ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΜΕ ΠΑΥΣΗ ΛΟΓΩ ΥΦΕΣΗΣ; (της Τίνας Βαρουχάκη)

ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΜΕ ΠΑΥΣΗ  ΛΟΓΩ  ΥΦΕΣΗΣ; 

 

Ένας από τους λόγους που ανέκαθεν μου δημιουργούσε άπωση η ιδέα να γίνω καθηγήτρια μουσικής, ήταν η θλιβερή, μίζερη και εν τέλει αποκρουστική εικόνα της καθηγήτριας που είχα στο Γυμνάσιο. Ήταν μια ψιλόλιγνη και ξερακιανή γυναίκα, η οποία ενσάρκωνε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που έχουμε συνηθίσει  στην καθομιλουμένη να εκφράζουμε με τον όρο… «γεροντοκόρη»!
Είχε πάντοτε τα μαλλιά της τραβηγμένα πίσω κότσο, φορούσε κάτι τεράστια ακαλαίσθητα γυαλιά σε σχήμα  «πεταλούδας» και είχε μια μόνιμη βαθιά ρυτίδα στο κούτελο – η οποία τονιζόταν ειδικά όταν απευθυνόταν στους μαθητές, γεγονός που, σε συνδυασμό με όλα τα προηγούμενα, την έκανε να δείχνει εξαιρετικά αυστηρή, απόμακρη, ανάλγητη, αυταρχική,  αφύσικη  και φυσικά… αντιπαθητική.

Αν νομίζετε ότι την ίδια εικόνα έδινε και στους γονείς των μαθητών, απατάστε οικτρά! Μετά από τα ρεσιτάλ κακογουστιάς και φθήνιας των σχολικών εορτών, όταν οι γονείς μας ευγενώς φερόμενοι υπέμεναν μια τεράστια ουρά προκειμένου να τη «συγχαρούν», εκείνη μόλις μας έβλεπε δίπλα τους, μας άρπαζε άγαρμπα  από το πιγούνι συχνά γδέρνοντάς μας κατά λάθος  με τα κιτς κόκκινα νύχια της και μας αποκαλούσε «αχ το χρυσό μου!» (δεν βρίσκω πιο αντιπαθητική έκφραση). Χαμογελούσε «εξωτερικά»,  αλλά  εμείς ως παιδιά- εν αντιθέσει με τους «μεγάλους»- μπορούσαμε να διακρίνουμε  τα σφιγμένα δόντια και τις έντονες ρυτίδες στο πρόσωπό της πίσω από το «ψεύτικο» χαμόγελο.
 Αλλά και η εργασία της δεν ήταν καλύτερης ποιότητας από το χαρακτήρα της. Θυμάμαι πόση ντροπή ένοιωσα  παρακολουθώντας την χειρίστης ποιότητας σχολική γιορτή που σχεδίασε και πραγματοποίησε παρουσία του  συγγραφέα Αντώνη Σαμαράκη! Της ομιλίας του, προηγήθηκε μια μαρτυρική («στοιχηματίζω και  για τον ίδιο) ώρα μαθητικής χορωδιακής και ορχηστρικής μουσικής υπό τη Δ/νση της «καθηγήτριας». Δεν ήταν μόνο η ελλιπής προετοιμασία, η κακόγουστη αισθητική,  η έντονα αναχρονιστική και μίζερη σχολική  ατμόσφαιρα.  Ήταν το  ακατονόμαστο ρεπερτόριο που είχε επιλέξει λες και απευθυνόταν όχι σε έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς και σε παιδιά γυμνασίου και λυκείου, αλλά σε κοινό νηπιαγωγείου! Θυμάμαι να γελάμε με τους συμμαθητές μου στο άκουσμα  των παιδικών μελωδιών και τον εαυτό μου να ψιθυρίζει  «σε λίγο θα μας παίξει το “μια ωραία πεταλούδα”»! Όταν λίγα λεπτά αργότερα ακολούθησε η συγκεκριμένη μελωδία, συνειδητοποίησα για πρώτη φορά στη ζωή μου τι θα πει «γέλιο μέχρι δακρύων»! Ήταν τόσο, μα τόσο, άκαιρο και γελοίο…
Αλλά και το μάθημά της δεν είχε ασφαλώς καλύτερη αισθητική. Τις σπάνιες φορές που ήταν στις «καλές» της, εξαντλούσε κάθε προσπάθεια να μας κάνει να αγαπήσουμε τη μουσική, αποκαλώντας με γλυκερή φωνή τις νότες… « νοτούλες»!!!! Αντιθέτως, όταν ήταν  στις κακές της, δηλαδή κατά κανόνα, τσίριζε και χτυπιόταν σκεπάζοντας ενίοτε τον ούτως ή άλλως κακό  ήχο από το «καβουρδιστήρι» στο οποίο μας έβαζε καμιά φορά  «αριστουργήματα»  κλασικής μουσικής (όπως τα αποκαλούσε), το κάλλος των οποίων αδυνατούσαμε να αντιληφθούμε από τις κακογραμμένες  κασέτες. Αλήθεια, γιατί μας έβαζε μουσική;

Η κοινή λογική «λέει»:  

• Βραχυπρόθεσμος στόχος:   η γνωριμία των μαθητών με  την κλασική μουσική
• Μεσοπρόθεσμος στόχος: η εξοικείωσή τους με την κλασική μουσική
• Απώτερος στόχος: η περαιτέρω εμβάθυνση στον τομέα της μουσικής (όχι απαραιτήτως μόνο της κλασικής), είτε για την καλλιέργεια ενός πιθανού μουσικού ταλέντου, είτε για την απόκτηση γνώσεων και  αισθητικής που θα επιτρέψουν τη βαθύτερη κατανόηση και απόλαυση της μουσικής εν γένει.

Στην ατυχή περίπτωση όμως της συγκεκριμένης καθηγήτριας, το μάθημά της πράγματι ήταν «η ώρα του παιδιού» γιατί είχε τη «μαεστρία»  να το κάνει όσο πιο «βαρετό» ή γελοίο μπορούσε να φανταστεί άνθρωπος.

Πάντοτε με την πλάτη γυρισμένη σε μας, σχεδίαζε στραβά πεντάγραμμα στα οποία (μάταια) προσπαθούσε να μας εξηγήσει τις αξίες των νοτών και τις κλίμακες.
Άλλοτε πάλι, με τα γυαλιά στην άκρη της μύτης και το πεντάγραμμο σε απόσταση, προσπαθούσε να μας δείξει σολφέζ με τσιριχτή φωνή, γεγονός που απλώς διασφάλιζε την ημερήσια «ποσότητα» γέλιου που είχαμε ανάγκη για να εκτονώσουμε την ενέργεια της εφηβείας μας. Αλλά το αποκορύφωμα  ήταν όταν  αναφερόταν με εξίσου ανιαρό τρόπο στις βιογραφίες μεγάλων συνθετών, τις οποίες διάβαζε «προσκολλημένη»  στο σχολικό βιβλίο. Σε μια εξίσου ατυχή προσπάθεια«εκλαΐκευσης  της ιστορίας της μουσικής, ώστε να μας γίνει - υποτίθεται - πιο κατανοητή,  γελοιοποιούσε (προφανώς άθελά της) τους συνθέτες καθότι αφιέρωνε χρόνο σε περιττές λεπτομέρειες αισθητικής κουτσομπολίστικου περιοδικού (πχ πόσα παιδιά είχε ο Bach), συνοδεύοντας μάλιστα τη σχετική πληροφορία από  ένα μειδίαμα. Συγχρόνως, δεν μας έχει μάθει τίποτε ουσιαστικό για το συνθέτη, το έργο του, τους σύγχρονους συνθέτες και τις επιρροές του, το κοινωνικοιστορικό πλαίσιο της εποχής και το ρόλο του συνθέτη στη μετέπειτα διαμόρφωση της μουσικής εξέλιξης.
Ο  «άχρωμος τρόπος» αναφοράς στην κλασική μουσική και τους συνθέτες και οι ομολογουμένως αστείες στα μάτια ενός παιδιού κομμώσεις πολλών εξ αυτών,  ενεργοποιούσαν τα πιο…διαβολικά μας ένστικτα!

Οι πιο «άτυχοι» από τους «Μεγάλους Συνθέτες» αποκτούσαν «φακίδες», «κερατάκια», «μουστάκια», «γένια»  και στρογγυλά γυαλιά, ενώ οι πιο «τυχεροί»  γίνονταν μέρος ενός σουρεαλιστικού σκηνικού περιστοιχιζόμενοι  από  “τρίλιζες” και «κρεμάλες»

 οι οποίες σχηματίζονταν πάνω, κάτω ή δίπλα από τις κακοτυπωμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες τους,  σε μια προσπάθεια να περάσει κάπως λιγότερο βαρετά ένα ακόμη «μάθημα».

Για να μην γίνω πολύ άδικη, οφείλω να αναγνωρίσω ότι τουλάχιστον η εν λόγω καθηγήτρια είχε  αίσθηση καθήκοντος και υποθέτω με αυτό το κίνητρο, μια φορά μας πήγε εκπαιδευτική επίσκεψη στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Αλλά ενώ αυτή η  επίσκεψη στην όπερα θα μπορούσε να αποτελέσει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία συναισθηματικής και ως εκ τούτου μουσικής προσέγγισης, (να «λατρέψουμε» τόσο την καθηγήτρια, όσο και την όπερα) έχασε μια πρώτης τάξεως  ευκαιρία να μας γίνει έστω «στοιχειωδώς συμπαθής» η ίδια,  εξαιτίας του προσβλητικού τρόπου με τον οποίο μας μίλησε προετοιμάζοντάς μας για την επικείμενη επίσκεψη. Θυμάμαι μας είχε πει  περίπου τα εξής:  «εκεί  θα μιλάνε τραγουδιστά. Θα λένε ας πούμε:  κααα – ληηη – μεεεεε – ρααααααααα!. Μην αρχίσετε να γελάτε!!!»
 Αυτό μόνο είχε να μας πει! Κουβέντα για το έργο, το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο της εποχής που γράφτηκε, τη βιογραφία του συνθέτη, τις επιρροές του από και σε  άλλους συνθέτες, τους συντελεστές της όπερας, τη Λυρική, την ιστορία της και τον πολιτιστικό της ρόλο. Τίποτε. Το μόνο που είχε να μας πει είναι να μην γελάσουμε και την κάνουμε ρεζίλι. Εντάξει, δεν γελάσαμε. Όμως γελάστηκε εκείνη (και οι όμοιοί της) αν νομίζουν  ότι με αυτή τη συμπεριφορά μπορούν να κάνουν τα παιδιά  να εξοικειωθούν με την όπερα και γενικότερα να αγαπήσουν την κλασική μουσική. Όσοι δεν τα «σιχαθήκαμε», το οφείλουμε στο γεγονός ότι είχαν επιληφθεί νωρίτερα (και βέβαια ουσιαστικότερα) οι γονείς μας και οι δάσκαλοι του ωδείου. Αλλιώς…

Από τη δεκαετία του ΄80 που ήμουν μαθήτρια γυμνασίου, έως σήμερα, αυτό το μοντέλο καθηγητή έχει πλέον (ευτυχώς για όλους μας) εκλείψει. Όμως φοβάμαι ότι τα ίδια «τραυματικά» βιώματα φαίνεται ότι έχουν και όσοι σχεδιάζουν σήμερα την κατάργηση (!) του μαθήματος της μουσικής από το σχολικό πρόγραμμα των γυμνασίων της χώρας!!!

Φαίνεται ότι αγνοούν τις ριζικές αλλαγές που έκτοτε έχουν επέλθει. Τους διαφεύγει προφανώς  ότι:

• Aπό τότε που ιδρύθηκαν τα τμήματα μουσικών σπουδών (Αθηνών, ΑΠΘ, Μακεδονίας, Ιόνιο), δημιουργήθηκε κατεύθυνση παιδαγωγικών μουσικής, την οποία ακολούθησαν συνειδητά εκείνοι οι μουσικολόγοι οι οποίοι επέλεξαν να εργαστούν ως καθηγητές μουσικής.
• Οι  μουσικολόγοι δεν είναι μόνο μουσικοί είναι συγχρόνως και επιστήμονες- ερευνητές,  οι οποίοι εκτός των μουσικών μαθημάτων έχουν και παιδαγωγική κατάρτιση.
• Ανήκουν σε μια γενιά εξοικειωμένη με τις νέες τεχνολογίες και σε πολλές περιπτώσεις τις χρησιμοποιούν καινοτομώντας
• Κατά τη διάρκεια των εισαγωγικών, εξετάστηκαν σε επιπλέον «ειδικά» μαθήματα  και επομένως έδωσαν εξετάσεις με πιο δύσκολους όρους συγκριτικά με άλλους αποφοίτους λυκείου
• Προκειμένου να επιτύχουν  αργότερα στις εξετάσεις εκπαιδευτικών μουσικής μέσω ΑΣΕΠ διάβασαν τουλάχιστον επί ένα έτος και διακρίθηκαν μεταξύ χιλιάδων άλλων υποψηφίων
• Για να σταδιοδρομήσουν ως εκπαιδευτικοί, αναγκάστηκαν να υπηρετήσουν για χρόνια σε επαρχιακές πόλεις ή παραμεθόριους περιοχές αφήνοντας πίσω γονείς (που ενδεχομένως τους είχαν ανάγκη) και όχι σπάνια συζύγους και παιδιά!

Σε πολλές περιπτώσεις  τις θέσεις των καθηγητών ανέλαβαν νέοι άνθρωποι, οι οποίοι όχι μόνο δεν έχουν τίποτε κοινό με το «φρικτό» προφίλ καθηγητή μουσικής που περιγράψαμε,  αλλά αντιθέτως, έχουν   βαθιά και πολύπλευρη παιδεία και το κυριότερο: όρεξη για δουλειά και καινοτομία! Ειδικά δε, στην περίπτωση των μουσικών σχολείων, με πενιχρά οικονομικά,  είναι εμφανές με πόση αυταπάρνηση και ζήλο οι καθηγητές στην πλειοψηφία τους κάνουν ό,τι μπορούν για να αντεπεξέλθουν στο δημιουργικό τους έργο, διασφαλίζοντας έτσι  απτά αποτελέσματα.
Με την πρόσφατη υπουργική απόφαση, οι εκπαιδευτικοί μουσικής, υποβαθμίζονται  από τη Δευτεροβάθμια στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το χειρότερο: εκείνοι που μια ζωή δίνουν εξετάσεις και βρίσκονται αξιοκρατικά στις θέσεις που κατέχουν σήμερα, άδικα και αιφνιδιαστικά βιώνουν  την εφιαλτική προοπτική της διαθεσιμότητας και της απόλυσης!

Πέραν όμως του ανθρώπινου παράγοντα, ας εξετάσουμε τι σημαίνει πρακτικά να διδάσκεται η μουσική στο σχολικό πρόγραμμα του γυμνασίου και τι επιπτώσεις έχει το να μην διδάσκεται:

Διδασκαλία της  μουσικής στο Γυμνάσιο	Κατάργηση της διδασκαλίας της μουσικής στο Γυμνάσιο
Γνώσεις μουσικής για ΟΛΟ τον μαθητικό πληθυσμό	Γνώσεις μουσικής μόνο για όλους όσοι   έχουν την οικονομική ευχέρεια να εγγραφούν σε ωδείο και υπάρχει και η σχετική ώθηση από το οικογενειακό τους περιβάλλον
Εξοικείωση των μαθητών με τους ρυθμούς και  τις νότες	Οι μαθητές μένουν μουσικά αναλφάβητοι
καλλιέργεια της φωνής	Πολλοί μαθητές αργότερα ως ενήλικες θα νομίζουν ότι είναι παράφωνοι, επειδή δεν τους δόθηκε η δυνατότητα να μάθουν να τραγουδούν
γνώσεις γύρω από τους συνθέτες της κλασικής μουσικής. Μεγάλη πιθανότητα εξοικείωσης με την κλασική μουσική	Ελάχιστες ή λανθασμένες γνώσεις γύρω από συνθέτες κλασικής μουσικής. Μηδαμινές πιθανότητες  εξοικείωσης με την κλασική μουσική
Συνθήκες που «επιτρέπουν» να ανακαλύψουν» πιθανή κλίση στη μουσική	Συνθήκες που δεν επιτρέπουν την ανακάλυψη ενδεχόμενης κλίσης στη μουσική (εκτός εάν πάλι αυτό το ρόλο αναλάβει το οικογενειακό περιβάλλον)
καλλιέργεια του μουσικού γούστου και αισθητηρίου.  Ποικίλες μουσικές επιρροές από «ειδικούς»  στην προεφηβική και εφηβική ηλικία  που είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση του μουσικού γούστου.	Έλλειψη συνθηκών μουσικής καλλιέργειας  εξαιρουμένων των περιπτώσεων που αυτό τον ρόλο αναλαμβάνει το οικογενειακό περιβάλλον.
Απόκτηση «κριτικών φίλτρων» ώστε να μην αποδέχονται τα «ευτελή» μουσικά προϊόντα και πρότυπα που προωθεί η «μουσική βιομηχανία». Μαθαίνουν να ξεχωρίζουν και να απομονώνουν το kitsch	Παραμένουν «ανοχύρωτοι» στο βομβαρδισμό από κάθε λογής προϊόντα μαζικής κουλτούρας, στην kitsch αισθητική και έχουν μεγάλες πιθανότητες να δέχονται «άκριτα» τα «εύπεπτα» μουσικά ακούσματα και τη φθηνή αισθητική που τα χαρακτηρίζει
Θα κοινωνικοποιηθούν ευκολότερα,   θα αποκτήσουν ομαδικό πνεύμα, θα συνάψουν περισσότερες φιλίες χάρη στη συνεργασία τους μέσα από τη μουσική	Θα κοινωνικοποιηθούν δυσκολότερα προσπαθώντας να επιβιώσουν σε ένα άκρως ανταγωνιστικό και τεχνοκρατικό περιβάλλον χωρίς πνευματική καλλιέργεια και ευαισθησίες

Είναι γεγονός η χώρα έχει πτωχεύσει. Αλλά αυτός δεν είναι λόγος για να πτωχεύσει και η παιδεία της.  Οι σύγχρονοι καθηγητές μουσικής είναι πολλά υποσχόμενοι και έχουν κερδίσει με την αξία τους τη θέση που κατέχουν. Συνιστά τεράστια κοινωνική αδικία να απολυθούν. Από την άλλη, οι μαθητές ακόμη και αν στα μαθητικά τους χρόνια δεν συνειδητοποιούν απολύτως την αξία της διδασκαλίας του μαθήματος της μουσικής, ωστόσο  - έστω ασυνείδητα -  αποκτούν τα ερεθίσματα, τις γνώσεις και την αισθητική  τα οποία είναι πολύ πιθανόν να  αξιοποιήσουν στην ενήλικη ζωή  τους, όχι απαραιτήτως ως επαγγελματίες μουσικοί, αλλά τουλάχιστον ως καλλιεργημένοι ακροατές.

Αν τους στερήσουμε αυτά τα ερεθίσματα:
Mε τι γνωστικό υπόβαθρο θα κατανοήσουν και θα απολαύσουν τη μουσική; 
Με ποια «κριτικά φίλτρα»  θα αντισταθούν στη φθήνια που τους κατακλύζει; Αυτό και αν έπρεπε να ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ.

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com 
Αύγουστος 2013

Τεχνική Επιμέλεια Κώστας Γρηγορέας