ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΘΑΡΙΣΤΙΚΟ ΚΟΥΡΔΙΣΜΑ (Του Νότη Μαυρουδή)

ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΘΑΡΙΣΤΙΚΟ ΚΟΥΡΔΙΣΜΑ
(Μια τεμπελιά της εποχής)

   Το φαινόμενο έπαψε πια να το λέμε «φαινόμενο». Μπορούμε να μιλάμε πλέον για πάγια συνήθεια, που γίνεται σχεδόν αυτόματα, κάτι σαν το οξυγόνο που αναπνέουμε δίχως σκέψη. Μηχανικά πλέον…
   Αναφέρομαι στο κούρδισμα με τα ποικίλα ηλεκτρονικά μηχανάκια, με τα κινητά, με μανταλάκια και κάθε άλλου είδους ηλεκτρονική ευρεσιτεχνία, που δεν θα σταματήσει ποτέ να επινοείται στον αιώνα τον άπαντα… Ο κάθε κιθαριστής και το μηχανάκι που τον βοηθάει στο… τέλειο, στο… απόλυτο κούρδισμα! Δεν σας κρύβω πως, αυτά τα αποσιωπητικά στις λέξεις «τέλειο» και «απόλυτο», περιέχουν ένα αρκετό ποσοστό σαρκασμού το οποίο και θα εξηγήσω παρακάτω, εγώ, ένας παλαιάς κοπής άνθρωπος, για τον οποίο η κιθάρα έπαιξε ρόλο σημαντικό, όχι για ένα κάποιο διάστημα, αλλά για όλη τη διάρκεια της ζωής του…

Με αφορμή ένα ρεσιτάλ.
   Τις προάλλες παρακολούθησα ένα ρεσιτάλ κιθάρας με τρεις από τους επιφανέστερους Έλληνες κιθαριστές τής εποχής μας, όντως ικανούς στη σκηνή και έξω από αυτή, κοσμογυρισμένους, πολυβραβευμένους, με θετικότατες κριτικές στο βιογραφικό τους, που τους καθιστά ασυζητητί «σημεία αναφοράς» στο σημερινό κιθαριστικό ελληνικό στερέωμα και, γιατί όχι, στον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό, αν κανείς θέλει να συγκρίνει. Ασφαλώς θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ακόμα μια δεκάδα ικανότατων κιθαριστών, αλλά θα ήθελα να παραμείνω στους τρεις, οι οποίοι πρόσφατα (9/12/2016) έπαιξαν στον Νάκα σόλο, ντουέτο και τρίο (Κολανιάν, Κονταξάκης, Κοτρωνάκης).
Η παρουσία αυτή έχει τύχει της προσοχής και της φροντίδας τής συνεργάτιδάς μας Τίνας Βαρουχάκη, αλλά εγώ εδώ θα περιοριστώ μόνο και μόνο στο θέμα του κουρδίσματος, αφού συνεχίζει να με απασχολεί, όλο και περισσότερο, η… εξάρτηση (εκτός Κολανιάν) τόσο έμπειρων κιθαριστών από τον ηλεκτρονικό κουρδιστή…

21^ος αιώνας.
   Είμαστε στον 21^ο αιώνα. Έχει προηγηθεί ένας ολόκληρος αιώνας (ο 20ός)  όπου η κιθάρα (η κλασική της μορφή) ρίζωσε, ετράφηκε, δυνάμωσε, έβγαλε παρακλάδια, έδωσε καρπούς, καλούς καρπούς. Ας οριοθετήσουμε το ξεκίνημά της από τον ύστερο 19^ο αιώνα, αλλά με μεγαλύτερη δράση μέσα στον 20ό. Είχε την καλή τύχη να έχει ομαλή δημιουργική πορεία κατά τη διάρκεια του αιώνα, όπου εμφανίστηκαν πολλά και ποικιλόμορφα μουσικά ρεύματα και προσωπικότητες με ιστορική σημασία. Ρεύματα που διαμόρφωσαν με διαφορετικό τρόπο τα προϋπάρχοντα: ρομαντισμό, λυρισμό, ιμπρεσιονισμό, εξπρεσιονισμό, νεοκλασικισμό, ντανταϊσμό, πειραματικές φόρμες, ποπ αρτ, ροκ αρτ, εθνικές σχολές, λαϊκές φόρμες, ποικίλες σύγχρονες εξελίξεις κλπ. Η κιθάρα βρήκε έτοιμα ρεύματα και το κοινό της παρακολούθησε την εξέλιξη του οργάνου σε σχέση με τα προϋπάρχοντα και τα κατεστημένα. Σ’ αυτή την ιστορική διαδρομή, είχε την τύχη (?) να συναντήσει στην πορεία της την ανάπτυξη τής τεχνολογίας και τη μεγάλη ιστορική στιγμή τού internet. Συγχρόνως, παρ’ όλη τη μοναχικότητά της ως σολιστικό (κατ’ εξοχήν) όργανο, συγχρωτίστηκε και επικοινώνησε αρκετά με άλλα όργανα και εκτελεστές μουσικούς τού βιολιού, του φλάουτου, του τσέλου, του κοντραμπάσου, όταν χρειάστηκε να βγει από το καβούκι της, για να συνεργαστεί με μικρές ομάδες οργάνων, όταν οι κιθαριστές νιώσανε την ανάγκη ανανέωσης του ρεπερτορίου της. Εκεί διαπιστώθηκε και το πώς χειρίζονται οι άλλοι μουσικοί το θέμα κουρδίσματος των οργάνων τους. Και επειδή το γραπτό αυτό σκοπό έχει να ασχοληθεί με το κούρδισμα, δράττομαι της ευκαιρίας να πω πως ο κιθαριστής ακολούθησε και σ’ αυτό το θέμα τον δικό του μοναχικό δρόμο, εν αντιθέσει με τους μουσικούς άλλων οργάνων των οποίων οι σχέσεις τους με το μηχάνημα κουρδίσματος είναι υποτυπώδης...

Το ηλεκτρονικό μηχάνημα…
   Ο δρόμος τής ηλεκτρονικής επικουρίας έμελλε να είναι το βασικό εργαλείο για το κούρδισμα της κιθάρας. Αυτό το, σχεδόν απερίσκεπτο, μαζικό ρεύμα τού σύγχρονου κιθαριστή, έφερε ως αποτέλεσμα να βλέπουμε άφωνοι το πλήθος των σπουδαστών να προσέρχονται στα μαθήματα, στις εξετάσεις των Ωδείων, στις συναυλίες, σε διαγωνισμούς, σε Σεμινάρια, σε Φεστιβάλ, με τα κουρδιστήρια-μανταλάκια, απαραίτητο αξεσουάρ τού μουσικού-κιθαριστή, ο οποίος, ενώ βιώνει καθημερινά τη μουσική, «προσπαθεί» με τον τρόπο αυτόν να αποστασιοποιείται σιγά-σιγά από την ικανότητα του κουρδίσματος, βασιζόμενος και εξαρτώμενος όχι πλέον στον εαυτό του, όχι στην ακουστική του ικανότητα αλλά στο εργαλείο κουρδίσματος. Είναι πλέον ΤΟ ΦΕΤΙΧ των κιθαριστών…
   Το συγκρίνω με μια επαγγελματική… ανεπάρκεια ή κάτι σαν… αρρώστια, σαν επιδημία που δεν διαθέτει φάρμακο προς θεραπεία. Θεωρώ αυτονόητο ένας μουσικός να διαθέτει την ικανότητα τής σωστής ακρόασης. Κι αν κανείς δεν τη διαθέτει από γεννησιμιού του, οφείλει να ασκηθεί μέσα στα ωδεία και στις ομαδικές και στις ατομικές ασκήσεις των solfez, της μονωδίας, του ειδικού οργάνου, μέσα από τις υποδείξεις τού δασκάλου, τις τόσες ακροάσεις από συναυλίες, ραδιόφωνα, δισκογραφία, internet, ατομική μελέτη κλπ. Είναι μια βασική υποχρέωση όπως εκείνη τού να διαθέτεις δάκτυλα, αφτιά και εγκέφαλο.

Αιτίες των προβλημάτων.
   Όντως, δεν ζούμε σε εποχές στέρησης μουσικών και ακουστικών μέσων. Υπερπληθώρα προϊόντων υπάρχει στην αγορά. Ο ευκολότερος τρόπος να βρεθούν βοηθήματα είναι να ενδιαφερθεί κάποιος να τα βρει. Οργανωμένες ασκήσεις ακουστικής μπορούν να επανατοποθετήσουν ένα προβληματικό αφτί ώστε να το κάνουν να ακούσει καλύτερα. Δεν είμαι από εκείνους που θα πιστέψουν πως όλες αυτές οι… στρατιές των νέων μουσικών με τον… ηλεκτρονικό κουρδιστή δεν διαθέτουν την ικανότητα να ακούνε τις ταυτοφωνίες και τους τόσους τρόπους και συνδυασμούς των κουρδισμάτων. Απλώς επαναπαύονται στο ετοιματζίδικο ώστε να μην καταβάλλουν τον παραμικρό κόπο και να τελειώνουν στα γρήγορα… Εποχή fast found γαρ. Και μέσα στη βιασύνη να κουρδίζουν τόσο τεχνοκρατικά, «ξεχνούν» πως όσο και να κουρδίσουν τις ανοιχτές χορδές της κιθάρας τους, από το πέμπτο τάστο και κάτω το κούρδισμα θα είναι και πάλι προβληματικό!
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει κάποιος να τους πει πως ένα κούρδισμα, ιδιαίτερα σε ένα μεσαίας ποιότητας όργανο (που έχει στην κατοχή της η μεγάλη πλειοψηφία των κιθαριστών), οι ταστιέρες και το ζύγιασμά τους, στις απόλυτα λεπτομερείς αποστάσεις, είναι προβληματικές και ετούτο έχει ως αποτέλεσμα την ανισορροπία των κουρδισμάτων…
   Στο σημείο αυτό, θα επαναλάβω το μεγάλο πρόβλημα κουρδίσματος που έχει αποδειχθεί πρακτικά επανειλημμένως στις μεγάλες κιθαριστικές «ορχήστρες» των 100 και 200 κιθαριστών, οι οποίες είναι πάντα προβληματικές στο κούρδισμά τους. Και για να το διατυπώσω πιο εύγλωττα: Ακούγονται πάντα ξεκούρδιστες…

Λεπτομέρειες.
   Μερικές λεπτομέρειες επί του θέματος είναι και οι παρακάτω:
1) Η ποιότητα κατασκευής μιας κιθάρας διαμορφώνει από μόνη της κακές συνθήκες για να κουρδιστεί με λεπτομέρεια.
2) Οι επιλογές των χορδών. Οι προδιαγραφές της κάθε μάρκας. Η σκληρή ή η μαλακιά χορδή. Οι προδιαγραφές της ταλάντωσής τους έχει να κάνει με την κάθε κιθάρα, για κάποιον που θέλει να είναι σχολαστικός και ακριβής. Επί πλέον έχει να κάνει και με τον τρόπο παιξίματος του κάθε παίχτη. Άλλος παίζει δυνατά, άλλος παίζει ήρεμα.
3) Η υγρασία των ξύλων τού κάθε οργάνου επηρεάζει την κάθε λεπτομέρεια χορδών και κουρδίσματος. Μια περισσή υγρασία ή αυξημένη θερμοκρασία αλλοιώνει όλα τα σημεία τού οργάνου και αναστατώνει τις όποιες ισορροπίες του.
4) Το πάτημα των δακτύλων τού αριστερού χεριού. Υπάρχουν κιθαριστές που θεωρούν πως το ισχυρό πάτημα των δακτύλων παράγει πιο σταθερό ήχο (θεωρία απίστευτης πλάνης…). Αυτό, αντιθέτως, έχει ως αποτέλεσμα να κουράζεται το αριστερό χέρι πιο εύκολα και-κυρίως-να αλλοιώνεται ο ήχος όταν μάλιστα το δάκτυλο που πατάει παρασύρεται και μετακινεί προς τα κάτω ή προς τα πάνω τη χορδή…
5) Στην πλειοψηφία τους οι ταστιέρες είναι προβληματικές και σκεβρωμένες εν τη κατασκευή τους. Ο έβενος και τα τάστα, στις περισσότερες των κιθαρών, είναι κακής, κάκιστης ποιότητας και είναι λογικό αφού η συνήθης κιθάρα ενός αρχάριου ή μέσου σπουδαστή, που θα κρατήσει το όργανο αυτό για καθημερινή μελέτη, διαρκεί κατά μέσον όρο γύρω στα τέσσερα με πέντε χρόνια και το κόστος της αγοράς κυμαίνεται γύρω στα 350-400 ευρώ…
6) Μέσα σε αυτό το διάστημα, με ένα τέτοιο όργανο, ο μαθητής γαλουχείται και στήνει τον κορμό της τεχνικής του, αλλά και της ακουστικής του ικανότητας.
   Θεωρώ πως ένα από τα βασικά λάθη που γίνονται είναι και η ανοχή των δασκάλων προς τους μαθητές, όσον αφορά την «ευκολία» χρήσης μηχανημάτων για κούρδισμα. Από εκεί ξεκινάει η… τεμπελιά τών σπουδαστών ως προς το φυσικό κούρδισμα και η επιλογή τού εύκολου ηλεκτρονικού κουρδιστή, του οποίου η εξέλιξη είναι δυστυχώς η θεμελίωση της ακουστικής ανικανότητας.
Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις και περιπτώσεις.
- Ο διευθυντής μιας χορωδίας έχει ανάγκη το τονικό κέντρο κι έτσι το κλασικό διαπασών ή ένα άλλο βοήθημα είναι απαραίτητο.
- Οι μουσικοί στο studio ηχογραφήσεων θα βοηθηθούν επαρκώς με ένα κουρδιστήρι για έναν τονικό συντονισμό με τα άλλα όργανα.
- Οι μουσικοί που παίζουν σε πολυπληθή ακροατήρια (σε πλατείες, αλάνες, γήπεδα, πλατείες, διασκεδαστήρια). Η οχλαγωγία, η φασαρία, μια τέτοια κατάσταση πραγμάτων αναγκάζει τον μουσικό να καταφύγει σε έναν ηλεκτρονικό τρόπο κουρδίσματος.
   Η αναφορά μου στο κούρδισμα έχει να κάνει με την ανησυχία μου ως προς την παρατεταμένη ατονία άσκησης ακουστικών γυμνασμάτων των σπουδαστών (ιδιαίτερα της κιθάρας), οι οποίοι επαναπαύονται στους εύκολους τρόπους κουρδίσματος της κιθάρας, δημιουργώντας αποστάσεις από την σωστή ακρόαση. Το αποτέλεσμα, φοβάμαι, θα είναι καταστροφικό. Η ικανότητα ακουστικής επεξεργασίας όλο και περισσότερο θα μειώνεται. Αυτό θα αποκαλύπτεται όλο και περισσότερο με τις φάλτσες φωνές τών τραγουδιστών. Τα studio ηχογραφήσεων θα εξοπλίζονται με ηλεκτρονικές μεθόδους και προγράμματα «αποκατάστασης της νότας» που, ήδη εδώ και χρόνια, χρησιμοποιείται κατά κόρον διορθώνοντας τις τονικές παρεκκλίσεις των τραγουδιστών…

Χορωδίες-μουσική άμιλλα. 
   Έχω υποστηρίξει και στο παρελθόν τη σημασία των τόσων χορωδιών που υπήρχαν κάποτε σε κάθε γειτονιά, σε κάθε εκκλησιαστική ενορία, σε κάθε μεγάλη τράπεζα, σε κάθε μεγάλο δημόσιο Οργανισμό. Αυτά παλαιότερα. Με την πάροδο του χρόνου, με την οικονομική κρίση και με τον προσωπικό χρόνο όλο και να συρρικνώνεται, οι χορωδίες λιγόστεψαν κι έτσι ο πολύς κόσμος έπαψε να έχει επαφή με τις χορωδίες, με αποτέλεσμα να χάσει την επαφή με τον διπλανό του χορωδό, να τον ακούει, να τραγουδάει συγχρόνως, να επωφελείται ακουστικά τής υπόλοιπης ομάδας, να συντονίζεται φωνητικά και εκφραστικά, να διατηρεί μια σχέση με τη μουσική και τη φωνή. Μα, υπάρχει καλύτερο σχολείο από αυτό; Διαμόρφωσε μια ολόκληρη κοινωνία από καλλίφωνους ανθρώπους με άριστα δείγματα φωνών στη δισκογραφία και στις λοιπές κοινωνικές εκδηλώσεις. Η παράδοση αυτή, με την αλλαγή τρόπου ζωής, αλλοιώθηκε!
Όλα πια άρχισαν να ατονούν. Οι προνομιούχοι πολίτες, στη σημερινή εποχή με το μεγάλο πλεονέκτημα της αφθονίας μουσικών πηγών, δεν έχουν αντίστοιχα επιτεύγματα στη φωνητική έκφραση… Το παρατηρώ με τα νέα παιδιά-νεαρούς στα ωδεία και τις θεατρικές σχολές που, όταν τους ζητάω να τραγουδήσουν μια μουσική φράση, δυσκολεύονται και χάνονται ανάμεσα σε τονικότητες και σε νότες…                    
   Αυτή η… παρένθεση με τις χορωδίες είναι ένα παράδειγμα από το οποίο θα κατανοήσουμε πως, η εν δράση μουσική επαφή, είναι διαφορετική από εκείνην της παθητικής ακρόασης. Όχι, δεν είναι αρνητικό να ακούμε μουσική, απεναντίας διευρύνει ορίζοντες και προσφέρει πολλές πληροφορίες, αλλά η ακρόαση της μουσικής, αν δεν απλωθεί σε άλλα παρακλάδια (χορωδίες, γκρουπάκια, εκμάθηση ενός οργάνου κλπ) καταλήγει σε μια τεχνοκρατική άποψη και αφ’ υψηλού άποψη περί της μουσικής τέχνης ως ζωντανό κύτταρο. Εκεί μέσα μπορούμε να εντάξουμε και την κιθάρα, όργανο βολικό στις μετακινήσεις και στη συνοδευτική τέχνη τού τραγουδιού. Όσο και να αναφέρομαι στη φόρμα τής «κλασικής κιθάρας» να μην ξεχνάμε πως είναι συγχρόνως ένα άκρως βοηθητικό όργανο για φωνητική βοήθεια. Και, πάντως, μην ξεχνάμε πως ένας κιθαριστής είναι πάνω απ’ όλα μ ο υ σ ι κ ό ς.
Ο τόσος εφησυχασμός γύρω από το θέμα τού κουρδίσματος της κιθάρας και η άνεση που επιδεικνύεται στα βοηθητικά μέσα, θεωρώ πως είναι μια… γάγγραινα η οποία μακροχρόνια θα δημιουργήσει μεγάλο πρόβλημα στην ακουστική δεινότητα των κιθαριστών…
Θα είναι η πραγματικότητα που δεν αλλάζει!

Ένας διαφορετικός πολίτης θα έχει δημιουργηθεί… Η εξέλιξη της κιθάρας «χρωστάει» να λύσει αυτό το δύσκολο γρίφο τής φυσικής ακουστικής ικανότητας και του κουρδίσματος …

Νότης Μαυρουδής
Δεκέμβριος 2016
http://mavroudistar.wordpress.com/

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)