"Το TaR δεν είναι δυνατόν να μείνει αδιάφορο στο γεγονός ότι ενώ γίνεται μία μεγάλη συζήτηση για το μέλλον της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, ελάχιστοι φαίνεται να ασχολούνται με το εάν και πώς θα υπάρξει ξανά το μοναδικό πρόγραμμα που επί δεκαετίες μετέδιδε πρόγραμμα έντεχνης μουσικής στην χώρα μας, στα πρότυπα όλων των προοδευμένων χωρών της Δύσης: Το Τρίτο Πρόγραμμα.
Από την άλλη είναι γνωστό πως το Τρίτο είχε πάψει προ πολλού να είναι πρόγραμμα αμιγώς έντεχνης μουσικής και πολλές φορές φλερτάριζε - άνευ λόγου και αιτίας - με άλλα ιδιαίτερα αξιόλογα ραδιοφωνικά κανάλια όπως π.χ. το "Κόσμος". Η όλη αναστάτωση που προκάλεσε η γνωστών προθέσεων διάλυση της ΕΡΤ, δίνει την αφορμή και την ευκαιρία για μια συζήτηση περί της αναγκαίας ύπαρξης, αλλά και του περιεχομένου του Τρίτου. Ενός ραδιοφωνικού προγράμματος για την έντεχνη δυτική μουσική κυρίως , στο οποίο κατά τη γνώμη μας ο Μάνος Χατζιδάκις έδωσε σε μεγάλο ποσοστό την σωστή ταυτότητα ώστε να γίνει σύγχρονό, ελκυστικό αλλά και εντός των στόχων του. (Γιατί τελικά ποιος χρειάζεται ένα ακόμα γιαλαντζί "ποιοτικό ραδιόφωνο";)
Το TaR θα φιλοξενήσει ενυπόγραφες προτάσεις ή άρθρα σχετικά με το θέμα. Τα κείμενα σαφώς και θα αξιολογούνται για τη σοβαρότητά τους πριν δημοσιευτούν, όμως δεν είναι απόψεις του TaR. Ο στόχος μας είναι να ανοίξει, στο χώρο των μουσικόφιλων και των μουσικών, ένας γόνιμος διάλογος για το μέλλον του πολιτιστικού ραδιοφώνου στην Ελλάδα και του Τρίτου ειδικότερα.
Για το TaR:
Νότης Μαυρουδής & Κώστας Γρηγορέας
ΓΙΑ ΤΟ ΤΡΙΤΟ
ΜΙΑ ΣΥΝΗΘΕΙΑ ΠΟΥ ΜΕΛΛΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ…
Η θεματολογία για το Τρίτο, έχει να κάνει με τη δική μας επιμονή να το κάνουμε να υπάρχει, έστω και αν έχει καταργηθεί και στη θέση τής συχνότητάς του, υπάρχει το κενό, το τίποτα, μια ηχηρή σιωπή, ένας αέρας κοπανιστός, μια δραματική μακραίωνη μουσική παύση!
Ίσως εμείς εδώ στο TaR, που αποφασίσαμε να γράψουμε για το «πώς θα θέλαμε να είναι ένα Τρίτο στο μέλλον», να κινούμαστε με μια ιδιάζουσα νοσταλγία από μέρους εκείνων που συνήθως δε θέλουν να παραδεχτούν πως οι αλλαγές των εποχών (και των προϊσταμένων αρχών), αποφάσισαν για εμάς, χωρίς εμάς. Αποφάσισαν και διέταξαν την βίαιη διακοπή του, δίχως την παραμικρή ενημέρωση, α) για το αν θα επανέλθει μια μορφή Τρίτου και β) εάν επανέλθει, ποια μορφή και ποια δομή θα το διέπει;
Έτσι, εάν απομακρυνθούμε από την σκληρή πραγματικότητα, αντί του κενού, όλοι όσοι αθεράπευτα πιστεύουν πως οσονούπω αύριο θα ηχήσει ξανά η σαγηνευτική φωνούλα τής Σακκαλή «Τρίίίίτο πρόγραμμα» που θα μας τυλίξει και πάλι στη δική μας ιδιάζουσα ατμόσφαιρα, Ας το ξεχάσουμε… Ας απεξαρτηθούμε επίσης από τη συνήθεια τής φωνητικής χροιάς τού κάθε παραγωγού, με το ενδεικτικό του μουσικό σήμα, καθώς και από το περιεχόμενο που εξέπεμπε, μέσα στο γενικό κλίμα τού όλου Τρίτου.
Ας μείνουμε λίγο στο «κλίμα». Είμαι της γνώμης πως όποιος δεν αντιλαμβάνεται το «κλίμα» ενός ραδιοφώνου, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός στην επικοινωνία του με το κοινό που έχει διαμορφώσει το κάθε ραδιόφωνο. Το Τρίτο, ιδιαίτερα σε παρελθούσες εποχές, είχε ενιαίο κλίμα. Κάποιες φορές υφίστατο κριτική γι αυτόν ακριβώς το λόγο. Είναι αλήθεια πως οι φωνές των παραγωγών θαρρείς και προσπαθούσαν ο ένας μετά τον άλλον, να φτιάξουν μια… ακαδημαϊκή φωνή, βλοσυρή, δασκαλίστικη, αφ’ υψηλού, ξεφεύγοντας από το γήινο, το απλό, το προσιτό, το άκαμπτο! Θαρρείς και βάλθηκαν να ομογενοποιηθούν! Θεωρούσαν πως είναι άνθρωποι από άλλον πλανήτη! Σου έδιναν την εντύπωση πως ήταν ένας «άλλος κόσμος» που έρχεται από τα σαλόνια των αιθουσών των μεγάλων θεάτρων, ακαδημαϊκών λογίων σοφών μιας ανέγγιχτης τέχνης και κάστας ανθρώπων της υψηλής διανόησης…
Μακριά από εμάς-θα έλεγα-η συνέχιση τέτοιων παραδειγμάτων, που καθιστά ένα ραδιόφωνο απρόσιτο, και ένα καινούργιο Τρίτο θα πρέπει να είναι γειωμένο και να πατά τα πόδια του στο έδαφος, δίχως αυτά τα χαρακτηριστικά που το εκθέτουν ενίοτε.
Ατμόσφαιρα
Το κλίμα που προανέφερα, έχει να κάνει με όλα ετούτα. Όλα είναι ατμόσφαιρα! Από τις ανθρώπινες χροιές, τα μουσικά σήματα, τη χρήση του λόγου, την καλή άρθρωση των φράσεων, το ζύγισμα τής ποσότητας των κειμένων, τη μουσική επιλογή στα σημεία του λόγου, το ρεπερτόριο που έχει οριστεί για τον κάθε παραγωγό και τόσα άλλα επί μέρους.
Και ας μη μένουμε μόνο στο ραδιόφωνο. Τέχνη δίχως χρώματα, δίχως ζεστασιά και βελούδινες σκέψεις, δεν μπορεί να σταθεί. Η Τέχνη, η οποιαδήποτε τέχνη, δεν είναι μόνο σκέψεις και φαντασία. Εάν δεν υπάρξει το εργαλείο τής ειδικής ατμόσφαιρας, της προσωπικής ατμόσφαιρας, μια τέτοια τέχνη είναι… κουτσή! Είναι λειψή.
Συνηθίζω να παραλληλίζω το ραδιόφωνο με τις κρυφές-υπόγειες λειτουργίες των τεχνών, καθ’ ότι δεν είναι τίποτα άλλο από μια δεξαμενή τεχνών. Εκεί που ο λόγος, η μουσική, οι πληροφορίες, οι συναυλίες, οι μεταδόσεις τους, το θέατρο, οι συζητήσεις, οι αναφορές, τα ιστορικά στοιχεία, οι εποχές, τα είδη, οι μορφές, εναλλάσσονται μέσα στο εικοσιτετράωρο και χρειάζεται φαντασία και ικανότητα να εναλλάσσεις τα διαφορετικά είδη. Είναι σαφές πως αναφέρομαι σε ένα ραδιόφωνο όπως το Τρίτο και όχι σε ένα εμπορικό, όπου οι κανόνες εκεί είναι εντελώς διαφορετικές.
Ποσοστώσεις
Μέσα στις απαραίτητες ικανότητες που χρειάζεται μια διεύθυνση, είναι οι ποσοστώσεις. Δηλαδή, η διαμοίραση των ζωνών τής καθημερινότητας μεταξύ μουσικής και λόγου. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως, το ποσοστό 75-25 είναι μια καλή βάση. Αλλά κι αυτό το 75% της μουσικής, θα πρέπει να μοιραστεί σε περιόδους, σε εποχές, σε μουσικές μορφές, σε νέες φόρμες που χρειάζονται επεξήγηση, σε τόσες λεπτομέρειες που η ροή ενός προγράμματος φέρνει. Η ποσόστωση είναι το κλειδί ενός ραδιοφωνικού προγράμματος. Δίχως αυτή την ικανότητα, ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα θα είναι δύσκαμπτο και μπορεί να καταλήξει έως και αλλόκοτο… Αντιθέτως, ένα πρόγραμμα με ζυγισμένη ποσόστωση, δείχνει πως οι εμπνευστές του, λαμβάνουν υπ’ όψη τις αισθητικές ανάγκες ακρόασης ενός κόσμου που αναζητά ένα ραδιόφωνο που να υποβόσκουν ταυτόχρονα η μάθηση, η πληροφορία, η απόλαυση και η εκπαίδευση.
Επίλογος
Πολλά θα μπορούσε να αναφέρει κάποιος γύρω από τέτοιες βασικές-απαραίτητες λεπτομέρειες, όμως, όλοι γνωρίζουμε πως ένα Τρίτο, επειδή παραδοσιακά αποτείνεται σε ένα ειδικό και καλλιεργημένο κοινό, επειδή η επάνδρωσή του σε ανθρώπινο έμψυχο υλικό, θα πρέπει απαραίτητα να είναι επιλεγμένη με διαφορετικά κριτήρια από εκείνα άλλων προγραμμάτων, χρειάζεται παραγωγούς με πείρα, με εγγυήσεις μιας καλλιέργειας, γνώσης, στοιχειώδους ευρυμάθειας γύρω από το αντικείμενο που αναλαμβάνει. Παραγωγοί που οφείλουν να… οσφραίνονται τα μηνύματα των καιρών, καθώς και τις αισθητικές ανάγκες ενός κόσμου-πολίτη ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Να μην είναι απλό κριτήριο επιλογών οι φιλικές σχέσεις και οι παρέες με τον διευθυντή, που πολλές φορές «έπαιξαν» ρόλο σε προσλήψεις, με αποτέλεσμα να χάνει σιγά-σιγά την ατμόσφαιρα και τη ραδιοφωνική ταυτότητά του.
Για λόγους χώρου, μου είναι αδιανόητο να επεκταθώ σε περισσότερα θέματα, ωστόσο θα έλεγα πως, ο νέος φορέας που θα είναι εξουσιοδοτημένος να φτιάξει ένα νέο Τρίτο, οφείλει να μπει στη διαδικασία μιας σοβαρής κριτικής στις παλαιότερες διευθύνσεις τού Τρίτου και στα προγράμματά του, ώστε να αντιληφθεί τι θα πρέπει να κρατήσει και τι να πετάξει…
Έχω την εντύπωση πως κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει πως «όλα, πάντα, υπήρξαν καλά και ομαλά». Ο νέος αυτός φορέας οφείλει να καλέσει διευθυντές και παραγωγούς που σε αυτούς στηρίχτηκε η παράδοση αυτού του λόγιου μουσικού ραδιοφώνου, ώστε να συνδιαλεχτεί για να θέσει καινούργιες βάσεις με την παρελθούσα εμπειρία να πληροφορήσει και να «διδάξει». Ουδείς είναι ουρανοκατέβατος! Τίποτα δεν μπορεί να αρχίσει από το μηδέν. Ιδιαίτερα στο χώρο των Τεχνών, η σύνδεση τού παρόντος χρόνου με τα θετικά στοιχεία τού παρελθόντος, αποτελούν νομοτέλεια. Το Τρίτο, είναι ραδιοφωνικός χωροχρόνος Τεχνών και όποιος δεν κατανοεί πως μόνο έτσι θα πρέπει να τον εκλαμβάνει, δεν ξέρει πού πατά και πού βαδίζει… Είναι αδύνατον να φτιάξεις και να οργανώσεις ένα Τρίτο, χωρίς να χρησιμοποιήσεις ένα μέρος, ένα κομμάτι, από εκείνο που υπήρχε ως Τρίτο.
Δεν γνωρίζω τίποτα από τον προβληματισμό τού αρμόδιου υφυπουργού για την ΕΡΤ (ή όπως αλλιώς θα ονομαστεί). Δεν αφήνει χαραμάδα ώστε να καταλάβουμε περί του τι μέλει γενέσθαι περί Τρίτου… Ποιος ξέρει, εκείνοι που με περισσή ευκολία έκλεισαν τους διακόπτες τής δημόσιας ραδιοτηλεοπτικής μας συνείδησης, αν έχουν την πρόθεση να ξαναστήσουν το Τρίτο; Εάν όχι, θα είναι ένα casus belli με τους ανθρώπους της μουσικής, της συγγραφής, του θεάτρου, της διανόησης, του πνεύματος και όχι μόνο... Εάν ναι, τότε οφείλουν να είναι προσεκτικοί, τόσο, ώστε να οργανώσουν ένα ποιοτικότερο και γοητευτικότερο Τρίτο.
Μπορούν;
Νότης Μαυρουδής
Αύγουστος 2013
http://mavroudistar.wordpress.com/
Τεχνική επιμέλεια Κώστας Γρηγορέας