Μίκη Θεοδωράκη: ΖΟΡΜΠΑΣ
(ΣΟΥΙΤΑ ΜΠΑΛΛΕΤΟΥ)
SPARTITO ΠΡΟΣΦΑΤΩΣ ΕΚΔΟΘΕΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ROMANOS
Όταν ο ταχυδρόμος μου έφερε στις αρχές της εβδομάδας στο σπίτι το ογκώδες αυτό βιβλίο με το σκληρό εξώφυλλο δύο σκέψεις ήρθαν πρώτες στο μυαλό μου. Η πρώτη αφορούσε το γεγονός ότι στην Ελλάδα πλέον μπορούμε να μιλάμε και για την έκδοση ωραίων μουσικών βιβλίων. Το άλλο αφορούσε στο ότι από το 1964 –χρονιά που γυρίστηκε η ταινία Ζορμπάς ο Ελληνας όπου πρωτακούστηκε η μουσική του Θεοδωράκη- μέχρι σήμερα, το έργο αυτό (όχι βέβαια η παρτιτούρα του) ρίζωσε και καρφώθηκε βαθιά στο συναίσθημά μας, όλων μας το συναίσθημα, και αυτών που νομίζουν ότι η συνεχής επικριτική στάση σε όλα όσα «πουλάνε» είναι δύναμη.
Το 1976 που ο νεαρός τότε χορογράφος Lorca Massine παρουσίασε στη Λυρική μας Σκηνή το πρώτο δικό του μπαλέτο με τη μουσική του Θεοδωράκη, ήμουν εκεί και θυμάμαι καλά πόσο το χειροκρότημα επισημοποιούσε αυτό που μόλις πριν εξέφρασα.
ο Lorca Massine
Δεν ήμουν στη Βερόνα που παίχτηκε ο Ζορμπάς το 1990 ενορχηστρωμένος και μεγαλύτερος, με σολίστες και μεικτή χορωδία και λυπάμαι γι αυτό.. να είμαι ειλικρινής πάντως, με ενοχλεί που ο συνθέτης αποφάσισε και εδώ να δανειστεί αποσπάσματα από άλλα έργα και τραγούδια, για να μεγαλώσει το Ζορμπά... το κάνει και αλλού και τουλάχιστον δεν δικαιολογώ με τη λογική μου έναν συνθέτη ποταμό αστείρευτο, να καταφεύγει σε δανεικά από την δική του τσέπη.
ο Ζορμπάς στη Βερόνα
Ο Ζορμπάς της έκδοσης έχει τις νότες για εκατό λεπτά μουσική. Το πρώτο μέρος αποτελείται από δέκα σκηνές, το δεύτερο μέρος από δέκα τρεις ενώ για την τέταρτη σκηνή του δεύτερου μέρους έχει προστεθεί version για πιάνο. Δεν θέλω να σπείρω ιδέες αλλά με τη μουσική μου εμπειρία μπορώ δειλά να υποστηρίξω ότι κάποιες σκηνές (1,7,15,20,21,23..) θα ακούγονταν υπέροχα για δύο κιθάρες.
Ο συνθέτης με τον Αντονυ Κουήν
Ο Θεοδωράκης γράφει το Ζορμπά σε μια μεστή εποχή, δημιουργική από μουσικής πλευράς και έντονα ουσιαστική από πολιτικής. Από το 1961 είχε ως γνωστό ξεκινήσει τις συναυλίες του σε ανοιχτούς χώρους ανά την Ελλάδα αποφασισμένος να φέρει κοντά στον απλό κόσμο τους μεγάλους ποιητές. Είναι η χρονιά των εκλογών, τον Οκτώβρη του 1961 ο Κ. Καραμανλής ψηφίζεται πρωθυπουργός.
Το 1962 αφού αποθεραπευτεί από τη φυματίωση ο Θεοδωράκης φεύγει για συνεργασίες με διάσημους καλλιτέχνες στη Γαλλία και επιστρέφοντας ιδρύει τη Μικρή Ορχήστρα Αθηνών και συγγράφει το βιβλίο του για την Ελληνική Μουσική.
1963, Λαμπράκης, διαδηλώσεις, ο Καραμανλής αυτοεξορίζεται. Ο Θεοδωράκης είναι πρόεδρος της Νεολαίας Λαμπράκη. Το Φλεβάρη το 1964 εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς γράφει τη μουσική για τον Ζορμπά και τον Οκτώβρη πρωτακούγεται το λαϊκό του ορατόριο Αξιον Εστί.
Δεν μπορώ να μη πετάξω όμως για λίγο και στο χώρο του λογοτεχνικού στοχασμού του Νίκου Καζαντζάκη που έδωσε φωτιά στη φαντασία του μουσικού:
Πίσω από μια ταινία σαν αυτή του Κακογιάνη, δεν κρύβονταν μόνον οι έξοχοι δημιουργοί της αλλά ένας κολοσσός της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο Νίκος Καζαντζάκης σκιαγραφεί τον καθένα μας σε κατάσταση τρόμου και φόβου, μεταφυσικής ανησυχίας. Ποιος είναι ο προορισμός; Η μαντάμ Ορτάνς πεθαίνει για τον εραστή της τον γυναικά και τον ονειροπόλο, αλλά το θέμα είναι ποιος φτιάχνει τον κόσμο; Και ναι μεν ο Ζορμπάς δεν έχει εξήγηση αλλά ρωτάει επίμονα τον συγγραφέα που έχει τόσο ταξιδέψει και τόσο διαβάσει να του απαντήσει κάτι.. Η περιπλάνηση είναι σκοπός ή μέσον;
Ο Μ.Θεοδωράκης στον τάφο του Ζορμπά, στα Σκόπια
Ο συγγραφέας κι ο Ζορμπάς γνωρίστηκαν το 1915 στο Αγιο Όρος. Ήταν τόσο δυνατή η εντύπωση που άσκησε ο πρωτόγονος αυτός άνθρωπος στον Καζαντζάκη που να του εμπνεύσει λίγο αργότερα αυτό το αριστούργημα!
εδώ γράφτηκε ο Ζορμπάς. Είναι το σπίτι του Νίκου Καζαντζάκη στην Αίγινα.
Είμαστε σκουλήκια πάνω σ ένα φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Πάνω σ’ αυτό δηλαδή στη γη περνούμε τη ζωή μας. Μερικοί μόνο φτάνουν στην άκρη, σκύβουν κάτω, βλέπουν το χάος από ψηλά και φοβούνται γιατί ξέρουν οτι από κάτω είναι γκρεμός και δεν μπορούν να αντιδράσουν με κανένα τρόπο.. τότε τους πιάνει ο τρόμος.
η παρουσίαση του Ζορμπά στο Κάϊρο, το Φλεβάρη του 2006.
Έφη Αγραφιώτη
effie@tar.gr
(Δεκέμβριος 2006)