής μεθόδου «Η τέχνη ερμηνείας του κλαβεσέν» (1716), αλλά και τα 250 χρόνια από το θάνατο των Ιταλών Νικόλα Αντόνιο Πόρπορα (Nicola Antonio Porpora, 1686-1768), oπερατικού συνθέτη και δασκάλου του Χάυντν, και Φραντσέσκο Βερατσίνι (Francesco Maria Veracini, 1690-1768), ονομαστού βιολονίστα και δημιουργού κονσέρτων και σονατών –250 χρόνια επίσης κλείνουν και από τον πρόωτο θάνατο (39 ετών) του επίσης σημαντικού Βέλγου βιολονίστα Πιερρ βαν Μαλντέρε (Pierre van Maldere, 1729-1768), του οποίου το έργο (βιολινιστικό, ορχηστρικό και οπερατικό) παραμένει εν πολλοίς αδισκογράφητο. Μαζί με τους προαναφερόμενους αναφέρουμε και τον Βοημό (Τσέχο) πιανίστα και πρώιμο κλασσικιστή συνθέτη Λέοπολντ Κόζελουχ (Leopold Koželuch, 1747-1818), με έργο επηρρεασμένο από το (καλύτερα γνωστό) τού δασκάλου του, Φράντισεκ Ξάβερ Ντούσεκ (Dušek, 1731-1799).

Στον 19 αιώνα έχουμε τις επετείους τριών αξιόλογων συνθετών: τα 200 χρόνια από τη γέννηση του (εκπληκτικής ομοιότητας με τον Λιστ) Γαλλο-σκωτσέζου βιρτουόζου πιανίστα, συνθέτη και δραστήριου μουσικού εκδότη Σαρλ Λίτολφφ (Charles Litolff, 1818-1891), που από την παιδική του ηλικία είχε τόσο πολύ εντυπωσιάσει τον Βοημό δάσκαλό του, ΄Ιγκναζ Μόσελες (Moscheles, 1794-1870)˙ επίσης, τα 150 χρόνια από το θάνατο του υποτιμημένου στην εποχή του, ιδιαίτερα στην πατρίδα του, Σουηδού Φραντς Μπέρβαλντ (Franz Berwald, 1896-1968), συνθέτη ορχηστρικής (εξαιρετικές οι 4 συμφωνίες του, που ηχογραφούνται συχνά στις ημέρες μας) και μουσικής δωματίου που εκτιμήθηκε όσο ζούσε περισσότερο στη Βιέννη και στο Βερολίνο, όπου μάλιστα για να βιοποριστεί εργαζόταν ως ορθοπεδικός και φυσιοθεραπευτής! Aκόμη, 100 χρόνια συμπληρώνονται από το θάνατο του Ιταλού οπερατιστή και λιμπρετίστα (κυρίως έργων του Βέρντι), Αρρίγκο Μπόϊτο (Arrigo Boito, 1842-1918), του οποίου ο Μεφιστοφελής (έργο της νιότης του) είχε μια πραγματικά καταστροφική πρεμιέρα (κατηγορούμενο για «βαγκνερισμό») στη Σκάλα του Μιλάνου υπό τη μουσική διεύθυνση του ίδιου του 26χρονου συνθέτη, ακριβώς πριν από 150 χρόνια, το 1868! Σε αντίθεση με τους ικανοποιητικά δισκογραφημένους τρεις προαναφερθέντες, ο Ρώσος (ρωσσο-γαλλο-πολωνο-λιθουανικής καταγωγής!) Σεζάρ Κουί (Cesar Cui, 1835-1918), που συχνά μνημονεύεται ως μέλος της ρωσσικής εθνικής μουσικής σχολής των «πέντε», είναι πλην ελαχίστων εξαιρέσεων φωνητικής μουσικής (ντουέτα και παιδικά τραγούδια), ο «μεγάλος απών» της δισκογραφίας αλλά και των συναυλιακών αιθουσών. Ας ελπίσουμε ότι εφέτος, στα 100 χρόνια από το θάνατό του, ο στρατιωτικός αυτός αξιωματούχος και μουσικοκριτικός θα ηχογραφηθεί και θα ακουστεί περισσότερο.

Στη μετάβαση από τον 19^ο στον 20ό αιώνα έχουμε εφέτος τα 150 χρόνια από τη γέννηση ενός από τους τελευταίους μαθητές του Λιστ (με θητεία επίσης στον σπουδαίο πιανίστα και αρχιμουσικό Χανς φον Μπύλλοβ [üllow, 1830-1894]), του Πορτογάλου βιρτουόζου πιανίστα, μαέστρου και συνθέτη Xoσέ Βιάνα ντα Μότα (Jose Viana da Mota, 1868-1948), στενού συνεργάτη του πρωτοπωριακού Ιταλού μουσουργού και δασκάλου Μπουζόνι, καθώς και τα 150 χρόνια από τη γέννηση του (γνωστότερου ως μαέστρου) Μαξ φον Σίλλινγκς (Max von Schillings, 1868-1933), δημιουργού της αξιόλογης όπερας Μόνα Λίζα –στο ιστοσελιδικό youtube υπάρχει σπάνιο ντοκουμέντο που τον δείχνει να διευθύνει (το 1933, έτος θανάτου του) την εισαγωγή του Ροσσίνι Γουλιέλμος Τέλλος!!!

https://www.youtube.com/watch?v=EFz6WWNRKw4

Η είσοδος στον 20ό αιώνα, εκτός από την εκδημία του Ντεμπυσσύ, είδε επίσης μια άλλη τεράστια, πρόωρη, απώλεια για τη Μουσική: την ίδια εκείνη χρονιά πριν από 100 χρόνια, το 1918, μόλις 25 ετών, τής Γαλλίδας Λιλί Μπουλανζέ (Lili Boulanger, 1893-1918), που, εγκωμιαζόμενη από τον Φωρέ, πρόλαβε να μας αφήσει λίγα αλλά έξοχα χορωδιακά έργα που επηρρέασαν σημαντικούς μεταγενέστερους μουσουργούς, όπως τον Ελβετό Αρτύρ Ονεγκέρ (Honegger, 1892-1955) –περισσότερο γνωστή στους μουσικόφιλους υπήρξε η πρεσβύτερη αδελφή της, μουσικοπαιδαγωγός και καθηγήτρια σύνθεσης πολλών επιφανών μουσικών των επομένων γενεών (επίσης η πρώτη γυναίκα μαέστρος ορχηστρών στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ), Νάντια Μπουλανζέ (1887-1979). Νεότατος ακόμη «έφυγε» πριν από 100 χρόνια και ο ταλαντούχος (μαθητής του Σιμπέλιους) Φινλανδός Τόιβο Κούουλα (Toivo Kuula, 1883-1918), με αξιοπρόσεκτο και δισκογραφημένο έργο συμφωνικό, φωνητικό, αλλά και μουσικής δωματίου –οι δύο ορχηστρικές του Οστροβοθνιανές σουίτες κερδίζουν διαρκώς έδαφος στη δισκογραφία και στο συναυλιακό ρεπερτόριο. Εκατό χρονών, επίσης, θα γινόταν εφέτος ο Αυστριακός οπερατικός συνθέτης Γκότφρηντ φον ΄Αινεμ (Gottfried von Einem, 1918-1996), με στραβινσκικές καθώς και τζαζίστικες επιδράσεις στο έργο του.

Στις τελευταίες δεκαετίες έχει επίσης δεόντως τιμηθεί δισκογραφικά και ο Iταλός συνθέτης, μουσικολόγος και κριτικός Ιλντεμπράντο Πιτσέττι (Ildebrando Pizzetti, 1880-1968), που έφυγε πριν από μισόν αιώνα. Το εξόχως ενδιαφέρον συμφωνικό του έργο (προβεβλημένο μεταξύ άλλων στη δισκογραφία και από τον ΄Ελληνα μαέστρο Μύρωνα Μιχαηλίδη και την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης/ΚΟΘ, στην εταιρεία Naxos), είναι εν μέρει επηρρεασμένο από την αρχαιοελληνική και τη ρωμαϊκή παράδοση, ενώ ο συμπατριώτης και μαθητής του, Μάριο Καστελνουόβο-Τεντέσκο (Mario Castelnuovo-Tedesco, 1895-1968), που πέθανε επίσης πριν από πενήντα ακριβώς χρόνια, επηρρεάστηκε περισσότερο από τα δραματουργήματα του Σαίηξπηρ, για τα οποία συνέθεσε πολλές ορχηστρικές εισαγωγές –το πλούσιο έργο του (κυρίως το κιθαριστικό και εκείνο της μουσικής δωματίου) προσέχθηκε από σημαντικούς συγχρόνους του, όπως ο υποστηρικτής του Αλφρέντο Καζέλλα (1883-1947), ενώ δεν είναι λιγότερο αξιοσημείωτες οι κινηματογραφικές μουσικές του παρτιτούρες που συνέθεσε για ταινίες του Χόλλυγουντ, όταν μετανάστευσε στις ΗΠΑ με την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1939.

Kαι κλείνουμε με τις πιο πρόσφατες επετείους: πριν 20 χρόνια (1998) πέθανε πλήρης ημερών ο Βρεταννός συμφωνιστής (με μεταξύ άλλων τέσσερεις Συμφωνίες) Σερ Μάικλ Τίππεττ (Sir Michael Tippett, 1905-1998), γνωστός επίσης για το σπουδαίο ορατόριό του Ένα παιδί του καιρού μας-A Child of our Time. Ακόμη, πριν από 10 χρόνια (2013) έφυγε στο απώτατο σημείο της δημιουργικής του παραγωγής ο παραγωγικότατος Φινλανδός συμφωνιστής Περ Χένρικ Νόρντγκρεν (Pehr Henrik Nordgren, 1944-2008), με 8 συμφωνίες και πολλά κονσέρτα (μεταξύ άλλων 5 για βιολοντσέλλο, 4 για βιολί και 3 για πιάνο).

Τέλος, η εγχώρια μουσικολογική μας βιβλιοθήκη μας υπενθυμίζει ότι το 2018 σηματοδοτεί τα 40 χρόνια από το θάνατο του Θεόδωρου Καρυωτάκη (1903-1978) και τα 25 από το θάνατο του Γεωργίου Πλάτωνος (1910-1993), έργα των οποίων ακούμε αραιά και που από το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ σε διάφορες εθνικές επετείους.-