ΚΑΙ ΤΩΡΑ, ΕΓΩ, ΠΩΣ ΝΑ ΚΑΘΟΜΑΙ; Για τους πιανίστες ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ! (Μέρος πρώτο) (της Έφης Αγραφιώτη)
[μουσικές αναφορές]

 

κάντε κλικ στο εικονίδιο-μεγάφωνο, για να ακούτε "CLAUDIO ARRAU - GLENN GOULD (Two great pianists - Two techniques so different between them)" από το Tar-radio.com!

[πληκTRA]
Και τώρα, εγώ, πώς να κάθομαι;
Για τους πιανίστες και όχι μόνον!
(Μέρος πρώτο)

Αρκετοί θα έχουν παρατηρήσει προσεκτικά και θα έχουν επιχειρήσει να εξηγήσουν τον τρόπο με τον οποίο στήνεται μπροστά στο πιάνο του το φαινόμενο Γκλεν Γκούλντ. Παίζει  καθισμένος -κυρτωμένος, χαμηλότερα από εκεί που ο μοχλός του σώματος περνάει τις εντολές του στα πλήκτρα – σύμφωνα με τους νόμους της φυσικής τουλάχιστον- και επιπλέον στηρίζει το κεφάλι ανάμεσα σε ανασηκωμένους ώμους... Δείτε όμως και τον Λιστ, που στέκει  ψηλά, αγέρωχα, νομίζεις ότι παίζει χωρίς κανόνες… Παρατηρείστε πολλά σωματοτυπικά φαινόμενα στους σημερινούς πιανίστες: Μαρία Χοάο Πίρες, Ράντου Λούπου, Ίβο Πογκορέλιτς. Θα μπερδευτείτε!  δεν πειράζει.. θα καταλήξετε (καθώς μελετάτε το θέμα του τι είναι «σωστό» και τι δεν είναι), στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ένα σωστό και πολλά λάθη στην σωματική και νευρική λειτουργία και τη συμμετοχή της στο παίξιμο του πιάνου. Μετρήσιμες ισορροπίες ανάμεσα στο σωματότυπο, το μήκος και τη δυναμική των χεριών, τις δυνάμεις που αναπτύσσονται στους μοχλούς του σώματος και των χεριών μας, στη σχέση ποδιών και σώματος. Προς Θεού, δεν είναι ασφαλώς τόσο απλό…

Ο Κλαούντιο Αρράου συμβούλευε να βρίσκει κανείς πώς θα κάτσει ανάλογα με την εποχή που ερμηνεύει και τον συνθέτη στον οποίο αναφέρεται, αρκεί να καταλαμβάνει το κάθισμά του από τη μέση και προς τα εμπρός, διευκολύνοντας την ευελιξία του σώματος. Η ακρίβεια εκτέλεσης και χρωματισμών και η κανονικότητα ενός κλασσικού έργου και ο πλούτος των αρμονιών και των ήχων καθώς και οι μεγάλες γρήγορες μετατοπίσεις θέσεων σε ένα ρομαντικό κομμάτι ασφαλώς θα υποστηριχτούν από άλλον τρόπο καθίσματος στο πιάνο, μη ξεχνάτε ποτέ: είναι εύκολο να βρω πώς θα παίξω ένα κομμάτι αλλά πρέπει να το διακρίνουμε από το παίζω πιάνο. Εδώ, για να μας δυσκολέψει θεωρητικά αλλά για να μας διευκολύνει πρακτικά, υπεισέρχεται ο παράγοντας σώμα: είναι μεγάλο, μικρό, ασθενικό, χαλαρό, ευέλικτο, ευπροσάρμοστο ή εκ φύσεως βαρύ; Διαθέτει μεγάλα ή κοντά χέρια; κλπ. Δεν θα ξεχάσω την έκπληξη που μου προκάλεσε η διαπρεπής πιανίστρια Μαρία Τίπο, όταν πριν από αρκετά χρόνια, μιλώντας για το θέμα της στάσης στο πιάνο μου είπε: με την πείρα μου αρκεί να κοιτάξω πως περπατάει ένας πιανίστας για να καταλάβω πώς κάθεται. Πιστεύω ότι είναι φαινόμενο που απορρέει από το ίδιο νευρικό κέντρο..

Ο Σοπέν  έλεγε ότι καλύτερα να κάθεσαι χαμηλά για να ασχολείσαι με τον όμορφο λεπτό ήχο παρά να παριστάνεις τον καλό ερμηνευτή ξεκουφαίνοντας με τον υπερβολικά δυνατό ήχο που βγάζουν τα μπράτσα όταν το σώμα είναι ψηλά.. Είναι αλήθεια ότι η ευέλικτη κίνηση των χεριών βοηθάει πολύ στον χαλαρό μετασχηματισμό των φθογγοσήμων σε μουσική. Η φράση αναπνέει και τραγουδάει, οδηγώντας στην απόλαυση της ακρόασης. Όλα περπατούν μέσα στο χρόνο και φυσικό είναι να μετεξελίσσεται και η αισθητική τους φερεγγυότητα. Αν ήταν όμως απόλυτος και απαράβατος ο κανόνας θα έπαιζαν όλοι καθήμενοι χαμηλά. Γιατί η πλειονότητα των πιανιστών φροντίζουν λοιπόν το να μη κάθονται χαμηλά;

Μαρία Ζοάου Πίρες

Το 1885 μέσα από ένα βιβλίο, το Die Lehre des einheitlichen Kunstmittels beim Klavierspiel του Friedrich H. Clark-Steininger, (έκδοση Raabe und Plothow, Berlín, 1885) γεννιέται η λεγόμενη «τεχνολογία του σύγχρονου πιάνου» που καταγράφει και υπογραμμίζει τους κανόνες στήριξης για το αποδοτικότερο και επιστημονικά εγγυημένο παίξιμο  σαν ύψιστης σπουδαιότητας παράμετρο. Από εδώ και πέρα θα μιλάμε για το κέντρο βάρους, «το μοχλό του σώματος και το μοχλό του χεριού», θα δίνουμε σημασία «στην κίνηση του ποδιού (σωστότερα ας πούμε του πέλματος) απέναντι στο πεντάλ» κλπ.
Ο συγγραφέας και καθηγητής Fr. H. Clark ( μαθητής του Ludwig Deppe και σπουδαίος μαέστρος) μιλάει επίσης για την φυσιολογία του μουσικού καθίσματος και της απόδοσης του ήχου στο πληκτροφόρο. Οι μετά απ’ αυτόν επιστήμονες και μουσικοί έδωσαν μεγάλη αξία στα λεγόμενά του, κυρίως στις ενότητες όπου συσχετίζει νόμους της φυσικής με παρατηρήσεις βγαλμένες από την  ιατρική γνώση και αναφορά στη μουσική εκτέλεση στο πιάνο. Πώς λειτουργεί ο μυς, ποιος του δίνει τις πιο αποφασιστικές εντολές, η μνήμη της αφής ή ο εγκέφαλος; Ποιος είναι ο σκληρότερος ανταγωνιστής της εγκεφαλικής μνήμης; μήπως τα αντανακλαστικά μας; Και αν ναι, τι κάνουμε για να αντικαταστήσουμε κάτι «λάθος» με κάτι «σωστό»; Καταφέρνουμε ποτέ να σβήσουμε ένα «λάθος» από τη μνήμη μας; Και με τη λάθος νότα τι συμβαίνει; Εξαρτάται και αυτή από μηχανισμούς νευρικής  συνεργασίας ή είναι απλώς τυχαίο το ότι προκύπτει ανά πάσα στιγμή;

Ράντου Λούπου

Εντύπωση έκανε και το γεγονός ότι στις εργασίες αυτών των πρωτοπόρων  παραλληλίζονταν οι μηχανισμοί και οι τεχνικές προπόνησης των αθλητών με την τεχνική δραστηριότητα στο πιάνο, είτε πρόκειται για άσκηση σε σπουδές, ή για ερμηνεία μουσικών έργων. Το 1897 η Elisabeth Caland έγραψε ένα σημαντικό βιβλίο για τη σχέση της τεχνικής του πιάνου και της φυσιολογίας, με τίτλο «Le jeu du piano selon Deppe». Είναι η πρώτη που δίδαξε με ασκήσεις την προτεραιότητα της χαλαρής και κατεβασμένης ωμοπλάτης, που μέχρι τότε εξ αιτίας της κατασκευής του οργάνου έπαιζε ρόλο επιβοηθητικό της αύξησης του ήχου και γι αυτό έμενε ανασηκωμένη αισθητά στις περισσότερες περιπτώσεις. Η Caland με επιχειρήματα που έχουν να κάνουν με την συνεργασία των νεύρων με την κίνηση των δακτύλων επιχειρεί να επιτύχει το ίδιο σχεδόν αποτέλεσμα, δηλαδή να παράγεται εύπλαστος και τραγουδιστός ήχος ανεξάρτητος της δυναμικής του, ανακηρύσσοντας πηγή ελέγχου της δυνάμεως, τη ωμοπλάτη μας. Η διδακτική αυτή σχολή βρήκε σοβαρούς καθηγητές πιάνου να την ακολουθήσουν και να διδάξουν την ουσιαστική της χρήση. Στην Αγγλία ο Matthay και στην Γαλλία η Marie Jaël αφού πρώτα θεωρήθηκαν εξωπραγματικοί για τον τρόπο που δίδασκαν τους μαθητές, έφτιαξαν πολύ γρήγορα μια θερμή ομάδα ενδιαφερομένων συναδέλφων. Δίδασκαν την κατά περίπτωση πρωταγωνιστική σημασία της συμμετοχής του ώμου και των βραχιόνων στο παίξιμο και αντιμετώπιζαν την κίνηση σαν ολοκληρωμένο σύστημα κινήσεων. Αμυδρά μιλούν και για την αποτελεσματικότητα της γνώσης των νόμων της βαρύτητας στον καθορισμό του σωστού τρόπου παιξίματος πιάνου.

Έμιλ Γκίλελς

Κατά την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα εισέρχονται στο χώρο σημαντικοί δάσκαλοι, που παραλλήλως είχαν το χάρισμα του καλού συνθέτη και συνέθεσαν έργα με συνειδητό στόχο την ανάπτυξη τομέων τεχνικής. Ας αναφέρουμε τους παιδαγωγούς συνθέτες Townsend και Scharwenka. Ακολούθησαν μέσα στη δεκαετία του 1920 οι Casella, Kreutzer, Tetzel, Brugnoli, E.Bach, Leimer. Η φυσιολογία της μουσικής τεχνικής κάνει την εμφάνιση της ως επίσημο μάθημα πρώτα σε αμερικανικά και ακολούθως σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, νέοι μουσικοί και γιατροί εκπονούν διατριβές και γράφουν άρθρα με ενδιαφέρον σχετικό περιεχόμενο. Η κίνηση σώματος και χεριών στο πιάνο δεν είναι αποτέλεσμα μυϊκών συστολών μόνον, αλλά χάρη στη βαρύτητα, την ώθηση και την περιστροφή, με σωστή χρήση του νόμου της φυγοκέντρου κλπ  παίρνουμε από το πληκτροφόρο στρογγυλό ήχο, επιτυγχάνουμε καθαρή ηχητική ροή. Το ψήγμα αυτής της αρχής το είχε ήδη διαπιστώσει και γράψει ο Deppe αλλά στη συνέχεια το ανήγαγαν σε ουσιαστικής σημασίας παρατήρηση: «παρατηρώντας μεγάλους καλλιτέχνες όπως οι Tausig και Rubinstein θα δούμε ότι εφαρμόζουν για παράδειγμα την αρχή της ελεύθερης πτώσης του χεριού: ο μουσικός δεν χτυπάει κατεβαίνοντας από κοντά, αλλά αφήνει να πέσουν τα δάχτυλα στα πλήκτρα». Η θεωρία της τεχνικής του πιάνου είναι γεγονός!

Αλφρέντο Καζέλλα

Η ψυχολογική προσέγγιση του έργου κατά τη διάρκεια της μελέτης του από τον πιανίστα είναι επίσης θέμα που η Elisabeth Caland δοκίμασε πρώτη να προσεγγίσει σε ένα από τα βιβλία της, μελετώντας τους τρόπους με τους οποίους διοχετεύεται η αίσθηση και η συγκίνηση στα δάχτυλα μας. Πολύ αργότερα αυτή η παράμετρος θεωρήθηκε βασική, ερευνήθηκε και διδάσκεται για να μάθουμε να προσεγγίζουμε το μουσικό κείμενο στη λογική της επικοινωνιακής του δυνατότητας.

http://www.youtube.com/watch?v=xkXYbVDVyB0&feature=player_embedded

http://www.youtube.com/watch?v=xX4NH7yHFKI&feature=related

Εtudes, exercises και βιβλία σχετικά με την διδασκαλία του πιάνου, μια σύντομη βιβλιογραφική πρόταση, μέρος πρώτο:

Ο κατάλογος των σχετικών βιβλίων μόλις… αρχίζει να ξεδιπλώνεται, αρκεί όμως για να εξάψει την περιέργεια των βιβλιοφίλων και των ενδιαφερόμενων !!

Adam, Jean-Louis: Méthode de Piano du Conservatoire […] adoptée pour servir à l'Enseignement dans cet Etablissiment. Imprimerie du Conservatoire, París, an XIII [1804].
Adam, Jean-Louis y Lachnith, Ludwig Wetzel: Méthode ou Principe Général du Doigté pour le Fortepiano. Sieber père, París, [1798].
Albéniz, Mateo: Instrucción metódica, especulativa, y práctica, para enseñar á cantar y á tañer la música moderna y antigua. San Sebastián, 1802.
Albéniz, Pedro: Método completo de Piano del Conservatorio de Música, 3 vols. [sin indicación] (Almacen de Carrafa / Librería de Hermoso / Almacen de Lodre), Madrid, 1840.
Apetian, Ζ-A.: Vospominaniya o Rakhmaninove. 2 vols. Gosudarstvennoe Muzykal'noe Izdated'stvo, Moscú, 1957. 5ª ed, 1988.
Bach, Carl Philipp Emanuel: Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen. 2 vols. In Verlegung des Auctoris, Leipzig, 1753-1762. Facsímil: Bärenreiter Verlag, Kassel.
Balogh, Ernö: "Bartók. The Teacher-As I Knew Him", The Etude, de 1956.
Bambini, Felice y Nicolai, Valentin: Méthode pour le Pianoforte suivi de doigtés. Chez l'auteur, París, [1790].
Bandmann, Tony: Die Gewichtstechnik des Klavierspiels. Breitkopf & Härtel, Leipzig, 1907

Σβιατοσλάβ Ρίχτερ

Bartók, Béla: Ausgewählte Briefe. Cartas seleccionadas y editadas por János Demény. Corvina, Budapest, 1960.
Bartók, Béla: Scritti sulla musica popolare, editado por Diego Carpitella. Trad. Angelo Brelich. Boringhieri, Turín, 1977.
Bartók, Béla: Musique de la vie. Autobiographie, lettres et autres écrits. Trad. Philippe A. Autexier. Paris, 1981.
Bauer, Harold; Diller Angela; Quaile, Elizabeth: Bauer, Diller, Quaile Course. A Piano Method for Class and Individual Instruction. 2 vols. G. Schirmer, NΥ, 1931

Bellasich, A.  Fadini, E.; Leschiutta, S.; Lindley, M.: Il Clavicembalo. E. D. T., Turín, 1984.
Berger, Ludwig: "Erläuterung eines Mozartschen Urtheils über Muzio Clementi", en Allgemeine Musikalische Zeitung XXXI/27,1806.
Bermudo, Juan: Declaración de instrumentos musicales. Juan de León, Osuna, 1555. Facsímil: Bärenreiter Verlag, Kassel 1957

Φ. Λιστ

http://www.youtube.com/watch?v=LQTTFUtMSvQ&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=aXBHF1iFoqc&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=-UPTU6GIzhk&feature=related

Bertini, Henri le jeune: Méthode complète et progressive de Piano dediée aux Professeurs. Fils de B. Schott, Bruxelles / Schonenberger, París, [1840].
Bie, Oscar [Oskar]: A History of the Pianoforte and Pianoforte Players (Brückmann, Munich, 1898). E. P. Dutton & Co., NY, 1899. Facsímil: Da Capo Press, NY 1966.
Boissier, M.me Auguste [Caroline Butini]: Liszt pédagogue. Leçons de piano données par Liszt à Mademoiselle Valérie Boissier à Paris en 1832. Honoré Champion, París, 1927.
Bowen, Catherine Drinker: "Free Artist". The Story of Anton and Nicholas Rubinstein. Random House, Nueva York, 1939.
Brahms, Johannes: 51 Übungen für das Pianoforte. 2 vols. N. Simrock, Berlín, 1893
Brée, Malwine: Die Grundlage der Methode Leschetizky. Schott, 1910.

Λάζαρ Μπέρμαν

http://www.youtube.com/watch?v=E7uMTqcazOg&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=g7LWANJFHEs

http://www.youtube.com/watch?v=yftk_cnbwKQ&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=AVODxskoHFQ&feature=related

Brée Malwine: The Groundwork of the Leschetizky Method; issued with his approval by his assistant (trad. de la 1ª ed.). G. Schirmer, NY, 1902.
Brée, Malwine: The Leschetizky Method: a guide to fine and correct piano playing - Die Grundlage der Methode Leschetizky by Seymur Bernstein). The Universal Society, NY, 1913. Fascímile: Dover, NY), 1997.
Breithaupt, Rudolf Maria: Die natürliche Klaviertechnik, [I:] Die freie, rhytmisch-natürliche Bewegung (Automatik) des gesamten Spielorganismus (Schulter, Arme, Hände, Finger) als Grundlage der "klavieristischen" Technik. C. F. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1905.
Breithaupt, Rudolf Maria: Die natürliche Klaviertechnik, I: Handbuch der modernen Metodik und Spielpraxis  - C. F. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1912.
Breithaupt, Rudolf Maria: Die natürliche Klaviertechnik, I: Handbuch der modernen Metodik und Spielpraxis -  Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1921.
Breithaupt, Rudolf Maria: Die natürliche Klaviertechnik, II: Die Grundlagen des Gewichtspiels. C. F. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1906. Breithaupt, Rudolf Maria: Technique Naturelle du Piano: Les Fondements du Jeu des Pesanteurs. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1908.
Breithaupt, Rudolf Maria: Die natürliche Klaviertechnik, II: Die Grundlagen des Gewichtspiels  - C. F. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1913.
Breithaupt, Rudolf Maria: Natural Piano-Technic: The Fundamentals of Weight-Playing  C. F. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1909.
Breithaupt Rudolf Maria: Die natürliche Klaviertechnik, [III]: Praktische Studien, 5 vols. C. F. Kahnt Nachfolger, Leipzig, 1919-1921.
Breithaupt, Rudolph Maria: "The Idea of Weight Playing. Its Value and Practical Application", The Musician, 1911.
Brendel, Alfred: Musical Thoughts and Afterthoughts. Robson Books, Londres, 1976. NY, 1991.
Breuning, Gerhard von: Aus dem Schwarzspanierhause. Erinnerungen an L. van Beethoven aus meiner Jugendzeit. L. Roesner, Vienna, 1874.
Brook, Donald: Masters of the Keyboard. Greenwood Press, Westport (Connecticut), 1949.

Κλαούντιο Αρράου

Brower, Harriette: "Where Technique and Mechanics Differ",  The Musician, 1923.
Brown, A. Peter: Joseph Haydn's Keyboard Music. Sources and Style. Indiana University Press, Bloomington, 1986.
Brugnoli, Attilio: Dinamica Pianistica. Ricordi, Milan, 1926.
Burger, Ernst: Franz Liszt: eine Lebenschronik in Bildern und Dokumenten. List Verlag, Munich, 1989.
Busoni, Ferruccio: Lo sguardo lieto. Tutti gli scritti sulla musica e le arti, editado por Fedele D'Amico. Il Saggiatore, Milán, 1977. Busoni, Ferruccio: Pensamiento Musical (traducción española parcial del texto anterior). Selección, traducción y prólogo de Jorge Velazco. U. N. A. M., México D. F., 1982.
Caccini, Giulio: Le nuove musiche. Marescotti, Firenze, 1601. S. P. E. S., Firenze, 1983.
Caland, Elisabeth: Ludwig Deppe's Fünffingerübungen und sein mit Fingersatz und Pedalbrauch berzeichnetes Übungsmaterial. Ebner'sche Hof- Musikalienhandlung, Stuttgart, 1899.
Caland, Elisabeth: Die Deppesche Lehre des Klavierspiel. Ebner, Stuttgart, 1897. Technische Ratschläge für Klavierspieler.
Caland, Elisabeth: Technische Ratschläge für Klavierspieler. Ebner, Stuttgart, 1902.

Καρλ Τάουζιγκ

Campbell, Leroy B.: Velocity plus; an intensive study of the problem of musical velocity in piano playing and teaching. Creative Music Publishers, NY 1940.
Casella, Alfredo: Il Pianoforte. Ricordi & C., Milán, 1937. Casella, Alfredo: I segreti della giara. Sansoni, Firenze.
Cesi, Beniamino: Metodo per lo studio del pianoforte. 12 volumes. Ricordi & C., Milán, 1895-1904.
Clark-Steininger, Frédéric Horace: Die Lehre des einheitlichen Kunstmittels beim Klavierspiel. Raabe und Plothow, Berlin, 1885.
Clark-Steininger, Frédéric Horace: Liszts Offenbarung. Schlüssel zur Freiheit des Individuums. Vieweg, Berlín, 1907.
Clementi, Muzio: Introduction to the Art of playing on the Piano Forte. Clementi, Banger, Hyde, Collard & Davis, Londres, 1801.
Cooke, James Francis (ed.)Great Pianists on Piano Playing. Th. Pressler Co., NY 1913

Σοφία Μέντερ

Correa de Arauxo, Francisco: Libro de Tientos y discursos de música práctica y theórica de órgano intitulado Facultad Organica. Antonio Arnao, Alcalá de Henares, 1626. Facsímil: Minkoff, Geneve, 1981.
Corrette, Michel de: Les Amusements du Parnasse. Méthode courte et facile pour apprendre à toucher le clavecin. Chez l'auteur, París, 1749.
Cortot, Alfred: Aspects de Chopin. Editions Albin Michel, París, 1949. Cortot, Alfred: Chopin: Études op. 10. Édition de travail. Senart, París, 1917. Cortot, Alfred: Chopin: Études op. 25. Édition de travail. Senart, París, 1917. Cortot, Alfred: Principes Rationnels de la Technique Pianistique. Senart, París, 1928.
Cott, Jonathan: Conversations with Glenn Gould. Little Brown, Boston, 1984.

http://www.nme.com/video/id/qDBDBpQH5Hw/search/Alfred%20Cortot

http://www.nme.com/video/id/I2fRWWW_6MM/search/Alfred%20Cortot

Couperin, François: L'Art de toucher le Clavecin. Chez l'auteur, París, 1716. Nueva ed. ampliada: íd., 1717.
Cramer, Johann Baptist: Anweisung das Pianoforte zu spielen, oder deutlischer Unterrich in den Anfangsgründen der Musik; die vorzüglichsten Regeln des Fingersatze in vielen und gewählten Beispielen  C. F. Peters, Leipzig.
Cramer, Johann Baptist: Instructions for the Piano Forte  Chappell, Londres, 1812.
Cramer, Johann Baptist: 21 Etüden für Klavier nach dem Handexemplar L. v. Beethovens aus dem Besitz A. Schindler,. Universal Edition, Viena, 1974.
Cramer, Johann Baptist: Selection of Studies by J. B. Cramer, with Comments by L. van Beethoven and Preface, Translation, Explanatory Notes, and Fingering by John Sheldock. Augener, Londres,1893.
Cramer, Johann Baptist: Useful extracts, for the piano forte, consisting of scales in the major and minor keys, to which are added exercises calculated to give a proper position of the hands, being an introduction to the celebrated studies of Clementi, Cramer, Moscheles, &c. Cramer, Addison & Beale, Londres.

Νικολάι Πετρόφ

Czerny, Carl: Erinnerungen aus meinem Leben, editado por W. Kolneder. Heitz Verlag, Baden-Baden, 1968. Czerny, Carl: Vollständige theoretisch-practische Pianoforte-Schule, von dem ersten Anfange bis zur höchsten Ausbildung fortschreitend op. 500. 3 vols. Ant. Diabelli & Comp., Viena, 1839. Czerny, Carl: Die Kunst des Vortrags der älteren und neuen Claviercompositionen, oder Die Fortschritte bis zur neuesten Zeit. Supplement (oder 4. Theil) zur grossen Pianoforte-Schule . A. Diabelli & Comp. Vienna, 1846. Czerny,Carl: Über den richteigen Vortrag der sämtlischen Beethoven'schen Klavierwerke ed. par Paul Badura-Skoda. Universal Edition, Vienna, 1963.
Cziffra,György: Le Piano. Denoël, París, 1977.
Ching, James: Piano Playing, a Practical Method. A Rationale of the Psychological and Practical Problems of Pianoforte Playing and Teaching in the Form of Twenty-five Lectures Originally Given in London in the Years 1944-1945. Bosworth & Co., Londres, 1946

Μαουρίτσιο Πολλίνι

Chopin, Frédéric: Esquisses pour une Méthode de piano, Jean-Jacques Eigeldinger. Flammarion, París, 1993.
Chopin, Frédéric: Correspondence, ed. Bronislas Édouard Sydow. 3 vols. La Revue Musicale - Éditions Richard Masse, París, 1981.
Debussy, Achille-Claude: Monsieur Croche et autres écrits. Gallimard, París, 1971  Gallimard, París, 1926.
Debussy, Achille-Claude: “Quelques mots...” a Douze Études pour piano. Premier livre. Durand, París, 1916.
Debussy, Achille-Claude: Lettres à son éditeur. Durand, París, 1927.
Deppe, Ludwig: "Armleiden des Klavier-Spielers", en Der Klavier-Lehrer 1885.
Despréaux, Louis-Félix: Cours d'éducation de clavecin ou piano-forte, divisée en trois parties. Chez l'auteur, París, 1783.
Deutsch, Otto (ed.): Schubert: die Dokumente seines Leben .
Diruta Girolamo: Il Transilvano. Dialogo sopra il vero modo di sonar organi, et istromenti da penna. 2 vols. Giacomo Vincenti, Venecia, 1593 (vol. I) - 1609 (vol. II, Il secondo libro del Transilvano). Facsímil: Forni, Bolonia, 1969

Φαζίλ Σάυ

Dumesnil, Maurice: How to Play and Teach Debussy. Schroeder & Gunther, NY, 1932.
Durand, Jacques: Quelques souvenirs d'un éditeur de musique. 2 vols. Durand, París, 1924-1925.
Dussek, Jan Ladislav: Introductions on the Art of Playing the Piano Forte or Harpsichord. Corri & Dussek, Londres, 1796.
Eccarius-Sieber, Artur: Meisterschaft-System zur aneignung solider Klaviertechnik. H. Litolff's Verlag, Braunschweig, 1900.
Ehrlich, Heinrich: Wie übt man am Klavier? Betrachtungen und Rathschläge. M. Bahn Verlag, Berlín, 1879.
Eigeldinger, Jean-Jacques: Chopin vu par ses élèves, La Baconnière, Neuchâtel, 1970.
Ernst, Friedrich: "Bach und das Pianoforte", en Bach-Jahrbuch XLVIII, 1961.
Falckenberg, Georges: Les pédales du piano. Heugel, París, 1891.
Falla, Manuel de: Escritos sobre música y músicos, editado por Federico Sopeña. Espasa-Calpe, Madrid, 1950, 1988.
Faulkner, Quentin: J. S. Bach's Keyboard Technique: A Historical Introduction. Concordia, St. Louis, 1984.
Fay, Amy: Music Study in Germany. Jansen, McClurgh & Co., Chicago, 1880. Facsímil: Dover, NΥ, 1965.
Fay, Amy: The Deppe Finger Exercices for Rapidly Developing an Artistic Touch in Piano Forte Playing. Carefully arranged, classified and explained by Amy Fay. Straub & Co., Chicago, 1890.
Fétis, François-Joseph: Histoire générale de la musique depuis les temps les plus anciens jusqu'à nos jours. 5 vols. Firmin Didot frères, fils et C. París, 1869-1876.
Fétis, François-Joseph: Biorgaphie Universelle des Musiciens et bibliographie générale de la musique. 8 vols. Leroux, Bruselas, 1835-1844. 2ª ed.: Firmin Didot Frères, París, 1860-1865.
Fétis, François-Joseph et Moscheles, Ignaz: Méthode des Méthodes de Piano, ou Traité de l'Art de jouer de cet Instrument. Schlesinger, París, [1837]. 2ª ed.

Fielden, Thomas: The Science of Pianoforte Technique. Macmillan and Co., Ltd., Londres, 1927.

Βλαδίμηρος Χόροβιτς

Foldes, Andor: Keys to the keyboard, a book for pianists. E. P. Dutton, Nueva York, 1948. Trad. esp.: Claves del teclado. Un libro para pianistas. Traducción de F. Walter Liebling. Ricordi Americana, Buenos Aires, 1958.
Forkel, Johann Nikolaus: Über J. S. Bachs Leben, Kunst und Kunstwerke. Hoffmeister und Kühnel, Leipzig, 1802.
Foucquet, Pierre Claude: Méthode pour apprendre à connoître le clavier en une leçon, a Les caractères de la Paix. Pièces de Clavecin, oeuvre première. Chez l'auteur, París, 1751. Facsímil: Minkoff, Geneve, 1982.
Friedheim, Arthur: Life and Liszt. The Recollections of a Concert Pianist, ed. Theodore L. Bullock. Taplinger Publishing Co., NY 1961.
Frimmel, Theodor: Beethoven-Handbuch. 2 vols. Breitkopf & Härtel, Leipzig, 1926.
Gát, Joszef: A zongorajáték technikája. Zenemukiadó, Budapest, 1954. 2ª ed. revisada: íd., 1965. Trad. ing. (5ª ed.): The Technique of Piano Playing. Traducción de István Kleszky. Collet's Ltd., Wellingborough - Northants, 1980

Βάλτερ Γκίζεκιγκ

Gerig, Reginald: Famous Pianists and Their Technique. Robert B. Luce, Washington - NY, 1974.
Goldschmidt, Harry: Die Erscheinung Beethoven. Deutsche Verlag für Musik, Leipzig, 1974.
Göllerich, August: Franz Liszts Klavierunterrich von 1884-1886: Dargestellt an den Tagebuchaufzeichnungen, editado por Wilhelm Jerger. Gustave Bosse, Regensburg, 1975. The Piano Master Classes of Franz Liszt. Diary Notes of August Göllerich. Edited by Wilhelm Jerger. Indiana University Press, Bloomington, Indianapolis, 1996.
Granados, Enrique: Método Teórico-Práctico para el uso de los pedales del piano. Unión Musical Española, Madrid, 1951.
Hambourg, Mark: How to Play the Piano. George H. Doran Co., NY 1922.
Hanon, Charles-Louis: Le Pianiste Virtuose en 60 exercices calculés pour acquérir l'agilité l'indépendance, la force et la plus parfaite égalité des doigts, ainsi que la souplesse des poignets. Alph. Schotte et C. Boulogne sur Mer, 1870.
Ηaydn, Franz Josef: Gesammelte Briefe und Aufzeichnungen. Unter Benützung der Quellensammlung von H. C. Robbins Landon, editado por Dénes Bartha. Bärenreiter Verlag, Kassel, 1965.
Helmholtz, Hermann Ludwig Ferdinand von: Die Lehre von den Tonempfindungen als physiologische Grundlage für die Theorie der Musik. Braunschweig, 1863. 4ª ed.1877. On the sensation of Tone as a Physiological Basis for the Theory of Music. Longmans, Green & Co., Londres, 1875, 1885. Facsímil: Dover, NY 1954.

Ντάνιελ Μπλούμενταλ

Henderson-Matthay, Jessie: The Life and the Works of Tobias Matthay. Boosey and Hawkes, Londres, 1945.
Hofmann, Josef: Piano Playing with Piano Questions Answered by Josef Hofmann. Th.Pressler, Filadelfia, 1920. Dover, NY 1976.
Hook, James: Guida di Musica, complete Book of Instructions for Beginners on the Harpsichord or Piano Forte op. 37, 2 vols. J. Preston, Londres, 1785-1794.
Horowitz, Joseph: Conversations with Arrau. Knopf, NY, 1982. Trad. esp.: Arrau. Traducción de Claudia Adán. Javier Vergara, Buenos Aires, 1984.
Houle, George: Meter in Music, 1600-1800. Performance, Perception, and Notation. Indiana University Press, Bloomington e Indianapolis, 1987.
Hullah, Annette: Theodor Leschetitzky. John Lane - The Bodley Head, Londres, 1906.
Hüllmandel, Joseph Nicolas: Principles of Music, chiefly calculated for the Piano e Forte or Harpsichord. Londres, 1796.
Hummel, Johann Nepomuk: Ausfürlisch theoretisch-practische Anweisung zum Piano-Forte-Spiel vom ersten Elementar-Unterricht an bis zur vollkommensten Ausbildung. 3 vols. Tobias Haslinger, Vienna, 1828.
Huschte, Konrad: Johannes Brahms als Pianist, Dirigent und Lehrer. F. Gutsch, Karlsruhe, 1935.
Jaëll-Trautmann, Marie: La musique et la psychophysiologie. F. Alcan, París, 1896

Αλίθια ντε Λαρότσα

Jaëll-Trautmann, Marie: La Résonance du Toucher et la Topographie des Pulpes. F. Alcan, Paris, 1912.Jaëll-Trautmann, Marie: Le mécanisme du toucher. Colin et C.ie, París, 1897. Jaëll-Trautmann, Marie: Les rhytmes du regard et la disociation des doigts. Fischbacher, París, 1906. Jaëll-Trautmann, Marie: Le toucher. Enseignement du piano basé sur la physiologie. 3 vols. Costallat et Cie, Paris, 1895. Jaëll-Trautmann, Marie: Un nouvel état de conscience: la coloration des sensations tactiles. F. Alcan, Paris, 1910.
Johnen, Kurt: Wege zur Energetik des Klavier-Spiels - de Neue Wege zur Energetik des Klavier-Spiels, Amsterdam, 1927- Mitteldeutscherverlag, Halle, 1951.
Jonás, Alberto: Master School of Modern Piano Playing and Virtuosity / Escuela Magistral de la Virtuosidad Pianística Moderna. 7 vols. C. Fischer, NY, 1922, 1925,1929 Joseffy, Rafael: School of Advanced Piano Playing. G. Schirmer, ΝΥ 1902.

Πάουλ Μπαντούρα Σκόντα

http://www.youtube.com/watch?v=rqEwKJBK2Sw

http://www.youtube.com/watch?v=GNDz3_7LS_w&feature=related

Kaemper, Gerd: Techniques Pianistiques. L'évolution de la Technologie Pianistique. Leduc, Paris, 1968.
Kalkbrenner, Friedrich: Méthode pour apprendre le piano à l'aide du guidemains […] Oeuvre 108. Chez l'auteur, París, [1831]. Anweisung das Pianoforte mit Hülfe des Handleiters spieles zu lernen […] / Méthode pour apprendre le piano à l'aide du guidemains dediée aux Conservatories de Musique d'Europe. Fr. Kistner, Leipzig.
Kentner, Louis: The Piano. Schirmer Books, NY 1976

Kirkpatrick, Ralph: Domenico Scarlatti, Princeton University Press, Princeton (N.Jersey), 1953.
Kirnberger, Johann J.: Clavierübungen mit der Bachischen Applicatur. 4 vols. F. W. Birnstiel, Berlín, 1761-1762-1763-1766.
Kleczynski, Jan: Frédéric Chopin. De l'interprétation de ses oeuvres. Schott, Bruxelles / Mackar, Paris, 1880.
Kleczynski, Jan: prólogo a Chopin's Grössere Werke. Breitkopf & Härtel, Leipzig, 1898

Καρλ Τζέρνυ

Klose, Hermann: Die Deppesche Lehre des Klavierspiels. Heroldschen Buchhandlung, Hamburg, 1886.
Kochevitsky, George: The Art of Piano Playing: A Scientific Approach. Summy-Birchard Co., Evanston (Illinois), 1967.
Kollmann, August Fr. Cristopher: The First Beginning on the Piano-Forte, op. 5. J. Dale, Londres, 1796.
Kullak, Adolph: Die Kunst des Anschlags. Ein Studienwerk für vorgerücktere Klavierspieler und Leitfaden für Unterrichtende, op. 17. Hoffmeister, Leipzig 1855, 1909.
Kullak, Adolph: Die Ästhetik des Klavierspiels. J. Guttentag, Berlín, 1860, 1873.
Kullak, Theodor: Schule des Oktavenspiels, op. 48. 2 vols. J. Guttentag, Berlín,1877.  Kullak, Theodor: Escuela de Octavas, op. 48 (

Lachmund, Carl: Living with Liszt, from The Diary of Carl Lachmund, An American Pupil of Liszt, 1882-1884. Pendragon Press, Stuyvesant (NY), 1995.
László, Zsigmond: Franz Liszt. A Biography in Pictures, en colaboración con Béla Mátéka . Corvina Press, Budapest, 1968.
Lebert, Sigismund y Stark, Ludwig: Grosse theoretisch-praktische Klavierschule für den systematischen Unterrich nach allen Richtungen des Klavierspiels vom ersten Anfang bis zur höchsten Ausbildung. J. G. Cotta'schen Buchhandlung, Stuttgart, 1858.
Lebert, Sigismund y Stark, Ludwig: Gran Método teórico-práctico, revisión de Filippo Ivaldi (versión española de la ed. it. del texto anterior; Ricordi, Milán, 1921). Ricordi, Buenos Aires, 1925.
Leimer, Karl: Modernes Klavierspiel. Schott,1931. Leimer, Karl: Rhythmik, Dynamik, Pedal. Schott 1938.

Levacher d: De l'anatomie de la main considerée dans ses rapports avec l'exécution de la musique instrumentale. Paris, [1847.
Levinskaya, Maria: The Levinskaya System of Pianoforte Technique and Tone-Colour through Mental and Muscular Control. J. M. Dent & Sons, Londres y Toronto, 1930.
Lhevinne, Josef: Basic Principles in Pianoforte Playing. Th. Pressler, Filadelfia, 1924. Nueva York, 1972.
Lindley, Mark: Ars Ludendi. Early German Keyboard Fingerings. Tre Fontane, Neuhof, 1993.

Έφη Αγραφιώτη
effie.tar@gmail.com
(Απρίλιος 2010)
Επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας