LORQUIANA -3ο μέρος: Η ΤΡΙΣΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΛΟΡΚΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (Του Στάθη Γαλάτη)

LORQUIANA - LA BUSQUEDA

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ (Γ' μέρος)

Η ΤΡΙΣΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΛΟΡΚΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το πόσο κοντά, σαν να συνυπάρχουν, λειτουργούν οι στίχοι του Φεδερίκο με τις coplas (τα στιχάκια) και την αρμονική του Cante Jondo.

H Τρίσημη ρυθμική δομή κυριαρχεί στα τραγούδια της ομάδας του Cante Intermedio και Cante Jondo του Φλαμένκο, όπως Soleares, Alegrias, Cantinas, Bulerias, (δηλαδή τέσσερα μουσικά μέτρα των ¾), με προσοχή όμως στον τονισμό!

Για παράδειγμα, στην οικογένεια των ρυθμών που αναφέραμε πιο πάνω, στο δωδεκάμπιτο δηλαδή compas, ο τονισμός είναι ο εξής: (στους υπογραμμισμένους αριθμούς)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12,

Στην δε ομάδα του κλάδου των Siguiriyas/Playeras, Martinetes, βρίσκουμε το ίδιο δωδεκάμπιτο compas διαφορετικά τονισμένο:

8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7

Ετσι θα βρούμε στην ποίηση του Φεδερίκο αυτό το δομικό τρίσημο, ή, το δωδεκάμπιτο compas…όπως λ.χ. στην « Κιθάρα»

LA GUITARRA. ------(Φανερό τρίσημο)

EM—PIE—ZA EL LLAN—TO DE LA GUIT—TA—RA

SE—ROM—PEN LAS—CO—PAS DE LA MADRU--GADA

/ 1 -------2----3-------1--------2----3----1-----2--------3------^

1---2----

Ή, ως προς τον τονισμό του compas:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10—11---12

LLANTO POR IGNACIO SANCHEZ MEJIAS—(Κρυφό τρίσημο)

A—LAS—CIN—CO DE----LA---TAR---DE

E--RAN—LAS—CIN—CO Y—PUN—TO DE LA--TARDE

1----2/3------1------2/3------1------2/3-----1-----2

1---2--------3--------1-----2----3-----1------2------3—1—2---3

Από μια παράσταση της Barraca.

Η μητέρα Dona Vicenta με τις κόρες Isabel και Conchita

Το Κορίτσι με τις Χτένες, η Λορκική Μούσα...,
Γύρω της εστιάστηκε η περίφημη σκηνή της Ταβέρνας στην διάλεξη του Φεδερίκο

Με την φόρμα εργασίας της Barraca

Ο Ignacio Sanchez Mejias σε μια pase natural

Ignacio Sanchez Mejias---Η γενναιότητα του τορέρο

Η εμβληματική γενιά του 27

H Encarnacion Lopez Julvez

Ο Ignacio Sanchez Mejias

Η Τρίσημη δομή ενυπάρχει, φανερά ή όχι, στο εν γένει Λορκικό έργο, από το σύνολο του ποιητικού του έργου, τις μουσικές του συνθέσεις, μέχρι και την θεατρική δραματολογία

Και όχι μόνο στο έργο του Ισπανού ποιητή: Θάθελα εδώ να αναφέρω ανάλογη ανάλυση του Ηλία Πετρόπουλου στην περίφημη πρώτη Μονογραφία του με τίτλο « Ελύτης, Μόραλης Τσαρούχης», εκδοση 1960, όπου ο συγγραφέας αναλύει το ποίημα «Αξιον Εστί» σε ενότητες του ιερού Τρία και του ιερού Επτά....Γράφει ο Πετρόπουλος:

«....Το Αξιον εστί, συνθεμένο με έμπνευση, σαν φυγή στίχων ομοιάζει και ταυτοχρόνως έχει μιαν οριζόντια σοφή απλούστατη τριμερή διάταξη. Δεν είναι συλλογή ποιημάτων το Αξιον εστί, αλλά ενιαίο κείμενο λόγου (ακολουθεί μια γραμμική αποτύπωση της δομής).

---Πρώτο μέρος, ( Η Γένεσις, σε ανακύκλωση επτά περιόδων),

---Δεύτερο μέρος, ( Τα Πάθη, σε τρείς διαδοχικά επαναλαμβανόμενες ενότητες),και

---Το Τρίτο μέρος, (Δοξαστικόν, χωρίζεται κι αυτό σε τρείς ομάδες στροφών, που δίνουν ένα ισόρροπο κανονικό σχήμα με αναπνοές ονομάτων και λυρικές κορυφώσεις)

Και στα τρία μέρη της όλης συνθέσεως κυριαρχεί η κλασική γραμμή του Ιερού Επτά και του Ιερού Τρία.

Ενα επικίνδυνο πέρασμα με την μουλέτα
Το pase de pecho

Αλλο ένα επικίνδυνο πέρασμα του Ignacio Sanchez Mejias

Η πανέμορφη Encarnacion Lopez, la “Argentinita”.
Σπουδαία χορεύτρια, ηθοποιός του θεάτρου, σύντροφος του διάσημου ταυρομάχου Ignacio Sanchez Mejias.

Η χρυσή εποχή της Φαένα : O διάσημος matador de toros Manolete (στο κέντρο) και η ομάδα του (cuadrilla)

Η ΤΡΙΣΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΤΑΥΡΟΜΑΧΙΑΣ

Στην περίφημη « Ωδή για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας», ωστόσο, ξεδιπλώνεται για τον προσεκτικό αναγνώστη η μεταφυσική της παραδοσιακής Ταυρομαχίας. Για να μιλήσει κανείς για το εμβληματικό αυτό θέαμα που καδράρει—μαζί με το φλαμένκο—το brand name ολόκληρης της Ιβηρικής, χρειάζονται πολλές σελιδες ανάλυσης, σε πολλά επίπεδα, όπως, κοινωνικό, ιστορικό, ακόμα και μυθολογικό.

Βεβαίως δεν επιθυμώ να σας κουράσω, φίλοι μου, γι’ αυτό θα περιοριστούμε στα βασικά τεχνικά σημεία.

Διεξάγεται βάσει απίστευτα λεπτομερών κανόνων που αφορούν τόσο τους επιλεγμένους ταύρους, όσο και την διαδικασία και τα μέρη της ταυρομαχίας. Κανόνων που καλύπτονται από πολλούς τόμους!

Ας δουμε όσο πιο περιληπτικά γίνεται τα μέρη της Φαένα----

1.----Πρώτο μέρος (tercio de varas)

Mετά από την εναρκτήρια παρέλαση, ο ταυρομάχος, φορώντας το καπέλο του ( την montera) και κρατώντας την βαριά χρυσοκόκκινη κάπα (capote), αρχίζει μια σειρά από περάσματα ( pases), όπου επιδεικνύει την ικανότητα του να παίξει με το ζώο και να « μάθει» τις τακτικές και να μετρήσει την εξυπνάδα του.

Στη συνέχεια, ο έφιππος picador με ένα μακρύ δόρυ τρυπά τον ταύρο, για να του κόψει την ορμητικότητα. Με την έξοδο του έφιππου, αρχίζει το δεύτερο μέρος της ταυρομαχίας.

2.---- Δεύτερο μέρος (Tercio banderillas).

Εδώ είτε ο ίδιος ο matador, είτε ένα μέλος της cuadrilla του, αναλαμβάνει να καρφώσει στον τράχηλο του ταύρου δύο ζευγάρια banderillas, που στοχεύουν στο να χαμηλώσει το ζώο το κεφάλι του, κάνοντας έτσι δυνατή τη θανάτωσή του

3.---- Τρίτο μέρος ...Η θανάτωση (Η στιγμή της αλήθειας)

Εδώ ο ταυρομάχος μένει μόνος του με τον ταύρο, χρησιμοποιώντας μόνο την muleta, (μικρό πανί κόκκινο στις δύο όψεις), και έχοντας στο άλλο χέρι το σπαθί (estoque), εκτελεί μια σειρά από επικίνδυνα περάσματα, όπως το pase de pecho, η rebolera, η veronica, η natural,… Eίναι η ώρα να δείξει το πόσο καλά γνωρίζει το ζώο, το πόσο κοντά θα το πλησιάσει, αν θα μείνουν στην χρυσοκεντημένη στολή του σταγόνες του αίματός του....μέχρι την τελική στιγμή, όπου ανθρωπος και ζώο έρχονται απέναντι—με χαμηλωμένο κεφάλι ο ταύρος, και με τον ταυρομάχο να κάνει τον περίφημο « σταυρό», δηλαδή, κρατώντας το κόκκινο πανί τεντωμένο χαμηλά με το αριστερό, και το δεξί τεντωμένο με το σπαθί από πάνω, τον θανατώνει στο επόμενο βήμα.... Αν το ζώο μπορέσει εκείνη τη στιγμή να σηκώσει το κεφάλι, ο matador έχει ήδη παίξει τη ζωή του μέσα σε μόνο ένα δευτερόλεπτο».

Η ταυρομαχία παρ’όλα αυτά είναι μια πολύπλοκη τελετουργία που λειτουργεί στο θυμικό, αλλά και σε πολλά ακόμα επίπεδα, δηλαδή, στο παραδοσιακό, κοινωνικό, συγκινησιακό αλλά και, το κυριότερο, στο συμβολικό/ μυθολογικό...

Ενα απίστευτο, διαχρονικό νήμα συνδέει τους ταυρικούς αγώνες της αρχαίας, προιστορικής Ατλαντίδας, όπου τα νεαρά πριγκηπόπουλα των 10 βασιλείων της έπαιζαν με τους ταύρους, ακριβώς όπως οι νεαροί μινωίτες στα Ταυροκαθάψια!, πολλές χιλιάδες χρόνια π. Χ., στην άλλη άκρη της Μεσογείου....στην Ιβηρική, περνώντας ουσιαστικά στο DNA των κατοίκων το βαθύτερο νόημα της τελετουργίας!

Ο Ignacio Sanchez Mejias στη θανάτωση

O ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ FAENA.

Ποιο είναι λοιπόν αυτό το νόημα; Mπορεί αυτό να αναλυθεί; Η, το γνώριζε αυτό ο Φεδερίκο;..Ηταν επιφανειακή ή « εκ βαθέων» η γνώση του ;

Μια πρώτη παρατήρηση, άμεση, θα ήταν το « Τρίσημο» και αυτής της ίδιας της Ταυρομαχίας!

Τα τρία μέρη λοιπόν που περιέχονται στο τελετουργικό της, αλλά και ο τρόπος που αυτά παρουσιάζονται, δεν αποτελούν παρά έναν βαθύ, αλλά ξεκάθαρο συμβολισμό της διαδικασίας και των σταδίων προς την κάθαρση ψυχής, ταυτόσημης των αρχαιοελληνικών μυστηρίων! Ητοι: α) Προετοιμασία—β) Δοκιμασίες—γ) Κάθαρση.....Η λειτουργία του Ιερού αριθμού « 3»!!

Βεβαίως, η προσέγγιση αυτή όσο κι’ αν φανεί παράδοξη ή ίσως και αιρετική για κάποιον που δεν μετείχε ποτέ, για διάφορους λόγους, της εθνολογικής/μυθολογικής οπτικής, εμπεριέχει στοιχεία που, κατά τον Claude Levi- Strauss ξεφεύγουν από το φαντασιακό και υποδεικνύουν εικόνες συλλογικής μνήμης.

Είναι προσωπική μου εκτίμηση το ότι η τελετουργία της Ταυρομαχίας, περασμένη στο ανδαλουσιάνικο μεδούλι, δεν έχει ακόμα αναιρεθεί.....Ο ματαδόρ εξακολουθεί να λατρεύεται, έστω και sotto voce….Βεβαίως, ακόμα και ο πολύς Ernest Hemingway, έχοντας παρακολουθήσει 1500 Ταυρομαχίες, δεν έγινε πλήρως αποδεκτός στους κύκλους των πιστών της Faena…Γιατί όσο κι αν έζησε από κοντά τους περισότερους μεγάλους ταυρομάχους, μιλώντας, ή ταξιδεύοντας μαζί τους, ο πολύς Hemingway παρέμεινε εγκλωβισμένος στην νοοτροπία του big game hunter, που η μοναδική του συγκίνηση την ώρα του κυνηγιού έγκειτο στο να προλάβει να σκοπεύσει και να πυροβολήση΄προτού το μεγάλο ζώο τον κατασπαράξει! («Θάνατος το απομεσήμερο» του ιδίου)...

Βεβαίως, εδώ πρωτεύοντα ρόλο στην κατανόηση του κρυμμένου νοήματος της τελετουργίας παίζει η καθ’όλου παιδεία του ατόμου.. Τολμώ να αναφέρω, σαν προσωπική μου εκτίμηση, ότι ο γίγαντας της νεοελληνικής λογοτεχνίας Νίκος Καζαντζάκης ήταν ο μόνος μη Ισπανός άνθρωπος των γραμμάτων που, μέσα σε μια μόνο σελίδα (!) στο βιβλίο του «Ταξιδεύοντας στην Ισπανία», με λιγες μόνο λέξεις έδωσε την επιτομή της Φαένα, σαν «... Την μάχη του Ταύρου—Θεού, ενάντια στον Ανθρωπο—Θεό...».!

Πόσα από όλα αυτά ήταν, άραγε, γνωστά στον Φεδερίκο; Είχε η παιδεία του αυτό το βάθος; Του ήταν άραγε γνωστοί όλοι αυτοί οι πανάρχαιοι, παραδοσιακοί συμβολισμοί;

Εδώ θα πρέπει να αναλύσουμε δύο βασικά σημεία, σχέσιν έχοντα α) Με τις προγονικές του ρίζες και β) την πολυεπίπεδη σχέση του με τον διάσημο ταυρομάχο Ignacio Sanchez Mejias.

α) Δεν είναι ίσως ευρύτερα γνωστό το γενεαλογικό του δένδρο από την μεριά του πατέρα του. Ο προπάππους του, Antonio Garcia Vargas, είχε πιθανότατα τσιγγάνικο αίμα στις φλέβες του επειδή το επίθετο της μητέρας του (Vargas) παρέπεμπε ακριβώς εκεί.. Η γυναίκα του ,Josefa Paula Cantos, ονομαστή για την ομορφιά της, θεωρήθηκε αρχικά ότι είχε τσιγγάνικη καταγωγή, που, εν τέλει, δεν επιβεβαιώθηκε..

Οπως και νάχει το πράγμα, είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι έστω και η υποψία τσιγγάνικου αίματος στις φλέβες του, θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορο τον Φεδερίκο, συγγραφέα των «Τσιγγάνικων Τραγουδιών».

Ο προπάππους Antonio είχε όμορφη φωνή και έπαιζε πολύ καλή κιθάρα, ο δε αδελφός του ήταν ικανότατος βιολιστής! Εκανε τέσσερα πολύ προικισμένα παιδιά, εκ των οποίων ο Φεδερίκο ήταν έξοχος οργανοπαίκτης της bandurria, διάσημος στη Μάλαγα, όπου έπαιζε στο περίφημο ταμπλάο « Café de Chinitas”, ένα από τα πιο φημισμένα από τότε καφέ σαντάν σε ολόκληρη την Ανδαλουσία!

Αλλά ο τέταρτος αδελφός, ο Μπαλντομέρο Γκαρθία Ροντρίγκεζ, ικανότατος στην κιθάρα και την bandurria, γερός πότης, στιχοπλόκος με επίδοση στα « piropos», (πειραχτικά δίστιχα, ανάλογα των μαντινάδων της Κρήτης), αποτελούσε το μαύρο πρόβατο της οικογένειας....

« Τραγουδούσε σαν άγγελος», έλεγε η μητέρα του Φεδερίκο. Ηταν αυτός που πρωτοδημιούργησε την Habera, έναν όχι τόσο γνωστό ρυθμό του φλαμένκο, και του άρεσε, όντας ο ίδιος δάσκαλος, να περιπλανιέται στα χωριά της ευρύτερης περιοχής με την κιθάρα του σε γάμους και πανηγύρια, σαν ένας κανονικός juglar, δηλαδή ένας κλασικός ραψωδός, ο οποίος διατήρησε και καλλιέργησε την αρχαία ελληνική αυτη μουσική τέχνη, που, μέσω βυζαντίου και μεσαιωνικών χρόνων, έφτασε μέχρι τα Πυρηναία, δημιουργώντας τα Ιβηρικά Romances, που αποτελούν, μαζί με τις Tonas και τα Fandangos τις τρεις βασικές συνιστώσες της γενεαλογίας του Τραγουδιού Φλαμένκο..

Χρόνια αργότερα, ο Φεδερίκο θα έλεγε με έμφαση, « μακάρι να του έμοιαζα»!

Και, για να κλείσουμε αυτή την παράγραφο, αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Φεδερίκο το 1921 πήρε μαθήματα κιθάρας φλαμένκο από δυό τσιγγάνους του Φουέντε Βακέρος, μαθαίνοντας να συνοδεύει ρυθμούς όπως bulerias, peteneras, tarantos, fandangos….και του άρεσε, γιατί έλεγε πως « το Φλαμένκο αποτελούσε μια πολύ σημαντική κληρονομιά της Ανδαλουσίας»....Νομίζω πως δεν χρειάζεται να αναλύσουμε περισότερο τα μουσικά ακούσματα που τον καθόρισαν....

(Στοιχεία από την βιογραφία «Φ.Γ. Λόρκα», του Ian Gibson).

O τάφος του διάσημου ταυρομάχου

2) Η Γενιά του 27 και ο Ignacio Sanchez Mejias.

Η σχέση του Φεδερίκο με τον διάσημο ταυρομάχο ήταν μια ενός θαυμασμού και εκτίμησης, δεδομένης της προσωπικής ακτι νοβολίας του τορέρο, γοητευτικού κοινωνικά, και ελκυστικού αλλά και καλλιεργημένου συνομιλητή.

Ο Ignacio οπωσδήποτε δεν ήταν ένας συνηθισμένος ταυρομάχος. Η βιογράφος του Φεδερίκο, η Γαλλίδα Marcel Auclair, που γνώρισε τον Ignacio στις αρχές της δεκαετίας του 30, έγραφε ότι ο ταυρομάχος, « όμορφος, ψηλός, ηλιοκαμένος, εξαίρετος συνομιλητής,», ήταν η γοητεία προσωποποιημένη. Εχοντας χωρίσει πρόσφατα, γνωρίζει την μούσα του Λόρκα, χορεύτρια και τραγουδίστρια Encarnacion Lopez Julvez, την “Αρχεντινίτα», και την ερωτεύεται παράφορα..

Η Αuclair γράφει ότι ο Φεδερίκο, παρά τις όχι πολλές γνώσεις του για την ταυρομαχία, θαύμαζε στον Mejias τον « άντρα που ήταν ικανός να ζει τη ζωή του σαν μια μονομαχία, έντιμη μα ξέφρενη, με τον Ερωτα και τον Θάνατο: μια γιγάντια φιέστα».

Χαρακτηριστικό του κύκλου της περίφημης γενιας του 27, οι λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις που συνέβαιναν κατά καιρούς....Ο Ignacio, στο μεγάλο κτήμα του στο Πίνο Μοντάνο, στα περίχωρα της Σεβίλλης οργάνωνε συχνά πλούσιες γιορτές με εκλεκτούς καλεσμένους από την πρωτεύουσα Το άφθονο κρασί συνέβαλε στη ζωντάνια και το κέφι των ομηγύρεων αυτών... Σε μια από αυτές, αφού απάγγειλαν ποιητές όπως ο Alberti, ο Damaso Alonso, o Villagon, στο αποκορύφωμά της, τις πρώτες πρωινές ώρες καταφθάνουν ο μεγάλος Τσιγγάνος τραγουδιστής του φλαμένκο Manuel Torre, τον οποίο ο Φεδερίκο είχε γνωρίσει στο Διαγωνισμό Κάντε Χόντο στη Γρανάδα, με τον εξ ίσου διάσημο κιθαριστή Manolo de Huelva, επιστήθιων φίλων του οικοδεσπότη. Η βραδυά ήταν ιδανική για τους μεγάλους καλλιτέχνες, δηλαδή, ιδιωτικός χώρος, λιγοι επαίοντες προσκεκλημένοι, καλό κρασί και διάθεση για σοβαρό φλαμένκο..Και οι εκλεκτοί προσκεκλημένοι βυθίστηκαν στο βαθύ Ντουέντε και την τελετουργία του..

Un texto Lorquiano descubierto en Nueva York

(Ενα κείμενο του Φεδερίκο, που δημοσιεύτηκε στην La Prensa, στις 3 Μαρτίου του 1930 και βρέθηκε πρόσφατα στο αρχείο του Florida State University).

« Στις 6 Φλεβάρη του 1930, έφθασαν στην Νέα Υόρκη ο Ignacio Sanchez Mejias μαζί με την Argentinita, με την προοπτική της διάλεξής του στις 20 του ίδιου μήνα, μόλις δέκα μέρες μετά την περίφημη διάλεξη του Φεδερίκο, στον ίδιο χώρο, για το « Ντουέντε»....H διάλεξη του Ignacio είχε τίτλο « El pase de la muerte», (Αναφερόμενος σε μια επικίνδυνη τεχνική της ταυρομαχίας).

Η επικίνδυνη κίνηση: “Pase de la muerte”
(Οπου ο ταύρος, με όλη την ταχύτητα ενος θυμωμένου θηρίου, εφορμά κατά του ακίνητου ταυρομάχου, ο οποίος, την τελευταία στιγμή ανασηκώνει ψηλά και απότομα την μουλέτα με το σπαθί. Το ζωο ακολουθεί την κίνηση αυτή σηκώνοντας ψηλά το κεφάλι και τον αυχένα).

Ετσι, o μεγάλος Ισπανός ποιητής ανέλαβε να παρουσιάσει και να προλογίσει στο κοινό του Instituto de las Espanas τον καλό του φίλο Ignacio…Θεώρησα καλό να σας παραθέσω ορισμένες από τις φράσεις του:

«... Ο μόνος χώρος σε όλη την Ισπανία όπου εφαρμόζονται νόμοι και κανονισμοί με απόλυτη πειθαρχία, είναι η Plaza de toros, όπου το κοινό είναι πάντα στην ώρα του και όπου ακόμα και ο πρόεδρος, αν αργήσει θα..γιουχαριστεί..» ( Με σκωπτική διάθεση!)

«....Ταυρομαχία..ιερός ρυθμός από τα πιο καθαρά μαθηματικά...Πειθαρχία και τελειότητα...»

«.....Ο Joselito ήταν μια καθαρή ευφυία, άμεμπτη σοφία... Ο Belmonte, ο πεφωτισμένος ξυπόλυτος της Τriana, ήταν αυτός που μπορούσε να μεταμορφώσει την αλεγκρία του ήλιου σε φως πρασινωπό, δραματικό της λάμπας του γκαζιού....Ο Sanchez Mejias είναι η πίστη, η θέληση, ο άντρας, ο ήρωας..»

(Συνεχίζοντας για τον Μejias) «..Είναι ο ιδιαίτερος εκείνος καλλιτέχνης που όντας ως τώρα και ηθοποιός και θεατής της πιο σκληρής faena του ισπανικού δράματος, εγκαταλείπει το σπαθί και τη μουλέτα και στρέφεται στη λογοτεχνία...Αυτή την περίοδο γράφει θέατρο!...»

«...Ετσι, με μεγάλη χαρά, του δίνω την αλτερνατίβα σ’αυτή την αρένα της Νέας Υόρκης.. Ignacio, έχεις τον λόγο..Γεια σας...»

Επόμενο ήταν πως ο θάνατος του Ignacio στην αρένα ΄ήταν κάτι πολύ πάρα πάνω από την απώλεια ενός πολύτιμου φίλου! Ηταν η βίαιη ανακοπή του δεσμού του με την Μυθολογία που θρέφει μια ζωντανή, καλά ριζωμένη λαική παράδοση--- οπωσδήποτε ένα πολύ δυνατό χτύπημα στον ευαίσθητο ψυχισμό του Φεδερίκο.