ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟ (της Έφης Αγραφιώτη)

Άνθρωπος χαρισματικός και χρήσιμος. Θετικός, σταθερός και δημιουργικός απέναντι στη ζωή, απέναντι στη μουσική. Ενενήντα ετών έφηβος. Πιανίστας, διευθυντής ορχήστρας, παιδαγωγός, γεννήθηκε στο Βόλο στις 3 Μαΐου του 1923 και ζει στην Μ. Βρετανία από το 1961. Προβληματισμένος εδώ και δεκαετίες για το τι σημαίνει εν τέλει μουσική παιδεία, προσπαθεί ακούραστα να πείσει τους δασκάλους να πολεμούν για να διδάξουν τη μουσική ως πολιτισμό και όχι σαν νότες. Είναι πάντα έτοιμος να υπερασπίσει την πρωτοπορία όταν έχει μέσα της την ουσιαστική αναζήτηση. Είναι έτοιμος να μάθει, να προβληματιστεί. Η μουσική του Σκαλκώτα βρήκε στον Γιώργο Χατζηνίκο τον μεγάλο υπερασπιστή της.

Ο ακροατής είναι για τον σπουδαίο μας μουσικό το κέντρο της μουσικής εκπαίδευσης, αυτός πρέπει να είναι ο μαθητής μας.
Η βιομηχανία των τραγουδιστών της ποπ και ροκ σκηνής παρασύρουν το μεγαλύτερο ποσοστό κοινού αλλά γιατί; Γιατί πίσω από όλους αυτούς υπάρχει ολόκληρη βιομηχανία που αποσκοπεί στο κέρδος. Ο λόγος του ευθύς και πάντα ευγενής. Υπάρχει κι αυτός ο τρόπος να λέει κάποιος την γνώμη του…

Είπαν πολλά σπουδαία λόγια για τον μαέστρο. Μου άρεσε πολύ αυτό που είπε ο Δημήτρης Μητρόπουλος: έχει μια καταπληκτική ικανότητα να συλλαμβάνει την ουσία του στυλ που εκείνη τη στιγμή ερμηνεύει, μια πανταχού παρούσα ατομικότητα.
Ο Γιώργος Χατζηνίκος διατηρεί την ενάργεια του να μιλά με πάθος για τους ανθρώπους που αγάπησε και θαύμασε αλλά αν και υπερβολικά θερμός συχνά, δικαιολογείται απόλυτα, αφού διαπιστωμένα γνωρίζει εις βάθος την ιστορία της μουσικής, ευρωπαϊκής και ελληνικής μέσα στον εικοστό αιώνα, επομένως μπορεί να αξιολογήσει ζωές και δημιουργίες ανθρώπων.

Θα σταθώ ιδιαίτερα σε δύο σπουδαία βιβλία του, πολύ χρήσιμα σε κάθε φιλόμουσο, όχι μόνον στους ασχολούμενους με την μουσική:

1. Νίκος Σκαλκώτας:-Μια ανανέωση στην προσέγγιση της μουσικής σκέψης και ερμηνείας (εκδόσεις Νεφέλη, βιβλίο και διπλό CD)
   
   
2. Το ρετσιτατίβο στις όπερες του Mozart-πυξίδα για την αναγέννηση της μουσικής αντίληψης (εκδόσεις Νεφέλη). Πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση: Πώς µελετάμε ένα ρετσιτατίβο; Τι είναι σύνθεση και τι ερµηνεία;. Πώς προσεγγίζουµε και πώς ακούμε ένα μουσικό έργο;. 

Η ερμηνεία του μουσικού έργου έχει ιδιαίτερα απασχολήσει τον Γ. Χατζηνίκο. Το 2007 στις σπουδαίες εκδηλώσεις της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής, ο Γιώργος Χατζηνίκος μίλησε για το θέμα. Παραθέτω το περιληπτικό κείμενο που συνόδευσε την προβολή του συγκεκριμένου γεγονότος γιατί εκτός των άλλων, αναδύει την προσωπικότητα της επικοινωνιακής του δύναμης:

Τι αντιλαμβανόμαστε με τον όρο μουσική ερμηνεία; Πρόκειται για μια έννοια που θίγεται όλο και συχνότερα, νομίζω όμως πως δεν συνειδητοποιείται βασικά η ουσία της. Εξηγούμαι: Πιστεύω πως γενικά η ερμηνεία εκλαμβάνεται ως μια απλώς κατά το μάλλον ή ήττον καλλωπισμένη, άψογη εκτέλεση, μια άρτια δηλαδή εκτέλεση στην οποίαν προστίθενται κατόπιν διάφορες επί μέρους οδηγίες αισθητικές και τεχνικές, με τον τρόπο που σε ένα ήδη έτοιμο παντεσπάνι προστίθεται κατόπιν μια κουβερτούρα σοκολάτας και μερικά κερασάκια ή τίποτα παρεμφερή φρούτα γκλασέ! Πρόκειται δηλαδή για κάτι που προστίθεται τόσο κατόπιν όσο και έξωθεν! Στην πραγματική όμως ερμηνεία διαπλάθεται όσο το δυνατόν νωρίτερα το σύνολο των παραμέτρων έσωθεν κατευθύνοντας έτσι ανάλογα και την τεχνική ακόμη πλευρά της εκτέλεσης! Η γενική μουσική εμπειρία και κατ΄ ακολουθίαν η γενική μουσική αντίληψη και η γενική μουσική ευαισθησία διαμορφώνεται μέσα από την ακρόαση μουσικών εκτελέσεων. Γι’ αυτό, όπως υπογραμμίζει ο μεγάλος βιολοντσελίστας Feuermann, «το λειτούργημα του ερμηνευτή δεν μπορεί να εκτιμηθεί δεόντως». Τότε όμως και ο ερμηνευτής δεν μπορεί αντίστοιχα να εκτιμήσει δεόντως το βάρος της ευθύνης που φέρει έναντι της κοινωνίας και των συνανθρώπων του, ιδίως δε έναντι της βασικής αποστολής την Μουσικής με Μ κεφαλαίο, που ο Beethoven χαρακτηρίζει ως «μια άυλη πρόσβαση στη γνώση». Η δυσκολία ξεκινάει από το ότι οι έννοιες της τεχνικής και της μουσικότητας και γενικά η Θεωρία και η Πράξη της μουσικής συλλαμβάνονται και μεταδίδονται απ’ αρχής χωριστά. Έτσι αντιμετωπίζονται και διαπλάθονται κατόπιν επίσης χωριστά, αντί να επιδιώκεται ένα αμάλγαμά τους, μια ενότητά τους, διότι μόνον αυτή προσεγγίζει τον ακροατή σε βάθος. Αυτό όμως επιτυγχάνεται όταν το κάθε στοιχείο της μουσικής αντί να προσλαμβάνεται σχολαστικά και αφηρημένα, ρευστοποιείται απ’ αρχής με το να ανάγεται στην πρωτογενή του έννοια και το πρωτογενές του λειτούργημα. Μόνον τότε συμμετέχουν πλήρως τόσο ο ερμηνευτής όσο και ο ακροατής στο θείο λειτούργημα της μουσικής!

Στο θέμα της έννοιας και των καταβολών της μουσικής ερμηνείας επικεντρώθηκε και στο φετινό κύκλο μαθημάτων στο Χόρτο, στο Πήλιο, όπου πολλού αξιόλογοι νέοι μουσικοί Έλληνες και ξένοι παρακολουθούν τον μεγάλο δάσκαλο κάθε καλοκαίρι, από το 1983. Ο ίδιος σημειώνει: Ο διεθνώς πλέον επιδεινούμενος αποπροσανατολισμός του ατόμου δημιουργεί την επείγουσα ανάγκη μιας κάποιας θετικής αντίδρασης. Ιδού τι γράφει σχετικά ο Κομφούκιος (551 – 479 π.Χ.) περί μουσικής έναν αιώνα πριν ο δικός μας Ευριπίδης συστήσει το «μη ζώειν μετ΄ αμουσίας» και ο Πλάτωνας θεσμοθετήσει τη Μουσική ως το θεμέλιο της εκπαίδευσης:
«Ήθος είναι η σπονδυλική στήλη του ανθρώπινου πολιτισμού και Μουσική το άνθος του ήθους αυτού. Όπου λοιπόν επικρατεί μουσική που ερεθίζει και διαστρέφει, ξέρουμε πως η κοινωνία αυτή δεν διαπνέεται από ήθος. Όπου επικρατεί μουσική που εμφυσά ήθος με τον σκοπό να οδηγήσει στην εκπλήρωση των βαθύτερων ιδανικών της ανθρώπινης ψυχής, αντικρίζουμε δείγματα ενός μεγάλου έθνους. Καθώς η μουσική πηγάζει από τα βάθη της ψυχής του ανθρώπου, αποτελεί αφ’ εαυτής το πειστικότερο τεκμήριο για τις σκέψεις και το ήθος που διαπνέει τα μέλη μιας κοινωνίας και ακυρώνει τις προσπάθειες της επίδειξης ενός εικονικού πολιτισμού.»

Μια εξαιρετική  ομιλία του ήταν κι αυτή στην Θεσσαλονίκη, στην τελετή αναγόρευσης σε επίτιμο διδάκτορα από το Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας την Πέμπτη 20 Μαΐου 2010.

Δεν θα ήθελα να γράψω ένα μεγαλύτερο κείμενο στα πλαίσια αυτού του αφιερώματος, όχι γιατί θα ήταν δύσκολο αλλά γιατί νομίζω ότι μέσα σε λίγες λέξεις περιγράφεις καλύτερα έναν τόσο γενναιόδωρο, ουσιαστικό άνθρωπο, αδιαμφισβήτητο πρότυπο δασκάλου και χαρακτήρα. Οι μαθητές του ξέρουν ότι πέραν όλων των μουσικών μαθημάτων τους δίδαξε αρχές, τρόπο σκέψης, τους έμαθε να ασκούν τον χαρακτήρα και την αισθητική, να διαβάζουν και να σκέπτονται. Η μουσική εμπεριέχεται σε ανάλογες προσπάθειες…

Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Δεκέμβριος 2013

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας