Η προσφορά του Andrés Segovia στην κιθάρα του 20ου αιώνα
Μουσείο Σεγκόβια, Λινάρες (φωτογραφία: Μαρία Παπάδη)
O Andrés Segovia, υπήρξε αναμφισβήτητα η μεγαλύτερη μορφή στην ιστορία της κλασικής κιθάρας μετά το 1900. Αν και τα πρώτα χρόνια της καριέρας του ήταν ταπεινά και δύσκολα κατάφερε να αναγνωριστεί και να τιμηθεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Από το πρώτο του ρεσιτάλ το 1909 στη Γρανάδα της Ισπανίας μέχρι και μερικούς μήνες πριν από το θάνατό του το 1987, ήταν ίσως από τους λίγους καλλιτέχνες με τόσο μακρά συναυλιακή δραστηριότητα. Ο Segovia, όχι μόνο κατάφερε να εμπλουτίσει το ρεπερτόριο της κιθάρας αλλά και να την καθιερώσει στον κόσμο της κλασικής μουσικής, διαχωρίζοντας την από αυτή του φλαμένκο .
Μέσα από ταραγμένα χρόνια, εμφυλίους και παγκόσμιους πολέμους, η τέχνη του επιβίωσε και αντιστάθηκε μέσα στο χάος της εποχής του. Ο αντίκτυπος φρικιαστικών γεγονότων στον καλλιτεχνικό κόσμο , όπως της μάχης του Somme, της Guernica και της Hiroshima , ήταν τεράστιος. Στη λογοτεχνία, στην μουσική και στις πλαστικές τέχνες πρόσωπα όπως οι T. S. Eliot, P. Picasso, A. Schoenberg, F. Kafka, και I. Stravinsky, εξερεύνησαν νέες μορφές έκφρασης και αντιστάθηκαν στις παλαιότερες φόρμες. Αυτή η ψυχολογική πίεση και φυσικά η ζωή σε δικτατορικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, ήταν επιζήμια και άλλες φορές καταστρεπτική για πολλούς καλλιτέχνες. Ο θάνατος του F. G. Lorca, και η εξορία των A. Machado, P. Picasso, P. Casals είναι μερικά από τα ατελείωτα παραδείγματα.
Ακόμα και σε μια τόσο «θορυβώδη» εποχή λοιπόν, ο Segovia είχε το ταλέντο και την ικανότητα να προσελκύει το κοινό του, με τέτοιο τρόπο ώστε να ακούει προσεκτικά τις ενδόμυχες δυναμικές του ήχου της κιθάρας και την ποικιλία των ηχοχρωμάτων της . Επίτευγμα αξιοθαύμαστο ακόμα και σήμερα. Αυτή η αναζήτηση της μουσικής ομορφιάς, όπως την αντιλαμβανόταν ο ίδιος, μέσα από τον μαγικό ήχο της κιθάρας ήταν τόσο σημαντικό μέρος της φύσης του, τόσο αυθεντική και βαθυστόχαστη που εκπέμπει από μονή της μια εσωτερική αλήθεια. Το κοινό του, σε αυτά τα 70 και περισσότερα χρονιά της καριέρας του, ήταν πάντα πιστό και πρόθυμο να ακούσει τι έχει να προσφέρει ακόμα και έπειτα από μεγάλες μουσικές αλλαγές, μουσικά κινήματα και γούστα.
Ξεκινώντας από την μουσική κληρονομιά του F. Tárrega και των μαθητών του, ο
Ωστόσο, η αδιάλλακτη στάση του Segovia απέναντι στον «μοντερνισμό» είχε σαν αποτέλεσμα να χαθούν ευκαιρίες να γραφτούν έργα για την κιθάρα από σημαντικούς συνθέτες του 20ου αιώνα όπως οι I. Stravinsky και B. Bartók. Ακόμα ένα θλιβερό παράδειγμα είναι αυτό του A. Schoenberg που προσφέρθηκε να γράψει μουσική για τον
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Segovia μπορεί να ανήκει θεωρητικά στον «σύγχρονο» κόσμο αλλά πρακτικά ήταν γόνος της ρομαντικής περιόδου του 19ου αιώνα. Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι ότι ήταν “μόνος” στο όραμα της καθιέρωσης της κιθάρας. Το όραμα αυτό και το μήνυμα που ήθελε να περάσει στο ευρύ κοινό έπρεπε να φιλτραριστεί μέσα από το προσωπικό του χαρακτήρα στο παίξιμο και φυσικά από τη μουσική που ο ίδιος πίστευε πως μπορούσε να εκπληρώσει αυτόν τον σκοπό. Σε αντίθεση με σήμερα, στην εποχή του Segovia ελάχιστα σχολιαζόταν η επιλογή του προγράμματος των συναυλιών. Το ακροατήριο πήγαινε στις συναυλίες αν μη τι άλλο για τον καλλιτέχνη. Στην περίπτωση του Segovia, οι μαρτυρίες μαθητών και θαυμαστών του, αναφέρονται στις γεμάτες πάθος και χρώμα ερμηνείες του καθώς επίσης στον εντυπωσιακό του ήχο. Έναν ήχο βαθύ και γλυκό που μιλούσε κατευθείαν στην καρδιά
Εκτός από τα αυθεντικά έργα γραμμένα για τον ίδιο, ο Segovia αγαπήθηκε κυρίως μέσα από τις ερμηνείες έργων της Ισπανικής ρομαντικής και νεορομαντικής περιόδου. Αυτά περιλαμβάνουν μεταγραφές του ιδίου σε έργα των F. Tárrega, J. Malats, E. Granados, I. Albéniz καθώς και επίσης διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών της Καταλονίας που του εμπιστεύτηκε ο κιθαριστής M. Llobet. Μέσα σε αυτά τα κομμάτια ενσωματώθηκε με μεγάλη επιτυχία το τελείως προσωπικό και χαρακτηριστικό ύφος στις ερμηνείες του Segovia: επισημαίνοντας νότες “κλειδιά” και μουσικές φράσεις, με την ελαφρά αλλοίωση του ρυθμού, με ένα στιγμιαίο rubato ή ritenuto. Είχε το χάρισμα να προσθέτει σταδιακά ένταση στην μουσική και με μοναδικό τρόπο να την ελευθερώνει.
.jpg)
Οι εκδόσεις του παραμένουν ουσιαστικό μέρος του ρεπερτορίου της κιθάρας και αρκετές από αυτές έχουν μεγάλη ζήτηση στο εμπόριο ακόμα και σήμερα.
Παρόλα αυτά, αρκετές από τις μεταγραφές του (π.χ I. Albéniz) έχουν αντικατασταθεί με νεότερες, πιο πιστές στα πρωτότυπα κείμενα των συνθετών. Επιπροσθέτως, εκδόσεις όπως αυτές των 20 Σπουδών του F. Sor, έχουν αμφισβητηθεί αρκετά από τους “ειδικούς”, που προτιμούν τις αυθεντικές εκδόσεις περιόδου (χωρίς αυτό φυσικά να εμποδίζει τη μεγάλη ζήτηση τους).
Ακόμα, οι συγκεκριμένοι τρόποι δακτυλοθεσίας και η “αυθαίρετη” χρήση συζεύξεων στις μεταγραφές του, ειδικά στη μπαρόκ μουσική, έχουν πολλές φορές σχολιαστεί αρνητικά με το επιχείρημα πως δεν συμβαδίζουν πλέον με το σύγχρονο ρεύμα μιας “ιστορικά ενημερωμένης” εκτέλεσης. Παρόλα αυτά όμως στις μεταγραφές του οφείλουμε όλοι την καθιέρωση του μπαρόκ και όχι μόνο, ρεπερτορίου στην κιθάρα, αλλά και την επέκταση του. Όσον αφορά τη δακτυλοθεσία , κάποιος ο οποίος ενδιαφέρεται πραγματικά για την κιθάρα, όχι μονό ιστορικά αλλά και πρακτικά, προτού την περιφρονήσει είναι ενδιαφέρον να την εξετάσει μια και είναι αρκετές οι φορές που ο Segovia έχει χτυπήσει φλέβα χρυσού...
Είναι γεγονός πως κάθε γενιά έχει την τάση να θεωρεί ως δεδομένα πράγματα που της είναι διαθέσιμα σήμερα, σαν να ανήκουν στην φυσική ροή των πραγμάτων. Έτσι, από αμέλεια και όχι από πρόθεση, είναι πολύ εύκολο να αγνοήσει κανείς την ιστορία του. Στην περίπτωση της κιθάρας και του σημαντικού έργου του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη ας θυμηθούμε μερικά ακόμα πράγματα που εξαιτίας του απολαμβάνουμε σήμερα.
Στην διάρκεια της καριέρας του ο Segovia βοήθησε τρομακτικά στην εξέλιξη του οργάνου. Κατασκευαστές όπως οι H. Hauser, J. Ramirez, I. Fleta μέσα από προτάσεις και παρατηρήσεις του
Ακόμα ένα τρομερό επίτευγμα στην μεγάλη λίστα των κατορθωμάτων του Segovia, ήταν οι χορδές. Μέχρι και πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι χορδές τις κιθάρας ήταν φτιαγμένες από έντερα και μετάξι. Ο Segovia δουλεύοντας εκτεταμένα με τον γνωστό-άγνωστο σε εμάς A. Augustin εισήγαγε την χρήση των νάιλον χορδών στην κιθάρα μετά το πόλεμο. Ίσως η πιο σημαντική στιγμή στην ιστορία του οργάνου στον 20ο αιώνα.
Η συνεισφορά του Segovia στην κιθάρα είναι τεράστια και το χρέος προς αυτόν ανεκπλήρωτο. Το έργο του ζει ακόμα και θα ζει για πάντα μέσα από τους μαθητές, θαυμαστές, άρθρα, κριτικές, βιβλιογραφία, μεταγραφές-διασκευές, ηχογραφήσεις, ακόμα και από τις ολιγάριθμες συνθέσεις και ασκήσεις που άφησε πίσω του.
Μέσα σε όλη αυτή την πολυετή ιστορία του, είναι φυσικό να υπάρχουν μελανά σημεία και λάθη. Λάθη στις σχέσεις με φίλους, μουσικούς, συνθέτες ακόμα και κιθαριστές. Όπως θα έλεγε και ο Τeilhard de Chardin, “Όλα είναι το σύνολο του παρελθόντος και τίποτα από αυτά δεν μπορεί να γίνει κατανοητό παρά μονό μέσα από την ιστορία του”. Με αλλά λόγια, είναι αδύνατο να καταλάβουμε την ύπαρξη της κιθάρας που ξέρουμε σήμερα αγνοώντας το ρολό του Segovia σε αυτή, με τα θετικά αλλά και τα αρνητικά του. Το παράδειγμα του, πρέπει να είναι έμπνευση για όλους. Χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχε “σκηνή” ούτε έδαφος για να ανθίσει η κιθάρα. Σήμερα λοιπόν, ας γιορτάσουμε όχι μονό την θύμηση του, αλλά και το ότι υπάρχουμε εμείς οι “μαθητές” του βαδίζοντας στο δρόμο που άνοιξε για την προβολή και την καθιέρωση της κιθάρας ως κλασικό πλέον όργανο, στη θέση που πραγματικά της αξίζει.
Απρίλιος 2007