HEITOR VILLA LOBOS (της Έφης Αγραφιώτη)

HEITOR VILLA LOBOS
1887-1959

1922 1952

Το Μάρτιο του 1887 γεννήθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο ένας από τους εντυπωσιακότερους και πολυγραφότερους συνθέτες του προηγούμενου αιώνα, προσωπικότητα με πλούσια, σφαιρική παιδεία, που καταγόταν από πνευματική, φιλόμουση οικογένεια. Από μικρός ο συνθέτης μελέτησε μουσική, κιθάρα, βιολοντσέλλο, κλαρινέτο και πιάνο. Κι όμως από νωρίς έδειξε να επηρεάζεται περισσότερο από τη μουσική του δρόμου και την παραδοσιακή έκφραση, να τον απασχολεί η αυθεντικότητα στη δημιουργία και “ο ρόλος της ρίζας” κάθε μουσικής. Στα δεκαέξι του χρόνια παίρνει την απόφαση να δραπετεύσει από την οργανωμένη παιδεία και να διασχίσει την Βραζιλία για να βρεθεί κοντύτερα στο πραγματικό ζητούμενο. Παίζει σε μπαρ και εστιατόρια για να ζήσει αλλά και αυτό του φαίνεται καλύτερο από το να μιμείται τον Μπετόβεν. Η ταξιδιωτική περιπέτεια τελειώνει οκτώ χρόνια αργότερα, οπότε επιστρέφει στο σπίτι του. Αν και δεν αναγνωρίζει την αξία της ακαδημαϊκής μουσικής μόρφωσης των συνθετών φοιτά στην Μουσική Ακαδημία του Ρίο. Περιέργως ή και ευτυχώς η μουσική του γλώσσα δεν ευνουχίζεται από τους κανονιστικούς περιορισμούς της συστηματικής εκπαίδευσης, κάτι που θεωρούσε ο ίδιος κακό και βλαπτικό για τους συνθέτες. (διαβάστε πολλά σχετικά στο βιβλίο του Vasco Mariz, Hector Villa Lobos, Éditions Seghers, Paris, 1967).

Το 1912 ο συνθέτης επισκέπτεται τον Αμαζόνιο με μουσικό και εθνομουσικολογικό σκοπό. Την ίδια χρονιά γράφει μερικά από τα γνωστά του έργα: Suite populaire Bresilienne, Suite for strings, Brinquedo de roda, Miniaturas και Suite infantil no1. Το Νοέμβριο του 1913 παντρεύεται την πιανίστρια Lucilia Guimaraes, που συνέβαλε στην αφιέρωσή του στη συνθετική εργασία. Συνθέτει τότε τα έργα Pequena Sonata for cello and piano, Sonate-fantaisie no1 for violin and piano, Cello concerto αρ. 1 και την Suite for piano and orchestra . Μια συναυλία με έργα του το 1915 στο Ρίο κάνει μεγάλη εντύπωση και τον ωθεί σε πολλές, πιο φιλόδοξες συνθέσεις που υπερασπίζουν την ελεύθερη, απρογραμμάτιστη, σχεδόν αναρχική γραφή. Ο ίδιος υπεραμύνεται αυτής της διαφορετικότητας και περιγράφει τη μουσική του σαν γάργαρο τρεχούμενο νεράκι.

Το 1923 χάρη σε μια υποτροφία αποφασίζει να εγκατασταθεί για να μελετήσει στο Παρίσι που τραβά εκείνη την εποχή την προσοχή των νέων καλλιτεχνών χάρη στη δημιουργική του καλλιτεχνική ζωή. Πράγματι για επτά χρόνια γεύεται την προοδευτική σκέψη και την πληθωρική ελευθερία της παριζιάνικης αισθητικής και το 1930 ενθουσιασμένος και ενθουσιώδης επιστρέφει στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου διορίζεται διευθυντής μουσικής εκπαίδευσης της πόλης. Δραστήριος και συγχρόνως ρεαλιστής οργανώνει τη μουσική παιδεία σε όλες τις βαθμίδες από το νηπιαγωγείο και κατορθώνει να πείσει για την ανάγκη να ιδρυθεί Εθνικό Ωδείο για το τραγούδι καθώς και Ακαδημία Βραζιλιάνικης Μουσικής, δύο ιδρύματα που ανάπτυξαν σημαντική δραστηριότητα στα επόμενα χρόνια.

αριστερά το 1946,
δεξιά, στο Παρίσι το 1926 με τον Edgard Varese

Μετά το 1944 που οι αμερικανοί γνώρισαν τη μουσική του αλλά και θαύμασαν από κοντά τον εύστροφο και προικισμένο μουσικό, ο Λόμπος δέχεται προτάσεις και για να γράψει κινηματογραφική μουσική, κάτι που κάνει στις ταινίες Descobrimento do Brasil (1938) και Green Mansions (1959). Σε παγκόσμια κλίμακα είναι πλέον ένας διάσημος συνθέτης. Χαρακτηρίζεται από ένα σπάνιο και μεγάλο επικοινωνιακό χάρισμα.
Το 1957, δύο χρόνια πριν το θάνατό του, η πατρίδα του τον τιμά με την ίδρυση του Μουσείου που φέρει το όνομά του. Χίλιες συνθέσεις σχεδόν για όλους τους σχηματισμούς οργάνων, με εξαίρεση το Όργανο, συμπληρώνουν τον κατάλογο των έργων του! Από το 1908 μέχρι το 1912 κυριαρχεί σε αυτά το βραζιλιάνικο φολκλόρ, ακολουθεί η πλούσια ιμπρεσιονιστική μακρά περίοδος και εν τέλει, στα τελευταία δημιουργικά του χρόνια, αγγίζει με επιτυχία τον δωδεκαφθογγισμό.

Να θυμηθούμε μερικά από τα έργα του: Bachianas Brasileiras, Suite pour piano et orchestre (1913), Concerto pour violoncelle no 1 (1915), Momoprécoce, fantaisie pour piano et orchestre (1921), Fantasia de Movimentos Mistos, pour violon et orchestre (1921), Ciranda das Sete Notas pour basson et orchestre à cordes (1933), Concerti pour piano no 1 – 5 (1945 -1954), Tédio de Alvorada, poème symphonique (1916), Naufrágio de Kleônicos, poème symphonique (1916), Dancas Africanas (1916), Sinfonietta no 1 (1916), 12 Symphonies, Iára (1917), Amazonas, ballet et poème symphonique (1917), Uirapuru, ballet (1917), Trio pour piano et cordes no 3 (1918) , sextuor Mystique, pour flûte, hautbois, saxophone, harpe, celesta et guitare (1917), Quarteto Simbolico, pour flûte, saxophone alto, harpe, celesta et voix de femmes (1921), Trio pour hautbois, clarinette et basson (1921), Nonetto, Impressão rápida de todo o Brasil, Une Impression Rapide de Tout le Brésil (1923), Quinteta em forma de choros, pour flûte, hautbois, clarinette, cor anglais ou cor et basson (1928), Quatuor, pour flûte, hautbois, clarinette et basson (1928), Assobio a Jato (Le sifflet), pour flûte et violoncelle (1930), Distribuição de Flores pour flûte et guitare (1937), Trio pour violon, alto et violoncelle (1945), ivagação pour violoncelle, piano et percussion basse (ad lib.) (1946), Duo pour violon et alto (1946), Fantaisie concertante pour piano, clarinette et basson (1953), Fantaisie Concertante pour 16 ou 32 violoncelles (1958), Choros no. 2, 3, 4,7 et Bachianas 1 et 6 pour instruments divers en musique de chambre. Ως ιδιαίτερα σημαντικά κρίνονται και τα πολλά κομμάτια του παιδαγωγικού χαρακτήρα, με τα οποία προσπάθησε να διδάξει μουσική τα παιδιά της Βραζιλίας μεταχειριζόμενος λαϊκά στοιχεία της χώρας.
Ο Βίλλα Λόμπος πέθανε στις 17 Νοεμβρίου 1959 στο Ρίο ντε Τζανέιρο στα 72 του χρόνια.