IVO POGORELICH: Ένα κείμενο και μια σύντομη συζήτηση με την Έφη Αγραφιώτη

IVO POGORELICH
Ένα κείμενο
και μια σύντομη συζήτηση με την Έφη Αγραφιώτη

Μισός αιώνας ανάμεσα στο καλλιτεχνικό ύψος και το ψυχολογικό βάθος. Ο πανέμορφος νεαρός δεξιοτέχνης του 1980, ο Διόνυσος των πλήκτρων με τα εντυπωσιακά μάτια είναι εδώ και 6 χρόνια πάλι στη σκηνή, παρ όλες τις μεταπτώσεις και τα σοβαρά προβλήματα που χρειάστηκε τα τελευταία χρόνια να αντιμετωπίσει.

Είναι ένας από τους σημαντικούς κροάτες πιανίστες, μαζί με τους Κεμάλ Γκεκίτς, Ίβο Μάτσεκ, Μαξίμ Μιβίτσα, ασφαλώς ο πιο διάσημος, ο πιο απρόβλεπτος και αντισυμβατικός, ο πιο εντυπωσιακός, ο πιο ανατρεπτικός. Γεννήθηκε στο  Βελιγράδι το 1958 σε μουσικό σπίτι. Ο πατέρας του ήταν κοντραμπασσίστας. Ίσως η αγάπη του για τη τζαζ και το τάγκο να κρατάει από εκεί.. Από τις εκτός μουσικής αγάπες του κρατά ακόμα σήμερα αυτήν για την ποίηση και τη φιλοσοφία. Πρόσφατα στράφηκε με εξ ίσου μεγάλο πάθος στην ισπανική γλώσσα, τη μελέτησε και τώρα πια γράφει ποιήματα στα ισπανικά, κάτι που τον ικανοποιεί πολύ, όπως δηλώνει.

Ακούστε:

Μελέτησε πιάνο από τα επτά του χρόνια στη γενέθλια πόλη αλλά πέντε χρόνια μετά η οικογένεια βλέποντας τα πρωτοφανή προσόντα και την αφιέρωσή του στη μουσική φρόντισε να μετακινηθεί και να μελετήσει στη Μόσχα. Το 1976 γίνεται η καθοριστική κίνηση στη ζωή και τη σταδιοδρομία του:  αποφασίζει ο ίδιος, συνειδητά πλέον, να εγκαταλείψει τους μεγάλους του δασκάλους για να μελετήσει  με τη γεωργιανή δασκάλα Aliza Kezeradze, (1935-1996), παλιά διακεκριμένη μαθήτρια του Αλέξανδρου Σιλότι που ήταν μαθητής του Λιστ) την οποία μάλιστα παντρεύτηκε το 1980. Η Κεζεράτζε σύμφωνα με τα δικά του λόγια, του δίδαξε όσα για εκείνη αποτελούσαν θεμελιώδεις αρχές: κατ' αρχάς, η τεχνική τελειότητα πρέπει να εμφανίζεται μέσα από τον ήχο ως κάτι φυσικό. Ύστερα πρέπει να επιδιώκουμε να χρησιμοποιούμε και να αναπτύσσουμε τη διορατικότητά μας για να προσεγγίζουμε τον πιανιστικό ήχο, όπως αυτός τελειοποιείται από τους κατ’ εξοχήν πιανιστικούς συνθέτες του 19^ου και 20ού αιώνα, συνθέτες που είδαν το πιάνο και ως ανθρώπινη φωνή αλλά και ως ορχήστρα, με την οποία θα μπορούσαν να παράγουν ποικίλα ηχητικά χρώματα. Τρίτον, υπάρχει ανάγκη να εξερευνηθεί το πώς να χρησιμοποιείται κάθε πτυχή των νέων τελειοποιημένων πιάνων, τα οποία είναι βέβαια πλουσιότερα σε ήχο. Τέταρτο, πρέπει ο σημερινός πιανίστας να ασχοληθεί με τη σημασία της διαφοροποίησής του από μουσική-ερμηνευτική άποψη. Χάρη στην Κεζεράτζε, δηλώνει ο πιανίστας, είμαι χαρούμενος που μπορώ να θεωρώ τον εαυτό μου τρίτον σε γενεά απόγονο του Λιστ!

Έζησε κοντά στην δασκάλα σύζυγό του, αν και είχαν μεγάλη διαφορά ηλικίας, αντιμετώπισαν μαζί τον σκληρό και δύσκολο καρκίνο της στο συκώτι, που την ταλαιπώρησε πάρα πολύ. Δεν την πρόδωσε ποτέ, μέχρι το θάνατό της και συνεχίζει να την τιμά μέχρι σήμερα. Η ίδια έφερε περήφανα το επίθετο Πογκορέλιτς και δεχόταν με ικανοποίηση να παραμένει στη σκιά του αφιερωμένη πια σε απόλυτο βαθμό στη δική του σταδιοδρομία. Η απώλειά της υπήρξε το καίριο πλήγμα για τον πιανίστα. Ακόμα σήμερα την αναφέρει διαρκώς, την ζωγραφίζει σαν μια απόλυτη πριγκίπισσα με ζεστή, ανθρώπινη συμπεριφορά, δοτική, που του πρόσφερε αφοσίωση, γνώση, σιγουριά και αγάπη. Περιγράφει τη σκληρότερη στιγμή του αποχωρισμού τους, όταν στο τελευταίο του φιλί το στόμα του γέμισε από το αίμα του συκωτιού της που είχε μόλις σκάσει.. συγκλονιστική εμπειρία και πολυετής η δοκιμασία να το ξεπεράσει.
Η καριέρα του Πογκορέλιτς εξελίχτηκε αστραπιαία, θεαματικά. Το 1980 ξεσπάει σκάνδαλο όταν στο διαγωνισμό Σοπέν της Βαρσοβίας η Μάρτα Άργκεριχ αντιδρά στην απόφαση της επιτροπής να τον απορρίψει στον τρίτο κύκλο. Τον αποκαλεί μεγαλοφυΐα, τον υπερασπίζεται με πείσμα, διαχωρίζει τη θέση της και φεύγει τελικώς από την επιτροπή. Το γεγονός και μόνον αυτό εκτινάσσει τη φήμη του και του ανοίγει δρόμους. Οι συναυλίες του προσφέρονται από τη στιγμή αυτή κατά δεκάδες.
Μετά, στο 1981, που εμφανίστηκε το Κάρνεγκι χολ πήρε τη θέση του ανάμεσα στους πρώτους εκ των πρώτων σολίστ. Περιόδευσε παντού στον κόσμο από το Λονδίνο στο Τελ Αβίβ, το Πεκίνο, την Κορέα και από κει στον Καναδά και την Ιαπωνία, επιβεβαιώνοντας την πρωτοτυπία του μυαλού και του ταλέντου του. Παίζει προκαλώντας ακραία συναισθήματα, έγραψαν, από κατάπληξη μέχρι απογοήτευση…
Παρ’ όλη την εντυπωσιακή του αποδοχή δεν υπήρξε ποτέ ο τύπος του «σόουμαν» σολίστ. Κρατούσε πάντα αποστάσεις από το παιχνίδι της επικοινωνίας και όλα γι αυτόν περικλείονταν με αυστηρότητα στη σφαίρα της μουσικής έτσι όπως την διδάχτηκε. Τα προγράμματά του περιείχαν συχνά, εκτός των γνωστών έργων ρεπερτορίου και άγνωστες στο μεγάλο κοινό συνθέσεις τις οποίες υποστήριζε ερμηνευτικά εξ ίσου αλλά και έργα που δεν εθεωρούντο αντάξια του γνωστού ρεπερτορίου. (Είναι επίσης παροιμιώδης η επί σειρά ετών…αντιπάθεια του στα encore των ρεσιτάλ)

 
σεμινάριο στην Ιαπωνία, 2007.

Το 1986 ο Πογκορέλιτς ίδρυσε στη Κροατία ένα ίδρυμα για να συγκεντρωθούν χρήματα με σκοπό την υποστήριξη νέων ταλέντων από την πατρίδα του και την βοήθεια των σπουδών τους σε διεθνή μουσικά κέντρα. Το 1994 προώθησε το χτίσιμο ενός νοσοκομείου στο Σαράγιεβο. Έδωσε συναυλίες με την υποστήριξη της Ουνέσκο και του Ερυθρού Σταυρού για την ανοικοδόμηση της μαρτυρικής αυτής πόλης, για την άνιση μάχη κατά της σκλήρυνσης κατά πλάκας και του καρκίνου κ.α. Το 1988 τον ανακήρυξαν Πρεσβευτή Καλής θέλησης της Ουνέσκο. Από το Λουγκάνο, όπου ζει, ταξιδεύει συχνά στη Βόρεια Αμερική για μαθήματα και συναυλίες (αν και στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχε ποτέ τόσο ένθερμο κοινό όσο στην Ευρώπη και την Ιαπωνία).

 

Τον ακούσαμε στην Αθήνα, στις 15 Μαρτίου 2003 στο Μέγαρο Μουσικής, να παίζει Κλεμέντι, Μότσαρτ, Μπετόβεν και Λιστ σε ρεσιτάλ της σειράς Μεγάλοι Ερμηνευτές. Στις 16 Σεπτεμβρίου 2008 τον ακούσαμε πάλι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στην εκδήλωση του Ατενέουμ για την Μαρία Κάλλας. Το συγκεκριμένο γεγονός ήταν σημαντικό.
Απουσίαζε για μεγάλο διάστημα από τη συναυλιακή εμπειρία. Όλοι λοιπόν δικαιολογημένα ήσαν περίεργοι.

 

Τον ρώτησα λοιπόν τότε εάν αυτή η απομάκρυνση πρόσφερε κάτι το θετικό σ’ αυτόν. Μου απάντησε λακωνικά: μόνον αν απομακρυνθείς από τη ζωή είναι αρνητική η απομάκρυνση, αλλιώς έχει πολλά θετικά.
Όλες τις συναυλίες μετά την επαναδραστηριοποίηση του τις χαρακτηρίζει μια νέα στάση απέναντι στη μουσική πράξη, αποτέλεσμα βαθιάς επίπονης προσπάθειας να ανασυγκροτηθεί και να ξαναδεί τη καλλιτεχνική του υπόσταση από την αρχή, όπως ο ίδιος λέει. Τον ρώτησα μεταξύ άλλων αν τον προβληματίζει αυτή η νέα εδραιωμένη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα και ο τρόπος που επηρεάζει τη μουσική. Μου απάντησε ότι κατά τη γνώμη του αυτά δεν συνδέονται, είναι άσχετα εντελώς.

Τον ρώτησα: κατορθώσατε με τη δημιουργική σας δύναμη να είστε δεκαετίες τώρα ένας πολύ μεγάλος μουσικός. Σας γοητεύει; σας δημιουργούν σκέψεις οι χαρακτηρισμοί μεγάλος, σημαντικός, μοναδικός, αξεπέραστος που συνοδεύουν μόνιμα τη σκιαγράφηση της φυσιογνωμίας σας; μου απάντησε και πάλι δωρικά: είμαι αφιερωμένος στο χώρο της μουσικής, τίποτε άλλο δεν με ενδιαφέρει και δεν με επηρεάζει.
Μια από τις ερωτήσεις μου ήταν σχετική με την παιδαγωγική δραστηριότητα. Η διδασκαλία της μουσικής σύμφωνα με τη γνώμη σας τι πρέπει να περιλαμβάνει; μήπως η εποχή τρέχει πιο γρήγορα από την καλλιτεχνική εκπαίδευση;  Απάντησε: συχνά η ανθρώπινη φύση είναι εμπόδιο στην μεταφορά της γνώσης από τον έναν στον άλλο. Γι αυτό οι παρατηρήσεις και η κριτική πρέπει να συνοδεύεται από ειλικρίνεια και καλή διάθεση.

      

Είναι τώρα πλέον ηλικιακά ώριμος, έχει παχύνει κι έχει χάσει το Διονυσιακό του κάλλος, έχει ξυρίσει το κεφάλι, παίζει πολύ «διαφορετικά». Όμως, παραμένει ο πληθωρικός  πιανίστας-ορχήστρα με τα συγκλονιστικά για τη δύναμή τους δάχτυλα.

Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας