ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΠΟΥΝΤΟΥΝΗΣ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
"εφ΄όλης της ύλης"
Στην Τίνα Βαρουχάκη
«Άρωμα Ελλάδας» έχει το νέο διπλό ηχογράφημα που κυκλοφορεί εντός του 2018, αναβιώνοντας το κλίμα των συναυλιών που πραγματοποίησαν οι 200 Κιθάρες υπό τη Δ/νση του Ευάγγελου Μπουντούνη, στο ΜΜΑ, 21 και 22 Απριλίου 2018. Μαζί τους συμπράττει για πρώτη φορά στην ιστορία της κιθαριστικής ορχήστρας, η «Φωνή της Ελλάδας» όπως συνηθίζει να αποκαλεί ο Ευάγγελος Μπουντούνης, τη σπουδαία Μαρία Φαραντούρη. Σε πείσμα των δυσοίωνων συνθηκών, οι κιθαριστές και τα μέλη των έξι χορωδιακών μαθητικών συνόλων[1], συνεπικουρούμενοι από τους σολίστ Μάρω Ραζή, String Demons (Λυδία Μπουντούνη, βιολί, Κωνσταντίνο Μπουντούνη, βιολοντσέλο), Ευάγγελο Χριστόπουλο, όμποε, Χάρη Παναγιωτόπουλο, ντραμς, ηχογραφούν έργα Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Χατζιδάκι και άλλων Ελλήνων συνθετών, σε μια αισθητική κόντρα στις επιταγές του εγχώριου και διεθνούς star system.
Το ηχογράφημα κυκλοφορεί σε μια συγκυρία όπου αμφότερες, η Ελλάδα και η δισκογραφία, έχουν πτωχεύσει! Αυτό όμως είναι-νομίζουμε-και το λανθάνον μήνυμα του εγχειρήματος: η γενιά της οικονομικής κρίσης δεν είναι μια «χαμένη γενιά». Είναι μια γενιά με γνώση και ταλέντο και όλα είναι εφικτά όταν υπάρχει συστηματική δουλειά και ομαδικό πνεύμα ευγενούς άμιλλας.
«Επειδή αυτές οι συναυλίες ήταν οι πρώτες που κάναμε με Ελληνικό πρόγραμμα και μάλιστα με κορμό την μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, δώσαμε τον κεντρικό τίτλο “Άρωμα Ελλάδας”» εξηγεί ο Ευάγγελος Μπουντούνης, ερωτηθείς πώς προέκυψε ο τίτλος των ηχογραφημάτων. Ο σπουδαίος Παιδαγωγός, αναφέρεται εκτενώς στον καλλιτεχνικό, κοινωνικό και παιδαγωγικό ρόλο της Ορχήστρας των κιθαριστών, που θεωρεί-τηρουμένων των αναλογιών-ως το ελληνικό “El Sistema”. Εκφράζω τις επιφυλάξεις μου για τον όρο και εκείνος συγκροτεί μια ενδιαφέρουσα επιχειρηματολογία, απαντώντας σε όλους όσοι διάκεινται αρνητικά στο όλο εγχείρημα.
Άλλωστε, μια έμπρακτη απάντηση, συνιστά και η διήγηση περί της αντίδρασης του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη, όταν παρακολούθησε για πρώτη φορά dvd με συναυλία των κιθαριστών: «αναφώνησε αυτό που λέω και εγώ, όταν τελειώνει η συναυλία: “Αυτή είναι η Ελλάδα!”»
********************
«Οι Έλληνες, είναι ο πιο εργατικός ο πιο ταλαντούχος, ο πιο πειθαρχημένος λαός του κόσμου! Με τις κατάλληλες όμως συνθήκες. Αυτές που υπάρχουν συχνά στο εξωτερικό και που πολύ αμφιβάλλω αν θα υπάρξουν ποτέ σε αυτή την χώρα. Κατάλληλες συνθήκες σημαίνει τέτοια παιδεία, που θα δίνει στους νέους ανθρώπους την πειθαρχία, την μόρφωση και κυρίως την έμπνευση να εργασθούν για να πετύχουν αυτό που αγαπούν, που δεν θα είναι ένα ακόμα «χαρτί» σαν αυτό που κυνηγούν όλοι πλέον σε κάποιο πανεπιστήμιο!»
T.B. Το 2018 θα κυκλοφορήσει το διπλό cd από τις συναυλίες σας στο ΜΜΑ, με τίτλο: «Άρωμα Ελλάδας». Τι μηνύματα θέλετε να στείλετε στον κόσμο επιλέγοντας αυτό τον τίτλο;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Κυρία Βαρουχάκη, δεν αισθάνομαι ικανός, δεν μου αρέσει καθόλου να στέλνω τέτοια μηνύματα σε κανέναν. Τα μόνα μηνύματα που στέλνω είναι αυτά… με το κινητό μου! Απλά, επειδή αυτές οι συναυλίες ήταν οι πρώτες που κάναμε με Ελληνικό πρόγραμμα και μάλιστα με κορμό την μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, δώσαμε τον κεντρικό τίτλο «Άρωμα Ελλάδας». Ο στόχος μου πάντως δεν είναι ο κόσμος που γεμίζει τις αίθουσες! Ο κόσμος είναι το… ντεκόρ! Ο στόχος μου είναι οι πρωταγωνιστές, τα παιδιά και όχι οι μεγάλοι. Θεωρώ υποχρέωση μου σαν δάσκαλος, σαν παιδαγωγός, να αποτρέψω τους μαθητές μου και όσους μπορώ να επηρεάσω, να συνηθίσουν την «Όψη του Τέρατος» που έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις. Απευθύνομαι στα παιδιά που συμμετείχαν σε αυτό το μεγάλο ταξίδι και σε όσα παρακολούθησαν τις πρόβες και τις συναυλίες. Απευθύνομαι δηλαδή στους νέους ανθρώπους που δυστυχώς μεγαλώνουν ανάμεσα στα σκυλάδικα της παραλίας και τα σκουπίδια της τηλεόρασης! Να σας πληροφορήσω πως αυτό θα είναι το έκτο CD της ορχήστρας, το πέμπτο που κυκλοφορεί σε ζωντανή ηχογράφηση και νοιώθω πολύ υπερήφανος που όλη αυτή η δουλειά έχει αποτυπωθεί!
T.B. Η συναυλία είχε επίκεντρο τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά παράλληλα ήταν αφιερωμένη στον Μάνο Χατζιδάκι. Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του κάθε συνθέτη σας εμπνέουν εκτίμηση και σεβασμό;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε παίξει με την ορχήστρα μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Θεωρούσα πως δεν «χωρούσε», ήμουν για πολλά χρόνια «κολλημένος» με το Μάνο Χατζιδάκι. Η αλλαγή έγινε για πρώτη φορά το 2016 στο Ηρώδειο. Εκεί πρωτοπαίξαμε μουσική του. Απολογήθηκα στον κόσμο γι’ αυτή την μεγάλη καθυστέρηση. Ο Μίκης είχε μια ίωση τότε, δεν μπόρεσε να έρθει στο Ηρώδειο, και με προσκάλεσε στο σπίτι του να δει και να ακούσει στο βίντεο αυτή την «περίεργη» ορχήστρα να παίζει την μουσική του. Ήταν μια συγκινητική στιγμή ήταν παρών και ο εγγονός του ο Άγγελος, που μαγνητοσκόπησε τα πάντα. Συγκινήθηκε πολύ όταν είδε για πρώτη φορά τόσο κόσμο, τόσα νέα παιδιά να παίζουν με έναν νέο ήχο την δική του μουσική. Στο τέλος κατά σύμπτωση, αναφώνησε αυτό που λέω και εγώ, όταν τελειώνει η συναυλία: «Αυτή είναι η Ελλάδα!» Ο ευγενής αυτός άνθρωπος που γνώριζε πολύ καλά την φιλία μου με τον Μάνο, μου μιλούσε όλο το βράδυ γι’ αυτόν. Μου διηγήθηκε απίστευτες ιστορίες μεταξύ τους και όταν του είπα ότι ετοιμάζω στο Μέγαρο συναυλίες με την δική του μουσική, μου είπε επί λέξει: «Αυτές τις συναυλίες να τις αφιερώσουμε στο Μάνο Χατζιδάκι!»
Τ.Β. Πολύ συγκινητικό….
Ευάγγελος Μπουντούνης: Τότε ήταν που συγκινήθηκα εγώ! Αυτός είναι ο λόγος, που από κείνη την στιγμή, μιλούσα για ένα αφιέρωμα και στους δύο. Τον Μίκη ομολογώ δεν τον γνωρίζω πολύ καλά, που σημαίνει δεν τον γνωρίζω ανθρώπινα, δεν ξέρω καν αν έχει ελαττώματα. Όσες φορές τον συνάντησα είτε στο στούντιο, είτε σε συναυλίες (με τον Μάνο είχαν κάνει αρκετές) ήταν άψογος. Είναι γνωστό ότι ο Μίκης τρελαίνεται να διηγείται ιστορίες! Όταν ήμουν μικρός, στις ηχογραφήσεις, οι μουσικοί με έβαζαν να τον ρωτάω να μας διηγηθεί ιστορίες από την κατοχή. Εκείνος, άλλο που δεν ήθελε, άρχιζε τις ιστορίες, περνούσαν οι ώρες και ο παραγωγός δεν με χώνευε επειδή στο στούντιο πληρωνόμασταν με την ώρα! Αντίθετα ο Μάνος δεν χρειαζόταν ιστορίες, καθυστερούσε στο στούντιο από μόνος του! Καθυστερούσε όμως τόσο πολύ που ο παραγωγός (Μακράκης) και η Εταιρεία, μας έκαναν την πρόταση να πληρωνόμαστε με το τραγούδι και όχι με την ώρα. Ο Ροδουσάκης όμως «καθάριζε» για όλους!
Τ.Β. Πώς θα σκιαγραφούσατε, περιληπτικά, την προσωπικότητα των εν λόγω συνθετών;
Ο Μίκης είναι πληθωρικός, τολμηρός, παρορμητικός, αυθόρμητος, ευγενής, ιδιοφυής, του αρέσει να απευθύνεται σε πολύ κόσμο. Ο Μάνος ήταν πιο εσωστρεφής, δεν του άρεσαν καθόλου οι μάζες, ο πολύς κόσμος, ήθελε να βρίσκεται μόνος με τους φίλους του, πάντα στην ίδια περιοχή, πότε στον Μαγεμένο Αυλό και στο Καπρικόρνο, πότε στην ταβέρνα των Θεών και την ταβέρνα του Ηλία, όλα αυτά μαζί σε ένα συγκεκριμένο τετράγωνο στο Παγκράτι. Στον Αυλό, που ήταν πιο βολικό, κρυβόμασταν στην κυριολεξία για να μην έχει επαφή με πολύ κόσμο! Ο Μάνος ήταν άρχοντας, μιλούσε στους σερβιτόρους με την ίδια ακριβώς ευγένεια, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μιλούσε στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Δεν ήξερε τι σημαίνουν Δημόσιες σχέσεις, δεν κυνήγησε ποτέ αυτό που λέμε «Καριέρα», μιλούσε, τηλεφωνούσε μόνο σε εκείνους που του άρεσαν. Δεν αγαπούσε τα χρήματα, τα χαρτονομίσματα τα σιχαινόταν, ξεχώριζε μόνο τα καινούργια τα κολλαριστά, τα υπόλοιπα τα ξεφορτωνόταν. Όταν είχε φύγει, έμαθα τυχαία από τον οδηγό του, πως κάθε Σάββατο πρωί πήγαιναν σε σπίτια συγκεκριμένων άπορων ηλικιωμένων και μοίραζε φακελάκια με χρήματα, τον «μισθό» τους όπως του έλεγε. Αυτό το έκρυβε, δεν το έμαθε ποτέ κανείς! Είχε όμως και τόσα πολλά ελαττώματα που σκέφτομαι μάλιστα να γράψω γι’ αυτά ένα τεράστιο βιβλίο! Γιατί αυτά τα ελαττώματα είναι που μου λείπουν περισσότερο από εκείνον, αυτά ήταν που έκαναν τον Μάνο τόσο αγαπημένο.
T.B.Στις συναυλίες σας, συμμετείχε η Μαρία Φαραντούρη. Τι σηματοδοτεί για σας η προσωπικότητα και το έργο της;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Ποτέ στο παρελθόν δεν έχω προσκαλέσει τραγουδιστές από εκείνους που θα λέγαμε «μεγάλα ονόματα». Όλα αυτά τα χρόνια, αυτό γίνεται συνειδητά, δεν ήθελα κανένα μεγάλο όνομα να μπει μπροστά καπελώνοντας την ορχήστρα. Με τη Μαρία Φαραντούρη βέβαια δεν θα είχα ποτέ αυτό το πρόβλημα. Δείτε πόσο σεμνά έχει μπει το όνομα της στις αφίσες των συναυλιών! Ο λόγος όμως που αυτή την φορά αποφάσισα να την καλέσω δεν ήταν αυτός. Ειδικά οι τελευταίες μας συναυλίες, είχαν ένα τεράστιο συμβολισμό για όλους. Οι κιθαριστές ήταν «ντοπαρισμένοι» ήξεραν πως παίζουν για την ωραιότερη χώρα του κόσμου, πως παίζουν για να την κρατήσουν ζωντανή, πως παίζουν γιατί θέλουν να μείνουν εδώ και να παλέψουν να γυρίσει αυτή η χώρα σελίδα το συντομότερο! Έτσι, αφενός θέλαμε να έχουν οι συναυλίες αυτές «άρωμα Ελλάδας», αφετέρου θέλαμε να ενώσουμε το ίδιο βράδυ τους δύο μεγάλους μας συνθέτες, τον Μάνο και τον Μίκη. Ποιος άλλος θα μπορούσε να το κάνει καλύτερα αν όχι η «Φωνή της Ελλάδας», η Μαρία Φαραντούρη;
Η φόρτιση που υπήρχε πάνω στην σκηνή γρήγορα μεταφέρθηκε από κάτω. Η Μαρία τραγουδούσε συγκινημένη, πολλές φορές με πλάτη στον κόσμο, για να ζήσει πιο έντονα αυτό που συνέβαινε στη σκηνή, όπου διακόσιοι κιθαριστές και έξι παιδικές χορωδίες έπαιζαν και τραγουδούσαν σαν ένας! Την ορχήστρα δεν την άκουγε πρώτη φορά, την ήξερε πολύ καλά, ερχόταν στις συναυλίες μας. Γι’ αυτό, όταν της τηλεφώνησα και της το πρότεινα δεν μου απάντησε ούτε θετικά, ούτε αρνητικά, απλά μου απάντησε ρωτώντας με τις ημερομηνίες. Τη Μαρία την γνώρισα τη μεταπολίτευση, το 1974, είχαμε τότε σχεδιάσει μάλιστα να κάνουμε κάτι μαζί για φωνή και κιθάρα, εκείνη το έκανε με τον John Williams, εγώ ζήλεψα, η συνεργασία μας πάγωσε και η ζωή τα έφερε να συνεργαστούμε με διαφορετικό τρόπο 45 χρόνια μετά!
T.B. Στο σημείωμά σας με αφορμή την κυκλοφορία των ηχογραφημάτων, αναφέρετε μεταξύ άλλων: «Με την κυκλοφορία αυτών των δύο CDs, θεώρησα πως εδώ τελειώνει το χρέος μου!» Δεδομένης της μεγάλης ανταπόκρισης που έχουν πάντοτε οι συναυλίες της κιθαριστικής σας Ορχήστρας, για ποιο λόγο προεξοφλείτε ότι δεν θα επαναληφθεί κάτι ανάλογο;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Κουράστηκα πολύ! Είμαι τελειομανής και για να βγει ένα επαγγελματικό αποτέλεσμα με τόσο πολύ κόσμο (οι εννέα στους δέκα είναι ερασιτέχνες) δεν είναι καθόλου εύκολο! Κάνουμε σε όλες τις συναυλίες ατελείωτες πρόβες, δύο – δύο, δέκα – δέκα, είκοσι – είκοσι, αν δεν βεβαιωθώ ότι όλοι οι κιθαριστές νοιώθουν και παίζουν όλες τις νότες που έχω γράψει, δεν μπορώ να κοιμηθώ! Οι συναυλίες αυτές ηχογραφούνται, μαγνητοσκοπούνται, ο κόσμος δεν έρχεται να παρακολουθήσει μια χαριτωμένη μαθητική εκδήλωση, έρχεται να ακούσει μια επαγγελματική συναυλία και να περάσει καλά. Όλη αυτή η πίεση, παραλίγο να έχει επιπτώσεις στην υγεία μου! Δεν ήταν όμως μόνο αυτά. Υπήρξαν και χιλιάδες άλλα θέματα, αλλά το εγκεφαλικό κόντεψα να το πάθω όταν ήρθε η Μαρία Φαραντούρη στην πρόβα, την παραμονή της συναυλίας και μου είπε επι λέξει στο αυτί: “Βαγγέλη, πες σε παρακαλώ στα παιδιά να παίξουμε το Μαουτχάουζεν ένα τόνο χαμηλότερα για να ταιριάζει πιο καλά στη φωνή μου!” Όσοι ξέρουν από κιθάρα καταλαβαίνουν γιατί το όχι που της είπα, ήταν πιο αποφασιστικό κι από του Μεταξά! Πάντως μην πάρετε τοις μετρητοίς τις δηλώσεις μου πως αυτό δεν πρόκειται να το επαναλάβω. Πάντα μετά από όλες τις μεγάλες συναυλίες αυτό δήλωνα.
T.B. Αναφέρετε στο σημείωμά σας, ότι οι μαθητές που συμμετείχαν στην Ορχήστρα επέστρεψαν από τις διακοπές τους με λαχτάρα να ξαναρχίσουν τα μαθήματα και επιπλέον ότι: «Επέστρεψαν όμως και λίγο πιο Έλληνες, λίγο πιο περήφανοι για την πατρίδα τους, αφού γνώρισαν και έζησαν από τόσο κοντά τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Βασίλη Τσιτσάνη, την Μαρία Φαραντούρη και όλους τους άλλους αληθινούς Έλληνες». Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του «αληθινού» Έλληνα που είναι περήφανος για την πατρίδα του και πώς την ταυτότητα του Έλληνα που έχει απωλέσει την εθνική του συνείδηση;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Αληθινός Έλληνας είναι αυτός που εργάζεται, είναι αυτός που παράγει, είναι αυτός που δεν γράφει Greeglish, αυτός που δεν σου «κλέβει» την θέση στο παρκάρισμα, είναι αυτός που φροντίζει τα ζώα, αυτός που δεν κλέβει το κράτος, αυτός που δεν προσπαθεί να μπει στο δημόσιο, αυτός που δεν φανατίζεται με τους πολιτικούς και την πολιτική, αυτός που εφαρμόζει την αξιοκρατία, αυτός που δεν «γλύφει» τους ισχυρούς, αυτός που δεν τα βάζει με τους αδύνατους…! Είμαστε δηλαδή ακόμα μακριά, για να ισχυριστούμε πως η Ελλάδα κατοικείται από αληθινούς Έλληνες!
T.B. Έχετε χαρακτηρίσει τα σύνολα των κιθαριστών ως το “ελληνικό El Sistema.” Όπως σίγουρα γνωρίζετε, το “El Sistema” γεννήθηκε στη Βενεζουέλα από τον αείμνηστο παιδαγωγό Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου κάτω από διαφορετικές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Eπιπροσθέτως, αναφέρεται σε μια εθνική παράδοση που αφορά σχεδόν το σύνολο των παιδιών. Δεδομένων των παραπάνω, τι θα απαντούσατε σε κάποιον που θα χαρακτήριζε ως «αδόκιμη» τη χρήση αυτού του όρου για το δικό σας σύστημα;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Για να πραγματοποιηθεί μια τέτοια συναυλία, δεν φτάνει μόνο να διδάξεις τα παιδιά, αλλά πρέπει να τα εμπνεύσεις! Για να εμπνεύσεις όμως θα πρέπει από κάπου να εμπνευστείς και ο ίδιος. Τέσσερεις είναι οι πηγές της δικής μου έμπνευσης: η αγάπη μου για τα παιδιά, η αγάπη μου για την κιθάρα, η αγάπη μου για την Ελλάδα και ο θαυμασμός μου για το “El Sistema”. To “El Sistema”-όπως σωστά λέτε-δημιουργήθηκε στην Βενεζουέλα κάτω από άλλες συνθήκες, τα παιδιά εκείνα δεν είχαν ούτε τα βασικά, ενώ στην δική μας χώρα τα είχαν όλα. Έτσι νόμιζα! Ανακάλυψα σιγά σιγά, πως αυτή η «ευημερία» ήταν πλαστή. Τα δικά μας παιδιά έχουν τις ίδιες ανάγκες με τα παιδιά της Βενεζουέλας παρόλο που δεν τους λείπει το ψωμί! Παρόλα αυτά, στις πρώτες πρόβες που κάναμε για το Ηρώδειο το 2004, την χρονιά της «ευημερίας», βρέθηκα αντιμέτωπος με κακομαθημένα παιδιά, χαϊδεμένα, με διάθεση να παίξουν λίγο κιθάρα και να κάνουν πολύ χαβαλέ! Στην Ελλάδα της αφθονίας, κόντεψα να πάθω έμφραγμα. Η συναυλία στο Ηρώδειο είχε κλείσει και έπρεπε να γίνει. Σκεφτόμουν πάλι πως οι Έλληνες είμαστε τεμπέληδες ατομιστές, καλοπερασάκηδες και πως δεν είμαστε ικανοί να πραγματοποιήσουμε αυτό το τόσο τολμηρό και ομαδικό εγχείρημα! Αποφάσισα να επιβάλλω στην πράξη αυτά που θεωρώ πως είναι η μεγαλύτερες πληγές στην πατρίδα μας. Η πειθαρχία και η αξιοκρατία!
T.B. Σήμερα, εξακολουθείτε να έχετε την ίδια άποψη;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Σήμερα, μετά από την εμπειρία τόσων συναυλιών, θα μπορούσα να πω ότι έπεσα έξω. Οι Έλληνες, είναι ο πιο εργατικός ο πιο ταλαντούχος, ο πιο πειθαρχημένος λαός του κόσμου! Με τις κατάλληλες όμως συνθήκες. Αυτές που υπάρχουν συχνά στο εξωτερικό και που πολύ αμφιβάλλω αν θα υπάρξουν ποτέ σε αυτή την χώρα. Κατάλληλες συνθήκες σημαίνει τέτοια παιδεία, που θα δίνει στους νέους ανθρώπους την πειθαρχία, την μόρφωση και κυρίως την έμπνευση να εργασθούν για να πετύχουν αυτό που αγαπούν, που δεν θα είναι ένα ακόμα «χαρτί» σαν αυτό που κυνηγούν όλοι πλέον σε κάποιο πανεπιστήμιο!
T.B. Καλώς ή κακώς, σε κάθε εγχείρημα υπάρχουν υπέρμαχοι και επικριτές. Τι απαντάτε σε όλους όσοι διάκεινται αρνητικά σε αυτό το εγχείρημα της Ορχήστρας με τις 200 κιθάρες;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Το αγαπημένο χόμπι αυτής της χώρας είναι ο διχασμός και η αγαπημένη ασχολία των Ελλήνων που είναι η κριτική! Συνήθως η αρνητική, που φθάνει ως το Bullying! Η κριτική αυτή γίνεται από τον καναπέ (η λεγόμενη «Κριτική του καναπέ») και συνοδεύεται με Φρέντο Καπουτσίνο (παλαιότερα με Φραπέ!) Η κριτική αυτή γίνεται πάντοτε χωρίς να έχει ζητηθεί από κανέναν και γίνεται με μεγαλύτερη εμπάθεια, όσο μεγαλύτερη είναι η επιτυχία αυτού που κριτικάρουν! Οι τύποι αυτοί οι «Κριτικοί του καναπέ» έχουν φοβερή υπομονή, στοχοποιούν τους «εχθρούς» και περιμένουν. Περιμένουν και αλλοίμονο αν γίνει κάποιο στραβοπάτημα! Ποιος είδε τον θεό και δεν τον φοβήθηκε! Συχνά δεν περιμένουν ούτε το στραβοπάτημα όταν αυτό αργεί. Τρίβουν τα χέρια τους, παραγγέλνουν Φρέντο, ξαπλώνουν στον καναπέ και αρχίζουν να «θάβουν»! Τους έζησα καλά επί Χατζιδάκι! Δεν τους χωνεύω, δεν τους θέλω στην ζωή μου, αυτοί οι τεμπέληδες και ατάλαντοι ψευτοκουλτουριάρηδες, κατάφεραν να δηλητηριάσουν, να μικρύνουν την ζωή του Μάνου! Πολλοί από αυτούς, είναι οι ίδιοι που τώρα τον αποθεώνουν και τον έχουν μετατρέψει σε «Άγιο», λες και ο Μάνος δεν είχε ελαττώματα! Ο Τσαρούχης το είχε πει, «στην Ελλάδα η επιτυχία είναι ποινικό αδίκημα!»
Τ.Β. Eίχατε αρνητικές κριτικές;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Σε αυτό το εγχείρημα όμως δεν υπήρξαν τέτοιου είδους αρνητικές κριτικές! Ομολογώ ανησύχησα, γιατί πολλοί μιλούσαν για επιτυχία! Παρ όλο που οι Έλληνες συνάδελφοι και σολίστ της κιθάρας δεν μας τίμησαν με την παρουσία τους σε αυτές τις συναυλίες, (πράγμα που το κατανοώ πλήρως), όσο κι αν διαφωνούσαν, είχαν την ευγένεια να μην μας κριτικάρουν, να μην μας επικρίνουν τουλάχιστον δημόσια, αφού όντως υπάρχει μια τρέλα να βγάζεις 200 κιθαριστές να παίξουν όλοι μαζί, όσο κι αν εσύ να έχεις το θράσος να μαγνητοσκοπείς, να ηχογραφείς και να κυκλοφορείς σε CD το αποτέλεσμα!
Υπήρξαν βέβαια ένας δύο συνάδελφοι που (με αρκετή εμπάθεια ομολογώ!) μας επετέθησαν εν ονόματι της «ποιότητας»! Όσο κι αν πιστεύω πως μας αδικούν, όσο κι αν πιστεύω πως θα έπρεπε να έρθουν μια φορά να ακούσουν από κοντά μια τέτοια συναυλία, να έρθουν μια φορά να ζήσουν από κοντά μια τέτοια γιορτή, για να μην κάνουν κριτική από μακριά, δεν θέλω να απαντήσω, δεν θέλω να ρίξω λάδι στη φωτιά, δεν θέλω να πιστεύω πως το κάνουν από κακή πρόθεση, θέλω όμως, μόλις κυκλοφορήσουν αυτά τα δύο νέα CDs της ορχήστρας να τους τα στείλω, εν ονόματι της ποιότητας και εγώ!
T.B. Τι πιστεύετε για τη μέχρι τώρα εξέλιξη της κιθάρας ως σολιστικού οργάνου; Θεωρείτε πως κατάφερε να καταξιώσει την παρουσία της στις αίθουσες και τη δισκογραφία;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Τους περασμένους αιώνες που υπήρξαν οι μεγάλοι συνθέτες δεν ασχολήθηκε κανείς με την κιθάρα, στον αιώνα μας που γράφουν όλοι για κιθάρα δεν υπάρχουν μεγάλοι συνθέτες! Αυτό υπήρξε το δράμα της κιθάρας.
Η άποψη μου είναι ότι ένα όργανο χωρίς παρελθόν δεν έχει μέλλον. Εκτός αν παρελθόν είναι το παρόν, οπότε το μέλλον της κιθάρας διαγράφεται λαμπρό! Το αδιέξοδο της κιθάρας το έχω αντιληφθεί από το 1980. Το αδιέξοδο το δικό μου με την κιθάρα, άρχιζε από την στιγμή που είχα κουραστεί να παίζω και να ξαναπαίζω ένα φτωχό ρεπερτόριο με Τζουλιάνι, Σορ, Τάρρεγκα κλπ! Τότε ήταν που άρχισα να γράφω και να διασκευάζω τα πρώτα μου κομμάτια στην κιθάρα, τότε ήταν που έπαιζα μουσική δωματίου, που δημιούργησα το ντουέτο και την ορχήστρα! Είχα κουραστεί να ψάχνω και να προσπαθώ να ανακαλύψω τι να προσθέσω για να «γεμίσω» το πρόγραμμα ενός ρεσιτάλ, την ίδια στιγμή που οι πιανίστες ψάχνουν να βρουν τι να αφαιρέσουν! Πόσο χρόνο όμως μπορείς να «μπλοφάρεις», όταν βάζεις τον Τζουλιάνι δίπλα στον Μπετόβεν, τον Σορ δίπλα στον Μότσαρτ; Εμείς όμως, από την μεγάλη μας αγάπη γι’ αυτό το όργανο κάναμε τους «Κινέζους», προσποιούμαστε πως δεν καταλαβαίνουμε τις διαφορές, μέχρι που ήρθε η πτώση! Τα «ρεσιτάλ κιθάρας» με το τετριμμένο ρεπερτόριο έγιναν είδος προς εξαφάνιση, απλώς γιατί ο κόσμος γύρισε την πλάτη! Την πτώση αυτή του «ρεσιτάλ κιθάρας» την ονομάσαμε «κρίση της κιθάρας»! Η κιθάρα όμως δεν πέρασε καμμιά κρίση. Απλώς ο χρόνος την τοποθέτησε στην σωστή της διάσταση. Κι εγώ αν πω πως είμαι ο διάδοχος του Χατζιδάκι, μπορεί να ξεγελάσω κάποιους για λίγο καιρό, όχι όμως για πάντα! Υπήρχε την εποχή εκείνη και μια απαράδεκτη Ωδειακή νοοτροπία! Θυμάμαι είχα δώσει σε μαθητή μου να παίξει κάτι από το Χαμόγελο της Τζοκόντας στις εξετάσεις και σηκώθηκε ο διευθυντής να με παρακαλέσει να μην δίνω στους μαθητές μου «ελαφρά» κομμάτια. Ο Τζουλιάνι σοβαρός, ο Χατζιδάκις ελαφρύς!
Τ.Β. Τι κρίμα αυτές οι προκαταλήψεις…
Ευάγγελος Μπουντούνης: Για να μην παρεξηγηθώ! Είμαι λάτρης της παράδοσης και των παλαιότερων συνθετών της κιθάρας, τους σέβομαι τους διδάσκω και υπάρχουν όλοι στα βιβλία μου! Σε αυτούς άλλωστε οφείλουμε την σημερινή υψηλή τεχνική της κιθάρας, χάρις σε αυτούς η κιθάρα έχει μέλλον. Η κιθάρα θα επιβιώσει κατ’ αρχήν, χάρις στο ταλέντο ορισμένων κιθαριστών που γράφουν, διασκευάζουν, συνδυάζουν και παίζουν μουσικές που δεν προέρχονται από το παλαιότερο ρεπερτόριο της, αλλά «αγγίζουν» όλα τα είδη της μουσικής, αφού η μουσική είναι μία, και η κιθάρα το μόνο όργανο που μπορεί να το κάνει! Αυτό το λάθος, αυτή η «μπλόφα» που κάναμε προσπαθώντας να την τοποθετήσουμε δίπλα στο πιάνο, στο βιολί, όργανα με τέτοιο τεράστιο ρεπερτόριο και παρελθόν, πρέπει να τελειώσει το συντομότερο. Μεγαλοπιαστήκαμε και από το γεγονός της (δίκαιης!) ισότιμης με τα άλλα όργανα αναγνώρισης της κιθάρας από το υπουργείο Πολιτισμού. Φτιάξαμε και το δυσκολότερο πρόγραμμα παγκοσμίως, για όλη την σπουδή της κιθάρας και για τις Διπλωματικές Εξετάσεις, από την αγωνία μήπως δεν είμαστε ισότιμοι με τα υπόλοιπα όργανα. (Θα κάνω όμως μια παρένθεση για να τονίσω ότι αυτό δεν μας βγήκε σε κακό! Μπορεί να μην μας εξισώνει με το πιάνο, αλλά δίνει τεράστια αξία στα Ωδεία και στους τίτλους της κιθάρας.) Πρέπει να καταλάβουν όλοι πως αυτό το όργανο με τον γοητευτικότερο ήχο, αυτό το όργανο που είναι ο «Βασιλιάς της συνοδείας», που είναι το «Λαϊκότερο όργανο από τα κλασσικά» και το «Κλασσικότερο από τα Λαϊκά», είναι «εν εξελίξει», είναι το πιο «ζωντανό» μουσικό όργανο που υπάρχει αυτή την στιγμή!
Τ.Β. Συγγνώμη, εννοείτε γενικώς για την κιθάρα, ή ειδικά για την κλασική κιθάρα;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Να ξεκαθαρίσω όμως, πως κάθε φορά που μιλάω για την κιθάρα, αναφέρομαι βέβαια στην λεγόμενη «Κλασσική» κιθάρα, διαχωρισμός που δεν μου αρέσει, αφού θεωρώ πως μπήκε από ανασφάλεια μη τυχόν δεν μας πάρουν στα σοβαρά. Δεν άκουσα ποτέ την φίλη μου την Ντόρα Μπακοπούλου να λέει πως παίζει «Κλασσικό» πιάνο! Τέτοιους διαχωρισμούς τους έχουν ανάγκη και πολύ σωστά οι «άλλες» κιθάρες, δηλαδή η «Ακουστική», η «Ηλεκτρική» κλπ. Ευτυχώς που έχει εκλείψει και αυτός ο διαχωρισμός από τα Φεστιβάλ κιθάρας δεν ονομάζονται πλέον Φεστιβάλ «Κλασσικής» κιθάρας. Εδώ όμως έχουμε άλλο θεματάκι. Ακόμα και τα δεκάδες αυτά «Φεστιβάλ κιθάρας» (κάτι σαν αίρεση) που γίνονται παντού (αυτά τα χρόνια κυρίως στις Ασιατικές χώρες), όπου μαζεύονται πάλι οι κιθαριστές μεταξύ τους και παίζουν ο ένας στον άλλον, μας δείχνουν πως υπάρχουν ακόμα συμπλέγματα και κατάλοιπα από το παρελθόν! Δεν ισχυρίζομαι βέβαια πως θα πρέπει να καταργηθούν τα Φεστιβάλ κιθάρας, το αναφέρω απλώς για να γνωρίζουμε την βαθύτερη αιτία που υπάρχουν και γίνονται μόνο στον χώρο της κιθάρας και πουθενά αλλού. Κάτι είχε μυριστεί ο πανέξυπνος Χατζιδάκις, όταν μου είπε με χιούμορ πως οι κιθαριστές του θυμίζουν «Μέλη Παραθρησκευτικής Οργάνωσης Σατανιστών» και «όσοι έχουν μακριά νύχια στο δεξί χέρι θα πρέπει να συλλαμβάνονται!». Επιμένω λοιπόν πως η πόρτα για την εξέλιξη της κιθάρας είναι ορθάνοιχτη, αυτό είναι το τεράστιο πλεονέκτημα που έχει απέναντι ίσως σε όλα τα άλλα μουσικά όργανα, αφού επαναλαμβάνω πως είναι το μοναδικό μουσικό όργανο που εξελίσσεται καθημερινά! Αυτό μπορεί να κρατήσει για πάντα. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα σε 100, 200 χρόνια, η κρίση να αγγίξει τα άλλα όργανα που ζουν κολλημένα στους μεγάλους συνθέτες του παρελθόντος και η κιθάρα να συνεχίσει να είναι ζωντανή και εν εξελίξει!
T.B. Από ποιες απόψεις αισθάνεστε δικαιωμένος και από ποιες αδικημένος;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Αδικημένος σίγουρα δεν αισθάνομαι! Ευνοημένος νοιώθω. Μόνο όταν ήμουν νέος ένοιωθα αδικημένος. Το όνειρο μου ήταν να κάνω διεθνή καριέρα, χωρίς στην πραγματικότητα να το γουστάρω, ίσα ίσα νομίζω το μισούσα. Κιθάρα μελετούσα δεκάωρα, νομίζω ήμουν πανέτοιμος, αλλά είχα μερικά «ελαττώματα». Δεν άντεχα την μοναξιά, δεν μου άρεσαν τα ταξίδια, αγαπούσα την Ελλάδα, την γλώσσα μου, τους φίλους μου, δεν μιλούσα ξένες γλώσσες, δεν μου άρεσαν οι δημόσιες σχέσεις. Είχα δηλαδή την τέλεια «συνταγή» της αποτυχίας στο τσεπάκι μου! Ο γιος μου γελάει, που ακόμα δεν μπορώ να σηκώσω να πάρω ένα τηλέφωνο και όταν αυτό χτυπάει, εγώ κρύβομαι. Περίμενα όμως τους Ιμπρεσάριους από όλο τον κόσμο, να έρθουν να με βρουν, να με παρακαλέσουν να κάνω αυτή την «διεθνή καριέρα». Δεν ήρθε κανείς, κι έτσι έγιναν όλοι οι άλλοι συνάδελφοι «Διεθνούς φήμης» ενώ εγώ τίποτα! Τελικά μετά από λίγα χρόνια κατάλαβα τι πραγματικά ήθελα. Η καριέρα τελικά που μου άρεσε δεν ήταν της κιθάρας, αλλά αυτή της ζωής! Κι ας μην είναι διεθνής. Εκεί νοιώθω δικαιωμένος, για να απαντήσω και στην ερώτηση σας. Όλη η άλλη «καριέρα» ήταν όπως σας εξήγησα αφημένη στην τύχη της.
T.B. Αν ξεκινούσατε ξανά την καριέρα σας, θα κάνατε ακριβώς τις ίδιες επιλογές;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Δεν νομίζω πως θα έκανα τις ίδιες επιλογές, σκέφτομαι μάλιστα πως είναι πιθανόν να μην έκανα τίποτε όμοιο με αυτά που έχω δημιουργήσει! Επειδή δεν σχεδιάζω απολύτως τίποτα στην ζωή μου, επειδή στις Δημόσιες Σχέσεις θα βαθμολογούσα τον εαυτό μου με ένα μεγάλο μηδενικό, όλα στην ζωή μου έγιναν κατά τύχη. Θα σας δώσω μερικά παραδείγματα. Αυτή την στιγμή κυκλοφορούν σαράντα πέντε βιβλία μου για την κιθάρα και μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως ο σχεδιασμός τους δεν γινόταν με ραντεβού, γύρω από κάποιο οβάλ γραφείο. Γινόταν, επειδή ο Χαρίλαος Νάκας από τον εκδοτικό οίκο, έφτιαχνε ωραίο Ελληνικό καφέ και τον επισκεπτόμουν συχνά! Η πρώτη κιθαριστική ορχήστρα που έκανα στο σεμινάριο του Ρεθύμνου το 1984, έγινε γιατί (ειδικά όταν κατέβηκε ο Μάνος Χατζιδάκις), πλήτταμε τα απογεύματα και είπαμε να μαζευόμαστε να παίζουμε όλοι μαζί! Ακριβώς έτσι δημιουργήθηκαν «Οι Κιθαριστές», κατά τύχη, χωρίς κανένα σχέδιο.
T.B. Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Θα σας αποκαλύψω κάτι που το λέω για πρώτη φορά! Θα κυκλοφορήσει σε νότες από τον Εκδοτικό οίκο Παπαγρηγορίου – Νάκας σε ένα διπλό CD (επιτέλους!) το «Ένα Τραγούδι για τον Μάνο»! Αυτά είναι τα ντουέτα που παίζουμε με την Μάρω, που ηχογράφησε στην αίθουσα του Ωδείου Ραζή ο καταπληκτικός Θέμης Ζαφειρόπουλος και γράφει σε νότες ο άνθρωπος που έχει γράψει όλα μου τα βιβλία, ο «Πρύτανης των Υπολογιστών», ο Δημήτριος Ντούλιας. Αυτή η εργασία ήταν για μένα κάτι σαν ψυχοθεραπεία, είχε να κάνει μόνο με το συναίσθημα, ξεκίνησε αυθόρμητα, τον Ιούνιο του 1994, τρεις ημέρες μετά την «αναχώρηση» του Μάνου. Τα δούλευα για αρκετά χρόνια, ήταν κάτι που με βοήθησε, ώστε να αντιμετωπίσω την μεγάλη απώλεια!
T.B. Θα θέλατε να συμπληρώσετε κάτι για το οποίο δεν σας έδωσα την ευκαιρία;
Ευάγγελος Μπουντούνης: Ναι! Δεν με ρωτήσατε για το σημαντικότερο έργο που έχω κάνει στην ζωή μου. Την οικογένεια μου, τους δύο «Δαίμονες» της ζωής μου τον Κωνσταντίνο και την Λυδία, και για την Μάρω, την γυναίκα της ζωής μου, για τους οποίους είμαι πολύ υπερήφανος! Κυρία Βαρουχάκη, σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή την συνέντευξη που δεν ξέρω αν σας καλύπτει, σας διαβεβαιώ όμως, ότι προσπάθησα τουλάχιστον να είμαι ειλικρινής…
[1] Πρόκειται για τις ακόλουθες χορωδίες:
Νεανική Χορωδία Λεοντείου Σχολής Νέας Σμύρνης (Διδασκαλία: Κατερίνα Βασιλικού),
Μικτή Νεανική Χορωδία Λεοντείου Σχολής Αθηνών (Διδασκαλία: Βασίλης Γιώτης),
Παιδική Χορωδία Ι.Ν. Αγ. Βαρβάρας Αργυρούπολης (Διδασκαλία: Λώρα Πετροπούλου),
Παιδική Χορωδία Εθνικού Ωδείου (Διδασκαλία: Ελπίδα Παουλίνο),
Παιδική Χορωδία Δ. Ωδείου Αμαρουσίου (Διδασκαλία: Φωτεινή Κοσκόρου),
Παιδική Χορωδία Εθνικού Ωδείου Ηλιούπολης (Διδασκαλία: Νεφέλη Χαδούλη)
Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki.tar@gmail.com
Νοέμβριος 2018
Επιλογή εικόνων και τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου
