Μέρος 3ο
ΑΠΟ ΤΗΝ ΔYTIKH ΑΦΡΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΚΟΣΜΟ
Η ιστορία με μερικούς αριθμούς.
Η μεταφορά των Δυτικοαφρικανών στην Αμερική γινότανε με απάνθρωπες συνθήκες. Το ούτως ή άλλως απαράδεκτο καθεστώς εμπορίας ανθρώπων, αμαύρωνε ακόμα περισσότερο η αντιμετώπιση των δούλων σαν άψυχα αντικείμενα. Οι δουλέμποροι τους στοίβαζαν στα αμπάρια των πλοίων σιδηροδέσμιους, τον έναν δίπλα στον άλλον χωρίς να έχουν χώρο, ούτε καν για να σηκωθούν όρθιοι. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν απλά ανύπαρκτες. Πολλοί από αυτούς δεν έφταναν ποτέ στον προορισμό τους. Οι αρρώστιες, η εξάντληση, το ελάχιστο και άθλιας ποιότητας φαγητό, οι κίνδυνοι του ταξιδιού, ήταν κάποιοι μόνον από τους λόγους που ευθύνονταν για τον θάνατο μεγάλου αριθμού σκλάβων. Όπως ήταν φυσικό, το μόνο που μπορούσαν να πάρουν μαζί τους ήταν η ανάμνηση της πατρίδας τους και οι προφορικές τους παραδόσεις.
H περιπέτεια των Δυτικοαφρικανών στον Νέο Κόσμο ξεκινάει το 1619, όταν οι πρώτοι είκοσι σκλάβοι φτάνουν στην Βόρεια Αμερική με πλοίο τής Ολλανδικής εταιρείας «Ανατολικών Ινδιών» στην πολιτεία τής Βιρτζίνια. Μέχρι το 1649 στην συγκεκριμένη πολιτεία υπήρχαν μόλις τριακόσιοι δούλοι. Tα πρώτα χρόνια οι συνθήκες ήταν κάπως καλλίτερες από αυτές που επρόκειτο να ακολουθήσουν. Υπήρχαν διμερείς συμφωνίες – αν και σπανίως τηρούνταν - που έδιναν το δικαίωμα στους μαύρους, μετά την λήξη του συμβολαίου τους να αγοράσουν γη και να ζήσουν ελεύθεροι.
Το καθεστώς τής δουλείας δεν είχε ακόμη θεσμοθετηθεί νομικά. Το γεγονός αυτό έδινε την δυνατότητα για διεκδίκηση έστω και κάποιων υποτυπωδών δικαιωμάτων, ή έστω την ελπίδα για αυτά. Η εργασία τους αρχικά ήταν η δημιουργία υποδομών στους νεοδημιουργηθέντες οικισμούς των αποίκων. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε την ύπαρξη και λευκών δουλοπάροικων, που ήταν επίσης δεσμευμένοι με διμερείς συμφωνίες και ο τρόπος ζωής τους δεν διέφερε από αυτόν των μαύρων. Το 1640 όμως μία άδικη και παράνομη καταδίκη ενός μαύρου δραπέτη, θα έδινε το έναυσμα για την αρχή των διακρίσεων σύμφωνα με το χρώμα τού δέρματος . Με την πάροδο του χρόνου τα πράγματα χειροτέρευαν. Η εξάπλωση των καλλιεργειών δημιουργούσε την ανάγκη όλο και για περισσότερα εργατικά χέρια, η εισαγωγή δούλων ολοένα και αυξανόταν, τα ελάχιστα δικαιώματα τους καταπατούντο όλο και περισσότερο. Το 1665 οι πολιτείες του Μαίρηλαντ και της Νέας Υόρκης νομιμοποιούν την δουλεία. Ακολουθεί η Καρολίνα το 1669 και το 1691 η δουλεία είχε γίνει πλέον θεσμός Οι Αφροαμερικάνοι δεν είχαν το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης. Απαγορευόταν να έχουν οποιαδήποτε μορφή ιδιοκτησίας και δεν μπορούσαν να μορφωθούν. Ήταν αντικείμενα που ανήκαν στην ιδιοκτησία τού λευκού αφέντη. Το 1700 ο πληθυσμός τους πλησίαζε τις τριάντα χιλιάδες. Το 1724 ο «Μαύρος Κώδικας» τους απαγορεύει κάθε θρησκευτική δραστηριότητα αναγνωρίζοντας σαν μόνη νόμιμη θρησκεία την Καθολική. Εν τω μεταξύ η εισαγωγή δούλων ολοένα και αυξανόταν, φτάνοντας το έτος 1750 τις διακόσιες τριάντα έξη χιλιάδες, εκ των οποίων οι περισσότεροι ζούσαν στον νότο. Το 1808 απαγορεύεται η εισαγωγή σκλάβων, γεγονός που ώθησε σε έξαρση το παράνομο δουλεμπόριο και οδήγησε τον αριθμό τους σε αστρονομικά ύψη. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1861-1865) αρχίζει η προσπάθεια της εξάλειψης των φυλετικών διακρίσεων-που όμως εφαρμόζονταν πειραματικά πριν το 1865-με τις αρχές της Ανασυγκρότησης που περιλαμβάνονται στην 14η τροπολογία του Συντάγματος, όπως αυτές εκφράστηκαν από τους Α. Λίνκολ και Α. Τζόνσον. Τα αποτελέσματα όμως του εγχειρήματος ήταν μηδαμινά. Το έτος 1883 η 14η τροπολογία κρίνεται από το ανώτατο δικαστήριο ως αντισυνταγματική και το 1890 καταργούνται επισήμως τα πολιτικά δικαιώματα των νέγρων. Χρειάζεται να φτάσουμε αρκετά μακριά-στον εικοστό αιώνα-όπου το έτος 1956 το ανώτατο δικαστήριο των Η.Π.Α. επαναφέρει σε ισχύ την 14η τροπολογία τού Συντάγματος και κρίνει τις φυλετικές διακρίσεις παράνομες.
Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ JAZZ
Προϊστορία, διατήρηση Αφρικανικών στοιχείων
Από την άφιξη των Αφρικανών στην Αμερική το 1619 και για τριακόσια περίπου χρόνια έως το 1900 όπου άρχισε να εμφανίζεται η πρώιμη jazz, τα Αφρικανικά και Ευρωπαϊκά μουσικά στοιχεία αλληλεπιδρούσαν με μεγάλη ποικιλία τρόπων, που καθοριζόταν από τις επίσης ποικιλόμορφες και πολύπλοκες κοινωνικές συνθήκες. Για τα γεγονότα που συνέβησαν στο χρονικό φάσμα των τριών αιώνων στον αχανή γεωγραφικό χώρο τού Νέου Κόσμου, μπορούμε να κάνουμε μόνο νύξεις, αναφέροντας με τον πλέον περιληπτικό τρόπο τα σημαντικότερα και τα πλέον εμφανή.
Το Ρωμαιοκαθολικό περιβάλλον έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διατήρηση των Αφρικανικών στοιχείων. Οι Καθολικοί γαιοκτήμονες (Γάλλοι και Ισπανοί) είχαν στην κατοχή τους τεράστιες εκτάσεις, οι οποίες απαιτούσαν μεγάλο αριθμό σκλάβων για να καλλιεργηθούν. Έτσι λοιπόν, οι δούλοι είχαν τα καταλύματά τους στα κτήματα, μακριά από τις επαύλεις των αφεντικών τους και μακριά από τον έλεγχο και τις απαγορεύσεις που θα μπορούσαν οι δεύτεροι να επιβάλουν στις αφρικανικές παραδόσεις. Άλλωστε, τα τραγούδια την ώρα τής εργασίας όχι μόνο δεν ενοχλούσαν, αλλά μάλλον βόλευαν γιατί έτσι οι δούλοι συντονίζοντας την εργασία τους γίνονταν αφενός παραγωγικότεροι, αφετέρου δε, εκτόνωναν την δυσαρέσκειά τους και διασκέδαζαν την κούραση τους. Η άσκηση των θρησκευτικών - μουσικοχορευτικών δραστηριοτήτων στον λιγοστό ελεύθερο χρόνο τους, δεν φαινόταν να ενοχλεί ιδιαίτερα τους γαιοκτήμονες που ουσιαστικά ενδιαφέρονταν μόνο για την παραγωγή και το κέρδος. Η Καθολική πίστη από την άλλη, παρουσίαζε – σχηματικά τουλάχιστον – πολλά κοινά σημεία με την θρησκεία Βουντού, (όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο “ Δυτική Αφρική οι ρίζες”) διευκολύνοντας και τον εκχριστιανισμό των δούλων, αλλά και την διατήρηση Αφρικανικών πολιτισμικών στοιχείων μέσα στην καινούργια τους θρησκεία. Πολλές εικόνες Ρωμαιοκαθολικών αγίων θύμιζαν στους σκλάβους Αφρικανικές θεότητες. Έτσι ήταν συνηθισμένο να γίνονται θρησκευτικές τελετές που τιμούσαν Χριστιανούς αγίους συγχρόνως με την λατρεία θεοτήτων Βουντού. Η μουσική των Ισπανών με έντονο το ρυθμικό στοιχείο - λόγω των επιρροών που είχε δεχθεί από τους Άραβες - παρουσίαζε ίσως κάποιο μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους Δυτικοαφρικανούς που και αυτοί με την σειρά τους ίσως να είχαν δεχθεί εισαγωγή μουσικού υλικού από την εποχή που η Β. Αφρική ήταν Αραβική κτήση. Στις περιοχές των Προτεσταντών τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Δεν υπήρχαν μεγάλες φυτείες και ο αριθμός των δούλων ήταν πολύ μικρότερος. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, δούλευαν μέσα στα σπίτια σαν υπηρετικό προσωπικό, έχοντας έτσι κοντινή επαφή με τους λευκούς ιδιοκτήτες τους. Οι Προτεστάντες είχαν την τάση να ελέγχουν τον τρόπο ζωής των δούλων τους και αυτοί με την σειρά τους προσπαθούσαν να υιοθετήσουν τους «εξευγενισμένους, πολιτισμένους» τρόπους των αφεντικών τους, αποκρύβοντας συμπεριφορές, ήθη και έθιμα που παρέπεμπαν στην Αφρικανική κληρονομιά τους. Τα τύμπανα που ήταν τα βασικά όργανα των δούλων απαγορεύονταν, όπως άλλωστε και κάθε Αφρικανική μουσική – θρησκευτική δραστηριότητα. Οι Προτεστάντες δεν είχαν εικόνες αγίων, πράγμα το οποίο δυσκόλευε την ταύτιση Αφρικανικής και Ευρωπαϊκής θρησκευτικής πιστής, και επακόλουθα την εμφανή τουλάχιστον διατήρηση Αφρικανικών εθίμων. Έτσι, ο εκχριστιανισμός τους έγινε πιο γρήγορα (λόγω του έντονου προσηλυτισμού που ασκούσαν οι Προτεστάντες) αλλά η ζύμωση των Αφρικανικών και Ευρωπαϊκών μουσικών στοιχείων συνεχίστηκε με υποδόριους τρόπους και πολύ αργούς ρυθμούς. Υπήρξε όμως στην ύπαιθρο της Νέας Αγγλίας, ένα είδος λαϊκού ψαλμού που χρονολογείται από το 1650 περίπου και που βασίζεται στο σχήμα κλήση – απόκριση. Το εκκλησίασμα επαναλάμβανε την φράση του κήρυκα τραγουδώντας από μνήμης την μελωδία χωρίς την βοήθεια μουσικού κειμένου. Αυτή η πρακτική άφηνε χώρο για αυτοσχεδιασμό, αφού δεν ήταν δυνατόν ο κάθε ψαλμός να μεταφέρεται από περιοχή σε περιοχή χωρίς να αλλοιώνονται τα μουσικά χαρακτηριστικά του. Όταν λοιπόν οι μαύροι γνώρισαν αυτό το είδος εκκλησιαστικής μουσικής, υποθέτουμε ότι θα ένιωσαν αρκετά οικεία. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, τόσο το Ρωμαιοκαθολικό, όσο και το Προτεσταντικό περιβάλλον, έπαιξαν – με διαφορετικό τρόπο το καθένα – σημαντικό ρόλο στην διατήρηση των Αφρικανικών εθίμων και την ανάμιξη τους με αυτά των Ευρωπαίων. Επίσης, από την πρόσμιξη των Αφρικανικών στοιχείων με την κουλτούρα των Γάλλων, Ισπανών και Αγγλοσαξόνων προέκυψε αντιστοίχως η μουσική τής Γαλλικής Καραϊβικής, της Λατινικής Αμερικής και τα διάφορα είδη Αγγλόφωνης λαϊκής και θρησκευτικής μουσικής που θα μας απασχολήσουν στην συνέχεια λόγω του ρόλου που έπαιξαν στην δημιουργία της jazz.
To Μεγάλο Ξύπνημα.
Γύρω στα 1800, ένα θρησκευτικό μαζικό κίνημα που δημιούργησε πνεύμα αδελφοσύνης και ισότητας μεταξύ των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων των λευκών και των μαύρων, έδωσε νέα πνοή στους θρησκευτικούς ύμνους. Με τις υπαίθριες εκδηλώσεις – κηρύγματα - ειδικότερα στις νότιες πολιτείες, προωθήθηκε η πρόσμιξη αφρικανικών και ευρωπαϊκών στοιχείων σε μεγάλη κλίμακα και άρχισε να διαμορφώνεται μια καινούργια μουσική αισθητική αντίληψη, της οποίας τα αφρικανικά στοιχεία θα ήταν πλέον αναπόσπαστο μέρος. Αυτή η αναβίωση εξελίχθηκε ραγδαία λόγω των αιρετικών ιεροκηρύκων που αφού αποσπάστηκαν από τους συντηρητικούς και πουριτανούς Προτεστάντες τής Νέας Αγγλίας, άρχισαν να κηρύσσουν έναν Ευαγγελικό λόγο όχι φοβικό, δυσοίωνο και ελιτίστικο, αλλά χαρμόσυνο και ελπιδοφόρο, όπου ο καθένας είχε δικαίωμα σωτηρίας και θέσης στην αιώνια ζωή. Το σχήμα κλίση – απόκριση μεταξύ ιεροκήρυκα και συμμετεχόντων, οι διαρκείς επαναλήψεις που δημιουργούσαν ατμόσφαιρα θρησκευτικής έκστασης και το από μνήμης τραγούδι των ύμνων που άφηνε άπλετο χώρο για αυτοσχεδιασμούς, ήταν το ιδανικό περιβάλλον για να εκδηλωθούν οι Δυτικοαφρικανικοί μουσικοί ιδιωματισμοί.
Επιμέλεια σελίδας
Δημήτρης Κυπραίος
(www.tar.gr)
(www.tar-radio.com)
(www.kipreostar.wordpress.com)