ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΤΩΝΑ και ΈΦΗ ΜΗΝΑΚΟΥΛΗ - Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη | TAR - Μουσικό διαδικτυακό περιοδικό με αφορμή την κιθάρα

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΤΩΝΑ και ΈΦΗ ΜΗΝΑΚΟΥΛΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στην Τίνα Βαρουχάκη

Ξεκίνησαν τις μουσικές σπουδές τους σε επίπεδο διπλώματος με αφετηρία την κιθάρα και το πιάνο αντιστοίχως, αλλά τελικώς εξειδικεύτηκαν και καταξιώθηκαν στον τομέα της Παλαιάς Μουσικής. Με δίπλωμα κλασικής κιθάρας από τον Ευάγγελο Ασημακόπουλο, (αλλά και σπουδές γαλλικής φιλολογίας) η Έφη Μηνακούλη, απόφοιτη του Τμήματος Παλαιάς Μουσικής του Guildhall, ειδικεύτηκε στην ερμηνεία του αναγεννησιακού λαούτου, της θεόρβης, καθώς και στη φωνητική μουσική της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Με δίπλωμα πιάνου από το ωδείο Αθηνών και Α΄βραβείο, η Κατερίνα Κτώνα, αποφοίτησε με άριστα από τη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου, όπου έλαβε εξειδίκευση στο τσέμπαλο και κλάβικορντ.
Οι δυο σολίστ, μας ταξιδεύουν στην αισθητική της Μπαρόκ Μουσικής μελετώντας όχι μόνο μουσική, αλλά και επιστημονικά κείμενα! Ο συνδυασμός των παραπάνω, οδήγησε σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα συναυλιών «περί συσχέτισης των χυμών του ανθρώπου με τις ψυχικές διαθέσεις του», το οποίο βασίστηκε στα θεωρητικά κείμενα του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Ιωάννη του Δαμασκηνού και άλλων φιλοσόφων και κατέληξε σε «μουσικά αντίδοτα» που επέλεξαν οι ίδιες για την εξισορρόπηση των ψυχικών (μας) διαθέσεων. Η πρωτοτυπία του εγχειρήματος και το βάθος της όλης προσέγγισης άξιζε μια εκτενή συζήτηση, η οποία απεδείχθη ιδιαιτέρως κατατοπιστική. Οι δυο σολίστ ονειρεύονται να κάνουν ένα βήμα παραπέρα, παρουσιάζοντας το project στο πλαίσιο μουσικών φεστιβάλ του εξωτερικού και θα επιθυμούσαν να ολοκληρωθεί αυτός ο κύκλος με μια ηχογράφηση. Υπογραμμίζοντας το ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού για τη μπαρόκ μουσική και τη σημασία να εντάσσεις το πρόγραμμα μιας συναυλίας σε μια ευρύτερη θεματική, οι δυο καλλιτέχνιδες συνεχίζουν το δραστήριο πρόγραμμά τους στις 3 Δεκεμβρίου με αφορμή τα εγκαίνια έκθεσης με έργα του El Greco στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας.

«Και οι δυο μας έχουμε εκφράσει κάποιες στιγμές την ανάγκη και επιθυμία μας να τελειώσει αυτός ο κύκλος με μια ηχογράφηση. Δηλαδή θα μας άρεσε με έναν τρόπο να καταγραφεί αυτό το υλικό παρεμβαλλομένων και των κειμένων. Και βέβαια να σας πω την αλήθεια τώρα που πια έχει κατασταλάξει, θα θέλαμε να το προτείνουμε και σε κάποια φεστιβάλ του εξωτερικού»

Τ.Β. Έχετε δημιουργήσει ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα συναυλιών διαμορφωμένο βάσει θεωριών που διατυπώθηκαν από τον Ιπποκράτη, τον Κλαύδιο Γαληνό και τον Ιωάννη Δαμασκηνό «περί συσχέτισης των χυμών του ανθρώπου με τις ψυχικές διαθέσεις του». Έτσι, τα έργα αυτού του κύκλου συναυλιών σας χωρίζονταν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: για Μελαγχολικούς, Χολερικούς, Φλεγματικούς και Αιματώδεις. Μπορείτε να μας εξηγήσετε περιληπτικά αυτές τις αντιλήψεις;

Ε.Μ. Αυτό που λέγεται, εν συντομία, σε όλα αυτά τα συγγράμματα είναι ότι στον άνθρωπο υπάρχουν τέσσερις χυμοί: η χολή, η μέλαινα χολή, το αίμα και το φλέγμα. Η ευκρασία, δηλαδή η υγεία, υφίσταται όταν αυτά τα τέσσερα στοιχεία είναι σε ισορροπία: έχεις τόση χολή όσο και φλέγμα, τόσο αίμα, όσο και μέλαινα χολή. Όμως αυτό δεν συμβαίνει, γιατί αυτά τα τέσσερα στοιχεία επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες. Η διατροφή όλοι επισημαίνουν ότι είναι πολύ σημαντική. Η κίνηση επίσης και οι εποχές του χρόνου αλλά και εξωτερικοί παράγοντες. Και μπορεί κατά καιρούς και κατά περίσταση, αυτοί οι χυμοί να έρθουν σε ανισορροπία. Αλλά όταν υπερισχύει η χολή, λένε ότι αυτός ο άνθρωπος είναι Χολερικός, δηλαδή είναι ευέξαπτος. Οι χυμοί έχουν και θετικά και αρνητικά. Μπορεί κάποιος να είναι ηγέτης, επίμονος, παθιασμένος. Ένας άλλος τύπος ανθρώπου είναι ο Μελαγχολικός. Έχει μια τάση να στενοχωριέται, να κλείνεται, αλλά είναι βαθύς συναισθηματικός, στοχαστικός, φιλόσοφος. Μετά είναι ο Φλεγματικός. Σε αυτόν υπερτερεί το φλέγμα, το στοιχείο του είναι το νερό και η εποχή του ο χειμώνας. Είναι πολύ ήρεμος, συγκρατημένος. Το αρνητικό του, είναι ότι δεν παίρνει εύκολα αποφάσεις και δεν του αρέσει να ηγείται. Αλλά δεν ταράζεται, είναι άνθρωπος ήρεμος, ακολουθεί μια θεωρία, έναν ηγέτη και έχει ψυχραιμία. Λέμε και στην καθομιλουμένη, είναι Φλεγματικός, είναι ψύχραιμος.

Κ.Κ. Στον Χολερικό υπερτερεί η χολή, το στοιχείο του είναι η φωτιά και η εποχή του το καλοκαίρι. Μετά έχουμε τον Αιματώδη, ο οποίος έχει μια αισιοδοξία. Στρέφεται προς τις χαρές της ζωής περισσότερο, είναι «έξω καρδιά» και παρορμητικός. Αλλά δεν έχει και αυτός μόνο θετικά. Καμιά φορά-όπως αναφέρει και ο Δαμασκηνός- είναι αναίτια χαρούμενος και ξαφνικά στενοχωρημένος. Έχει μεταπτώσεις έντονες στη διάθεσή του.

Ε.Μ. Αυτό που είναι σημαντικό να ξέρουνε οι αναγνώστες, είναι τα πρωτότυπα εγχειρίδια στα οποία ανατρέξαμε. Ο Ιπποκράτης έγραψε το «Περί Φύσεως Ανθρώπου», το οποίο υπάρχει όλο διαδικτυακά. Εκείνος πρωτοδιατυπώνει τη θεωρία αυτή, αλλά ο Γαληνός την κάνει πιο συγκεκριμένη. Στο σύγγραμμά του «Περί κράσεως», ονομάζει τις τέσσερις διαφορετικές φύσεις του ανθρώπου και τις συνδέει με τους τέσσερις χυμούς. Μεσολαβούν πολλά εγχειρίδια που αναφέρονται σε αυτό, ώσπου γίνεται μια πολύ διαδεδομένη θεωρία. Στον Ιωάννη τον Δαμασκηνό-του οποίου το σύγγραμμα λέγεται «Διακήρυξις της Ορθοδόξου Πίστεως του Ανθρώπου» (ένα θρησκευτικό σύγγραμμα, επίσης υπάρχει διαδικτυακά) γίνεται λόγος για το πώς οι εποχές επεμβαίνουν στη διαμόρφωση των τεσσάρων αυτών χυμών και στο πώς οι τέσσερις χυμοί κατ΄ επέκταση διαμορφώνουν τους τέσσερις χαρακτήρες. Ενδιαμέσως, συναντήσαμε ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον εγχειρίδιο, το Regimen Sanitatis Salernitanum. Είναι ένα εγχειρίδιο περί Υγείας από το Σαλέρνο της Ιταλίας, το οποίο αποδίδεται στον John of Milano. Είναι του 11^ου αιώνα αυτό το σύγγραμμα, το οποίο περιγράφει πολύ γλαφυρά τους χαρακτήρες. Εμείς συναντήσαμε μέσα από τα διαβάσματά μας αυτά τα τέσσερα πολύ βασικά εγχειρίδια. Στην πορεία βέβαια, φέρναμε υπόψη μας και άλλα συγγράμματα. Επίσης ένα πολύ σημαντικό είναι του Robert Barton το περί μελαγχολίας, The Anatomy of Melancholy (1621).

Τ.Β. Μελαγχολία, εκείνη την εποχή;

Ε.Μ. Ειδικά στην Ελισσαβετιανή Αγγλία η μελαγχολία απ΄όλα τα συναισθήματα ενδιαφέρει πάρα πολύ τους δημιουργούς. Ο Σαίξπηρ μιλάει πάρα πολύ για τα τέσσερα συναισθήματα. Συγκεκριμένα, στο «Ημέρωμα της Στρίγγλας», αναφέρεται πάρα πολύ στο Χολερικό Χαρακτήρα. Αυτά είναι τα θεωρητικά μας συγγράμματα σε ό,τι αφορά στους χυμούς, αλλά υπάρχει και πληθώρα συγγραμμάτων που αναφέρονται στα συναισθήματα, ανάμεσα στα οποία είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε του Descartes. Το σύγγραμμά του λέγεται: «Traité des Passions de l’Ame» που θα πει «σύγγραμμα της ψυχής». Ο Kircher και ο Matheson το κάνουν αυτό μουσική. Δηλαδή μέχρι τον Descartes δεν έχουμε συναντήσει τίποτα που να μιλάει για μουσική και συναισθήματα. Όμως υπάρχουν δυο πολύ σημαντικές διατριβές: του Matheson «Ο ιδανικός μαέστρος» και αυτό συνδέει πάρα πολύ ξεκάθαρα τα συναισθήματα με τη μουσική και ακόμη ένα πολύ σημαντικό σύγγραμμα είναι το «Musurgia universalis» του Kircher. Αυτός πάλι συνδυάζει τα συναισθήματα, τα περιγράφει και εξηγεί πώς μπορούν να απεικονιστούνε μουσικά. Αυτό είναι το θεωρητικό μας υπόβαθρο, μια πορεία από την αρχαιότητα.

Τ.Β. Πώς προέκυψε η ιδέα να μελετήσετε τις παραπάνω θεωρίες;

Κ.Κ. Το έναυσμα ήταν η μουσική με την οποία ασχολούμαστε και που αφορά στα συναισθήματα. Αυτό μας οδήγησε στην αρχαιότητα και θελήσαμε να συνδυάσουμε τη θεωρία του Ιπποκράτη με τη μουσική που αγαπάμε της εποχής του Μπαρόκ και της Αναγγέννησης.
Το κομμάτι του Froberger που λέγεται «Plainte faite à Londres pour passer la mélancolie » παίζεται με ελευθερία και είναι ένας θρήνος που συνετέθη στο Λονδίνο για να περάσει η μελαγχολία. Αυτό μου προξένησε το ενδιαφέρον. Και διάβασα κάποια στοιχεία για τον Froberger και πώς το έγραψε αυτό επειδή είχε άμεση σχέση με το συναίσθημα της μελαγχολίας. Η μπαρόκ εποχή οπωσδήποτε είχε μια στροφή προς την αρχαιότητα, αλλά πιο πολύ προς την Αναγέννηση. Βέβαια και οι ιδέες για τα συναισθήματα, μου έδωσαν το έναυσμα να ασχοληθώ με την επίδραση της μουσικής στην ανθρώπινη ψυχή. Μίλησα με την Έφη και εκείνη είχε τις δικές της ιδέες.

Ε.Μ. Εμένα με αναμόχλευε πιο πολύ αυτή η αναφορά στα “four humors” που τα βρίσκω συχνά μέσα στα βιβλία. Έχω και ένα ειδικό ενδιαφέρον με το φιλολογικό κομμάτι. Επίσης ένα άλλο κίνητρο (είναι ίδιον και της εποχής μας) να ψάχνει κανείς ένα συγκεκριμένο θέμα στα προγράμματα συναυλιών για να είναι πιο ενδιαφέροντα και επί της ουσίας και ως προϊόν προς προώθηση. Αποκτά ένα ενδιαφέρον και για τον ερμηνευτή και για τον ακροατή. Επίσης με αυτό τον τρόπο αντιπαρέρχεται κανείς και ένα πρακτικό πρόβλημα που είναι ότι τα έργα της εποχής αυτής είναι συχνά μικρά. Η ακρόαση σπάει σε λίγα λεπτά και αυτό έχει μια συνεχώς διακοπτόμενη απόλαυση, ενώ οργανώνοντας τα κομμάτια γύρω από μια θεματική, φτιάχνεις μεγαλύτερες ενότητες. Σε συνδυασμό με κάποιο οπτικό υλικό, ο ακροατής μπορεί να συμμετάσχει περισσότερο.

Τ.Β. Πώς αποφασίσατε να διαμορφώσετε το συγκεκριμένο πρόγραμμα συναυλιών;

Ε.Μ. Υπάρχουν καμιά σαρανταριά αποσπάσματα που διασώζονται από την αρχαία ελληνική μουσική. Αλλά δεν ήταν τόσο πολύ τα μουσικά αποσπάσματα που μας έπεισαν, όσο η θεωρία περί μουσικής και ήθους που συζητάνε ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης ως προς το πώς η μουσική μπορεί να επηρεάσει το ήθος και το χαρακτήρα του ανθρώπου. Όλοι οι θεωρητικοί (μεταξύ των οποίων ο Johann Joachim Quantz, ο οποίος είναι πολύ σημαντικός θεωρητικός και φλαουτίστας του Μπαρόκ) το λένε πάρα πολύ ξεκάθαρα: τα συναισθήματα πρέπει ο ερμηνευτής να τα αισθάνεται. Και πολύ περισσότερο αυτό ισχύει για τον ιδανικό συνθέτη όπου ο Quantz λέει ότι πρέπει να έχει στο χαρακτήρα του λίγο απ όλες τις διαθέσεις: να είναι συγχρόνως αιματώδης, χολερικός, φλεγματικός και μελαγχολικός και να μπορεί να τα απεικονίσει στη μουσική του όλα αυτά, με σκοπό να τα προκαλέσει και στους ακροατές του. Αυτή είναι η θεωρία των συναισθημάτων. Άρα ο μουσικός που ερμηνεύει μουσική πρέπει να μπορεί να τα ανιχνεύσει στη μουσική όλα αυτά τα στοιχεία.

Κ.Κ. Από την Αναγέννηση είχε αρχίσει η θεωρία των συναισθημάτων, δηλαδή ότι η μουσική πρέπει να στοχεύει στο συναίσθημα το ανθρώπινο, να διεγείρει τις αισθήσεις. Υπήρχαν ορισμένοι κανόνες-στερεότυπα μουσικής γραφής που οδηγούσαν προς αυτή την κατεύθυνση. Νομίζω με το να ψάξουμε σε αυτή όλη την εποχή μας έκανε να ανατρέξουμε στην αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με τη θεωρία των χυμών που κατ΄επέκταση έχει αντίκτυπο και στα συναισθήματα και τις διαθέσεις.

Τ.Β. Με ποια κριτήρια επιλέγετε αυτή την κατάταξη έργων και συναισθημάτων;

Κ.Κ. Δεν ξέρω αν προτρέχω, αλλά τα κομμάτια που επιλέγουμε είναι κατά την άποψή μας (κατά τη δική μας “ποιητική αδεία» ) συνθέσεις που θεωρούμε ότι αφορούν στον κάθε έναν από τους χαρακτήρες. Δηλαδή, δεν νομίζω ότι υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο κομμάτι που ο συνθέτης είπε: «αυτό είναι για τον χολερικό» ή «αυτό είναι για τον αιματώδη». Νομίζω οι συνθέτες έχουν μια πιο ευρεία αντίληψη, δεν τα λένε τόσο επιστημονικά. Αλλά η μουσική τους είναι στη διάθεση που βρισκόντουσαν και οι ίδιοι. Την αντανακλά.

Ε.Μ. Υπάρχουν τίτλοι και λόγια που ξεκάθαρα σε οδηγούν σε μια κατάσταση. Ένα κομμάτι που τραγουδάω «flow my tears” ξεκάθαρα λέει: «άσε με να ζήσω μέσα στη θλίψη».

Κ.Κ. Αλλά δεν λέει ότι γράφτηκε για έναν χολερικό ή έναν μελαγχολικό τύπο. Απλώς ο τίτλος βοηθάει. Στο βιβλίο «Περί κράσεως» είναι σαφής η νύξη του Γαληνού ότι προέρχεται πλέον η θεωρία του από τον Ιπποκράτη και γράφει για τα σώματα ότι έχουν προέλθει από τη σύνθεση του θερμού του ψυχρού, του ξηρού και του υγρού και υποστηρίζει ότι έχουν στο έπακρο αυτές τις ιδιότητες, δηλαδή τα ίδια τα στοιχεία τον αέρα, τη φωτιά, το νερό και τη γη.

Τ.Β. Όταν δεν υπάρχουν στίχοι, πώς κάνετε την κατάταξη με την καθαρά οργανική μουσική;

Κ.Κ. Είναι η μουσική γραφή που σε οδηγεί, απεικονίζει κάτι. Να αναφερθούμε και στις κλίμακες. Στην αρχαιότητα υπήρχαν ο Δώριος, ο Φρύγιος, ο Λύδιος, ο Μυξολύδιος, που καθοδηγούσαν τον συνθέτη στο να γράψει ένα κομμάτι αντίστοιχα χαρούμενο, Ιαμβικό κτλ

Ε.Μ. Ο Δώριος τρόπος ήταν για να προάγει το κουράγιο, το θάρρος. Ο Λύδιος ταιριάζει κατά τη γνώμη του στους θρήνους ή στα νανουρίσματα. Ο μυξολύδιος θεωρούσαν ότι είναι μάλλον λίγο έκφυλος. Η θεωρία συνεχίστηκε και στην Αναγέννηση. Ο Δώριος λένε ότι είναι πολύ κατάλληλος για να εκφράσει θρησκευτικό συναίσθημα (αντιστοιχεί στη ρε μείζονα) κατά κάποιο τρόπο. Πέραν από το ένστικτο (το οποίο με τη μελέτη οξύνεται) υπάρχουν και στοιχεία μουσικά. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία παρουσιάσαμε στη συναυλία μας στις 8 Ιουλίου, όπου για κάθε κομμάτι ζητήσαμε από το κοινό να μας πει αν σωστά επιλέξαμε, γιατί είναι ως ένα βαθμό υποκειμενικό. Βέβαια δεν σημαίνει ότι τα έργα που παρουσιάζονται σε μια συναυλία είναι τα μοναδικά. Υπάρχουν άπειρα. Πάρα πολλά κομμάτια του Dowland μιλάνε για τη μελαγχολία, ή οργανικά κομμάτια λέγονται Melancholy Galliard, Pavana Lacrimae ή αντιθέτως, ο όρος «joyeux» για ένα έργο που λέει για τη χαρά.

Τ.Β. Βλέποντας το πρόγραμμα συναυλιών, παρατήρησα ότι υπάρχουν έργα του ίδιου συνθέτη (πχ Dowland, Monteverdi) που κατηγοριοποιούνται σε διαφορετικό τύπο ψυχικών διαθέσεων. Για παράδειγμα το “flow my tears” του Dowland κατατάσσεται στον τύπο του «μελαγχολικού», αλλά το “came away come sweet love” του ίδιου συνθέτη, κατατάσσεται στον τύπο του Αιματώδους. Με ποια κριτήρια αλλάζει αυτή η κατηγοριοποίηση σε έργα του ίδιου συνθέτη;

Ε.Μ. Ας πούμε ένα απόσπασμα λέει στους συνθέτες με ποιους τρόπους να απεικονίσουν τα συναισθήματα. Δηλαδή η αγάπη, που είναι συνδυασμός πόθου και χαράς, θέλει ήρεμο τέμπο και φθόγγους. Κάποιες φορές να γίνονται πιο γρήγοροι, άλλες πιο αργοί, ποικίλα διαστήματα που μπορούν κατά περίσταση να απεικονίζουν τον πόθο ή τη χαρά. Δηλαδή, δίνουν στους συνθέτες οι θεωρητικοί κάποιες οδηγίες. Για παράδειγμα, χαρά και αγαλλίαση: γρήγορο τέμπο, τρίσημος ρυθμός, χρήση γρήγορων χορών, μεγάλα διαστήματα, λίγες διαφωνίες και συγκοπές και υψηλό ρετζίστρο. Αντίστοιχα, κομμάτια που είναι θλιμμένα είναι γραμμένα σε χαμηλή περιοχή, έχουν αργό τέμπο, μελωδίες οι οποίες κινούνται βηματικά κτλ Δηλαδή οι θεωρητικοί καθοδηγούν τους μουσικούς πώς να γράψουν. Εμείς ανιχνεύαμε τα στοιχεία αυτά σε ένα κομμάτι πέρα από το ένστικτό μας.
Δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής και ποικιλίας συναισθημάτων και δεν ισχύει μόνο εκείνη την εποχή. Αλλά και αργότερα ο Mozart ο Beethoven δεν γράψανε μουσική που εκφράζει ποικιλία συναισθημάτων; Οργή χαρά, ηρεμία…

Κ.Κ. Πιο πολύ ο Κλασικισμός μίλησε για την ισορροπία των συναισθημάτων, ενώ ο Ρομαντισμός ξέφυγε από τα όρια και άφησε την ψυχή ελεύθερη.

Τ.Β. Νομίζετε ότι αυτού του είδους κατηγοριοποίηση των χαρακτήρων μπορεί να καταστεί επίκαιρη στις μέρες μας προκειμένου να περιγράψει διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και στυλ μουσικών;

Ε.Μ. Υπάρχουν δυο τρόποι να το προσεγγίσει κανείς αυτό όσον αφορά στους μουσικούς: Πρώτον, τι άνθρωπος μοιάζει να είναι σαν χαρακτήρας και πώς αυτό εκφράζεται στη συνεργασία και τον τρόπο που διαχειρίζεται την καριέρα του. Δεύτερον, το κομμάτι του πώς αυτός εμφανίζεται ως ερμηνευτής. Λέμε πχ «σου πάει πολύ αυτό το κομμάτι». Αυτό σημαίνει ότι ακουμπάει σε ένα κομμάτι του εαυτού σου. Μελετώντας το πρόγραμμα, θελήσαμε να διερευνήσουμε σε ποια κατηγορία ανήκουμε. Και συνειδητοποιήσαμε ότι δεν ανήκουμε στην ίδια κατηγορία, αλλά συμπληρωνόμαστε πάρα πολύ καλά! Εγώ κατέληξα ότι είμαι σύνθεση του μελαγχολικού με τον αιματώδη. Στην κοινωνική μου μορφή υπερτερεί ο αιματώδης, αλλά στην ουσία μου υπερτερεί ο μελαγχολικός. Για παράδειγμα, η Κατερίνα που φαίνεται πιο ήρεμη, μελαγχολική, κάθε φορά που την ακούω να ερμηνεύει τα κομμάτια για τον χολερικό χαρακτήρα, ανακαλύπτω μια άλλη Κατερίνα. Βλέπεις κάποιον πώς εμφανίζεται στη σκηνή, βλέπεις ανθρώπους που είναι εμφανώς φλεγματικοί και βγαίνουν με μια ψυχραιμία, ή ανθρώπους που είναι εμφανώς χολερικοί και βγαίνουν με άλλον αέρα και τουπέ, όσον αφορά στη δημόσια εικόνα τους ή πάλι ανθρώπους που είναι μελαγχολικοί.

Κ.Κ. Ο καθένας μας μέσα του έχει όλα τα στοιχεία. Εγώ μάλλον κατηγοριοποιώ τον εαυτό μου μάλλον προς τον μελαγχολικό, αλλά από την άλλη πλευρά βλέπω ότι ορισμένες φορές είμαι πολύ εξωστρεφής άνθρωπος. Ένας επαγγελματίας μουσικός όταν καλείται να παίξει ένα έργο το οποίο είναι μελαγχολικό (ή οτιδήποτε άλλο) δεν σημαίνει ότι τον εκφράζει. Όπως συμβαίνει και με τους ηθοποιούς, «μπαίνεις στο ρόλο». Όταν καλούμαι να παίξω ένα έργο χολερικού τύπου, θα προσπαθήσω να κάνω πολύ πιο πιστό το χολερικό στοιχείο και ας μην με αντιπροσωπεύει στην προσωπική μου ζωή. Βλέπω μέσα μου ότι καμία φορά υπερτερεί το άλλο στοιχείο.

Τ.Β. Υπάρχει κάποιος από τους παραπάνω τύπους ανθρώπου που κατά τη γνώμη σας έχει μεγαλύτερη έφεση στη μουσική;

Ε.Μ. Η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν το έχουμε ψάξει, αλλά ο μελαγχολικός είναι ο πιο καλλιτεχνικός τύπος. Ο Χολερικός είναι Ηγέτης, ίσως θα γίνει πολιτικός.

Κ.Κ. Εν γένει οι πολιτικοί ασχολούνται και με την τέχνη. Και η πολιτική, τέχνη είναι.

Τ.Β. Οι συναυλίες σας, ολοκληρώθηκαν με «μουσικά αντίδοτα» για την εξισορρόπηση των ψυχικών διαθέσεων. Θα μπορούσατε να μας προτείνετε κάποια έργα;

Κ.Κ. Επέλεξα το έργο «Les Barricades Mystérieuses» του François Couperin. Αυτή η σύνθεση δεν είναι τυχαίο ότι είναι πάρα πολύ δημοφιλής στους κύκλους του Μπαρόκ. Εκπέμπει μια γαλήνη στην ψυχή, μια αισιοδοξία, κάτι φωτεινό - τουλάχιστον όταν το παίζω, αυτό αισθάνομαι. Και μια ηρεμία (όχι με την έννοια της απάθειας) αλλά από την άποψη ότι χαίρομαι αυτό που παίζω. Νομίζω ότι μου έχει εξισορροπήσει και τον μελαγχολικό και τον αιματώδη και τον χολερικό- γι΄ αυτό το επέλεξα. Ίσως είναι και ένα άλλο στοιχείο: o Bach θαύμαζε πάρα πολύ τον Coupren και είδε στη μουσική του κάτι το οποίο ίσως τον εκπροσωπούσε και εκείνον. Επειδή αγαπάω πολύ τη μουσική του Bach (αυτή με έφερε πιο κοντά στον Coupren) χωρίς να θέλω να γενικεύσω, αλλά και τα μελαγχολικά του κομμάτια φέρνουν μια αισιοδοξία. Διότι ο ίδιος μου φαίνεται ότι θα ήταν μια κατηγορία του φλεγματικού ανθρώπου που έχει μια σιγουριά για τη ζωή και τη μετέπειτα ζωή. Όταν εκφράζει τα συναισθήματα ενός ανθρώπου που είναι λυπημένος, υπερβαίνει τη λύπη, την ξεπερνά και τον λυτρώνει. Για ορισμένες συνθέσεις δεν είναι τυχαίο ότι έγιναν πασίγνωστες και αποδεκτές από μεγαλύτερο φάσμα ανθρώπων.

Ε.Μ. Κατά καιρούς το ίδιο κομμάτι μπορεί να λειτουργήσει σαν αντίδοτο ή να προκαλέσει ένα συναίσθημα- αρνητικό ή θετικό. Γι΄ αυτό, τα αντίδοτα τα επιλέξαμε τελείως υποκειμενικά βάσει του τι σε μας λειτουργεί σαν αντίδοτο. Ακολουθώντας της Κατερίνας την επιλογή και εγώ διάλεξα του Bach^[το «Bist du bei mir». Είναι ένα κομμάτι που εκπέμπει αισιοδοξία και πίστη και κατά τη γνώμη μου εκφράζει και την πίστη στη συντροφικότητα. Δεν είναι σαφές αν αναφέρεται στη σύντροφό του ο Bach όταν λέει ότι: «όταν είσαι στο πλευρό μου προχωράω με ελπίδα και με σιγουριά και πόση χαρά όταν το αγαπημένο σου χέρι κλείσει τα μάτια μου.» Εκφράζει μια σιγουριά και μια αποδοχή της ζωής, του θανάτου, της συντροφικότητας ή της πίστης ότι κάτι μεγαλύτερο μας περιμένει. Μια από τις μεγαλύτερες ανθρώπινες αγωνίες είναι η μεταφυσική. Μέσα από τον Bach απαντιέται με τέτοια σιγουριά και ηρεμία, που πραγματικά αυτό το κομμάτι για μένα είναι αντίδοτο για κάθε στιγμή, πέρα από τη μουσική του γραφή που είναι τόσο μελωδική, ήρεμη και τόσο όμορφα δομημένη.

Τ.Β. Οι σπουδές και οι συναυλίες σας εντάσσονται ευρύτερα στον τομέα της Παλαιάς Μουσικής. Βλέπετε να ενδιαφέρει η Παλαιά Μουσική σήμερα είτε από την άποψη ενασχόλησης μαθητών στο πλαίσιο σπουδών, είτε από την άποψη προσέλκυσης κοινού σε συναυλίες;

Ε.Μ. Όταν γυρίσαμε από το εξωτερικό ήταν «άγονο» το τοπίο. Υπήρχε ένα Εργαστήρι Παλαιάς Μουσικής. Μετά έγινε το «Simfonia», το δικό μας σύνολο. Σήμερα υπάρχουν οκτώ αξιόλογα σύνολα μπαρόκ και Παλαιάς Μουσικής. Οι συναυλίες μπαρόκ μουσικής είναι περισσότερες σε σχέση με το παρελθόν, γιατί γυρίσανε στην Ελλάδα μουσικοί που ειδικευτήκανε τα προηγούμενα χρόνια στο εξωτερικό, οπότε πλέον έχουμε εκπροσώπους μπαρόκ σε όλα τα είδη μουσικών οργάνων. Φανταστείτε, το 1995 ακόμα, θέλαμε ένα βιολί και έπρεπε να εισάγουμε από την Ευρώπη! Αυτή την ώρα υπάρχουν πολύ σημαντικοί νέοι καλλιτέχνες γύρω μας, αν και ακόμη παραμένουν λίγοι. Επίσης έχουμε μια ορχήστρα την Καμεράτα ή Armonia Atenea , η οποία βραβεύτηκε διεθνώς με σημαντικότατες διακρίσεις για την ηχογράφηση της όπερας «Alessandro» από την εταιρεία Decca. Σήμερα ανεβαίνουν κατά μέσο όρο τρείς μπαρόκ όπερες το χρόνο, ενώ όταν επιστρέψαμε από το εξωτερικό, μπαρόκ όπερα δεν παρουσιαζότανε στην Ελλάδα. Όλα αυτά δείχνουν σαφώς μια εξέλιξη στον τομέα αυτό.

Κ.Κ. Οι μαθητές έχουν την κλασική Παιδεία των ωδείων (άλλος στο πιάνο, άλλος στο μοντέρνο φλάουτο κτλ) και κάποια στιγμή ειδικεύονται. Το να ειδικευτείς μόνο στην μπαρόκ μουσική και να μην έχεις καμία σχέση με την μετέπειτα, αποτελεί μια ειδίκευση μονομερή. Σε όλους τους αιώνες, τα είδη της μουσικής αλληλοσυμπληρώνονται. Τα στοιχεία είναι τα ίδια, αλλά με διαφορετική έκφραση και νόμους γραφής. Αλλά υπάρχουν κατηγορίες και στυλ της κάθε μουσικής. Αυτό θα είναι κρίμα να μην το μάθει ένα παιδί. Όπως και το αντίστροφο. Είναι στείρα η εκπαίδευση στα ωδεία όταν ένας μαθητής δεν ξέρει από που προήλθε η όπερα. Δεν μπορείς να παίζεις Bach χωρίς να ξέρεις τον Frescobaldi. Αρχίζουμε από τον Bach λες και πίσω από κει δεν υπήρχε τίποτα! Αλλά και ο Bach δεν ήρθε από τον ουρανό. Όλοι ξέρουμε πώς μελετούσε τους προκατόχους του. Τον Buxtehude (για να μην πω τους λιγότερο γνωστούς). Αλλά είναι αδιανόητο ένα παιδί που παίρνει πρώτο βραβείο (και το αξίζει) να μην τους ξέρει. Είναι ελλιπής η μόρφωσή του!

Ε.Μ. Μα και στις Ακαδημίες έξω έτσι διαρθρώνονται οι σπουδές. Υπάρχουν 4 χρόνια προπτυχιακά και συνήθως η ειδίκευση έρχεται σε επίπεδο μεταπτυχιακό. Είναι κρίμα να πάρεις ένα παιδί από τα 8 του χρόνια να του μάθεις μόνο τσέμπαλο και να το «περιορίσεις» σε 3 – 4 αιώνες μουσικής όταν υπάρχουν τόσες τάσεις, είδη και ύφη.

T.B. Αυτό τo πρόγραμμα συναυλιών πρόκειται να παρουσιαστεί προσεχώς;

Ε.Μ. Η συναυλία αυτή ξεκίνησε από το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (ΚΕΤ)- έγινε δυο φορές εκεί. Αργότερα πραγματοποιήθηκε στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη και στο Φεστιβάλ Κιθάρας Παλαιού Φαλήρου. Το Αμερικάνικο Κολλέγιο, το ενέταξε στο Arts Festival φεστιβάλ το Μάρτιο. Αργότερα, η Τζουλιέτα Καρόρη θέλησε να το μεταδώσει στο πλαίσιο της εκπομπής της «Τα μήλα των Εσπερίδων» από το Τρίτο Πρόγραμμα. Επίσης στις 8 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκε συναυλία στο πλαίσιο συνεδρίου με θέμα: “Η θεώρηση της συναισθηματικής διάθεσης από τον Ιπποκράτη, τον Ιωάννη Δαμασκηνό και τους σύγχρονους ψυχοπαθολόγους: ανάδειξη με προκλασική μουσική και διεπιστημονικό διάλογο.” Με αφορμή το επιστημονικό συνέδριο, κάναμε επίσης μια δουλειά πιο εις βάθος. Και οι δυο μας έχουμε εκφράσει κάποιες στιγμές την ανάγκη και την επιθυμία μας να τελειώσει αυτός ο κύκλος με μια ηχογράφηση. Δηλαδή θα μας άρεσε με έναν τρόπο να καταγραφεί αυτό το υλικό παρεμβαλλομένων και των κειμένων. Τώρα που έχει κατασταλάξει, θα θέλαμε να το προτείνουμε και σε κάποια φεστιβάλ του εξωτερικού. Αφενός είναι τόσο συγκεκριμένο και στοχευμένο το θέμα και αφετέρου τόσο ωριμασμένο μουσικά, οπότε -(καθώς το έχουμε προσαρμόσει και στην Αγγλική γλώσσα με αφορμή τη συναυλία μας στο Αμερικάνικο Κολλέγιο)- θα μπορούσαμε άμεσα να το παρουσιάσουμε στο εξωτερικό.

Κ.Κ. Επειδή μοιραζόμαστε σκέψεις με φίλους που είναι στο εξωτερικό, διαπιστώνουμε ότι κανείς δεν σκέφτηκε να «χτίσει» μια συναυλία πάνω σε αυτό το θέμα. Διεκδικούμε μια πρωτιά σε αυτό. Ξεκινήσαμε θεωρώντας ότι είναι ένα από τα πολύ ειδικά θέματα και θα αφορά λίγους. Τελικά, από τα θέματα που έχουμε δημιουργήσει κατά καιρούς, ήταν το πιο πολυπαιγμένο. Επίσης θα ψάξουμε πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια αντίστοιχη συναυλία στη Γενέτειρα του Ιπποκράτη, την Κω, που γίνονται επιστημονικά συνέδρια.

ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΕ

Musical Humors - CONCERT
Katerina Ktona & Effi Minakoulis

1ο Μέρος

2ο Μέρος

T.B. Τι άλλα σχέδια έχετε στο άμεσο μέλλον;

Κ.Κ. Το έτος 2014 ανακηρύχθηκε έτος El Greco, γιατί συμπληρώθηκαν τα 400 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου ζωγράφου. Έχει προγραμματιστεί μια συναυλία που θα γίνει στις 3 Δεκεμβρίου, την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης «Ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco» στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Εκεί θα συμπράξουμε με τη χορωδία του Δήμου Αθηναίων και τον μαέστρο Σταύρο Μπερή. Η Έφη, θα παίξει λαούτο και Θεόρβη και εγώ Εκκλησιαστικό όργανο (ένα φορητό Εκκλησιαστικό όργανο, το οποίο θα το εγκαινιάσουμε εκείνη την ημέρα).

Ε.Μ. Σκεφτήκαμε να κάνουμε σταθμούς μουσικούς στις τέσσερις περιόδους του El Greco. Να έχουμε Βυζαντινή Μουσική, γιατί έζησε στην Κρήτη και μυήθηκε το Βυζαντινό ιδίωμα. Να σταθούμε μετά στη Βενετία και να κάνουμε μουσική των Gabrieli, γιατί συμπίπτει χρονολογικά με εκείνον. Στη συνέχεια, να περάσουμε από τη Ρώμη και να κάνουμε Παλαιστρίνα και να καταλήξουμε στην Ισπανία ερμηνεύοντας da Vitória και Guerrero που είναι ακριβώς της εποχής του και πολύ πολυφωνικοί. Αντίστοιχα έργα η Κατερίνα θα διαλέξει για όργανο Εκκλησιαστικό. Πιστεύουμε ότι και ο τίτλος της συναυλίας έχει πολύ ενδιαφέρον. Τον δανειστήκαμε από ένα έργο του El Greco: «Συναυλία των Αγγέλων».

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com
Δεκέμβριος 2014