“EFFECTS”   Η όγδοη τέχνη; (6^ο Μέρος)
DELAY (Μέρος α’)
(του Μιχάλη Καραγιάννη)
[Ηλεκτρική & Ακουστική Κιθάρα]

“EFFECTS”   Η όγδοη τέχνη; 
(6^ο Μέρος)

DELAY (Μέρος α’)

DELAY
Ένα πολύ μεγάλο δώρο που μας χάρισε η τεχνολογία και η επιστήμη της ακουστικής. Ίσως το πιο εντυπωσιακό εφέ. Και αν ταξιδέψουμε αρκετά χρόνια πίσω, φανταστείτε τι εντύπωση θα είχε κάνει όταν πρωτοεμφανίστηκε, τότε που η τεχνολογία δεν ήταν και τόσο προχωρημένη. Αυτό θα φάνταζε πραγματικά σα «μαγικό κουτί».

Για την Ιστορία
Το ονόμαζαν ECHO (Ηχώ), αυτό που λέμε απλά, αντίλαλο. Ήταν μία συσκευή που χρησιμοποιούσε ένα σύστημα αναλογικής εγγραφής σε ταινία. Κάτι δηλαδή σα μαγνητόφωνο. Υπήρχαν κεφαλές σβησίματος, εγγραφής και αναπαραγωγής. Η ταινία ήταν ατέρμονη, δεν είχε δηλαδή αρχή και τέλος. Η κεφαλή εγγραφής κατέγραφε το σήμα και οι υπόλοιπες κεφαλές έκαναν την ανάγνωση και το σβήσιμο. Ανάλογα με τις ρυθμίσεις, είχαμε την ταχύτητα και τον αριθμό των επαναλήψεων.

Για να γίνει πιο κατανοητό προσπάθησα να φτιάξω ένα σχέδιο, που δείχνει πως λειτουργεί μια κλασσική μονάδα Tape Echo,

Στις παρακάτω εικόνες βλέπουμε μερικές από τις κλασσικές μονάδες Tape Echo

Το Tape Echo εάν το συγκρίνουμε με τις σημερινές ψηφιακές μονάδες Delay, θα δούμε ότι σαφώς οι δυνατότητες του ήταν μικρότερες και τα μειονεκτήματα πολλά. Υψηλό κόστος, περιορισμένες δυνατότητες ρυθμίσεων και ελέγχου των επαναλήψεων. Η ποιότητα της επανάληψης ήταν συνεχώς φθίνουσα. Το μέγεθος και το κόστος ήταν απαγορευτικά για κάθε μουσικό, που θα τολμούσε να ονειρευτεί μια δική του συσκευή, ακόμα και ο πιο ακριβοπληρωμένος επαγγελματίας. Γι’ αυτό και ο κάθε  μουσικός δεν μπορούσε να το δει σα μια ατομική συσκευή, σα δικό του εργαλείο. Η χρήση του ήταν περιορισμένη, διότι μόνο τα Studioς το διέθεταν και στα  Live ήταν ένα από τα μηχανήματα που διέθετε το συνεργείο του ήχου και όχι οι μουσικοί. Επειδή όμως ήταν τόσο εντυπωσιακό εφέ, οι εταιρείες που κατασκεύαζαν κονσόλες για Live (P.A.) στα μικρά μοντέλα, το ενσωμάτωναν μέσα στην κονσόλα για να δώσουν μια πιο οικονομική λύση (δύο σε ένα) για μικρές και φθηνές διοργανώσεις, που όμως ένα Echo όλοι το ήθελαν. Σήμερα στην ψηφιακή του μορφή μπορεί να το έχει οποιοσδήποτε και όντως αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο για κάθε μουσικό.

Ψηφιακό Delay

Με την εμφάνιση της ψηφιακής τεχνολογίας τα πράγματα άλλαξαν πολύ και φυσικά άλλαξε και το όνομα του εφέ. Ονομάστηκε Delay. Ίσως οι εταιρείες ήθελαν να δώσουν μια πιο σαφή εικόνα, του πως λειτουργεί η έννοια Delay, παρά τι ηχητικό αποτέλεσμα επιτυγχάνει.
Η λέξη Delay σημαίνει καθυστέρηση. Όταν λοιπόν το πρωτογενές ηχητικό σήμα περνάει στη μονάδα Delay, ορίζουμε με πόσο χρόνο καθυστέρηση θα ακουστεί η πρώτη επανάληψη. Αυτή είναι και η βασική έννοια του Delay. Μια άλλη σημαντική δυνατότητα του Delay που δικαιολογεί και το όνομά του είναι ότι, όντως μπορεί να δώσει πραγματική καθυστέρηση της νότας ή και μιας φράσης, γιατί η κάθε συσκευή έχει τη δυνατότητα στη μίξη (Wet – Dry) να εξαλείφει τελείως το πρωτογενές σήμα, που γίνεται σε πρώτο χρόνο και αφήνει να ακουστεί μόνο η επανάληψη στο χρόνο καθυστέρησης που ορίζουμε.

Με τον όρο «ψηφιακό Delay» εννοούμε όλες τις σύγχρονες συσκευές και πεντάλ, που παράγουν το αποτέλεσμα με την ψηφιακή τεχνολογία. Ακόμη και λειτουργίες που μας προσφέρουν ήχους, όπως analog delay ή Tape Delay, κλπ. είναι προσομοιώσεις των παλιών αναλογικών συσκευών και των συσκευών Echo, από σύγχρονες ψηφιακές ή ηλεκτρονικές συσκευές, όπως βλέπουμε στις παρακάτω εικόνες.

  

Σαφώς παράγονται και σήμερα ακόμα συσκευές με την τεχνική της ταινίας και αυτές έχουν πραγματικά πολύ καλή ποιότητα. Νομίζω όμως, ότι δεν μπορούν να συγκριθούν με τις καλές ψηφιακές συσκευές σε ποιότητα, σε κόστος και στους τύπους των Delays που έχουμε σήμερα, γιατί τα πράγματα πλέον είναι πολύ πιο προχωρημένα από μια απλή επανάληψη, όπως θα δούμε παρακάτω. Φυσικά ο ήχος είναι μια αφηρημένη έννοια και στο μυαλό του καθενός έχει διαφορετικό χρώμα.  Είναι λογικό λοιπόν να θέλει κάποιος να χρησιμοποιήσει την ταινία, για να δημιουργήσει μια πολύ συγκεκριμένη ατμόσφαιρα. Τεχνικά όμως δεν μπορεί να κάνει πολλές από τις παρακάτω λειτουργίες, που κάνει μια καλή ψηφιακή συσκευή όπως:
Tap Delay, Multi Tap Delay, Hold, Reverse, Ping-Pong, Modulated, Smooth, Tap Tempo, Time Warp, Envelope, κλπ.

Στις σύγχρονες ψηφιακές συσκευές λοιπόν, έχουμε πάρα πολλές  παραλλαγές των τύπων των Delays και κάθε εταιρεία κατά καιρούς προσθέτει και κάτι ακόμα, ή βελτιώνει κάποιες λειτουργίες, αυξάνει τους χρόνους διάρκειας, την ποιότητα της δειγματοληψίας κ.α.

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ

Delay Time.
Είναι ο χρόνος καθυστέρησης που θέτουμε και μεσολαβεί από το πρωτογενές χτύπημα έως την πρώτη επανάληψη αλλά και στη συνέχεια των όσων επαναλήψεων ορίσουμε. Το χρόνο αυτόν το μετράμε σε milliseconds (χιλιοστά του δευτερολέπτου). Οι συσκευές που διαθέτουν φωτεινή ένδειξη, μας δίνουν τη δυνατότητα να ορίσουμε ακριβώς τον αριθμό των milliseconds, που μεσολαβεί μεταξύ των επαναλήψεων.

Feedback
Με αυτήν την παράμετρο ορίζουμε τον αριθμό των επαναλήψεων που θέλουμε. Οι υψηλότερες τιμές αυξάνουν τον αριθμό των επαναλήψεων.

MIX
Με αυτήν την παράμετρο ορίζουμε την ισορροπία, που θέλουμε μεταξύ του πραγματικού χτυπήματος και των επαναλήψεων. Θα το συναντήσουμε και με τον όρο Wet-Dry ή Effect Level. Μερικές μονάδες έχουν ξεχωριστά Effect Level και Direct Level.

Delay Type
Η παράμετρος αυτή μας δίνει τη δυνατότητα να επιλέξουμε τον τύπο του Delay που θέλουμε, από τους διάφορους τύπους Delay που διαθέτει η συσκευή μας, όπως Digital Delay, Analog Delay, Tape Delay, Tap Delay, Multi Tap Delay, Hold ή Loop Station, Reverse, Mono Delay, Stereo Delay,  Ping-Pong, Pan, Modulated, κλπ.
(Την παράμετρο Delay Type δεν τη διαθέτουν όλες οι μονάδες Delay)

TAP TEMPO
Είναι μια δυνατότητα που μας παρέχουν κάποιες συσκευές (όχι όλες), για να ελέγχουμε και χειροκίνητα την ταχύτητα των επαναλήψεων μέσω ενός Button ή ενός Pad που διαθέτουν. Το χτυπάμε λοιπόν με το πόδι ή με το χέρι στο ρυθμό που θέλουμε και οι επαναλήψεις προσαρμόζονται στην ταχύτητα που του δίνουμε.

HOLD ή LOOP STATION
Είναι μια λειτουργία, που μας δίνει τη δυνατότητα να ηχογραφήσουμε κάποια φράση, ή κάποιο riff, ή μια ακολουθία συγχορδιών, ένα ρυθμό, οτιδήποτε. Αυτό που ηχογραφούμε, μπορούμε να το κάνουμε μία λούπα, για να μας συνοδεύει σε κάποιο σόλο ή σε μια διφωνία κλπ. Υπάρχουν συσκευές, που μπορούν να δεχθούν και μια δεύτερη ηχογράφηση (sound on sound ή Overdubbing) και έτσι θα έχουμε ένα πιο πολυφωνικό αποτέλεσμα. Πρέπει όμως να πούμε ότι, όταν αρχίζουμε να κάνουμε πολλές εγγραφές, η ποιότητα αλλοιώνεται και δεν μπορούμε μετά να αυξήσουμε ή να ελαττώσουμε τη στάθμη των εγγραφών. Το Hold είναι μια λειτουργία που επίσης δεν την έχουν όλες οι μονάδες Delay. Ίσως γιατί πρέπει να διαθέτουν μεγάλη μνήμη ή γιατί αρχίζουμε και ξεφεύγουμε και από το Delay αυτό καθαυτό. Γι’ αυτό και πολλές εταιρείες το παράγουν σαν ξεχωριστή μονάδα Loop Station που και περισσότερες δυνατότητες ρυθμίσεων έχει, αλλά και πολύ μεγαλύτερη μνήμη, για να ηχογραφούμε ολόκληρα κομμάτια, να αποθηκεύουμε patterns και πολλές άλλες ευκολίες. Είναι δηλαδή ένα μικρό workstation, ή ένα mini Studio ηχογράφησης θα μπορούσε να πει κανείς.

Μονάδες LOOP STATION

Πως χρησιμοποιούμε το Delay
Γενικά, το Delay στον προγραμματισμό του δεν έχει καμία δυσκολία. Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι, να αποφεύγουμε την υπερβολή, στις ρυθμίσεις που κάνουμε. Όταν δηλαδή θέλουμε να παίξουμε μια μεγάλη φράση, το Direct Level πρέπει να το έχουμε πιο δυνατά από το Effect Level και το Feedback πολύ χαμηλά, έτσι ώστε οι επαναλήψεις να μην μπερδεύονται με την πρωτότυπη φράση, αλλά να μας δίνουν ένα βάθος και να δημιουργούν μια ατμόσφαιρα, που να υποστηρίζει το παίξιμό μας. Όταν αντιθέτως θέλουμε να προβάλλουμε πιο πολύ το εφέ, τότε τα κτυπήματα μας θα πρέπει να είναι πιο αραιά όπως πχ. κάποιες συγχορδίες ή πολύ μικρές φράσεις, για να αφήνουμε να μεσολαβούν πολλές επαναλήψεις και σε πρώτο πλάνο. Άρα και οι ρυθμίσεις που θα κάνουμε, θα είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση από τις προηγούμενες. Σ’ όλα αυτά φυσικά, ο καλύτερος καθοδηγητής είναι πάντοτε η αισθητική μας και το αφτί μας.

Έξυπνες ρυθμίσεις
Το Delay, αλλά και το Tape Echo, είναι εντυπωσιακά, για αυτά που ήδη μας δίνουν. Την επανάληψη μιας νότας ή μιας φράσης, για όσες φορές θέλουμε. Όμως δεν σταματάμε εδώ. Τα Delays μας δίνουν πολύ περισσότερα πράγματα, που προκύπτουν από κάποιες έξυπνες ρυθμίσεις  ή από τον τρόπο που θα παίξουμε. Όταν πχ. θέσουμε την τιμή της επανάληψης σε πολύ μικρό αριθμό milliseconds από 20 έως 50, θα μας δώσει κάτι σαν Doubled, δηλαδή κάτι σα διπλασιασμό της νότας ή κάτι σαν Modulation Effects. Στα μονοφωνικά Delays δεν μπορούμε να πούμε, ότι έχει εντυπωσιακό αποτέλεσμα, ούτε είναι λογικό να μην έχουμε Delay για να έχουμε Modulation Effects,αφού τα κανονικά Modulation Effects αυτό το κάνουν καλύτερα. Όταν όμως αυτές τις ρυθμίσεις τις εφαρμόσουμε σε μια μονάδα, που έχει δυνατότητα Stereo Delay τότε τα πράγματα αλλάζουν πολύ και έχουμε ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα στερεοφωνικής εικόνας. Όταν λοιπόν δεν χρειαζόμαστε το Delay, αυτή την εφαρμογή μπορούμε να την έχουμε μόνιμα στην κιθάρα μας, γιατί δίνει πολύ όγκο στον ήχο μας, είτε στα  καθαρά, είτε και σε συνδυασμό με άλλα εφέ.

Στο παρακάτω ηχητικό παράδειγμα έχω ηχογραφήσει μια φράση χωρίς το εφέ και στη συνέχεια παίζω την ίδια φράση με το εφέ (Οι ρυθμίσεις εδώ  είναι: Stereo Delay, Delay Time 45 milliseconds, feedback 20, Effect Level 100 και Direct Level 100). Πιστεύω, ότι θα ακούσετε τη διαφορά.

  Ηχητικό παράδειγμα 1

Μια άλλη εντυπωσιακή εφαρμογή που μας προσφέρουν τα Stereo Delays, είναι η λειτουργία Ping – Pong ή Pan.Ακούστε το επόμενο ηχητικό παράδειγμα. (Οι ρυθμίσεις εδώ είναι σε αργή ταχύτητα, που σημαίνει, ότι μεσολαβεί μεγάλος αριθμός milliseconds).  

  Ηχητικό παράδειγμα 2

Στο επόμενο παράδειγμα έχουμε γρήγορες ταχύτητες Ping – Pong, που σημαίνει, ότι μεσολαβεί μικρότερος αριθμός milliseconds.  

  Ηχητικό παράδειγμα 3

Στο ηχητικό παράδειγμα 4, (o τύπος του  Delay πρέπει να είναι Stereo Delay ή Tap Delay) έχουμε να κάνουμε με διαφορετικές ρυθμίσεις για το left κανάλι και  διαφορετικές για το right. Έτσι έχουμε ένα πολύπλοκο ρυθμικό αποτέλεσμα. Δημιουργούνται απίστευτοι ρυθμοί, που ούτε μπορούμε να τους φανταστούμε. Οι ρυθμίσεις μπορεί να είναι τυχαίες ή αν θέλουμε μπορούμε να κάνουμε κάποιους υπολογισμούς με τους χρόνους. Αυτά τα ρυθμικά σχήματα που θα ακούσετε με την κιθάρα, τα δημιουργεί το Delay. Στην αρχή κάνω ένα απλό και κοφτό χτύπημα χωρίς το Delay. Μετά κάνω το ίδιο χτύπημα με Delay για να καταλάβουμε τη διαφορά. Αυτά λοιπόν τα απλά χτυπήματα ακούστε πως μετατρέπονται σε ολόκληρα ρυθμικά σχήματα με το Delay. Παρόλο που συνεχίζω να χτυπάω μόνο μια φορά σε κάθε αλλαγή.  

  Ηχητικό παράδειγμα 4

Όλα αυτά και ακόμη περισσότερα, μπορούμε να τα πετύχουμε με τις έξυπνες ρυθμίσεις. Μας δίνεται η δυνατότητα, να πειραματιστούμε με πολλούς τρόπους και να μην περιοριστούμε μόνο στο εφέ, που θα μας δώσει απλά κάποιες επαναλήψεις.

Εδώ φτάσαμε στο τέλος. Αυτό που μας απομένει τώρα, είναι και το πιο δύσκολο. Θα προσπαθήσουμε να συγχρονίσουμε το παίξιμό μας με τους χρόνους του Delay, κάνοντάς το να βγάλει επίσης καινούρια πράγματα, που δεν περιορίζονται μόνο στις απλές επαναλήψεις. Αυτό λοιπόν είναι ένα θέμα, που θα μας απασχολήσει στο επόμενο άρθρο, όπως επίσης και τι πρέπει να γνωρίζουμε για να κάνουμε τη σωστή αγορά μιας καλής μονάδας Delay.  

(Τέλος  6^ου  μέρους)

Μιχάλης Καραγιάννης
karagiannis@tar.gr
(Δεκέμβριος 2009)
Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας