ΜΑΙΡΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ - Συνέντευξη στην Τίνα Βαρουχάκη

ΜΑΙΡΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στην Τίνα Βαρουχάκη 

H Μαίρη Νικολάου μουσικολόγος, μουσικοπαιδαγωγός με εξαιρετικές σπουδές εντός και εκτός συνόρων και σολίστ κλασικής κιθάρας,  μοιράζει το χρόνο της ανάμεσα στη διδασκαλία  και τις συναυλίες. Έχει συνεργαστεί τόσο με κιθαριστικά σύνολα, όπως είναι οι «100 κιθάρες» που έχει ιδρύσει και διευθύνει η Ευάγγελος Μπουντούνης, όσο και ως σολίστ στο πλαίσιο συνεργασιών με κιθαριστές αλλά και συνθέτες. Πιο πρόσφατη είναι η συνεργασία της με τον συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη, όπου ερμήνευσε σε πρώτη εκτέλεση το έργο του «Μελωδία γραφομηχανής για κιθάρα». 
Αφορμή για τη συζήτησή μας, στάθηκε το  βιβλίο της «Μουσικό Κουτί» (σχεδιασμένο από την ίδια όχι μόνο ως περιεχόμενο, αλλά και ως εξώφυλλο) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παραγρηγορίου-Νάκα και απευθύνεται στην ευαίσθητη ηλικιακή ομάδα 3-8 ετών.
Στο πλαίσιο μιας  ενδιαφέρουσας συζήτησης, ανοίξαμε το  «Μουσικό Κουτί» για να βγουν από μέσα θεωρίες μουσικοπαιδαγωγικής, σκέψεις και προτάσεις για τη μουσική εκπαίδευση που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όπως θα διαβάσετε στη συνέχεια…

«Η σχέση  δασκάλου μαθητή δεν είναι σχέση πομπού- δέκτη. Είναι σχέση διαδραστική. Μέσα από την επαφή μου με τα παιδιά έμαθα να επικοινωνώ με το καθένα ξεχωριστά. Με «ανάγκασαν» να το κάνω, γιατί ο κάθε μαθητής είναι μοναδικός και με δική του προσωπικότητα. Με έμαθαν να τους αποδέχομαι όλους, άνευ όρων. Με έμαθαν να μπορώ να λέω το ίδιο πράγμα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους αναλόγως την ηλικία τους κυρίως. Μπήκα στη διαδικασία να θυμηθώ πως αισθανόμουν εγώ ως… μαθήτρια»

x

Τ.Β. Έχετε πολλές και ενδιαφέρουσες ιδιότητες: σολίστ κλασικής κιθάρας, μουσικολόγος και εκπαιδευτικός. Εκτός από τις προπτυχιακές σπουδές κλασικής κιθάρας και μουσικολογίας (στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) συνεχίσατε μεταπτυχιακές σπουδές κλασικής κιθάρας με τον Oscar Ghiglia, στην Αθήνα, στη συνέχεια φοιτήσατε ως υπότροφος στην Academia Chigiana της Sienna και αργότερα στο Universitaet Mozarteum στο Salzburg, όπου υπήρξατε μαθήτρια των Εliot Fisk και Ricardo Gallen.
Οι αξιόλογες μεταπτυχιακές σπουδές σας, από ποιες απόψεις νομίζετε ότι σας επηρέασαν;

Μ.Ν. Πριν ακόμα τελειώσω το πανεπιστήμιο, είχα ήδη ξεκινήσει να δουλεύω σε ωδεία και είχα προϋπηρεσία σε νηπιαγωγεία της Δημόσιας Εκπαίδευσης. Ο λόγος λοιπόν για τον οποίο συνέχισα μεταπτυχιακούς κύκλους μαθημάτων δεν ήταν άλλος από την ανάγκη μου να μάθω περισσότερα γύρω από το αντικείμενό μου και όχι τόσο να διερευνήσω τις προοπτικές που ανοίγονται για μια σταδιοδρομία. Η μαθητεία μου με το Βαγγέλη Μπουντούνη, μου υπαγόρευσε μια συγκεκριμένη ηθική σε σχέση με τη μουσική την οποία και ακολούθησα στη συνέχεια με δασκάλους διαφορετικών καταβολών. Ο καθένας με βοήθησε ξεχωριστά στο πώς να προσεγγίζω να αναλύω και να ερμηνεύω τη μουσική. Συνολικά, διεύρυνα τη κριτική μου ικανότητα προκειμένου να μπορώ και μετά το πέρας των μαθημάτων αυτών, να μπορώ να εξελίσσομαι από μόνη μου. 

Τ.Β. Προσφάτως κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Παπαγρηγορίου – Νάκα» το βιβλίο σας για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας 3-8 ετών με τίτλο: «Μουσικό κουτί». Για να μιλήσουμε με όρους παιδαγωγικής: ποιοι είναι οι «εκπαιδευτικοί στόχοι» του βιβλίου σας και ποια τα «προσδοκώμενα εκπαιδευτικά του αποτελέσματα»;

Μ.Ν. Η μουσική εκπαίδευση δεν είναι το σύνηθες αγαπημένο διδακτικό αντικείμενο στις ηλικίες αυτές. Χρειάζεται λοιπόν μία άλλη προσέγγιση, ένα τέχνασμα προκειμένου να κινηθεί το ενδιαφέρον των μαθητών και στη συνέχεια να διατηρηθεί. Το βιβλίο αυτό είναι απογραφή δοκιμασμένου υλικού. Για παράδειγμα, το πιο συνηθισμένο «πρόβλημα» που ένιωθα την ανάγκη να λύσω ήταν η δυσκολία των παιδιών να μάθουν τις νότες. Γι αυτό και στο Μουσικό Κουτί κάθε νότα που εισάγεται έχει το δικό της τραγούδι και δεν λείπει ποτέ από τη συνέχεια. Δηλαδή ακολουθεί κομμάτι με δύο νότες, μετά πάλι νέα νότα, κομμάτι με τρεις νότες κ.ο.κ. Η βασική πρόταση για τον τρόπο διδασκαλίας είναι το πέρασμα από την πράξη στη θεωρία. Και θέλω να το τονίσω για ακόμα μια φορά ότι γι΄ αυτές τις ηλικίες είναι πολύ σημαντικό. Θέλουμε δηλαδή να δούμε τους μαθητές να παίζουν μουσική και να διασκεδάζουν.

Τ.Β. Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν το βιβλίο σας μια καινοτόμο εκπαιδευτική πρόταση;

Μ.Ν. Το μουσικό κουτί δεν είναι μια καινοτόμος εκπαιδευτική πρόταση. Καινοτόμες θεωρώ τις προτάσεις για διδασκαλία της μουσικής σημαντικών μουσικοπαιδαγωγών της Ιστορίας που άλλαξαν τον τρόπο διδασκαλίας, σημείωσαν αξιόλογα αποτελέσματα και κατέγραψαν μεθόδους που στη συνέχεια ακολουθήθηκαν από τους νεώτερους μουσικοπαιδαγωγούς. Ο τρόπος που διδάσκω το υλικό του μουσικού κουτιού βασίζεται σε αυτές τις μεθόδους. Το μουσικό κουτί δεν είναι μέθοδος. Δεν είναι ένα βιβλίο αναλυτικό. Είναι συμπυκνωμένο. Φυσικά έχει στοιχεία που το χαρακτηρίζουν. Εκτός από τον τρόπο που χτίζεται και που σας εξήγησα προηγουμένως, το χαρακτηρίζει η απλότητα. Μπορεί να το πάρει ο γονιός, να κάνει την αρχή στο παιδί του και να μάθει και ο ίδιος μέσα από αυτή τη διαδικασία. Είναι ευχάριστο, με χαρούμενη εικονογράφηση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μαθητές πολλών οργάνων.

x

Τ.Β. Διδάσκετε ως μουσικός στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά και ως σολίστ κλασικής κιθάρας σε Ωδεία. Τι σας έχει «διδάξει» η επαφή σας με τους μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης;

Μ.Ν. Όταν έρχεσαι για πρώτη φορά σε επαφή με έναν μαθητή ή με μια τάξη, το μόνο που έχεις είναι οι γνώσεις και ξέρεις ότι πρέπει να τις μεταδώσεις. Η σχέση όμως δασκάλου μαθητή δεν είναι σχέση πομπού- δέκτη. Είναι σχέση διαδραστική. Μέσα από την επαφή μου με τα παιδιά έμαθα να επικοινωνώ με το καθένα ξεχωριστά. Με «ανάγκασαν» να το κάνω, γιατί ο κάθε μαθητής είναι μοναδικός και με δική του προσωπικότητα. Με έμαθαν να τους αποδέχομαι όλους, άνευ όρων. Με έμαθαν να μπορώ να λέω το ίδιο πράγμα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους αναλόγως την ηλικία τους κυρίως. Μπήκα στη διαδικασία να θυμηθώ πως αισθανόμουν εγώ ως μαθήτρια. Με έμαθαν να αξιοποιώ τις δυνατότητές τους. Να προσπαθώ να τα επηρεάζω θετικά σε σχέση με τη μουσική. Να μειώνω τις συγκρούσεις και τα άγχη τους ιδιαίτερα σε περιόδους γιορτών, συναυλιών, εξετάσεων. Όλα αυτά, έχουν επηρεάσει τη ζωή μου συνολικά.

Τ.Β. Η σύγχρονη σχολική τάξη του δημόσιου σχολείου είναι συνήθως πολυπολιτισμική. Αυτό το γεγονός επηρεάζει τον τρόπο που κάνετε μάθημα είτε ως μέθοδο, είτε από άποψη ύλης ή από οποιαδήποτε άλλη οπτική;

Μ.Ν. Η πολυπολιτισμική τάξη είναι μια νέα πραγματικότητα για την Ελλάδα. Ωστόσο εγώ έτσι τη γνώρισα. Πολλά παιδιά βρίσκονται ανάμεσα σε δύο κουλτούρες. Αυτό που έχω καταλάβει είναι ότι τα παιδιά των μεταναστών έχουν μια παραπάνω δυσκολία που όμως δεν οφείλεται στη γλώσσα. Τα περισσότερα παιδιά τη μιλούν με άνεση. Οφείλεται σε ψυχικές αντιδράσεις που προκύπτουν από αρνητικές συμπεριφορές που εισπράττουν από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Εννοείται βέβαια ότι μιλάω για την πλειοψηφία και όχι για όλα τα παιδιά. Προσωπικά προσπαθώ να γνωρίζω το ιστορικό των παιδιών για να έχω μια αποτελεσματική προσέγγιση. Όλα τα παιδιά για να είναι αποτελεσματικά στην τάξη πρέπει να αισθάνονται ασφάλεια. Με τη δημιουργία ομάδων που είναι και ο βασικός τρόπος να δουλεύουμε στη μουσική, είναι δύσκολο κάποιο παιδί να αισθανθεί ανασφάλεια. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι στην επιτυχία ή αποτυχία της ομάδας τους έχουν το ίδιο μερίδιο ευθύνης. Δεν υπάρχουν περιθώρια για ανταγωνισμούς και κακές συμπεριφορές. Εμείς μεγαλώσαμε σε τάξεις ανταγωνιστικές. Ακόμα θυμάμαι τις όρθιες κασετίνες μην τυχόν και δει ο διπλανός. Η συνεργατική διδασκαλία είναι ούτως η άλλως η νέα τάση. Πέρα από αυτό, μπορείς να ενισχύσεις ένα παιδί ζητώντας του να παρουσιάσει στην τάξη μουσική της πατρίδας του, να αφιερώσεις μια ώρα διδασκαλίας σε ένα συνθέτη της πατρίδας του, να παίξουν ένα παραδοσιακό παιχνίδι.

Τ.Β. Αν, υποθετικά μιλώντας, σας ανέθεταν το σχεδιασμό του αναλυτικού προγράμματος διδασκαλίας της μουσικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, τι στόχους θα θέτατε;

Μ.Ν. Το ήδη υπάρχον αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών είναι πολύ πλούσιο σε στόχους. Είναι χωρισμένο σε επίπεδα, ανά τρία χρόνια σπουδών και θέτει δύσκολους στόχους σε ότι αφορά το θεωρητικό και πρακτικό κομμάτι. Δεν θα μιλήσω καθόλου για τους έμμεσους στόχους που είναι η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των παιδιών η γενικότερη καλλιέργειά τους, η καλλιέργεια για ακρόαση ποιοτικής μουσικής, η επικοινωνία, η συνεργασία, στόχοι δηλαδή που θα έβαζα κι εγώ. Το πρόβλημα όμως είναι η έλλειψη μέσων κι υποδομών. Για να σας δώσω μια εικόνα θα σας αναφέρω μόνο έναν στόχο για κάθε επίπεδο: στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, τα παιδιά πρέπει να μπορούν να καταγράφουν απλές συνθέσεις, στις τελευταίες τάξεις να παράγουν συνθέσεις με δομή, στο γυμνάσιο να κατανοούν απλή αρμονία και να αναγνωρίζουν σημειογραφίες άλλων παραδόσεων. Αυτό λοιπόν δεν είναι εφικτό. Γιατί με 1 ώρα μουσική την εβδομάδα και με τα μέσα που διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί, απλά, δεν γίνεται. Το μάθημα της μουσικής στην Ελλάδα θεωρείται δευτερεύον και στη πράξη αντιμετωπίζεται ως τριτεύον. Όταν οι μουσικοί στα σχολεία αναγκάζονται με 1 διδακτική ώρα την εβδομάδα να βγάλουν την ύλη αλλά και να ετοιμάσουν τις σχολικές γιορτές τότε όλοι αυτοί οι στόχοι γίνονται ουτοπία. Μιλώντας για μέσα που λείπουν, εννοώ μια αίθουσα μουσικής με τα απαραίτητα. Βασικά μουσικά όργανα, βιβλιοθήκη, δισκοθήκη, υπολογιστή και πίνακα με πεντάγραμμο. Γι αυτό, αν ήταν στο χέρι μου, ή που θα απαιτούσα τα μέσα που ανέφερα με το υπάρχον πρόγραμμα διδασκαλίας, ή, με δεδομένες τις συνθήκες του τωρινού σχολείου στην Ελλάδα, θα έβαζα πιο ρεαλιστικούς στόχους που να περιλαμβάνουν πάντα την ακρόαση, το τραγούδι, την εκτέλεση με ανάγνωση σημειογραφίας, τον αυτοσχεδιασμό, πολλές επαναλήψεις και μια σωστή αξιολόγηση.

Από το ρεσιτάλ της Μαίρης Νικολάου στο πλαίσιο του 3^ου Φεστιβάλ Κιθάρας Καλαμάτας 2014

Τ.Β. Τις τελευταίες δεκαετίες τα παιδιά «βομβαρδίζονται» από ακούσματα, αλλά και πρότυπα μουσικών σταρ (συχνά αθλίας αισθητικής). Νομίζετε ότι η κυριαρχία της ποπ κουλτούρας (εγχώριας και διεθνούς) λειτουργεί ως «ανάχωμα» για την εξοικείωση των παιδιών με την αισθητική της μουσικής δωματίου και της συμφωνικής μουσικής;

Μ.Ν. Δεν είναι το πρόβλημα το είδος της μουσικής, δηλαδή η ποπ κουλτούρα. Είναι ακριβώς αυτό που είπατε, οι σταρ αθλίας αισθητικής. Η ποπ από μόνη της είναι απλώς μια τέχνη, εμπορική, που δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι ποιοτική. Γιατί και στη «υψηλή τέχνη» ακούμε έργα που δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Αυτή την εποχή, που το μεγαλύτερο ζήτημα της χώρας μας είναι η φτώχεια και τα δεκάδες προβλήματα που προκύπτουν από αυτήν, ειλικρινά πιστεύω ότι έχει λιγοστέψει πολύ ο κόσμος που συνεχίζει και ασχολείται με αυτό το είδος, το οποίο βέβαια συνεχίζει και υποστηρίζεται από τα Μ.Μ.Ε. Η έκρηξη της υποδεέστερης κουλτούρας στην Ελλάδα ταυτίστηκε με τη φούσκα του εύκολου πλουτισμού και μας ξέμεινε τώρα. Βεβαίως, τώρα που η οικονομική κατάσταση είναι δύσκολη και αυτό το ψεύτικο star system φθίνει γιατί δεν έχει πια τόσους υποστηρικτές-χρηματοδότες. Προφανώς αυτοί που τα προβάλουν ακόμη, αγνοούν ότι πλέον δεν μας ενδιαφέρει να τα δούμε ούτε καν για να γελάσουμε. Μας προκαλεί πλήξη αλλά και θυμό για τη μεγάλη αδικία. Κάποτε μπορεί να έλεγα ότι είναι πρωτίστως θέμα παιδείας, ότι τα παιδιά στην Ελλάδα δεν έχουν εκπαιδευτεί να ακούνε ποιοτική μουσική, αλλά πλέον πιστεύω ότι η αποστροφή προς αυτό το Life style είναι μονόδρομος. Τουλάχιστον όσο μπορώ να κρίνω από τον εαυτό μου και τους γύρω μου. Για το λόγο αυτό χαίρομαι για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που αποσκοπούν στη έκθεση των παιδιών στα ποιοτικά ακούσματα, προγράμματα όπως «Η καμεράτα πάει στο σχολείο». Τέτοιες πρωτοβουλίες πρέπει να είναι συχνές και να λειτουργούν ως κόντρα αναχώματα στην κακή αισθητική.

xx

Τ.Β. Ως εκπαιδευτικός, τι συμβουλεύετε τους γονείς αναφορικά με τη μουσική αγωγή των παιδιών τους;

Μ.Ν. Να αφήνουν τα παιδιά τους ελεύθερα σε σχέση με τη μουσική. Είναι τελικά καλύτερο το παιδί να αποφασίζει εάν και σε ποιό βαθμό ή με ποιόν τρόπο θα ασχοληθεί με τη μουσική. Για παράδειγμα, είναι καλύτερο τα παιδιά να ακούν ό,τι θέλουν χωρίς κριτική, γιατί αυτό μπορεί να λειτουργήσει και αρνητικά. Πρέπει τα παιδιά να έχουν κάτι να απομυθοποιήσουν στο μέλλον. Ταυτόχρονα όμως, έμμεσα και διακριτικά, μπορούν να τα επηρεάσουν από αυτό που τους παρέχουν ως μουσικές παραστάσεις, όπως είναι η μουσική που επιλέγουν να ακούσουν στο σπίτι, στο αυτοκίνητο, ή μία συναυλία που θα παρακολουθήσουν.

Τ.Β. Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

Μ.Ν. Πέρα από τη προοπτική κάποιων προσωπικών συναυλιών μέσα στην ερχόμενη χρονιά, περαιτέρω επιδίωξή μου θα είναι η συνέχιση της ενασχόλησής μου με το έργο του Γιώργου Κουμεντάκη, ο οποίος μας είχε ήδη εμπιστευτεί κάποια έργα του, με πρώτο «Το τραγούδι της Έντα Γκάμπλερ». Αυτά παρουσιάστηκαν μαζί με τους κιθαριστές Άγγελο Μπότση, Ανδρέα Καρακατσάνη και Σταύρο Ντουλαβέρη σε μία συναυλία-ανάθεση από την Εθνική Λυρική Σκηνή το Μάρτιο του 2014. Στη συγκεκριμένη συναυλία είχα επιπλέον την τιμή να παρουσιάσω σε πρώτη εκτέλεση το έργο του «Μελωδία γραφομηχανής για κιθάρα».

Oι προσεχείς συναυλίες μας είναι στις 31 Οκτωβρίου στο Εργατικό κέντρο Καλαμάτας, ένα αφιέρωμα στο Νίκο Μαμαγκάκη. Θα παίξουν σόλο κιθάρα οι: Ανδρέας Καρακατσάνης, Αντώνης Κουφουδάκης και Μαίρη Νικολάου. Θα τραγουδήσει η Κατερίνα Παλαιολόγου. Η ίδια συναυλία, θα παιχτεί και στην Αθήνα, στην Αίθουσα Μαρία Κάλλας του Αthenaeum την Παρασκευή 7 Νοεμβρίου. 

Τίνα Βαρουχάκη
varouchaki@gmail.com 
Οκτώβριος 2014

Τεχνική επιμέλεια σελίδας Κώστας Γρηγορέας