[καλλιτεχνιaTRικά] Ο ΣΟΛΙΣΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ’
(της Μαρίας Ζαμπέτα)

Δημοσιεύουμε και τη διάλεξη της Μαρίας Ζαμπέτα που δόθηκε στις 19/4/08 με θέμα:
‘Ο ΣΟΛΙΣΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ’

Η  Μαρία Ζαμπέτα, κάτοχος του Διπλώματος Πιάνου και  Master of Arts in Music Performance έχει σπουδάσει Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και  έχει μεταπτυχιακό Δίπλωμα Master στον τομέα της Διδακτικής, καθώς και Δίπλωμα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας (Προσωποκεντρική Προσέγγιση). Έχει εργαστεί ως καθηγήτρια πιάνου στο τμήμα μουσικής του Πανεπιστημίου του Southampton.

Οι θεματικές ενότητες που αναλύθηκαν ακολουθούν σαν ένα είδος καίριων  ερωτήσεων που αναζητούν απαντήσεις. Και οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, από μια ειδική –επιστήμονα, είναι πάντα ενδιαφέρουσες, :

 

- Η περιγραφή του Τρακ με βάση το μοντέλο του ψυχολόγου Peter Lang.

-Συγκεκριμένα το άγχος είναι αποτέλεσμα τριών συνιστωσών, της συνιστώσας της φυσιολογίας (σωματικές αντιδράσεις), τη γνωσιακή και τη συνιστώσα της συμπεριφοράς.

-Οι σωματικές αντιδράσεις σχετίζονται με τον αρχέγονο ανθρώπινο μηχανισμό της αντίδρασης μάχης ή φυγής. Αυτή η αντίδραση είναι υπεύθυνη για συμπτώματα όπως το τρέμουλο, η ταχυπαλμία, η κομμένη αναπνοή κ.λ.π.

-Τα γνωστικά προβλήματα  αφορούν παράλογα πιστεύω, προβληματικές σκέψεις και εικόνες κινδύνου και απειλής οι οποίες δεν φεύγουν όσο και αν το άτομο προσπαθεί να τις διώξει συνειδητά.

-Τα προβλήματα συμπεριφοράς σχετίζονται με την έντονη επιθυμία του ατόμου να αποφύγει την πηγή του φόβου του, προβλήματα σε σχέσεις με συνεργάτες, δασκάλους, γονείς ή συμμαθητές αλλά και σημάδια ορατά από το ακροατήριο που φανερώνουν το άγχος του. Για παράδειγμα, στην προσπάθεια του να αποφύγει την πηγή του φόβου του, το άτομο μπορεί να οδηγηθεί και σε αποφυγή της μελέτης. Συγκεκριμένα κάθε τι που σχετίζεται με την ερχόμενη δημόσια εμφάνισή του ενδέχεται να δημιουργήσει στο μουσικό μια ανεξέλεγκτη ταραχή και άγχος, αισθήσεις που θα προσπαθήσει να αποφύγει, με αποτέλεσμα να κρατιέται μακριά ακόμα και από το χώρο μελέτης.

-Οι τρεις συνιστώσες (φυσιολογίας, γνωστική & συμπεριφορική) δεν είναι παρούσες την ίδια στιγμή και με την ίδια ένταση (π.χ. κατά τη διάρκεια της μελέτης ο μουσικός μπορεί να έχει αρνητικές σκέψεις αλλά σωματικά να βρίσκεται σε μια κατάσταση σχετικής ηρεμίας). Ωστόσο, για τα αγχώδη άτομα και κάτω από πιεστικές και απειλητικές συνθήκες αυτές ενεργοποιούνται και συγχρονίζονται, τροφοδοτώντας η μια την άλλη, με αποτέλεσμα το άτομο να χάνει τον έλεγχο.

 

- Σε τι οφείλεται το τρακ;

-Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που έχουν αναλυθεί ή και εξετασθεί σε σχετικές έρευνες. Αναμενόμενα το τρακ σχετίζεται με την προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Αν είναι κανείς τελειομανής, για παράδειγμα, αν έχει προδιάθεση για άγχος ή αν αντιδρά έντονα σε εξωτερικά ερεθίσματα. Συγκεκριμένα, το σύστημα φυσιολογίας κάποιων ατόμων επηρεάζεται τόσο που είναι πολύ δύσκολο ή και αδύνατο να παραμείνουν σχετικά ήρεμοι κατά τη διάρκεια μιας δημόσιας εμφάνισης. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι δε μπορούν να έχουν επιτυχημένες δημόσιες εμφανίσεις.

-Ένας άλλος παράγοντας αφορά το εξωτερικό σημείο ελέγχου και συγκεκριμένα αν κανείς περιμένει από τους άλλους να κρίνουν τις ικανότητες του, την αξία του αλλά και να πάρουν αποφάσεις για αυτόν. Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι μουσικοί από πολύ μικρή ηλικία περιμένουν από τους άλλους να κρίνουν το αποτέλεσμα των προσπαθειών τους. Ένα μικρό παιδί μπορεί εύκολα να συγχέει το ‘έπαιξες πολύ καλά’ με το ‘είσαι καλό παιδί’ ή με το ‘αξίζεις να είσαι μαθητής μου’. Έτσι μπορεί να ορίζει τον εαυτό του και την αξία του σύμφωνα με τις επιδόσεις του. Οι μέτριες επιδόσεις από το παρελθόν λοιπόν ακόμα και αν ήταν αναμενόμενες (π.χ. λόγω ελλιπούς προετοιμασίας), μπορεί να βασανίζουν τον ανερχόμενο μουσικό επαγγελματία. 

 

           

-Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιμετωπισθεί το τρακ;

Στα σεμινάρια (workshop) που διοργανώνω δίνω μεγάλη σημασία στα ακόλουθα:

 

·        Αυτογνωσία

·        Ενσωμάτωση Τεχνικών χαλάρωσης

·        Εμφανίσεις εξάσκησης σε κοινό

 

-Η αυτογνωσία του καλλιτέχνη (επαγγελματία ή σπουδαστή) είναι σημαντική τόσο για την αντιμετώπιση του τρακ αλλά και γενικά στην ανάπτυξη μιας υγιούς ψυχολογίας προς τις δημόσιες μουσικές εμφανίσεις. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε τον εαυτό μας ως άτομο και ως καλλιτέχνη. Να αναλύσουμε πώς μελετάμε και ποιες είναι οι σκέψεις μας όταν μελετάμε. Τα άτομα με στρες τείνουν να συνομιλούν υπερβολικά με τον εαυτό τους (self-talk) στη μελέτη. Φυσικά οι σκέψεις τους και το πώς αισθάνονται στη διάρκεια της μελέτης θα τους επηρεάσει στη σκηνή. Αν κανείς αισθάνεται ανασφαλής και αναμένει την αποτυχία, ή κάνει γκριμάτσες στη μελέτη όταν κάνει λάθη,  έχει με τον τρόπο αυτό ασυνείδητα διδάξει  μια ένταση στο σώμα του και είναι αναμενόμενο να κουβαλήσει αυτά τα συναισθήματα και τις αισθήσεις στη ζωντανή εμφάνιση. Επιπλέον είναι σημαντικό να σκεφτούμε πως αναλύουμε προηγούμενες αποτυχημένες ή επιτυχημένες εμφανίσεις αλλά και στοιχεία της προσωπικότητας και ιδιοσυγκρασίας μας, όπως αυτά που ανέφερα σε προηγούμενη ερώτηση.

-Συστήνω επίσης στους ενδιαφερόμενους να αναζητήσουν πληροφορίες για τεχνικές χαλάρωσης και αντιμετώπισης του στρες (π.χ. Alexander technique, Yoga, Βiofeedback κ.α.) Είναι χρήσιμο να δοκιμάσει κανείς διαφορετικές στρατηγικές και τεχνικές μέχρι να βρει την καταλληλότερη για εκείνον και στη συνέχεια να την εξασκήσει ώστε να ενσωματωθεί στη μελέτη και να γίνει ένα ενιαίο και αναπόσπαστο τμήμα του παιξίματός του.

-Οι εμφανίσεις εξάσκησης σε κοινό είναι επίσης καθοριστικής σημασίας. Πρόκειται για προσεχτικά σχεδιασμένες εμφανίσεις, οι οποίες θα μπορούν ίσως να βιντεοσκοπηθούν ή να μαγνητοφωνηθούν, όπου το μέγεθος και status του ακροατηρίου αυξάνεται σταδιακά. Ο ενδιαφερόμενος σπουδαστής έχει τη δυνατότητα να σκεφτεί ή ίσως να κρατήσει σημειώσεις για το πώς ένοιωσε αλλά και πως τον έκρινε το ακροατήριο (π.χ. μέσω προσεκτικά σχεδιασμένων ερωτηματολογίων για το κοινό) και να προγραμματίσει το τι θέλει να βελτιώσει πριν τη επόμενη εμφάνιση.  

-Για άπειρους σχετικά σπουδαστές, ο ρόλος του δασκάλου ή κάποιου ειδικού συμβούλου είναι καθοριστικός στο σχεδιασμό των εμφανίσεων.

  

-Ποια η θέση σας για τη χρήση φαρμάκων; Μπορεί κανείς να ταλανίζεται μεμονωμένα από με μια σωματική επίδραση του τρακ π.χ. το τρέμουλο;  

-Αν και η χρήση των φαρμάκων όπως το Ιnderal μειώνει τις σωματικές επιδράσεις της αδρεναλίνης, οι έρευνες που εξέτασαν τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης του είχαν αντιφατικά αποτελέσματα. Θα ήθελα επίσης να αναφέρω ότι παρόλο που ο χρήστης του Inderal μπορεί να μην έχει έντονα σωματικά συμπτώματα  όπως το τρέμουλο και η ταχυπαλμία, ωστόσο να βασανίζεται από αρνητικές σκέψεις και εικόνες απειλής που δεν μπορεί να ελέγξει κατά τη διάρκεια της δημόσιας εμφάνισης του, οπότε και να χάσει τον έλεγχο. Από την εμπειρία μου δουλεύοντας με άτομα που αντιμετωπίζουν έντονο το πρόβλημα του τρακ σπάνια κανείς ταλαιπωρείται αποκλειστικά και μόνο από τα σωματικά προβλήματα του τρακ.  

   

-Ποια είναι η θετική πλευρά τού τρακ και πώς μπορεί να μετασχηματισθεί σε κάτι εποικοδομητικό;

-Το άγχος είναι σίγουρα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Η σωματική και πνευματική διέγερση που βιώνουμε στη σκηνή είναι αδιαμφισβήτητα χρήσιμη αφού μας βοηθά να μην είμαστε ληθαργικοί αλλά σε εγρήγορση, έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε κάθε δυσκολία. Το πρόβλημα ξεκινά από τις σκέψεις, αισθήσεις και τα σωματικά συμπτώματα που φεύγουν από τον έλεγχό μας και δημιουργούν φαύλους κύκλους. Από τη σχετική βιβλιογραφία φαίνεται ότι τα άτομα που αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά το τρακ αποδέχονται τα συμπτώματα ως δεδομένα και αναπόσπαστο κομμάτι της επαγγελματικής τους ζωής, χωρίς να ξαφνιάζονται από αυτά ή να προσπαθούν να τα αλλάξουν.   

-Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι το τρακ είναι μια φυσιολογική αντίδραση και όχι ένα σημάδι σοβαρών ψυχολογικών προβλημάτων. Είναι δεδομένο ότι στη σκηνή θα βιώσουμε κάποια συμπτώματα, διαφορετικά ίσως ο καθένας μας, που είναι ενοχλητικά αλλά φυσιολογικά. Αν δε μας ξαφνιάσουν και δεν προσπαθήσουμε να τα αναλύσουμε ή και να αλλάξουμε επί σκηνής είναι πιο πιθανό να μη μας αναστατώσουν.

 

Μαρία Ζαμπέτα.
(Απρίλιος 2008)