Ο επόμενος μεγάλος Έλληνας της μουσικής
Οι ξένοι μουσόφιλοι άργησαν, πολύ μάλιστα, να ανακαλύψουν τον Νίκο Σκαλκώτα (1904-1949), μια και αυτοκαταδικάστηκε στην απομόνωση που λέγεται Ελλάδα και η οποία, ως γνωστόν, ως άλλος διαχρονικός Κρόνος, ποτέ δεν έπαψε να «τρώει τα παιδιά της». Ευτυχώς δεν συνέβη το ίδιο με τον φίλτατο Λεωνίδα Καβάκο, τον επόμενο μεγάλο Έλληνα της μουσικής, ο οποίος διαπρέπει ήδη ως τα πέρατα της πολιτισμένης οικουμένης και απολαμβάνει πρωτόγνωρα εγκώμια για τα χαρίσματα και τις ικανότητές του – όλα αυτά βεβαίως … εκτός Ελλάδας. Πριν συμπληρώσει σαράντα χρόνια ζωής, αυτό θα γίνει την νέα χρονιά 2007, στις 30 Οκτωβρίου έχει τα γενέθλιά του, όλος ο κόσμος της μουσικής υποκλίνεται στην απαράμιλλη τέχνη του.
Ας μη θεωρηθούν οι χαρακτηρισμοί αυτοί σοβινιστικές εξάρσεις αφού τα γεγονότα που τους τεκμηριώνουν είναι αναμφιβόλως πανίσχυρα. Αφορμή για το σημείωμα αυτό μας έδωσε η ανακοίνωση πριν λίγο καιρό ότι ο Λεωνίδας Καβάκος από την περίοδο 2007-08 αναλαμβάνει για πέντε χρόνια τη θέση του Καλλιτεχνικού Διευθυντή της περίφημης Camerata Salzburg, του πλέον διάσημου και αξιόπιστου αντίστοιχου συνόλου του μουσικού σύμπαντος. Αρκεί να μνημονεύσουμε ποιόν διαδέχεται σε αυτή της θέση, για να αντιληφθείτε το σημαντικόν του γεγονότος: αυτός δεν είναι άλλος από τον εξαίρετο Άγγλο αρχιμουσικό, και Sir, Ρότζερ Νόρινγκτον (Roger Norrington), ο οποίος ήδη διάγει το εβδομηκοστό τρίτο έτος του βίου του. Η αξία του νυν, επιβεβαιώνει προφανώς την αξία του διαδόχου. Το γεγονός αυτό προκάλεσε πρωτοσέλιδες αναφορές στον ημερήσιο τύπο, εκτενή αφιερώματα στον περιοδικό, ειδικές τηλεοπτικές εκπομπές αφιερωμένες στο φαινόμενο Καβάκος κλπ., κλπ. Θα σκεφτείτε βεβαίως ότι ίσως ζούμε σε άλλη χώρα για αυτό επισημάναμε μια τόσο εκτενή προβολή του γεγονότος. Δυστυχώς αγαπητέ αναγνώστη δε ζούμε σε άλλη χώρα και τούτα δω που αναγράψαμε αφορούν ότι ακριβώς ευχόμαστε ή θα θέλαμε να είχε συμβεί και όχι ότι πραγματικά συνέβη. Αμφιβάλουμε αν υπάρχουν έστω και ελάχιστοι δημοσιογράφοι από όσους ασχολούνται με τον πολιτισμό στα ντόπια έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μαζικής επικοινωνίας, οι οποίοι γνωρίζουν το γεγονός. Ακόμη και αν υπέπεσε στην αντίληψη κάποιων αμφιβάλουμε αν μπόρεσαν να το αξιολογήσουν σωστά. Γιατί αν το είχαν αξιολογήσει θα έπρεπε να έχουν αντιδράσει και δράσει αναλόγως. Όπερ και δεν εγένετο.
Ο Λεωνίδας Καβάκος δεν εμφανίστηκε ξαφνικά στο διεθνές μουσικό στερέωμα. Οι κατακτήσεις του έγιναν με σταθερά, μεθοδικά βήματα. Από την πρώτη στιγμή που τα παγκόσμια μουσικά βλέμματα στράφηκαν επάνω του, ποτέ δεν έπαψαν να τον κοιτούν με θαυμασμό. Και τα αυτιά βεβαίως να ακούν με ηδονή τα πολύτιμα που προσφέρουν οι ερμηνείες του. Η αρχή έγινε το 1985 όταν, στα δεκαοκτώ του χρόνια, κέρδισε το Α’ Βραβείο και το Χρυσό Μετάλλιο συνάμα, στο Διεθνή Διαγωνισμό Σιμπέλιους που διεξάγεται στο Ελσίνκι, πρωτεύουσα της χώρας του επιφανέστερου Φιλανδού μουσουργού. Γοητευμένοι από τις ερμηνείες του οι κληρονόμοι του Γιαν Σιμπέλιους (1865-1957) του εμπιστεύτηκαν την παρτιτούρα της αρχικής γραφής του περίφημου Κοντσέρτου για βιολί και ορχήστρα. Του προσέφεραν μάλιστα το αποκλειστικό δικαίωμα της ερμηνείας του μέχρι το 2007 (!), γεγονός πρωτοφανές στα μουσικά χρονικά. Ακολούθως ο Λεωνίδας ηχογράφησε και τις δυο γραφές του Κοντσέρτου, την άγνωστη αρχική (του 1903-04), σε πρώτη παγκόσμια δισκογράφηση, και την αναθεωρημένη και καθιερωμένη (του 1905, αυτή). Η έκδοση των δυο ερμηνειών από τη σουηδική δισκογραφική εταιρεία BIS (BIS-CD-500) τιμήθηκε το 1991 από το έγκυρο βρετανικό περιοδικό μουσικής και κριτικής δισκογραφίας Gramophone, με το βραβείο της καλύτερης ηχογράφησης κοντσέρτου για εκείνη τη χρονιά.
Το βραβείο Σιμπέλιους ακολούθησαν σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα, τρία ειδικά βραβεία (για ερμηνεία μουσικής των Μπαχ, Ιζαΐ και Παγκανίνι) στο Διεθνή Διαγωνισμό της Ινδιανάπολης (1986), το Α’ Βραβείο και Χρυσό Μετάλλιο στο Διαγωνισμό Walter Naumburg (1987) που διεξάγεται στο περίφημο Κάρνεγκι Χολ της Νέας Υόρκης και το Α’ Βραβείο και Χρυσό Μετάλλιο στο Διεθνή Διαγωνισμό Παγκανίνι (1988) και οι γνωρίζοντες τα της μουσικής αντιλαμβάνονται τη βαρύτητα και τη σημασία τούτου του τελευταίου. Ο Πρόεδρος μάλιστα της Κριτικής Επιτροπής με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του Διαγωνισμού ανακοίνωσε το σκεπτικό της επιτροπής το οποίο ανέφερε μεταξύ άλλων: «… ο Καβάκος είναι για το βιολί ότι πιο ψηλό μπορεί να αγγίξει η ανθρώπινη φαντασία…». Η άποψη της επιτροπής συνέπεσε μάλιστα με την άποψη του έγκυρου και εξαιρετικά αυστηρού κριτικού μουσικής Νόρμαν Λέμπρεχτ (επί χρόνια παραγωγός του BBC Radio 3, κριτικός μουσικής της εφημερίδας Evening Standard και ειδικευμένος στη μουσική για βιολί), ο οποίος χαρακτήρισε τις ερμηνείες του Καβάκου «… ζυγισμένες σε ένα γκρεμό – κοντά στο ακατόρθωτο...».
Βιβλίο ολόκληρο θα μπορούσε να γραφτεί για τα βραβεία με τα οποία έχει τιμηθεί, για τα ηχογραφήματα που έχει υπογράψει αλλά και για τις λοιπές καλλιτεχνικές δραστηριότητες του Λεωνίδα Καβάκου. Δεν είναι όμως αυτός ο σκοπός του παρόντος σημειώματος, που θα μπορούσε να έχει τίτλο «Η υψηλή τέχνη και τα ΜΜΕ». Φρονούμε ότι αντιληφθήκατε πως και γιατί ένα τόσο σημαντικό και ευχάριστο γεγονός είναι δυνατόν να μας γεμίσει θλίψη.
Με την ευκαιρία όμως ας μνημονεύσουμε τις πλέον πρόσφατες δραστηριότητες του Λεωνίδα, αυτές που δόξασαν την τέχνη του στις ΗΠΑ, τον μόλις παρελθόντα Νοέμβριο. Και αυτό γιατί καμιά πληροφόρηση δεν είχαμε από τα Ελληνικά ΜΜΕ – ο Καβάκος άλλωστε δεν είναι «κύμβαλον αλαλάζον» για να επιζητεί δημοσιοποίηση των δραστηριοτήτων του, όσο σπουδαίες και αν είναι αυτές. Σε μεγάλη περιοδεία, στ’ αντίπερα του Ατλαντικού ο Έλληνας βιολονίστας συνέπραξε παρακαλούμε ως σολίστ με τις ακόλουθες ξεχωριστές συμφωνικές ορχήστρες των ΗΠΑ: Συμφωνική του Σικάγο, Συμφωνική της Βοστώνης, Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας. Συνεργάστηκε με επιφανείς αρχιμουσικούς, όπως ο Ντέιβιντ Ρόμπερτσον και ο Κρίστοφ Έσενμπαχ ερμηνεύοντας όχι μόνον Μότσαρτ (απαραίτητος λόγω της φετινής επετείου των 250 χρόνων από τη γέννησή του) αλλά και Άλμπαν Μπεργκ (το καταλυτικό «Κοντσέρτο στη μνήμη ενός αγγέλου») και Μπέλα Μπάρτοκ (το Δεύτερο κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα).
Τέλος από την εύρωστη δισκογραφία του, ως δείγμα των ερμηνευτικών του χαρισμάτων προτείνουμε ανεπιφύλακτα προς ακρόασιν – αλλά και για όμορφο δώρο, μέρες που έρχονται – δυο πρόσφατες, αρκούντως διαφορετικές, δίκαια όμως πολυτιμημένες εκδόσεις. Γενναιόδωρες και στην ποιότητα, αλλά και στην ποσότητα της μουσικής απόλαυσης.
Στην πρώτη ερμηνεύει μόνος του μουσική του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (Παρτίτα αρ. 1 για σόλο βιολί, BWV 1002 και Σονάτα αρ. 1 για σόλο βιολί, BWV 1001) και μαζί με τον φίλο και πολύτιμο συνεργάτη του Ούγγρο πιανίστα Πέτερ Νάγκι μουσική του Ίγκορ Στραβίνσκι (Ντούο κοντσερτάντε για βιολί και πιάνο και Ιταλική σουίτα για βιολί και πιάνο). Η έκδοση είναι εκπληκτική, ποτισμένη στην εκλεκτική αισθητική της ECM (είναι το δεύτερο προσωπικό ηχογράφημα που πραγματοποιεί ο Καβάκος για τη σπουδαία γερμανική δισκογραφική εταιρεία) και προβάλλει τη χαμελαιόντιο ικανότητα του Έλληνα βιολονίστα να προσαρμόζεται υποδειγματικά στις διαφορετικές προδιαγραφές των διαφορετικών μουσικών. Αιθέριος ο ήχος του στην ψηλάφηση των αυστηρών λαβυρίνθων της μουσικής του Μεγάλου Κάντορα, χαρίζει την πραγματική αξία στους χορευτικούς ρυθμούς που δομούν τα μέρη των έργων – για σουίτες πρόκειται ουσιαστικά - και ισορροπεί με ακροβατικό τρόπο ανάμεσα στο λόγιο και το λαϊκό, πείθοντας ότι είναι παντιοτρόπως κατακτητής του ύφους και του ήθους της μουσικής. Οι ίδιες αξίες αναδύονται από τις ερμηνείες της μουσικής του Στραβίνσκι, που είναι διαφορετική μα και όμοια ταυτόχρονα με αυτήν του Μπαχ (στα συγκεκριμένα έργα η μορφολογία της σουίτας είναι άμεσα εμφανής). Η τελετουργική αυστηρότητα παραχωρεί τη θέση της σε πιο κοσμικές ανιχνεύσεις προσδίδοντας στο όλον πιστότητα ζηλευτή.
Τα χαρακτηριστικά της έκδοσης είναι:
Stravinsky/Bach
Leonidas Kavakos, violin
Péter Nagy, piano
Εταιρεία: ECM
Χαρακτηριστικά έκδοσης: New Series ECM 1855
Χρονιά έκδοσης: 2005
Διάρκεια: 75:00
Στη δεύτερη έκδοση ο Λεωνίδας Καβάκος συναντάται τόσο με το σύνολο το οποίο θα αποτελέσει το κύριο φωτεινό αντικείμενο των μουσικών του πόθων για την επόμενη πενταετία, την Καμεράτα του Ζάλτσμπουργκ (Camerata Salzburg) δηλαδή – ειρήσθω εν παρόδω από το 2001 ο βιολονίστας είναι ο Βασικός Προσκαλεσμένος Καλλιτέχνης της Ορχήστρας, θέση που δημιουργήθηκε ειδικά για αυτόν – όσο και με τη θεϊκή μουσική του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ. Σε όση διάρκεια επιτρέπουν δυο δίσκοι ακτίνας έχει κλείσει τα Πέντε κοντσέρτα για βιολί και τη Συμφωνία αρ. 39 του αγαπημένου των θεών και των ανθρώπων Αυστριακού μουσουργού. Λησμονήσαμε να αναφέρουμε ότι η σχέση του με την Camerata Salzburg δεν περιορίζεται στη συνεργασία του, ως σολίστ, αλλά εκτείνεται και στη μουσική διεύθυνσή της. Ερμηνεύει δηλαδή ως σολίστ, διευθύνοντας ταυτοχρόνως. Η ηχογράφηση των έργων έγινε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον περασμένο Φεβρουάριο όταν ήρθαν στη χώρα μας και παρουσίασαν τα Πέντε κοντσέρτα, μαζί με επιλεγμένες συμφωνίες, σε συναυλίες. Προσοχή! Οι δισκογραφημένες ηχογραφήσεις δεν αποτελούν μαρτυρίες των συναυλιακών ερμηνειών, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τις 15 έως τις 17 Φεβρουαρίου. Δεν είναι δηλαδή Live Recordings όπως λέμε στα νεοελληνικά (!), αλλά έγιναν παράλληλα στο ΜΜΑ ως Studio Recordings (από γλωσσομάθεια πάντως σκίζουμε). Αξίζει να αναφερθεί ότι τις καντέντσες, τα μέρη δηλαδή του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού του σολίστ, και στα Πέντε κοντσέρτα έχει εκπονήσει ο ίδιος ο Λεωνίδας Καβάκος. Είναι πραγματικά υπέροχες, απολύτως συμβατές με το πνεύμα του Μότσαρτ, συχνά υπερβατικά δεξιοτεχνικές, όπως απαιτούν οι περιστάσεις, περιγράφουν όμως ταυτοχρόνως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητα που έχει ο γεννήτοράς τους . Οι ερμηνείες είναι αστραφτερές, όπως ταιριάζει στη μουσική του Μότσαρτ, προβάλλουν ακριβοδίκαια τις λεπτομέρειες των έργων, χωρίς όμως να ακυρώνουν την ουσία του συνόλου. Ο βιολονίστας πείθει απολύτως για την κατακτημένη δεξιοτεχνία του, στα γρήγορα μέρη, αλλά και για την εγγενή ευαισθησία του στα μεσαία, αργά μέρη των Κοντσέρτων. Διαπιστώνει εύκολα ο ακροατής του ηχογραφήματος, όπως διαπιστώσαμε όσοι παρακολουθήσαμε τις συναυλιακές ερμηνείες των έργων, μια όχι απλώς αγαστή συνεργασία ανάμεσα σε σολίστ-αρχιμουσικό και τους μουσικούς της Ορχήστρας, αλλά μια σπάνια εσωτερική επικοινωνία, η οποία οδηγεί σε ένα πολυφίλητο εξωστρεφές αποτέλεσμα. Στο σκεπτικό της ανακοίνωσης άλλωστε του ορισμού του Λεωνίδα Καβάκου ως Καλλιτεχνικού Διευθυντή, η διοίκηση της Ορχήστρας αναφέρει: «Στον Λεωνίδα Καβάκο βρήκαμε έναν ιδιοφυή βιολονίστα και έναν εμπνευσμένο αρχιμουσικό – συνδυασμό που ανταποκρίνεται ιδανικά στις απαιτήσεις της Camerata Salzburg». Τα εισπράττει άμεσα αυτά ο ακροατής των νέων ηχογραφημάτων, τα οποία φιλοξενούνται στον κατάλογο της πολυδύναμης πολυεθνικής δισκογραφικής εταιρείας SONY. Ευελπιστούμε ότι αποτελούν την απαρχή σειράς αναλόγων προσφορών-επιτευγμάτων τις οποίες αδημονούμε να απολαύσουμε. Το περίφημο βιολί “Falmouth” που έχει στην κατοχή του ο Λεωνίδας Καβάκος, κατασκευασμένο στην Κρεμόνα το 1692 από την οικογένεια Στραντιβάρι, έχει βρει τον ιδανικό σύντροφο που θα διεγείρει τον εξαίσιο ήχο της ευαισθησίας του.
Ο Έλληνας βιολονίστας «Βρίσκεται για τα καλά στο δρόμο που θα τον αναδείξει στον πλέον διάσημο Έλληνα της κλασικής μουσικής, από τον καιρό της Κάλλας και του Μητρόπουλου», όπως έγραψε ο μουσικοκριτικός των Financial Times το Δεκέμβριο του 2003. Ήδη βρίσκεται στην κορυφή. Και όπως σημειώνει στο ιδιαίτερο λήμμα στο «Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής» ο Τάκης Καλογερόπουλος «… ο Καβάκος με το ανυπέρβλητο ταλέντο και την (αυτονοήτως παρεπόμενη) φλογερή “ελληνολατρεία”, είναι ένας από τους ελάχιστους σημερινούς Έλληνες που απέμειναν να «φυλάττουν Θερμοπύλας» και επειδή έχει επίγνωση του θέματος, ως σύγχρονος «Λεωνίδας» τις φυλάττει καλά.».
Τα στοιχεία της δεύτερης δισκογραφικής έκδοσης είναι:
Mozart: Violin Concertos
Leonidas Kavakos
Camerata Salzburg
Εταιρεία: SONY CLASSICAL
Χαρακτηριστικά έκδοσης: 82876842412 (2CD)
Χρονιά έκδοσης: 2006
Διάρκεια: 1:27:20
Γιώργος Β. Μονεμβασίτης
gbmonem@tar.gr
(14.12.2006)