GORDANA BLAGOJEVIC: μια εθνολόγος με άψογα τα ελληνικά!
(της Έφης Αγραφιώτη)
[συνέντευξη]

[συνέντευξη]

GORDANA BLAGOJEVIC:
μια εθνολόγος με άψογα τα ελληνικά!

H Gordana Blagojevic γεννήθηκε στο Βελιγράδι. Αποφοίτησε από το Τμήμα Εθνολογίας και Ανθρωπολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Βελιγραδίου το 1999. Την επόμενη χρονιά πήγε στην Καλιφόρνια (ΗΠΑ), όπου έκανε έρευνα και εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή. Από το 2003 εργάζεται στο Εθνογραφικό Ινστιτούτο Σάσα της Σερβίας. Αυτή τη στιγμή ερευνά το θέμα Εθνικότητα: Σύγχρονες μέθοδοι στη Σερβία, τις γειτονικές χώρες και τη Διασπορά, που χρηματοδοτεί το Υπουργείο Επιστήμης της Δημοκρατίας της Σερβίας.

Δεν θα απαριθμήσω όλες τις εργασίες της δυναμικής επιστήμονος, αλλά πάρτε μόνον μια μικρή γεύση:

-Οι Σέρβοι στην Καλιφόρνια, τελετουργία-θρησκευτικές πρακτικές των πιστών της Σερβικής Ορθόδοξης εθνότητας στις ενορίες στην Καλιφόρνια, μια ειδική έκδοση του Εθνογραφικού Ινστιτούτου Sasa Vol. 54, Beograd 2005. -Παραδόσεις του κύκλου ζωής των σερβικών ορθοδόξων δήμων στην Καλιφόρνια, σύμβουλος EI SANU, η παραδοσιακή και σύγχρονη κουλτούρα των Σέρβων, Βελιγράδι 2003. -Συμβολή στη μελέτη των βαμπίρ ή οι Σέρβοι lužničke -βαμπίρ ιστορίες, Δελτίο του Εθνογραφικού Ινστιτούτου Σάσα LII , Βελιγράδι 2004. -Σχετικά με τη Λαογραφία και Ανθρωπολογία στην Ελλάδα, Πρακτικά στο Εθνογραφικό Ινστιτούτο Σάσα 21, εθνολογία και ανθρωπολογία: κατάσταση και προοπτικές, Βελιγράδι 2005. -Ρεμπέτικα . Το ρεμπέτικο και η θέση του στον τρόπο ζωής και στη πορεία της Ελλάδας από τα τέλη του δέκατου όγδοου ως τα μέσα του εικοστού αιώνα. Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου, Τμήμα νεοελληνικών μελετών. Βελιγράδι  2005. -Η υποδοχή της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής στο Βελιγράδι στα τέλη του 20ου  και στις αρχές του 21ου  αιώνα. Δελτίο του Εθνογραφικού Ινστιτούτου SANULIII , Beograd 2005. -Αποικίες των Σέρβων στη Θεσσαλονίκη, Εθνογραφικό Ινστιτούτο Σάσα LIV , Βελιγράδι 2006. -Το ελληνικό στοιχείο στο Βελιγράδι και στο Ζέμουν από τον 17 ο ως τον 20 ο αιώνα, Το βήμα των κοινωνικών επιστημών, Άνοιξη 2007. -Σερβικά σχολεία και διδασκαλία της σερβικής γλώσσας στην Ελλάδα του 20ου αιώνα, Δελτίο του Εθνογραφικού Ινστιτούτου Sasa LV (1), Βελιγράδι 2007. -Έλληνες στο Βελιγράδι και το Ζέμουν 17ου - 20 ου αιώνας. Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Οι Έλληνες της Σερβίας από τις 17 έως 20 Αιώνα » που διοργάνωσε η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Οκτώβριος2004. -Πανηγύρια στη Σερβία από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Διεθνές επιστημονικό συνέδριο με θέμα «Δημόσια φεστιβάλ και διαχρονική ματιά στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό ρόλο τους. Δημοκρίτειο  Πανεπιστήμιο Θράκης, Νοέμβριος 2005. -Σερβική εθνότητα των μεταναστών στη Διασπορά: Οι Σέρβοι στην Ελλάδα. Εθνογραφικό Ινστιτούτο Sasa, Ινστιτούτο SANU, 12 Οκτωβρίου 2006. -Η απήχηση της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-69 στη σερβική Κοινωνία του 19ου αιώνα. Επιστημονική συνάντηση (1 έως 8 Οκτωβρίου 2006) στα Χανιά, υπό την αιγίδα του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και της UNESCO. -Έλληνες και Σέρβοι, μέσα από τη λειτουργία της ελληνικοσερβικής εταιρείας Φιλίας από τη δεκαετία του 1990, στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια: 200 χρόνια αλληλεπίδρασης, ανταλλαγής και αμοιβαίας επιρροής » που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και την Ελληνική Εταιρεία Μ. Βρετανίας. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Απρίλιος 2006.

 

Δεύτερη από αριστερά η Gordana Blagojevic

Το βιβλίο της με τίτλο Σερβική χορευτική παράδοση, που εξέδωσε στα ελληνικά το Ινστιτούτο της Ακαδημίας Τεχνών και Συντήρησης Μνημείων της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Σρέμσκι Κάρλοβτσι, ήταν αφορμή για τη γνωριμία μας. Είμαι ευτυχής γι’ αυτό.

Ζήτησα από τη γλυκύτατη σέρβα ερευνήτρια μια σύντομη συνέντευξη, εντυπωσιασμένη από τη διαδρομή και το πάθος της αλλά και από το περιεχόμενο του προαναφερθέντος βιβλίου της Σερβική χορευτική παράδοση. Το θέμα έχει ούτως ή άλλως πολύπλευρο ενδιαφέρον, όσο εξ άλλου και η πολυσχιδής χορευτική και μουσική παράδοση των Σέρβων.

Τελετουργία και θρησκευτικές πρακτικές των πιστών  στην εθνότητα της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Καλιφόρνια

 

Ε.Α. Πού έμαθες τόσο σωστά ελληνικά;

Γκ.Μπλ. Ξεκίνησα να μαθαίνω ελληνικά στη φιλοσοφική σχολή του Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών στο πρόγραμμα διδασκαλίας της νέας ελληνικής γλώσσας για ξένους, αυτό κράτησε από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο του 2003. Όμως δεν μπορώ να πω ότι τα έμαθα.. Δεν είμαι φιλόλογος, απλώς τα αγάπησα τα ελληνικά. Η γνωριμία μου με αυτή την ωραία, πλούσια γλώσσα είναι μια ατέλειωτη περιπέτεια.

Ε.Α. Τα θέματα του βιβλίου αφορούν τη σέρβικη χορευτική παράδοση μόνον; Ποια θα έλεγες ότι είναι κοινά στοιχεία στην  χορευτική παράδοση Ελλήνων και Σέρβων;

Γκ.Μπλ. Το βιβλίο αυτό αφορά στη σέρβικη χορευτική παράδοση. Έχει αποδειχτεί ότι οι σέρβικοι παραδοσιακοί χοροί ακόμα και στη γειτονική μας χώρα, την Ελλάδα, δεν είναι πολύ γνωστοί. Στα Βαλκάνια οι Σέρβοι περιβάλλονται από μη σλαβικούς λαούς, ο καθένας από τους οποίους έχει δική του χορευτική παράδοση. Ιδιαίτερη αλληλεπίδραση και πολλά κοινά σημεία υπάρχουν με τους ελληνικούς χορούς. Στη μελέτη αυτή έγραψα για τα θέματα που αφορούν στη σερβική χορευτική παράδοση, για παράδειγμα για τις χορογραφικές ζώνες της Σερβίας, την αστική της χορευτική παράδοση, το σχήμα των χορών, τις ονομασίες, το φύλο και την ηλικία των χορευτών, το κράτημα των χορευτών, την τελετουργία του χορού. Η συγκριτική μελέτη των ελληνικών και των σερβικών χορών είναι πολύ σοβαρό θέμα με το οποίο θα ασχοληθώ βαθύτερα στο μέλλον.

Το πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου

Ε.Α. Μίλησέ μας Γκόρντανα για την παραδοσιακή μουσική της Σερβίας και για τη σημερινή αποδοχή από τους νέους ανθρώπους. Πώς θα περιγράφαμε τη μετάβαση των ανθρώπων από τις μικρές αγροτικές περιοχές, επί εποχής Γιουγκοσλαβίας, στις αστικές κοινωνίες στη Σερβία των τελευταίων είκοσι ετών; Πόσο η μετάβαση οδήγησε σε μια νέα επανεκτίμηση των παραδοσιακών χορών;

Γκ.Μπλ. Κατά την περίοδο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τη δεκαετία του ’90, η σερβική παραδοσιακή μουσική στην καθαρή της μορφή δεν ήταν παρούσα ούτε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά ούτε και στη ζωή των ανθρώπων στις αστικές κοινωνίες. Οι άνθρωποι που ζούσαν στα χωριά αλλάζοντας περιβάλλον ζωής όταν ήρθαν στις πόλεις, από δημιουργοί μουσικής έγιναν καταναλωτές μουσικής. Όμως η σερβική παραδοσιακή μουσική υπήρξε πηγή έμπνευσης για τους δημιουργούς των άλλων σύγχρονων μουσικών ειδών. Ο καθένας εκφράζει αυτό που ο ίδιος φαντάζεται ότι ήταν αυτή η μουσική.. Έτσι τη συναντάμε ως έμπνευση σε διάφορα είδη, από τη κλασσική στη τζαζ, τη ροκ, την τουρμπο-φολκ.

Ο περίφημος ναός του Αγίου Σάββα, στο Βελιγράδι

Ε.Α. Δεν καταλαβαίνω αυτόν τον τελευταίο όρο. Άσε που μου φαίνεται και αρκετά.. αστείος. Πώς δημιουργήθηκε σε τελική ανάλυση η τουρμπο-φολκ; Είναι προϊόν, απόρροια της πολιτικής κρίσης;

Γκ.Μπλ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η καινούρια μας Δημοκρατία εκτέθηκε σε μεγάλη εξωτερική πίεση. Η μεγάλη οικονομική και πολιτισμική απομόνωση, το εμπάργκο, συνετέλεσαν στη δημιουργία «γκρίζας οικονομίας» και στην αύξηση της εγκληματικότητας. Οι ηθικές και πολιτισμικές αξίες εξευτελίστηκαν. Η βαριά κρίση στη κοινωνία επηρρέασε και την δημιουργία της μουσικής. Την περίοδο αυτή εκτός από τη νέο-κατασκευασμένη μουσική και το τουρμπο-φολκ, το λεγόμενο και βλαχοντίσκο. Όμως παραλλήλως αναπτύσσεται και ένα ζωηρό ενδιαφέρον για τη γνήσια παραδοσιακή μουσική. Δημιουργούνται συγκροτήματα και γκρουπ τραγουδιστών τα οποία ασχολούνται με την παραδοσιακή σερβική μουσική. Το 1999 έκανα μια έρευνα με θέμα την αποδοχή της παραδοσιακής μας μουσικής στην αστική κοινωνία. Βγήκε το συμπέρασμα ότι και οι συντελεστές αυτής της μουσικής, όπως και το κοινό της, προέρχεται από αστικά κέντρα και το μορφωτικό επίπεδό τους είναι υψηλό. Αν και τα γκρουπ αυτά χαρακτηρίζονται ως εθνο-γκρουπ, έχουν, παρ’ όλα αυτά και τις διαφορές τους. Τα συγκροτήματα που ασχολούνται σήμερα με την εκτέλεση της αυθεντικής παραδοσιακής μουσικής χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο την προσεγγίζουν. Μια προσέγγιση είναι η πιστή εκτέλεση της δημοτικής μουσικής, κάτι που κάνουν τα συγκροτήματα “Moba”, “Braca Teofilovic”, “Drina”, “Belo platno”, “Zdravac”, “Ved”, αλλά και άλλα. Μια άλλη προσέγγιση είναι ανάλογη των τεχνολογικών δυνατοτήτων επεξεργασίας ήχου, που δίνει ένα στούντιο. Θα σου αναφέρω σαν παράδειγμα το συγκρότημα “Duo Moderato”. Και μια τρίτη προσέγγιση είναι μέσω διασκευών της δημοτικής μουσικής σε ρυθμούς ροκ, ντανς, τέκνο, ποπ, ραπ..

Ε.Α. Τι συντελείται σήμερα στη χώρα σου σχετικά με την αξιοποίηση της μουσικής και της τεράστιας χορευτικής σας παράδοσης;

Γκ.Μπλ. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο σχηματίστηκαν πολιτιστικά και καλλιτεχνικά σωματεία (KUD) που είναι πολύ δημοφιλή μεταξύ των νέων ανθρώπων και τα οποία υπάρχουν παντού, σε κάθε σημείο της Σερβίας. Τα περισσότερα μέλη τους είναι νέοι έως τριάντα ετών. Υπάρχουν βέβαια και μεγαλύτερης ηλικίας μέλη, που μαθαίνουν παραδοσιακούς χορούς, παραδοσιακά τραγούδια και μουσική. Στη σερβική κοινωνία οι παραδοσιακοί χοροί και η μουσική έχουν καλή σχέση, καλή αποδοχή. Υπάρχει σήμερα και κρατικό χορευτικό συγκρότημα, όπου οι χορευτές των παραδοσιακών χορών πληρώνονται ως δημόσιοι υπάλληλοι.

Ε.Α. Θα υπογράμμιζα με την άδειά σου τη σχέση του παραδοσιακού χορού με την ιστορία κάθε τόπου, με τις στιγμές του. Με ποιον τρόπο θα ανέλυες τη σχέση αυτή; Και εν τέλει «Χορός» σημαίνει σήμερα αυτό που σήμαινε πριν πενήντα ή παραπάνω χρόνια;

Γκ.Μπλ. Μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο χορός γινόταν στο δρόμο, στις αυλές των σπιτιών, στα καφενεία. Σε γάμους και σε άλλες συγκεκριμένες γιορτές ήταν απαραίτητος, υποχρεωτικός και αυθόρμητος τις Κυριακές. Σήμερα οι άνθρωποι χορεύουν σε συγκεκριμένες περιστάσεις, που ο χορός είναι δεδομένος, παράδειγμα τα πανηγύρια και ο γάμος. Μέχρι τη δεκαετία του ΄50 στον εικοστό αιώνα ο χορός και το τραγούδι ήταν οργανικά δεμένα με τη ζωή της κοινότητας κι έτσι μεταδίδονταν από τη μια στην άλλη γενιά. Τα τελευταία χρόνια έγιναν αλλαγές στο ρεπερτόριο, στον τρόπο που χορεύουν, στον χρόνο και στον τόπο που διεξάγεται και ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο η τέχνη αυτή μεταφέρεται στις νεότερες γενεές. Στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες, με την εγκατάλειψη των χωριών και την συγκέντρωση του πληθυσμού στις μεγάλες πόλεις, αλλάζει και ο τρόπος διασκέδασης.

Στο Άμστερνταμ

Ε.Α. Πώς εξηγείς τη μεγάλη επιρροή της παραδοσιακής μουσικής σας στην λόγια μουσική της Σερβίας που ακόμα τώρα –σε πολύ μικρό ποσοστό πια - συνεχίζεται;

Γκ.Μπλ. Κατά τη γνώμη μου, η σέρβικη μουσική είναι έμπνευση για πολλούς συνθέτες λόγω της ομορφιάς της. Όμως υπήρξαν και πολλοί κοινωνικοπολιτικοί παράγοντες που επηρρέασαν την μουσική δημιουργία. Παραδείγματος χάριν, όπως η σέρβα μουσικολόγος Melita Milin παρατηρεί, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και κάτω από την επίδραση του κομμουνισμού, η Γιουγκοσλαβία  απομακρύνθηκε από τα δυτικά και κεντροευρωπαϊκά μουσικά ρεύματα και η ένταξή της στην ανατολικο-ευωπαϊκή μουσική σφαίρα. Στη Γιουγκοσλαβία (καθώς και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες επίσης), η ιδεολογία του σοσιακλιστικού ρεαλισμού εκδηλώθηκε ως επιβολή μιας αισιόδοξης αντίληψης για τη ζωή, επιβολή ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής, μιας προγραμματισμένης δημιουργίας, που είχε ως θέμα της τη μορφή του απελευθερωτικού αγώνα, τον τρόπο της μεταπολεμικής ανέγερσης της χώρας, της ζωής των εργατών κλπ. Η επιβολή αυτής της ιδεολογίας προκάλεσε ποικίλλα και αντιφατικά αποτελέσματα. Ζητούσαν από τους καλλιτέχνες, από τη μια πλευρά να προπαγανδίσουν το νέο και το επαναστατικό, απαγορεύοντας τους από την άλλη κάθε ελέυθερη δημιουργία. Ζητούσαν ντόπιες, αυθεντικές συνθέσεις, ταυτόχρονα με τον προσανατολισμό προς το διεθνισμό, που τον καιρό εκείνο σήμαινε προσανατολισμό προς την κομμουνιστική Ρωσία και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Εξ ίσου αντιφατικό είναι και το εξής: οι κομμουνιστικές χώρες ζητούσαν συνθέσεις στο πνεύμα της δημοτικής παράδοσης αλλά συγχρόνως δεν ανέχονταν το μεγαλύτερο μέρος αυτής της παράδοσης και της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, ειδικά σε ό,τι έχει σχέση με την Ορθοδοξία. Από το 1949, μετά τη σύγκρουση και τη διακοπή συνεργασίας με το κομμουνιστικό καθεστώς της Σοβιετικής Ενωσης η δημιουργία στη Σερβία άρχισε να απελευθερώνεται από τον καταναγκασμό της ιδεολογίας. Κατά τη δεκαετία του 1950 έγινε η έξοδος από την απομόνωση και συνέβη η αποκατάσταση των σχέσεων με τα παγκόσμια καλλιτεχνικά κινήματα.

Ε.Α. Πολύ σημαντικό γεγονός ήταν κατά τη διάρκεια του 1950-1960 και η επιστροφή των καλλιτεχνών στην μεσαιωνική ιστορία της Σερβίας. Υπήρξαν εμπνεύσεις έργων από αυτή την ιστορική εποχή;

Γκ.Μπλ. Συνθέτες σημαντικότατοι, όπως η Ljubica Maric και o Rajko Maksimovic πίστευαν ότι δεν εξαντλήθηκε το δημιουργικό στέλεχος της παραδοσιακής μουσικής, αλλά ότι θα έπρεπε οι συνθέτες να ασχοληθούν βαθύτερα και ουσιαστικότερα με αυτό. H Mirjana Veselinovic παρατηρεί ότι στον μοντερνισμό (στη μουσική δημιουργία στις αρχές της δεκαετίας του 1970), οι συνθέτες έπαιρναν με ευκολία στοιχεία που εύρισκαν έτοιμα, χωρίς να αναζητήσουν κάτι βαθύτερο. Υπήρξε από μέρους τους παντελής έλλειψη έρευνας υλικού της παραδοσιακής μουσικής. Δανείστηκαν στοιχεία κυρίως από κάποια καθιερωμένη μουσική πρακτική, κάτι που είναι απλώς ψευδαίσθηση του κόσμου της παραδοσιακής μουσικής. Η εξήγησή μου για την επιρροή της παραδοσιακής στη λόγια σέρβικη μουσική, για να επανέλθω σε κάτι που προείπα, είναι: ομορφιά της παραδοσιακής μουσικής σύν διάφοροι πολιτικής φύσεως παράγοντες.

Κalemagdan

Ε.Α. Όσο προχωράει η κουβέντα μας, τόσα περισσότερα θέλω να ρωτήσω.. αλλά πρέπει να ολοκληρώσουμε κάπου εδώ τη συζήτηση. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μη σε ρωτήσω ποια είναι τα επόμενα επιστημονικά σου βήματα;

Γκ.Μπλ. Θα συνεχίσω τις έρευνές μου σχετικά με την ανθρωπολογία της μουσικής και του χορού όπως και της εθνικής ταυτότητας.

    
Sveti Sava ensemble

Ε.Α. Αγαπητή μας Γκόρντανα, εύχομαι τα καλύτερα στην επιστημονική και προσωπική σου διαδρομή, είναι ξεκάθαρο το πόσο σε διακρίνει το ερευνητικό πάθος και πόσο πολύτιμο ενδιαφέρον για την ιστορική και ανθρωπολογική έρευνα διαθέτεις. Εις το επανειδείν αγαπητή φίλη!

Έφη Αγραφιώτη
effie.tar@gmail.com
(Οκτώβριος 2010)

Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας