“EFFECTS”   Η όγδοη τέχνη; (5^ο Μέρος)
MODULATION EFFECTS (Μέρος β\'): ROTARY, PHASER, VIBRATO-TREMOLO (του Μιχάλη Καραγιάννη)
[Ηλεκτρική & Ακουστική Κιθάρα]

“EFFECTS”   Η όγδοη τέχνη; (5^ο Μέρος)
MODULATION EFFECTS (Μέρος β ) 
ROTARY, PHASER, VIBRATO-TREMOLO 

ROTARY

Ο Αμερικανός Donald Leslie, λάτρης των κλασικών εκκλησιαστικών «Οργάνων», εντυπωσιάστηκε από τον ήχο ενός Hammond, όταν το άκουσε μια μέρα σε ένα κατάστημα στο Los Angeles. Η εταιρεία Hammond παρήγαγε αυτά τα ηλεκτρικά «Όργανα»,σα μια εναλλακτική οικονομική πρόταση για τις εκκλησίες, οι οποίες λόγω του αβάσταχτου κόστους δεν μπορούσαν να έχουν τα μεγάλα κλασικά «Όργανα» με τους αυλούς.
Στα αυτιά του Donald Leslie το Hammond ήχησε σαν ένα κλασσικό εκκλησιαστικό «Όργανο». Ενθουσιάστηκε, το αγόρασε και πήγε χαρούμενος στο σπίτι του. Προς μεγάλη του απογοήτευση όμως, το «Όργανο» δεν ηχούσε το ίδιο καλά, όπως στο κατάστημα που το άκουσε. Κατάλαβε αμέσως, ότι ο περιορισμένος χώρος του σπιτιού του, δεν έδινε την ατμόσφαιρα της μεγάλης αίθουσας, όπως στην έκθεση του καταστήματος. Σαφώς η ανήσυχη και δημιουργική του φύση αλλά και το δαιμόνιο πνεύμα του, δεν του επέτρεψαν να το βάλει κάτω. Άρχισε αμέσως να σκέφτεται δημιουργικά, με  σκοπό να κάνει κάτι για να βελτιώσει τον ήχο αυτού του «Οργάνου».           
Η ιδέα που συνέλαβε ήταν καταπληκτική. Κατασκεύασε ένα ηχείο, με ενσωματωμένο ενισχυτή και ένα πολύ έξυπνο σύστημα, που έδινε την δυνατότητα στα μεγάφωνα να περιστρέφονται με ελεγχόμενη ταχύτητα και έδιναν ένα καταπληκτικό ηχητικό αποτέλεσμα.
Ένα ηχητικό αποτέλεσμα  που αν προσπαθήσω να το περιγράψω, θα έλεγα ότι είναι ένα έντονο Vibrato, ένας κυματιστός ήχος που χτυπάει με δύναμη τον αέρα. Δε μοιάζει με το Vibrato κανενός άλλου μουσικού οργάνου. Αυτό έκανε τον ήχο αυτών των «Αρμονίων» να ξεχωρίζουν από τα κλασσικά εκκλησιαστικά «Όργανα». Εκτός δηλαδή από έναν καλό ενισχυτή με ηχείο, δημιούργησε ένα εφέ. Ένα εφέ που είναι από τα λίγα, που δεν ξεκίνησε με γνώμονα την κιθάρα.

Donald James Leslie (1911- 2004)

Ο Donald Leslie λοιπόν, κατασκεύασε καταρχάς ένα χειροποίητο ηχείο και το παρουσίασε στην εταιρεία Hammond προτείνοντας της να αγοράσει την εφεύρεση του. Δυστυχώς όμως τον απέρριψαν. Αυτό ήταν άλλη μια απογοήτευση για τον Donald Leslie, που όμως και αυτή τη φορά δεν κράτησε για πολύ. Επειδή ποτέ δεν το έβαζε κάτω, ίδρυσε μια δική του εταιρεία την Electro Music in Pasadena στην Καλιφόρνια και παρήγαγε το ηχείο με τη χαρακτηριστική ονομασία «Leslie». Ήταν μια επανάσταση στο χώρο των αρμονίων, ένα εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε από όλες τις επώνυμες μάρκες αρμονίων της εποχής, σε όλα τα είδη της μουσικής.
Παρόλο που η εταιρεία Hammond απέρριψε την πατέντα του Donald Leslie, όλοι οι μουσικοί που διέθεταν ένα «Όργανο» Hammond αλλά και άλλες επώνυμες μάρκες όπως  Yamaha, Baldwin, Wurlitzer, Kimball, κλπ. αγόραζαν το ηχείο, διότι θεωρούσαν πλέον το «Leslie», άρρηκτα συνδεδεμένο με τον ήχο του «Οργάνου»τους. Το «Όργανο» Hammond με το Leslie γράφουν τη δική τους ιστορία στη μουσική, αλλά και στην ιστορία της κατασκευής των σύγχρονων μουσικών οργάνων. Για δεκαετίες οι μεγαλύτεροι μουσικοί της Rock,της Blues και της Jazz  χρησιμοποιούσαν το Hammond B3 με το «Leslie» και έγινε το πιο διάσημο «Όργανο» στην ιστορία της μουσικής.
Το 1965 η CBS αγοράζει την εταιρεία του Donald Leslie, ενώ το 1978 η εταιρεία Hammond τον βραβεύει αναγνωρίζοντας επιτέλους τη σημαντική του προσφορά στη βιομηχανία των μουσικών οργάνων, αλλά και στη συμβολή του στην αύξηση των πωλήσεων της Hammond μιας και ανεπίσημα μέχρι τότε Hammond και «Leslie» συμπορεύονταν σαν σε μια παράνομη συμβίωση, που περιμένει έναν γάμο για να λυτρωθεί. Και πραγματικά το 1980 η Hammond αγοράζει από την CBS το ηχείο «Leslie» δικαιώνοντας και επίσημα τον Donald Leslie μετά από σαράντα περίπου χρόνια. Ο Donald Leslie βέβαια, δεν περίμενε από αυτό το γεγονός την επιβεβαίωση ή την αναγνώριση της αξίας του. Για την ιστορία πρέπει να πούμε, ότι ο Donald Leslie ήταν ένας εφευρέτης, ένας ευρεσιτέχνης που μέχρι το τέλος της ζωής του (1911- 2004) είχε αποκτήσει 48 διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Εκτός από το ηχείο είχε εφεύρει πολλές «πατέντες» και για άλλες μουσικές εφαρμογές.

Στην παρακάτω φωτογραφία βλέπουμε το Hammond B3 και το ηχείο Leslie, που μέσα σ’ αυτό το κουτί περιστρέφονται τα μεγάφωνα.

 
Σήμερα βέβαια που η ψηφιακή τεχνολογία  έχει μετατρέψει τα πάντα σε virtual μορφή, μπορούμε να το βρούμε και αυτό με το όνομα B4 από τη Native Instruments. Όμως η Hammond συνεχίζει να το παράγει ακόμα και σήμερα, στην κλασική του μορφή και μάλιστα σε πολλά μοντέλα, γιατί απλά παραμένει κορυφαίο και αυθεντικό και περνάει ακόμα η «μπογιά του».
Φυσικά παράγεται και σε πιο σύγχρονη μορφή σε διάφορα μοντέλα, (τύπου synthesizer), χωρίς βέβαια να έχει το κανονικό ηχείο (σύστημα Leslie), αλλά ψηφιακό Leslie και δείγματα των ήχων του Hammond όπως το βλέπουμε στην παρακάτω φωτογραφία.

 

Το παρακάτω ηχητικό παράδειγμα σαφώς και δεν το έχω παίξει με κανονικό Ηammond, προσπάθησα να προσεγγίσω τον ήχο με το virtual Ηammond. Αυτό που έχει σημασία όμως, είναι να καταλάβετε, πως ακούγεται το σύστημα Leslie, (Rotary Speaker).

 Ηχητικό παράδειγμα 1

Η πορεία
 Πολλοί μουσικοί και συγκροτήματα, χρησιμοποίησαν το ηχείο Leslie, όχι μόνο για τα πλήκτρα αλλά και για άλλα όργανα, όπως ηλεκτρική κιθάρα, ηλεκτρικό μπάσο και όχι μόνο. Βλέπουμε να χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλα τα όργανα, μερικές φορές και σε μικρόφωνα, που μπορεί πχ. να παίζει μια φυσαρμόνικα ή κάποιο άλλο πνευστό αλλά και σε πιο ακραίες περιπτώσεις  όπως, στα μικρόφωνα των Drums. Γι’ αυτό και ο Donald Leslie βλέποντας τη μεγάλη ζήτηση, πούλησε την «πατέντα» του σε πάρα πολλές μεγάλες και γνωστές εταιρείες. Στη Fender (με το θρυλικό Vibratone), Yamaha, Vox, Roland, Mesa Boogie, Selmer, Dynacord, Farfisa κα. Αυτές οι εταιρείες, έφτιαξαν ενισχυτές με ηχείο Leslie, για πιο εξειδικευμένη χρήση πχ. για κιθάρα για μπάσο κλπ. Θα το ακούσουμε σε ηχογραφήσεις των Beatles, Rolling Stones, Jimi Hendrix, Pink Floyd, Carlos Santana, Led Zeppelin, Van Halen, Red Hot Chili peppers, U2, Eric Clapton, Stevie Ray Vaughan και παρά πολλών άλλων. Παρατηρούμε δηλαδή σε πολλές παραγωγές, να χρησιμοποιείται το σύστημα Leslie σαν εφέ πλέον, με μια ευρύτερη αντίληψη και όχι μόνο σαν ένα αξεσουάρ των αρμονίων. Μην περιμένετε βέβαια να το συναντάτε και σε κάθε τραγούδι, γιατί είναι ένα έντονο εφέ και πολύ σωστά μέχρι τώρα, χρησιμοποιήθηκε με πολύ προσοχή.

Η κατάληξη
Τα τελευταία χρόνια οι εταιρείες κατασκευής εφέ με τη βοήθεια της τεχνολογίας έκαναν ακόμα ένα βήμα μπροστά. Τι ήταν αυτό; Πολύ απλά το έβαλαν σε πεταλάκια και σε πολυεφέ, μειώνοντας έτσι το τεράστιο κόστος αλλά και πιο πολύ τον τεράστιο όγκο. Του έδωσαν πολλά ονόματα, επικρατέστερο είναι το Rotary. Βέβαια δε συγκρίνεται με το αυθεντικό Leslie, (άλλωστε τι θα μπορούσε να συγκριθεί με καθετί αυθεντικό;) κάποιες εταιρείες όμως έχουν καταφέρει πολύ αξιοπρεπή  αποτελέσματα.

 

Στο παρακάτω ηχητικό παράδειγμα έχω βάλει στην κιθάρα το εφέ Rotary, αλλά παρεμβάλλω και κάποιες φράσεις με το «Όργανο» (είπαμε B4) για να καταλάβετε τις διαφορές.

 Ηχητικό παράδειγμα 2

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Στην νέα του μορφή λειτουργεί περίπου με τη φιλοσοφία των Modulation Effects και έχει επίσης την ίδια φιλοσοφία ρυθμίσεων. Κάποια πολυεφέ έχουν περισσότερες παραμέτρους, που πραγματικά βοηθούν στην πιο λεπτομερή προσέγγιση του ήχου.

RATE ή SPEED
Αυτή η παράμετρος προσαρμόζει την ταχύτητα περιστροφής των  υποτιθέμενων μεγαφώνων. Συνήθως υπάρχουν δύο Rate επιλογές, το slow και το fast.

RISE TIME
Σε κάθε μία από αυτές τις δύο επιλογές RATE (Slow και Fast) έχουμε τη δυνατότητα να αυξήσουμε ή να μειώσουμε την ταχύτητα περιστροφής με το RISE TIME.

INTENSITY
Αυξάνει ή ελαττώνει την προβολή του εφέ. Αυτήν την παράμετρο δεν τη συναντάμε σε όλα τα πεντάλ, ή στα πολυεφέ. Πολλές εταιρείες που έχουν τη φιλοσοφία ,του να κατασκευάσουν ένα πρακτικό και εύχρηστο πεντάλ χρησιμοποιούν συνήθως ένα συνδυασμό με δύο ρυθμίσεις SPEED και INTENSITY.

Πιστεύω, ότι είναι ένα εφέ που θα μας δυσκολέψει λίγο, γιατί κατασκευαστικά λειτουργεί με τη φιλοσοφία των Modulation Effects και το κάνει να μοιάζει πολύ με το Flanger και με το Chorus και εμείς πρέπει να το κάνουμε να μοιάζει με Leslie.  Σε κάθε περίπτωση όμως αυτό που μας οδηγεί είναι η αισθητική μας και το αυτί μας και σ’ αυτό πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη.

PHASER

Έχουμε πει, ότι όλα αυτά τα εφέ ανήκουν στην ίδια κατηγορία και έχουν πολύ μεγάλες ομοιότητες. Όμως το Phaser με το Flanger έχουν τη μεγαλύτερη ομοιότητα. Μπορούμε όμως να διακρίνουμε,(σε μια τυπική ρύθμιση των δύο), ότι το Phaser είναι λιγάκι πιο διακριτικό και πιο στεγνό από το Flanger.

 

Το ηχητικό παράδειγμα που ακολουθεί είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό που θα μπορούσαμε να έχουμε για το Phaser. Είναι το  Ainґt talkinґbout Love των Van Halen. Με αρκετό distortion είναι όμως ένας πολύ πετυχημένος συνδυασμός που έκανε το κομμάτι να μείνει στην ιστορία. Βέβαια το κομμάτι δεν έμεινε στην ιστορία  μόνο από το Phaser, αλλά είχε και αυτό μερίδιο στην επιτυχία. Μάλιστα η πολύ καλή εταιρεία MXR έδωσε το όνομα Endie Van Halen σε ένα μοντέλο Phaser pendal και το διαμόρφωσε στα χρώματα της κιθάρας του, όπως το βλέπουμε στη φωτογραφία στη μέση του πρώτου γκρουπ.  

 Ηχητικό παράδειγμα 3

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Οι παράμετροι δε διαφέρουν σχεδόν καθόλου από του Flanger. Βλέπουμε και εδώ να υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα πεντάλ τουλάχιστον οι δύο βασικές παράμετροι (RATE ή SPEED) και (DEPTH ή WIDTH).

RATE ή SPEED
Καθορίζει την ταχύτητα, με την οποία θα ολοκληρωθεί ο κύκλος της αλλοίωσης της συχνότητας.  

DEPTH ή WIDTH
Καθορίζει το μέγεθος της αλλοίωσης της συχνότητας.

MANUAL
Με αυτήν την παράμετρο ρυθμίζουμε την κεντρική συχνότητα του Phaser. Δεν την έχουν όλα τα πεντάλ σαν ξεχωριστή παράμετρο.

RESONANCE ή FEED-BACK
Αυτή η παράμετρος καθορίζει το μέγεθος της αντήχησης. Είναι μια παράμετρος, που δίνει έμφαση στο χαρακτηριστικό ήχο του Phaser.  Δεν το έχουν όλα τα πεντάλ.

SEPARATION
Ρυθμίζει και αυτό τη διασπορά του εφέ. Δεν το έχουν όλα τα πεντάλ.

DIRECT LEVEL
Ρυθμίζει την ένταση του καθαρού σήματος. Δεν το έχουν όλα τα πεντάλ.

EFFECT LEVEL
Ρυθμίζει την ένταση του ήχου με Phaser. Δεν το έχουν όλα τα πεντάλ.

VIBRATO-TREMOLO

             

Το Vibrato είναι ένα εφέ, που το συναντάμε αρχικά σε παλιούς λαμπάτους ενισχυτές. Μαζί με το βάθος ήταν απαραίτητη προϋπόθεση να υπάρχει σε κάθε μοντέλο ενισχυτή, που σεβόταν τον εαυτό του. Μπορούμε να πούμε, ότι ήταν από τα πρώτα εφέ και παίχτηκε αρκετά στις δεκαετίες του 50-60, ελλείψει ίσως άλλων εφέ. Τα επόμενα χρόνια με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τον ερχομό των άλλων εφέ, κάπως σαν να ξεπεράστηκε και δεν το ακούγαμε πια. Ίσως γιατί φάνταζε παλιομοδίτικο. Όμως τίποτα δεν πάει χαμένο και έχει ο καιρός γυρίσματα και κάποιοι τώρα ψάχνουν να πληρώσουν όσο-όσο εκείνους τους παλιούς ενισχυτές, που πραγματικά είχαν πολύ καλό Vibrato ή αλλιώς Tremolo. Όπως καταλαβαίνετε, έχουμε και εδώ ένα θέμα. Η πασίγνωστη και θρυλική, θα τολμήσω να πω, εταιρεία Fender, το είχε σε όλους τους καλούς λαμπάτους ενισχυτές, που έγραψαν ιστορία και το ανέφερε σαν Vibrato. Μια άλλη όμως επίσης πολύ καλή εταιρεία, η Vox (που τους ενισχυτές της χρησιμοποιούσαν πολλές φορές οι Beatles και οι Rolling Stones) το αναφέρει σαν Tremolo.                

Στο επόμενο ηχητικό παράδειγμα προσπαθώ να κάνω μια μίμηση των κομματιών εκείνης της εποχής, που κυριαρχούσε αυτός ο ήχος. Tremolo και αρκετό Reverb. Αυτό που πρέπει να κάνετε εσείς είναι, να βρείτε τον τρόπο να το χρησιμοποιήσετε σε περισσότερα στυλ και πιο σύγχρονα.

 Ηχητικό παράδειγμα 4

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Έχουμε και εδώ περίπου την ίδια φιλοσοφία. Ο ήχος εξαρτάται από την ταχύτητα και τον έλεγχο της  έντασης. Κάποιες συσκευές μας δίνουν τη δυνατότητα να επιλέξουμε το είδος της κυματομορφής που θα λειτουργήσουν οι προηγούμενοι παράμετροι. 

RATE ή SPEED
Καθορίζει την ταχύτητα και το ρυθμό, με τον οποίο θα ολοκληρωθεί ο κύκλος της αλλοίωσης της έντασης.

DEPTH ή WIDTH
Καθορίζει το μέγεθος της αλλοίωσης της έντασης.

WAVE SHAPE ή WAVE ή SHAPE
Αυτή είναι μια παράμετρος, που τη συναντάμε σχεδόν σε όλα τα Modulation Effects αναλόγως πάντα με την εταιρεία. Θα τη συναντήσουμε όμως και σε άλλα εφέ. Είναι μια επιπλέον δυνατότητα, που μας δίνει το δικαίωμα να επιλέξουμε εμείς την κυματομορφή, για να κάνουμε τις όποιες ρυθμίσεις μας.
Δηλαδή για να γίνω πιο κατανοητός, οι κυματομορφές που κινούνται μέσα στο ακουστικό φάσμα, έχουν κάποιες γεωμετρικές απεικονίσεις. Οι πιο συνηθισμένες  μορφές αυτών των κυμάτων είναι το τετραγωνικό κύμα, το τριγωνικό, το ημιτονοειδές, το πριονωτό, το παλμικό κλπ. Οι διαφορές στον ήχο αυτών των κυμάτων είναι το περιεχόμενο των αρμονικών. Με την παράμετρο Wave Shape επιλέγουμε, πιο κύμα θέλουμε να διαμορφώσουμε.

(Τέλος  5^ου  μέρους)

Μιχάλης Καραγιάννης
karagiannis@tar.gr
(Σεπτέμβριος 2009)