JOHN FIELD
(1782-1837)
O επινοητής του «Νυχτερινού»
Πολύ λίγοι συνθέτες πιστώνονται με μια… επινόηση στη μουσική ιστορία αλλά λογικό είναι. Για τον John Field, τον Κέλτη από την Ιρλανδία που εφεύρε και συνέθεσε πρώτος τα πιο αντιπροσωπευτικά Νυχτερινά με την αναγνωρίσιμη έκτοτε φόρμα, η τύχη ήταν ίσως αμήχανη, φωτίζοντας εντυπωσιακά ως ιδανικό συνθέτη νυχτερινών, τον επερχόμενο γίγαντα Chopin, που ήταν θαυμαστής των μουσικών ιδεών τουΦηλντ. Η αλήθεια είναι ότι πολλοί συνθέτες είχαν έως τότε γράψει «νυχτερινή μουσική» σαν σερενάτες ή σαν λυρικές νυχτερινές εικόνες, ο Haydn μεταξύ αυτών. Ο Field το καλλιέργησε ως μορφή, ως είδος, που μάλιστα χειροκροτήθηκε από το κοινό ως συνδεόμενο εκείνη την εποχή, με τον ήχο του πιάνου. Είναι ο πρώτος Ιρλανδός συνθέτης που εντυπωσίασε με την απαράμιλλη πιανιστική του παραγωγή σε κομμάτια, τα περισσότερα εξ αυτών nocturnes και κοντσέρτα.
Dublin- Golden Lane, εδώ γεννήθηκε ο Φηλντ
Γεννήθηκε σε μουσική οικογένεια, που διέβλεψε από πολύ νωρίς την προικισμένη του φύση. Στα εννιά του έπαιξε στο κοινό του Δουβλίνου.
Ο πατέρας του, μετά κι από άλλες συναυλίες στον τόπο καταγωγής, δαπάνησε ένα τεράστιο ποσό για να μετακινηθεί το παιδί στο Λονδίνο και να εγκατασταθεί εκεί για να μελετήσει ιδιωτικά με τον Muzio Clementi. Αυτή η αποδοτική εποχή των σπουδών διήρκεσε από τα δώδεκά του χρόνια μέχρι τα δεκαεννέα.
The John Field Room – NCH, Dublin
Ο Clementi είχε μεγάλη φήμη όχι μόνον σαν συνθέτης παιδαγωγικών έργων και εκδότης αλλά και ως δάσκαλος και ο Field φαίνεται ότι υπήρξε ο προτιμώμενος μαθητής του. Σε συναυλία του μαθητή στο Λονδίνο, ο Haydn που ήταν παρών εντυπωσιάστηκε από την ώριμη προσωπικότητα του και δήλωσε μεταξύ άλλων ότι άκουσε «ένα παιδί που παίζει πιάνο εξαιρετικά καλά».
Ως συνθέτης ο Field άρχισε το 1796 περίπου να γράφει τα κομμάτια του στο πεντάγραμμο και κάποια στιγμή εκδόθηκε το opus 1 που περιείχε σονάτες του αφιερωμένες στον δάσκαλό του. Ο ίδιος ο Κλεμέντι φρόντιζε την ίδια εποχή να εκδοθούν και οι συνθέσεις του Κράμερ και του Ντούσσεκ.
Στα 16 του ο Φήλντ παρουσίασε το πρώτο του κοντσέρτο στο κοινό, ήταν Φεβρουάριος του 1799. Στο Λονδίνο κατάφερε να παίξει μέχρι το 1801 τριάντα φορές. Μετά, μαθητής και δάσκαλος περιόδευσαν επί μακρόν στην Ευρώπη, αποσπώντας στις κοινές συναυλίες τους άριστες εντυπώσεις και σχόλια. Στο μεσοδιάστημα, όταν βρέθηκαν στη Βιέννη, ο Field μελέτησε για λίγο με τον δάσκαλο του Beethoven, τον γερο Albrechtsberger. Μετά ταξίδεψαν στη Ρωσία με σταθμό στην Αγία Πετρούπολη.
Εκείνη την εποχή, στην Αγία Πετρούπολη ζούσαν πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες, γηγενείς και από άλλες χώρες, τη Γαλλία και την Γερμανία, γοητευμένοι από το καλλιτεχνικό κλίμα της πόλης, αλλά και διάσημοι αρχιτέκτονες που ο Μέγας Πέτρος είχε καλέσει για να φτιάξουν την πόλη υπόδειγμα της αισθητικής που ονειρεύτηκε. Ο Clementi και ο Field χειροκροτήθηκαν πολύ στις εκεί συναυλίες τους αλλά πίσω από τη σκηνή, ο Field εισέπραξε μηδαμινά χρήματα, αφού ο δάσκαλος του διεκδικούσε και εισέπραττε πάντα το μεγαλύτερο ποσοστό των αμοιβών αφήνοντας ψίχουλα στο μαθητή του. Ο μικρός, αδέξιος, φτωχούλης, με ένα φθαρμένο κουστουμάκι και τίποτε άλλο, όπως τον περιγράφει ο Louis Spohr, δεν ήξερε πώς να αμειφτεί καλύτερα, μη γνωρίζοντας τίποτε άλλο από τα αγγλικά του και μοιάζοντας εντελώς χαμένος.
Όταν ο Clementi (που υπήρξε ως γνωστόν ο πρώτος διάσημος επιχειρηματίας μουσικού υλικού) έφυγε από την Αγία Πετρούπολη, έχρησε τον μαθητή του «εκπρόσωπο των εκδόσεων Clementi» εκεί. Ο στρατηγός Marklovsky που ήταν φιλόμουσος και αρωγός νέων ταλαντούχων μουσικών, του πρόσφερε, ευτυχώς, ευκαιρίες να ξεπεράσει τις αμηχανίες του και να δείξει στο κοινό πόσο αξιόλογος συνθέτης και πιανίστας ήταν. Μετά από την παρουσίαση στο κοινό του πρώτου του κοντσέρτου για πιάνο και ορχήστρα ο Φηλντ έκανε την πόλη να μιλάει γι αυτόν και την αριστοκρατία να τον πλησιάζει, για να τον καλέσει να παίξει στις συναντήσεις φίλων και στις δεξιώσεις, αλλά και να τον εμπιστευτεί ως δάσκαλο πιάνου των παιδιών. Έλεγαν γι αυτόν ότι «το να μην ακούσεις το νέο αυτό πιανίστα να παίζει ήταν αμαρτία, πράξη εχθρική προς την τέχνη και την καλή αισθητική.
Επιτέλους ο Field ήταν ανεξάρτητος και ζούσε άνετα, ποιοτικά, είχε συναυλίες στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη, ταξίδευε όλο και σε περισσότερες ρώσικες πόλεις.
Το 1808 παντρεύτηκε την γαλλίδα Adelaide Percheron στη Μόσχα αλλά λίγο μετά επέστρεψαν στην Αγία Πετρούπολη. Το 1812 ήταν η χρονιά που ο Field συνέθεσε λίγα νυχτερινά και το κοντσέρτο αρ.2 το οποίο θεωρείται το σημαντικότερο από τα επτά που έγραψε συνολικά και που αυτό άσκησε την πιο μεγάλη επιρροή στους ρομαντικούς συνθέτες. Ο συνθέτης έζησε για τριάντα τουλάχιστον χρόνια στη Ρωσία, συνθέτοντας και παίζοντας πιάνο σε εκατοντάδες συναυλίες. Τα χρόνια κύλησαν πολύ δημιουργικά μέχρι κάποια στιγμή αλλά τεμπέλικα και αδιάφορα για κάποια ακόμα χρόνια.
Μετά από μια πολύ κουραστική περιοδεία, επιστρέφοντας το 1834 στη Ρωσία ήρθε αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα διαπιστώνοντας ότι η φθίνουσα υγεία του περιορίζει πολύ τη δύναμη που πρέπει να έχει για να παίζει. Πέρασε τα τελευταία χρόνια στη Μόσχα και έγραψε τα τελευταία νυχτερινά του το 1835. Έδωσε την τελευταία του συναυλία τον Μάρτιο του 1936 και πέθανε από πνευμονία στις 23 Ιανουαρίου 1837. Ήταν 54 ετών. Είναι θαμμένος στο παλιό νεκροταφείο Vvedenskoye. Διηγούνται ότι πριν πεθάνει, ένας ιερέας τον ρώτησε ποια ήταν η θρησκεία του. Είσαι καθολικός; προτεστάντης; καλβινιστής; Όχι, είμαι πιανίστας, απάντησε, πάντα με το χιούμορ που όλοι αναγνώριζαν, θα μείνω πιανίστας μέχρι το τέλος.
Όσο τυχερός ήταν στη ζωή, τόσο «άτυχος» μετά το θάνατο του. Το κοινό δεν τον θυμόταν στην Ευρώπη, το επίθετο του ως μουσικού και συνθέτη δεν είχε καταγραφεί ως σημαντικό, τα έργα του ήταν ανέκδοτα στο μεγαλύτερο ποσοστό ή απλώς δεν κυκλοφορούσαν στην κεντρική Ευρώπη και φυσικά, δεν υπήρχε τρόπος τότε να συντηρούνται και να αναβιώνουν δημοσιογραφικά πληροφορίες και γεγονότα από όσα έκανε ζώντας τόσο μακριά. Όλα βέβαια ευτυχώς λειτουργούν με κάποιες εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, όταν μαθεύτηκε ότι πέθανε, η Revue et Gazette musicale de Paris, έγραψε στη σελίδα 75: «L’art musical a encore à déplorer une nouvelle perte, celle du célèbre pianiste John-Field, qui vient de mourir à Moscou» (26 février 1837). Στο Παρίσι, το 1802 που ήταν μόλις είκοσι ετών χαρακτηρίστηκε ως μια πολλά υποσχόμενη μεγαλοφυΐα, αλλά κυρίως το 1833, είχε νιώσει εκεί μια από τις μεγαλύτερες χαρές, παίζοντας θριαμβευτικά το έβδομο κοντσέρτο του. Η επιτυχία ήταν τόσο μεγάλη που του ζητήθηκε να το παίξει και το έπαιξε στον Πάπα, αλλά μόνος, χωρίς ορχήστρα! Είναι γεγονός ότι στη συνέχεια το έβδομο κοντσέρτο υποτιμήθηκε και εν τέλει πέρασε στα… αζήτητα της εργογραφίας.
Στα χρόνια της Ρωσίας, περιόδευσε ευτυχώς αρκετές φορές στην κεντρική Ευρώπη, παρέμενε κάθε φορά για μικρά έστω διαστήματα στο Λονδίνο και στο Παρίσι κι έτσι αρκετοί μουσικοί αναγνώριζαν ή γνώρισαν το πιανιστικό του στίγμα.
Εν τω μεταξύ το ρομαντικό φαινόμενο που άκουγε στο όνομα Σοπέν έκανε την θριαμβευτική εμφάνισή του και εμπνεόμενο από την μουσική του Field πλούτισε εντυπωσιακά το ρεπερτόριο της μουσικής για πιάνο.
Μέχρι το 1960 δεν υπήρχε παρά ένα γραπτό στη μουσική ιστοριογραφία που να αφορά την περίπτωση του John Field. Ο Η. Dessauer, συνθέτης έργων για έγχορδα κυρίως, το 1912 εκπόνησε διδακτορική διατριβή στην οποία περιέχονται γενικές πληροφορίες για τον John Field και παρουσιάζονται τα έργα του. Η διατριβή περιέχει την πρώτη αναλυτική μελέτη όλης της μουσικής παραγωγής του Field. (Dessauer, Heinrich. John Field, sein Leben und sein Werke. Langensalza, Germany: Beyer and Mann).
Ο David Branson το 1972 καταδεικνύει σε εργασία 320 σελίδων την έκταση στην οποία ο Chopin είναι επηρεασμένος πολύ σοβαρά από τον Field (Branson, David. John Field and Chopin. London: Barrie and Jenkins) ενώ ο P. Piggott το 1973 δημοσιεύει την πιο εμπεριστατωμένη βιογραφία. (Piggott, Patrick. The Life and Music of John Field 1782–1837: Creator of the Nocturne. London: Faber & Faber).Τα κεφάλαια του βιβλίου: 1. A child prodigy in Dublin 2. In London with Clementi 3. Arrival in Russia 4. Lionised by St. Petersburg Society 5. Moscow and marriage 6. A liaison in St. Petersburg 7. Moscow: the unproductive years, 1823-31 8. The return to London 9. A season in Paris 10. A concert tour ends in disaster 11. Death in Moscow 12. Field as pianist and teacher 13. Nocturnes 14. Concertos 15. Works for piano with string quartet.
Έκτοτε, γράφτηκαν ενδιαφέροντα κείμενα ενώ η δισκογραφία βοήθησε πολύ στην αποδοχή του ως εξαιρετικού συνθέτη έργων για πιάνο. Η Ρένα Κυριακού έκανε το μεγάλο βήμα, ηχογραφώντας το 1968 κάποια από τα κοντσέρτα και τα νυχτερινά του. Δεκαοκτώ από τα Νυχτερινά του συνθέτη εκδόθηκαν από τον Franz Liszt, στη Λειψία, εκδ. Schuberth, το 1859.
Από τις μελέτες αναφέρουμε και τις:
Fétis, François Joseph. “Field, John.” In Biographie Universelle des Musiciens. Vol. 3. By François Joseph Fétis, 244–246. Paris: Culture et Civilisation, 1972.
Hopkinson, Cecil. A Bibliographical Thematic Catalogue of the Works of John Field 1782–1837. London: Harding & Curtis, 1961.
Nikolayev, Aleksandr Aleksandrovich. John Field. Μετάφραση του Harold M. Cardello. New York: Musical Scope, 1973.
Boland, Majella. “John Field in Context: A Reappraisal of the Nocturne and Piano Concerti.” PhD diss., University College Dublin,2013.
Τις αναλύσεις των κοντσέρτων του Field περιέχει το άρθρο του Julian Horton, “John Field and the Alternative History of Concerto First-Movement Form στο Music and Letters 92.1 (2011): 43–82.
Η πρώτη έκδοση των κοντσέρτων του (1973) είναι η John Field’s Piano Concertos.Έκδοση Frank Merrick. London: Stainer and Bell.
Τα έργα για σόλο πιάνο, Works for Pianoforte Solo by John Field επιμελήθηκε και εξέδωσε σε δώδεκα βιβλία ο Nicholas Temperley. N. York: Garland, 1985.
Ο Chopin, όταν πια είχε φτάσει στο υψηλότερο σημείο της καριέρας του,
μετά από μια συναυλία στο Παρίσι, αναφέρθηκε στον Field λέγοντας στο κοινό ότι ένιωθε πάντα ότι είχε τον άγγιγμα του Field σε κάθε έμπνευσή του.
Έφη Αγραφιώτη
Effie.tar@gmail.com
Δεκέμβριος 2017
Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας
(Η επιμέλεια του κειμένου είναι ευθύνη του αρθρογράφου)
